Quaestio 1

¶ Distinctionis Decimequarte. Questio Prima.

CIrca distictionem Decimamquartam quero primo vtrum in anima christi necesse sit ponere aliquem habitum vel speciem aliquam necessariam ad actum visionis beatifice vel lad videndum verbum.

¶ Uidetur quod sic de habitu qui est lumen glorie. Sicut se habet lumen naturale vel sensibile ad intellectionem naturalem vel ad visionem sensibilem sic lumen supernaturale ad intellectionem supernatum ralem. Sed illud lumen est necessarium in vtraque. Nam ad intellectionem naturalem est necessarium lumen intellectus agentis qui est habitus vt lumen. 3. de anima. Et ad actionem vel visionem sensus necessarium est lumen sensibile: ergo cum visio beata verbi sit inteliectio quedam supernaturalis videtur quod sit necessarium lumen glorie supernaturale ad ipsam.

¶ Secundo vide tur hoc idem de specie. Nam simile simili cognoscitur. Oportet enim similitudinem obiecti prius esse et recipi in potentia quam cognoscatur obiectum. Sed non videtur aliquid simile verbo nisi species ipsius: ergo etc.

¶ Tertio sic. Pari ratione requiruntur ista in intel lectu sicut habitus caritatis in voluntate ad actum fruitionis. Sed ille est necessarius ad actum fruitionis alioquin non maneret in patria contra apilum prima ad Corin. 13. Caritas nunquam excidit: ergo etc. Potentia immediate est et ordi¬

¶ Cont est di natur ad actum non ad aliquicaliud vt videtur. Cum ergo visio verbi sit actus in tellectus immediate est in potentia ad ipsam visionem non autem ad habitum vel speciem: ideo non necessario mediat aliquis habitus vel species ad ipsam. In ista questione sic procedam.

¶ Primo inquiram de questione proposita quantum ad visionem intellectus.

¶ Secundo quantum ad fruitionem voluntatis.

¶ Tertio inquiram vtrum anima christi habeat in se perfectissimam fruitionem et visionem.

¶ Ultimo ad rationes.

¶ Quantum ad primum est opinio communis de lumsue glorie habituali informante intellectum quod ipsum est absolute loquendo necessarium in intellectu anime christi et in qualibet creatura beata ad actum visionis verbi vel dei. Ita quod etiam. virtute diuina non potest aliter fieri.

¶ Ad hoc ad ducuntur rationes. Prima est ista. Non est minus nocessarium lumen glorie in patria ad actum visionis quam lumen fidei in via ad actum credendi vt videtur. Sed istud est necessarium absolute de credibilibus ad euo non potest attingere lumen naturale vel rationis naturalis: ergo et illud multofortius.

¶ Secunda ratio. Omnis veritas manifestatur et videtur in aliquo lumine: quia omne quod manifestatur a lumine manife statur secundum apostolum. Sed videndo deum diuina veri tas manifestatur: igitur in quodam lumine. Sed non in lumine naturali intellectus: quia obiectum tale et talis actus est sibi improportionatus: ergo in lumine supernaturali glorie infuso vt videtur.

¶ Tertia ratio Si intellectus non indiget lumine supernaturali sibi infuso ad actum beate visionis sequitur quod ex puris naturalibus suis est beatificabilis. Sed hoc est fal¬ sum: ergo etc.

¶ Quarto. Intellectus creatus. Aut se lum est passiuus respectu visionis. Aut cum hoc est actiuus. Si est passiuus et actus actiuorum non sunt nisi in patiente disposito. Uidetur quod actus beate visionis non sit in ipso nisi disposito. Sed ista dispositiovidetur lumen habituale ipsius glorie: ergo etc. Si autem sit actiuus tunc cum nichil agat nisi prius reducatur ad actum primum. Sequitur quod intellectus cum sit merein potentia secundum prius reducitur necessario ad actum primum huius luminis quam talem actum efficiat vel eliciat: ergo etc.

¶ Confirmatur per psalmistam. In lumine inquit tuo scilicet glorie videbimus lumen quod es ipse sus ple. Imaginantur ergo isti quod absolute loquendo necessarium est tale lumen creatum inherens intellectum ad actum visionis beate. Nec potest suppleri tale lumen per lumen increatum quod est deus. Non enim potesi esse forma alicuius intellectus nec per consequens dispositio nec ratio agendi sicut ponitur de isto lumine et est ponendum vt videtur est opinio aliquorum:

¶ De specie vero licet paucorum quod nen cessaria est aliqua speces creata in intellectum ad actum videndi verbum. Et hoc probant primo sic. Potentia indeterminata circa omne ens necessario determinatur peraliquid ad determinate cognoscendum hoc ens et non il lud et antequam cognoscat hoc videtur esse necessarium quia non est in potentia proxima ad determinate cognoscendum hoc ens nisi prius determinetur sicut nec materia ad aliquam formam nisi determinetur per aliquas dispositiones ad ipsam. Sed intellectus creatus ex se est indeterminatus circa totum ens: igi tur non potest determinate videre deum nisi ad hoc deus terminetur. Sed non videtur determinari ad hoc nisi per aliquam similitudinem ipsius dei: ergo etc.

¶ Secundo sic. Impossibile est quod infinitum et improportionatum potentie finite sibi proportionabiliter presente tur nisi per aliquid finitum: quia non per seipsum cum sit improportionabile sibi. Sed deus est infinitus et intellectui creato improportionatus: igitur necessaerium est quod sibi ad actum visionis per aliquid finitum presentetur. Sed hoc non videtur nisi aliqua species vel similitudo representatiua: ergo etc.

¶ Tertio sic. Si ad actum visionis diuine non requiritur illa species impressa sed sufficit diuini obiecti praesentia cum deus ita sit presens intellectui viatoris sicut etian intellectui comprehensoris sequitur quod viator ita poterit elicere vel recipere actum visionis beate sicut et comprehensor. Sed hoc est falsum: ergo etc.

¶ Quarto sic. Magis videtur necessaria similitudo obiecti ad intellectionem quam aliquid aliud quod non est similitudoexpressiua obiecti et tamen est necessarium ad visionem: eg et species magis. Nec obstat presentia obiecti sicut nec in sensu visus obstat quin ponatur ibi species necessaria ad actum videndi. Nec etiam obstat quod noticis illa est intuitiua sicut nec in proposito de visione corporali licet fiat per speciem.

¶ Confirmatur per Aristotelem. 3. de anima vbi reprobat illos qui ponebanit animam realiter componi ex omnibus ad hoc vt cognosceret vel intelligeret omnia. Non est enim hoc necessarium secundum philosophum quia licet simile simili cognoscatur habetur tamen similitudo rei in anima sufficienter absque hoc quod componatur ex ipsa prae terea species ipsa. Unde lapis non est in anima sed species lapidis. Et ibidem dicit quod anima est locus specierum. istarum opinionum teneo. Di¬

¶ Neutraue co enim quod in intellectu nul lus est habitus necessarius nec aliqua species ad actum diuine visionis. Sed simpliciter et absolute loquendo potest esse talis visio in intellectu sine omni habitu vel specie vt videtur.

¶ Probo igitur hoc primo de habitu sic. Ominis forma absoluta distincta essentialiter ab alisnon includens ipsam potest poni et esse in re sine illa: quia non implicat contradictionem. Sed visio beatifica est forma talis absoluta distincta a lumine vel habituquocumque sicut actus distinguitur ab habitu: ergo potest esse et stare in intellectu sine illo. Et concludit hoc argumentum etiam de specie.

¶ Secundo sic. Si habitus aliquis preuius requiritur ad actum visionis necessario. Aut hoc est ad eleuandum potentiam. Aut ad disponendum potentiam tanquam ratio receptiui vel recipiendi vel sicut ratio facilitatis. Aut ad eliciendum actum et concausandum ipsi potentie vel saltem sicut ratio elicitiua actus talis. Sed non primo modo quia ita est propria. Potentia infima et in infinitum distana deo cum tali habitu. Sicut etiam sine tali habitu vepatet. Nec propter secundum quia habitus non potest esse ratio recipiendi actum sicut superficies ponitur in corpore ratio recipiendi albedinem. Tum quia tunc habitus esset potentia per se intellectiua quia receptiua intellictionis. Tum quia tunc si habitus talis esset separatus ab intellectu adhuc posset recipere talem actum et ita esse beatus sicut superficies separata posset esse alba. Tum quia intellectus non esset per seipsum beatificabilis nec primo. Sed habitus primo et intellectus per ipsum. Tum quia etiam videtur de aliis habitibus et actibus quod primus actus qui est eiusdem rationis cum posteriore recipitur immediate in potentia non mediante habitu quia nondum est habitus: ergo similiter alius actus cum sit eiusdem rationis. Igitur habitus non est ratio recipiendi talem actum nec ratio facilitandi quia in intellectum non est difsicultas vel indipositio aliqua. Similiter etiam tunc habetur propositum: quia sine tali habitu posset intellectus licet non ita faciliter. Nec tertio modo necessario requiritur habitus tanquam ratio agendi vel coagens effectiue ad talem actum. Nam cum quicquid deus possit immediate facere per seipsum quicquid agit mediante causa effectiua secunda deus sine tali habitu potest causare visionem vt videtur. Dato adhuc quod esset ratio eliciendi vel etiam agens partiale respectu talis actus quod tamen non concedo: quare etc.

¶ Tertia ratio. Maid rem connexionem habet actus intuitiue noticie cum ob iecto suo primo quam actus diuine visionis cum aliquo lumine vel habitu tali. Sed sicut dixi in primo et probaui aliqua noticia intuitiua potest esse non existente subiecto. ergo similiter visio diuina sine lumine vel habitu tali.

¶ Quarta ratio. Positis causis per se totalibus alicuius effectus potest poni talis effectus sine quocumque alio vt videtur: quia ab aliquo alio non de pendet effectus essentialiter. Non enim per accidens de pendet ab aliquo essentialiter et necessario. Sed per se cause totales vel sufficientes ad actum diuine visionis est potentia et obiectum seu diuina voluntas quia obiectum in ratione obiecti nichil causat. Tunc enim naturaliter et necessario causaret. Habitus auten non est per se causa. Patet: quia nec materialis vel receptiua sicut probatum est supra. nec formalis patet quia visio est forma simplex. Nec finalis: immo magieconuerso: quia habitus magis propter actum quam econuer¬ so. Nec effectiua: quia tunc esset causa vel quantum ad substantiam actus vel quantum ad aliquem modum vel gradum actus intrinsecum. Non quantum ad substantiam actus quia actus visionis et fruitionis beatifice est simpliciter supernaturalis multo fortius quam talis habitus et habetur per creationem nec ad aliquem gradum eiusdem rationis pari ratione. Tunc enim videretur esse potentia intellectiua et hoc si potentia intellectiua sit acti ua sui actus nisi diceretur quod non: quia non esset receptiuus talis actus sicut calor separatus calefaceret secundum Auicen. 6. meta. et Commentatorem. 3. de anima. Nec quantum ad modum actus: quia non est dare talem modum et praeterea tunc tota substantia actus visionis esset ab alio quam ab habitu. Et dato quod habitus esset causa effectiua talis actus adhuc sua efficientia posset suppleri per virtutem diuinam: et per consequens ipse actus posset esse si ne tali habitu vt videtur: quare etc. quod absolute loquendo non

¶ Dico igitur requiritur necessario aliquis habitus ad actum visionis beate et omnes iste rationes ad ducte possunt adduci etiam de specie: tamen adduco vnam specialem quam tetigi in primo prima questione et est ista et probat quod non solum species non sit necessaria sed etiam quod sit impossibilis concurrere ad actum visionis diuine. Omnis noticia intellectiua per speciem est me diata saltem representatiua mediatione vt patet: quia species ipsa representatiuum quoddam est. Sed impossibile est quod visio diuina sit mediata: quia est noticia intuitiua cui repugnat hoc sicut sibi repugnat esse noticiam abstractiuam. Per hoc enim distinguntur iste noticie sicut dictum est ibi quod noticia abstractiua est me diata sed intuitiua immediata eo modo quo dictum est ibi: ergo impossibile est quod visio dei beatifica sit per speciem vt videtur.

¶ Secunda ratio. Omnis noticia que fit per speciem representatiuam obiecti quantum est ex se non concernit essentiam vel presentiam obiecti praesentia reali: sed tantum in representatiuo. Patet de noticia nostra abstractiua quam habemus et in intellectuet in fantasia. Sed visio beatifica est noticia concernens necessaria quantum est ex se: et vt beatifica est praesentiam realem obiecti beatifici et existentiam eius quia impossibile est et implicat contradictionem quod aliquis beatificetur in aliquo absente vel non existente: ergo non est per speciem aliquam representatiuam.

¶ Tertia ratio. Si obiectum diuinum beatificum esset presens per speciem intellectui beatoSequeretur quod non beatificaret per seipsum sed rispeciem vel mediante specie. Sed hoc est falsum. Nam sicut intellectus immediate beatificabilis est er seipsum ita et deus presens est per seipsum ad beatificandum in ratione obiecti: et per consequens immediate non autem in aliquo medio representatiuo vt videtur.

¶ Quarta ratio verbum est ratiointelligendi alia beatifice sine aliqua specie media ergo multo fortius est ratio intelligendi se ipsum beatifice sine aliqua media specie.

¶ Dico igitur quod impossibile est quod species concurrat ad actum vi sionis diuine. Sed immediate videtur deus sicut est et assimilatur sibi intellectus non per aliquam speciem: sed per actum ipsum beatificum qui est multo perfectior et expressior similitudo quam quecunque species poneretur et ita debet. exponi illud canonce. Io. Similes inquit ei erimus et videbimus eum sicuti est propter quod apostolus I ad Cho. Uidemus nune per speculum in enigmate tunc autem facie ad faciem.

¶ Contra speciem tamen arguunt aliqui minus bene: sed dimitto modo gratia breuitatis. quantum ad praesentem articulum

¶ Sic ergo dico quod non est necessarium ponere in anima christi lumen glorie.

¶ Secundo dico quod potest concedi ibi esse lumen glorie habitus quidam ad decentiam et ornatum ipsius anime. Sed puto quod nichil facit ad actum.

¶ Tertio dico de specie quod non solum non requiritur ad actum visionis beatifice. Sed impossibile est quod ponatur. iti aliorum de habitu vel luine

¶ Ad primui. et dico quod habitus fidei non est absolute loquendo necessarius ad actum fidei vel ad actum credendi. Sed absolute loquendo posset esse a deo talis actus et omnis certitudo se tenens ex parte eius sine habitu tali quomodo autem sit necessarius talis habitus et ad quid modo est relinquendum

¶ Ad secundum dico quod veritas diuina manifestatur anima beate in lumine quod est deus ex parte obiecti et in lumine naturali proprio ex parte potentie et non est necessarium aliquid aliud.

¶ Quando dicis quod non quia tale obiectum est improportionatum lumini naturaliDico quod non est simpliciter improportionatum sic quod in tali lumine ex parte potentie non possit videri: sed beneverum est quod tale lumen non sufficit ad talem actum nisi operante deo et influente specialiter ad ipsum aliter quam operetur coniter in rebus.

¶ Ad tertium per idem dici potest quod intellectus in ratione passiui et receptiui est beatificabilis ex seipso et per seipsum et etiam in ratione actiui si aliquid agat ad talem actum sufficiat sine speciali motione et influentia diuina et ita non ex puris naturalibus.

¶ Ad quartum dico quod si intellectus sit pure passiuus respectu beate visionis lumen non est necessarium: quia non est dispositio ad actum illum qua ratione enim esset dispositio ad actum supernaturalem eadem rati ne ad ipsum esset ponenda vna alia dispositio et sic in infinitum: et ideo dico quod sicut intellectus immediat seipso dispositus est ad habitum ita et ad actum. Si autem sit actiuus adhuc non est necessarius habitus si cut probatum est supra. Nec oportet intellectum reduci ad ipsum sicut ad actum primum qui sit sibi ratio agendi vel operandi sicut imaginantur etiam aliqui de spe cie et fluine. Sed intellectus ex se habet actiuitatem suam non per habitum vel speciem nec est pura potentia passiua secundum se sicut dicunt. Tunc enim quocumque superue niente nunquam esset actiuus sicut materia nunquam est actiua quacumque forma superueniente. Bene verum est tamen quod intellectus passiuus est et receptiuus cuiusi libet intellectionis nec aliquam sibi determinat et in hoc conuenit cum materia: sed non quantum ad multa alia si ponatur actiuus.

¶ Si dicas quod ad perfectionem actuum in nobis requiruntur et habitus tam intellectua les quam morales. Dico quod non puto quod aliquis habitus sit necessarius ad aliquem actum eliciendum vel habendum. Sed quicumque actus habetur cum habitu posset haberi absolute loquendo sine habitu tamen ex actibus generantur in nobis. Et est maior necessitas de habitu quam in visione. Nam non semper sunt actus stantes: sed transeunt et esse desinunt et ita oportet et est nocessarium aliquomodo manere aliquid in mente quo intel iectus vel mens vel appetitus inclinetur ad facililiter moueri in actum alis circa obiectum alioquin non maneret talis habitus. Homo qui multa sciuit et studuit quando dormiret esset ita ignorans sicut ille qui nunquam studuit vel vnus puer quod non est ve¬ ruium Actus autem ille beatificus semper manet et stans est: et ideo non est tanta necessitas quod ipsum concomitetur habitus sicut in istis. pro specie dico quod intel¬

¶ Ad primu. in lectus licet ex se sit indeterminatus ad intellectionem cuiuscunque obiecti tamen immediate potest ad quamlibet datam determinari sicut etiam ad speciem cuiuslibet obiecti potest immediate de terminari. Alioquin esset processus in infinitum et oportet te dicere.

¶ Ad secundum dico quod infinitum obie ctum potest proportionari secundum illam proportionem. que debet esse inter obiectum et potentiam ad potentiam finitam immediate non per aliquid medium et immediate cognosci sicut etiam immediate secundum teproportionaretur speciei in ratione oblecti representati: ita dico quod in ratione obiecti cogniti non tamen potest immediate proportionari alicui finito pro portione commensurationis vel adequationis vnioetiam nec mediate aliquo finito sicut patet. Preterea diceretur quod per actum proportionatum potentie sicut tu ponis quod per specien.

¶ Ad tertium dico quod deus licet ita sit presens intellectui viatoris in ratione obiecti non tamen sic mouet speciali motione et influentia intellectum viatoris sicut beati: et ideo viator non sic videt deum sicut beatus non obstante quod intelleetus beati non videat deum per aliquam talem speciem quam tu ponis. ideo etc.

¶ Ad quartum dico quod lumen non est necessarium sicut probatum est supra et dico quod species minus est nececessaria: quia est impossibilis. Quam do dicis quod est similitudo obiecti: non autem ipsum lumen concedatur. Sed dico quod ad noticiam intuitiuam non potest concurrere in intellectu species representatiua obiecti propter rationes predictas de specie que non currunt de lumine. Quando dicis de visu quod noticia sua est intuitiua obiecti presentis et tamen noticia sua est per specien. Dico quod species non requiritur in visunec potentia ad representandum obiectum: sed tantum ratione organi et complexionis sue receptiue talis speciei. Unde si per impossibile species no esset in oculo: ita videret oculus sicut modo obiectum suum sufficienter presens vel approximatum. Sic autem non potest dicde specie si ponatur in intellectu quare etc.

¶ Ad Aristotelem bene volo quod in noticia abstractiua intellectus quam experimur modo et habemus requiratur species nec oportet loquendo quod omne simile sua similitudine cognoscuntur. Sed seipso potest intuitiue et immediate cognosci. hec de primo articulo principali.

¶ Quantum ad secundum articulum est vna opinio quod ad actum fruitionis beatifice necessario requiritur in voluntate habitus caritatis ita quod impossibile est voluntatem frui beatifice nisi informetur habitu caritatis.

¶ Ad hoc adducuntur alique rationes. Prima est ista. Impossi bile est voluntatem frui deo meritorie nisi informei habitu caritatis. Si enim linguis angelorum etc. caritatem autem non habeam nichil sum: ergo multofortius vt videtur impossibile est frui deo beatifice sine caritate. Nam multo perfectius fruitur quis deo beatifice quam meritorie: et per consequens ad hoc plura requiruntur.

¶ Secundo sic. Actus summe delectabilis non potest esse nisi ex habitu. Unde et Aristoteles. 2. ethicorum dicit quod signum aggenerati habitus est delectabiliter operari. Sed actus fruendi deo beatifice est actus summe delectabilis. ergo etc.

¶ Tertio sic. Sicut agere naturale praesupponit esse naturale per formam naturalem: ita agere supernaturale presupponit esse supernaturale per formam supernaturalem vt videtur. Sed impossibile est et in plicat contradictionem quod aliquid agat naturaliter et non habeat formam naturalem vel esse per formam naturalem. Nam vnumquodque agit secundum quod in actu: ergo etc. Cum igitur frui deo beatifice sit agere voluntatis supernaturale oportet necessario quod sit a forma super naturali. Puta a caritate.

¶ Quarto sic. Actus perfectissimus debet esse a principio perfectissimo et in subiecto perfectissimo et non potest esse nisi a principio perfectissimo vel in subiecto. Sed actus fruitionis beatifice est actus perfectissimus: quia vltima perfectio homins est beatitudo formalis: ergo est a voluntate perfectissima et in ipsa perfectissima. Sed non est perfectissima nisi per habitum caritatis: ergo etc. sunt qui dicunt quod in voluntate non est

¶ Alii ponendus oliquis habitus medius inter ipsam et actum eius et necessarius ad ipsum talem actum.

¶ Ad hoc adducuntur plures rationes.

¶ Primaest in proposito de fruitione. Sicut se habet voluntas ad actum fruendi deo in via praesupposita fide: ita se habet ad actum fruendi deo in patria praesupposita visione. Patet ex simili proportione. Sed voluntas in via presupposita fide non indiget aliquo habituinfuso ad fruendum deo. Probatio quia tunc aliquis posset certitudinaliter scire se esse in caritate. Nam aliquis potest scire se frui deo et habere actum sic diligendi deum et si non posset sine habitu infuso tunc sciret se frui ita sciret se habere habitum infusum caritatis. Hot autem est impossibile: ergo etc.

¶ Secunda ratio. Inter formam et inclinationem sequentem ipsam non est ponendus aliquis habitus medius. Sed vel le non est nisi quedam inclinatio voluntatis sequens formam apprehensam sicut etiam inclinari deorsum se quitur formam grauis impressam ergo etc.

¶ Tertia ratio. Ad illum actum qui necessario sequitur actum alterius potentie primum non requiritur habitus vt videtur quia respectu necessariorum et naturalium non indigemus habitu. 2. cthicorum. Sed actus voluntatis necessario sequitur actum intellectus sicut et appetitus sensitiuus sequitur sensitiuum quia etiam appetitus intellectus non potest in aliquid nisi in cognitum: ergo etc. Si autem dicatur quod non sequitur necessario voluntas actum intellectus in praesenti statu nature corrupte propter impedimentum fomitis et corruptionis nature saltem hoc est verum in statu nature Ita quod voluntas in puris naturalibus necessario se queretur et multofortius voluntas beata. Alioquinenim videtur quod deus posset videri beatifice et voluntas posset non diligere ipsum quod est inconueniens.

¶ Quarta ratio et est ad oppositum de fruitione. Si cut se habet intellectus ad intelligendum primum principium sic voluntas ad fruendum fine vltimo. 2. phisicorum. Sed intellectus non indiget aliquo habituad intelligendum primum principium: quia statim et necessario et faciliter assentit primo principio notis terminis: ergo etc.

¶ Quinta ratio ad illum actum qui non est principaliter intentus: sed consequens operationem principaliter intentam non est ponendus aliquis habitus: vt patet quia eadem necessitate habetur talis actus qua habetur talis operatio principaliter intenta. Sed actus voluntatis est huiusmodi praecipue fruitio ipsa. Fruitio enim importat delectationem qunietationem leticiam et sacietatem secundum plures descriptiones et auctoritates dictas de fruitione et omnia ista sunt passiones consequentes operationem et sic actus voluntatis etiam est propter aliud intentus. Puta propter sapere vel intelligere. Similiter etiam omnis actus ecundum habitum aliquem appetitiuum est electiuus. 4ethicorum et per consequens respectu eius quod est ad finem et propter aliud et non principaliter intentus sed magis intellectio ipsa: quare etc.

¶ Ultima ratio. Quando aliqui duo effectus sunt essentialiter ordi nati vnus eorum est ab alio vel ambo a causa communi. Patet de calefactione et rarefactione aeris que consequenter et inseparabiliter se habent. Sed vt sio et fruitio in creatura beata sunt huiusmodi. ergo etc. Sed siue sic siue fruitio non est a caritate ergo non est necessarium ponere caritatem in voluntate ad actum fruitionis. ad istum articulum videtur

¶ Sed quantuu i michi dicendum quod absolu te loquendo nullus habitus est necessarius ad actum fruitionis beatifice. Potest enim talis actus esse in voluntate vel etiam cum hoc a voluntate si ponatur voluntas actiua respectu fruitionis beatifice sine omni habitu in voluntate et hoc potest probari eodem modo sicut superius probatum est de habitu vel lumine ex parte intellectus Unde non est hic maiornecessitas vel difficultas quam sit ibi. Si enim voluntas tantummodo sit priuatiua respectu actus fruitionis siue etiam sit actiua quoncunque potest fieri a deo talis actus immediate in ipsa voluntate vt videtur sicut superius de lumine ex parte intellectus dicebatur

¶ Tertio dico quod licet non sit necessarius simpliciter habitus caritatis ad actum fruitionis nec habitus luminis ad actum visionis nihilominus ponuntur et sunt in mente beata ex ordinatione diuine voluntatis ad decorem et perfectionem mentis vt anima quasi spotosa his habitibus quasi iocalibus preciosis adorne tur et etiam preparetur. nec video aliquam necessitatem in mundo ad hoc vt ponantur tales habitus propter actus: sed tantum congruitatem predictam divine voluntatis.

¶ Ad primam ergo rationem aliorum de actu meritorio dico quod caritas absolute loquendo non est necessaria ad actum meritorium sicut dictum est in primo Diceret etiam aliquis quod non est simile quia voluntas est principium actiuum actus meritorii alioquin non esset meritorius: sed non oportet quod sit principium actiuum actus beatifici: sed non curo de ista solutione.

¶ Ad secundum de actu summe delectabili. Dico quod potest esse sine aliquo habitu et non ex habitu circa obiectum summe perfectionis in potentia non impedita nec retardata a tali obiecto tamen in potentia impedita sicut in nobis viatoribus non est actus vt conmuniter delectabilis sine habitu.

¶ Ad tertium diceretur primomodo quod velle vel frui beatificum non est agere voluntatis create: sed pati tantum et ita non requirit principium actiuum supernatura le ex parte voluntatis. Aliomodo quod non oportet quodlibet principium actiuum actus supernatura lis esse supernaturale: sed sufficit quod aliquod et in proposito. Deus est principium supernaturale talis actus. Tertio modo diceretur quod voluntas est principium supernaturale quia ita parum est in facultate agentis creati sicut et gratia vel fruitio ipsa.

¶ Ad quartum dico quod nobilissimus effectus simpliciter cuiusmodi est supremus angelus non potest esse nisi a causa nobilissima et perfectissima quae est actus deus. Sed de nobilissimo vel perfectissimo effectu secundum quid qui est vnum accidens. Puta fruitio ipsa creata in mente eius dicere quod non oportet omnem causam eius esse nobilissimam et perfectissimam: sed sufficit quod aliqua specialiter influens ad talem effectum sit nobilissima et ita st voluntas sit principium effectiuum fruitionis beate non est necessarium quod sit habituata nec etiam si sit principium passiuum vel receptiuum tantum: quia ita immediate est voluntas in potentia ad fruitionem sicut ad caritatem licet de facto prius habeatur caritas tanquae actus primus quoquo modo. Est enim dispositio congrua ad actum fruitionis: non autem necessaria et ipsa voluntas perficitur in ordine ad talem actum. Uirtus enim habentem perficit et opus eius bonum reddit. Et est dispositio perfecti ad optimum: quare etc. Sic ad illas rationes.

¶ Sed quia etiam rationes aliorum non concludunt: licet sint pro predicta positione quantum ad aliquid: ideo sunt soluende. mtrreama ergo dico quod ad fruendum deo

¶ Ad pot ireta absolute et quocunque modo non est necessarius habitus infusus in voluntate pre supposita fide. Sed ad fruendum deo meritorie necessarius est habitus et si non absolute tamen ex diuina ordinatione tanquam dispositio congrua et decora plascens deo in mente. Et sicut non potest quis scire se fruideo meritorie ita non potest scire se habere talem habi tum infusum: et sic in proposito etiam diceretur de cartate et actu fruitionis in patria praesupposita visione

¶ Ad secundum diceretur quod inter formam naturalem et suam inclinationem sicut inter formam grauitatis et inclinationem ad centrum non est ponendus aliquis habitus. Nam talis forma ad vnum est determinata nec potest assuefieri in contrarium sicut lapis etsi millesies sursum proiiciatur nunquam tamen assuescit ad moueri sursum: sed sic non est de inclinatione consequente voluntatem liberam et potente assuefieri in contrarium per actum suum.

¶ Preterea etiam inter inclinationem habitualem et voluntatem non ponitur habitus medius sicut nec ibi. Sed inter formam seu voluntatem et inclinationem actualem que est actus ipse licet non ponatur in ratione predicta. Ad minorem dici posset quod velle vel frui proprie loquendo non est inclinatio sed est actus absolutus voluntatis sicut etiam intelligere est actus voluntatis.

¶ Ad tertium dico quod est contra eos. Nansecundum eas virtutes et habitus morales sunt in appet tu sensitiuo et tamen appetitus sensitiuus de necessitate sequitur iudicium sensus: ergo non obstante quod voluntas necessario sequatur iudicium vel actum intellectus tam adhuc indiget habitu ad perfectionem sui actus. S dicas quod in appetitu sensitiuo ponuntur habitus: quia habet rebellionem ad rationem. Diceretur etiam quod voluntas habet difficultatem ad bonum et ita indiget habitu tanquam secundum se imperfecta respectu summi actus vel saltem non est voluntas determinata ad bonum sicut nec appetitus sensitiuus: et ideo in vtroque ponitur habitus. Ad minorem patet quod est falsa ex secundo vbi dictum est quod voluntas no necessario sequitur iudicium rationis licet appetitus sensitiuus quia non est liber nocessario sequatur iudicium vel apprehensionem sensus. Nec sequitur quod voluntas feratur in incognitum omni no sicut dictum est ibi.

¶ Ad quartum diceret aliquis quod intellectus ad intelligendum primum principium habet vnum habitum derelictum ex intellectione talis principii alioquin ita esset ignorans habitualiter principium sicut puer qui nunquam intellexit principium. Ali¬ ter diceretur quod intellectus determinatus est naturaliter ad intellectionem principii notis terminis sic quod non potest ipsum negare. Non sic autem voluntas creata ad finem quomodocumque praesentatum ratione libertatis sue talis.

¶ Ad quintum diceretur quod actus voluntatis puta frui non est minus principaliter intentus quam actus intellectus: immo vel equaliter vel magis prinicipaliter. Quando dicit quod frui non est nisi passio. Dico quod non est verum sed bene ipsum concomitatur passio delectationis et quietationis et est vere actus secundus voluntatis sicut videre est actus intellectus.

¶ Ad lliud quod additur quod omnis actus secundum habitum appetitiuum est electiuus et ita per consequens respectu eius quod est ad finem. Dico quod accipiendo habitum electiuum proprie et stricte loquendo de electione non oportet hoc esse verum t licet forte fuerit de mente Aristotelis qui non posuit amicitiam virtutem in nobis respectu finis sed oppositum habent ponere fideles qui ponunt caritatem virtutem in voluntate que est precipue respectu finis vt patet.

¶ Ad vltimum diceretur quod licet visio et fruitio possint esse a causa communi. Puta a deo et ita non sit absolute necessarium ponere habit sic quin deus possit aliter facere tamen habitus sunt dispositiones congrue ad perfectionem nature habentis tales actus vel etiam elicientis si ponantur potentie actiue imin actibus istis. Nec oportet quod duo effectus sunt sic ordinati quod vnus sit ab alio vel ambo a causa communi: licet in aliquibus sit ita. Patet. Nam remotio prohibentis et motus grauis sunt duo effectus ordinati et tamen non sic est de eis. Siliter etiam approximatio ignis ad lignum vel actiui ad passiuum et calefactio. Sic in proposito non intelligitur est impedimentum volendi vel fruendi: et ideo qui causat intelligere vel videre amouet impedimentum vel prohibens et quasi approximat actiuum passiuo et ita oportet quod visio et fruitio vel sint ambe a causa communi vel quod fruitio sit a visione sicut nec in illis exemplis. Hec de secundo articulo.

¶ Quantum ad tertium articulum. An scilicet anima christi possit habere summam visio nem et fruitionem verbi.

¶ Uideretur quod non: quia anima christi est inferioris gradus et actualitatis in intellectiuitate quam natura angelica igitur non potest elicere ita perfectum actum fruitionis vel visionis sicut illa.

¶ Secundo quia si daretur angelo tanta gratia quanta est anime christi sicut eft possibile. Planum est vt videtur quod perfectiorem actum posset elicere: quia haberet maiorem virtutem et cum hoc equalem gratiam.

¶ Tertio quia sicut natura ad naturam sic actus ad actum et potentia ad potentiam. Sed natura angeli est alterius rationis a natura anime christ et nobilior. Et similiter potentia respectu potentie ergo actus etiam respectu actus: quare etc. non obstantibus dico quod loquen¬

¶ Sed his do defruitione et visione / beata christus habet in anima sua summam visionem et fruitionem que potest esse in creatura pro tanto: quia in aliqua creatura non potest esse maior nec perfectior sicut superius dictum est de gratia. Et hoc patet. Nam sicut est capax summe gratie ita et summe glorie et ita rationabile est quod fuerit sibi data vt sic gloria eius quasi vni geniti a patre. Et quod sit hoc possibile patet precipue si anima Christi se habet pure passiue ad istos actus: sicut etiam ad gratiam ipsam. Similiter etiam si se habeat actiue cooperando deo ad istos actus adhudlicet isti actus non sint summe perfecti quantum est ex vertute potentie create anime christi et angelus quantum est exvirtute sua naturali posset agere ad perfectionem actus deus tamen supplere potest illud in quo virtus creata anime deficit vt sic actus causatus ab ambobus sit summus et summe perfectus ac si tantum esset a deo solo immondiate causatus vel etiam forte ita perfectum actum su pernaturalem et perfecte potest anima elicere quantum est ex parte sua sicut etiam angelus quemadmodum et recipere: quia quantum ad ista sunt equales licet quantum ad actus uaturales sint inequales: et ita non oportet quod deus aliquid suppleat pro anima secundum istum modum

¶ Secundo dico quod sicut anima christi habet summam visionem et fruitionem cum summo lumine ita absolute loquendo posset haberi sine illis sicut superius ostensum est quod visio et fruitio possunt esse sine istis. quod obiicitur iam patet quid

¶ Ad primum dicendum. Dato enim quod anima Christi sit actiua respectu talium actuum et sit inferioris gradus et nature quam angelus et ita in actibus naturalibus non sint equales tamen ad actus supernaturales beatificos sunt equales sicut ad gratiam vel si non tamen deus supplere potest imperfectionem anime Christi in eliciendo.

¶ Ad secundum per idem Angelus enim dato quod haberet equalem gratiam non posset perfectiorem actum elicere quia vel anima christi potest ex se tantum elici re quantum angelus vel saltem cooperante deo et supplete. Dices quod ita deus potest cooperari angelo sicut anime et cum angelus sit perfectior poterit habere per fectiorem actum quam anima Christi cooperante sibi deo equaliter sicut anime Christi. Dico ad hoc quod non sequitur. Deus enim potest intantum cooperari anime si ponatur acti ua respectu talis actus quod ita perfectus actus erit amborum sicut posset esse dei per seipsum: et tunc planum est quod ad perfectiorem actum non potest cooperari angelo: quare etc.

¶ Ad tertium dico quod visio beatifica et fruitio non sunt alterius rationis in angelo et hoc mine sed eiusdem rationis sicut et gratia. Non enim conueniunt eis ista inquantum tales vel tales creature in speciali sed magis ista sunt verificabilia inquantum ceature intellectuales in communi quare etc. Nec se quitur propter hoc quod angelus et anima sint eiusdem speciei sicut non sequitur. Albedo in ligno et in equosunt eiusdem. speciei: ergo lignum et equus sunt eiusdem speciei. hec de tertio articulo.

¶ Ad primum principale dico quod non est simile de lumine naturali et supernaturali in proposito. Nam actus naturalis intellectus et sensus naturalis est ex sensu et intellectu et ita benerequiritur lumen naturale istorum. Sed actus visionis beatifice non est ab intellectu: sed totaliter ab obie cto quod est obiectum penitus sufficiens ad perfectum nec indiget aliquo lumine cooperante vel coagente ad talem actum sicut obiecta mala imperfecta indigent intellectum agente: et preterea dato quod sit ab intellectu non tamen supernaturalis est ex ipso sed dicitu supernaturalis: quia a deo specialiter cooperante ad ipsum et etiam influente. Ita quod mera naturalia ipsius intellectus sibi sufficiunt ad cooperandum deo ad istum actum et non requiritur ex parte eius aliquod lumen supernaturale. Aliter diceretur quod virtute diuina posset esse actus naturalis vel sensus dato quod ad ipsum nichil faceret lumen naturale intellectus agentis vel lumen sensibile exterius.

¶ Ad secundum patet de specie per illa que dicta sunt in corpo¬ re questionis.

¶ Ad tertium de caritate. Dico quod licet maneat in patria. quia non disponit ad actum incempossibilem patrie sicut fides et spes secundum aliquos non tamen manet sicut absolute necessaria ad actum fruitionis sed sicut dispositio congrua anime et conueniens sibi pro omni statu non solum vie sed etiam patrie. Et sic de isto etc.