Quaestio 1

¶ Distinctionis None. Questio Unica.

CIrca distinctionem nonam quero. Utrum christo tantum secundum naturam diuinam sit latria exhibenda. An etiam natura humana christi debeat adorari adoratione latrie.

¶ Uide tur quod soli deo vel nature diuine debeat latria exhiberi.

¶ Primo sic. Latria est seruitus deo debita ratione summi dominii secundum Augustinum. Sed solus deus quantum ad naturam diuinam habet summum dominium et non ipse christus secundum quod homo vel secundum naturam humanam quia sic est seruus: ergo etc.

¶ Secundo sic. Si christus secundum quod homo est adorandus latria non solum secundum quod homo. Aut hoc est ratione nature in se. Aut ratione vnionis ad verbum. Non ratione alicuius istorum quia vtrumque est creatura cui non debe tur summus honor sicut nec summus amor cum non sit summum bonum: latria autem est summus honor. ergo etc.

¶ Tertio sic. Secundum illam naturam non est christus adorandus latria secundum quam ipse adorauit patrem sed solum secundum idem in qua est idem cum patre. Sed secundum naturam humauam adorauit patrem. ergo etc. Unde et dictum est dyabolo. Mat. quarto a christo. Dominum deum tuum adorabis et illi soli seruies. quare etc August. de verbis domini Ome. 58.

¶ Contra super illud Io. Non turbetur covestrum. etc. Adoro inquit carnem christi coniunctam diuinitati et eodem cultum adoro qui diuinitati debetur. ergo non soli deo sed etiam christo secundum naturam huna nam vel nature humane in christo est latria exhibendaquia. planum est quod latria diuinitati debetur.

¶ In ista questione sic procedam

¶ Primo inquiram quid sit latria et an sit virtus et qualis virtus et similiter de dulia.

¶ Secundo inqui¬ ram cui debeat exhiberi vel quibus et similiter de dulia.

¶ Tertio quomodo debent exhiberi. Ut vltimo ex hoc apparebit ad questionem. Et soluam ad rationes principales.

¶ Quantum ad primum rotandum quod secundum August. x. de ciuitate dei capitulo primo. Latria secundum consuetudinem eorum quia nobis verba diuina tradiderunt est seruitus deo debita. Unde seruitus pertinens ad cultum dei vel cul tus ipsius dei.

¶ Circa quod notandum est quod latrie tripliciter potest accipi. Uno modo pro ipso honore creato exhibito ipsi deo qui est in honorante ipso. Alio modo pro actu exhibendi talem honorem et talem reuerentiam. Tertio modo pro ipso habitu generato ex tali actu frequentato. Ad primum pertinenmt actus exteriores imperati a voluntate qui sunt genuflexiones laudes vocales et huiusmodi et proprie non accipitur latria primo modo.

¶ Ad secundum veroputa ad actus latrie elicitos pertinent ad actus inte riores voluntatis et istis duobus modis planum est quod latria non est virtus. Sed tertio modo est virtus secundum scilicet quod dicit habitum generatum in anima et frequentibus actibus honorandi deum interioribus et est vit tus que nihil aliud est quam habitus exhibitiuus deo honoris sibi debiti in recognitionem summi dominii vel alicuius ratione dei sicut dicetur infra.

¶ Est igitur virtus quia habitus elicitus determinatus recta ratione secundum quod sapiens determinauit.

¶ Secundo dico quod est virtus moralis non intellectualis quia ad intellectum non pertinet sed ad voluntatem et appetitum Non est autem theologica sed cardinalis. Et quod non sit theologica. patet quia non habet deum pro obiectoet fine immediato: licet deum habeat pro fine habet enim honorem illum creatum qui debet impendi secundum ipsam pro obiecto circa quod est. Est igitur moralis pertinens ad cardinales morales: sed inter illas ad iusticiam specialis tanquam pars eius potentialis non subiectiua proprie quia in ipsa non reseruatur per fecta ratio iusticie / licet enim secundum ipsam redda tur deo honor debitus et in hoc sit iusticia tamen non redditur tantus honor quantum diuina excellentia exigit sed secundum possibilitatem creature reddentis Unde et Aristoteles quinto ethicorum dicit quod nostriad deum non est perfecta iusticia.

¶ Tertio dico quod est specialis virtus formaliter et secundum se habens speciale obiectum et actum distinctum ab aliis vit tutibus et nobilior aliis moralibus. Patet ex eisdem tamen aliquo modo generalis est in hoc quod actus multarum aliarum virtutum potest referri in deum sicut in finem honorando ipsum vel colendo sicut etiam magnanimitas licet sit virtus specialis formaliter in se accepta tamen aliquo modo communis est. Eoquod in qualibet virtute vel in actu eius intendit aliquid magnum. Non tamen sic communis sicut priidentia secundum philosophos vel caritas secundum theologos que ad omnes actus quarumlibet virtutum se extendunt. Est etiam generalis non predica tione sed sicut dictum est.

¶ Quarto dico quod latria diuersimode nominatur. Aliquando enim nominatur pietas propter affectum deuotionis ad deum. Aliquando eusebia quasi studium boni cultus vel culture ab eu quod est bonum et bios quod est cultura. Aliquando vocatur Theoseubia / quasibonus cultus dei. Theos enim grece deus est. Aliquando dicitur latria quasi diuinum obsequium vel seruitus dei. Aliquando dicitur religio quia personam religat ad tales actus exhibendos deo suo et non alteri. ¶Dico quod posset distingui sicut

¶ De dulia et latria vel pro actu exsterioris honoris impense creature vel pro actu interiori voluntatis volentis talem honorem debitum impendere creature debito modo vel pre habitu ipso generato in voluntate per talem actum frequentatum Primo modo et secundo dulia non est virtus. Tertio modo est virtus exhibitiua debiti honoris creature modo debito et est virtus moralis non theologica. sed cardinalis pertinens ad iusticiam et magis perfecte quam latria quia magis potest esse iusticia inter hominem et creaturam quam inter hominem et deum non autem est nobilior aliis moralibus sicut latria et hoc patet. Est etiam specialis virtus in se quod patet exactu et obiecto et accipiendo duliam large secundum aliquos diuiditur in yperduliam et superyperduliam et duliam secundum quod est dare sumam creaturam cui debe tur summus honor exhibendus creature et mediam cui debetur medius secundum yperduliam et aliam cui debetur honor simplex secundum duliam: sed sufficit diuidere vt videtur in duliam et yperduliam I in maiorem duliam et minorem ita quod minor dulia apro priet sibi nomen dulie et maior dulia habeat proprium nomen ita quod dulia sit seruitus vel honor exhibendi creaturis communiter vel magis virtus exhibitiua talis honoris. Sed yperdulia sit respectu creature excellentis eo modo quo dicetur infra. Habet etiam dulia multas species secundum aliquos. Nam alia est ratio dominii politici et despositi sicut patet primo politi ce et ita debetur ei alia et alia seruitus secundum duliam exhibenda et ideo non est ita specialis virtus sicut latria quia latria specialis est secundum speciem specialissi mam. Sed dulia secundum speciem subalternam. hec de primo articulo

¶ Quantum ad secundum didendum est primo de latria et dico quod secundum Augusti num cultus latrie est soli deo debitus in recogniti nem summi domini in ipso. Sed hoc potest intelligi vno modo sic quod ista dictio exclusiua soli excludat omne aliud a deo ab ipso termino adorationis ita quod nihil adoretur latria vt tres seu obiectum adorationis nisi deus summus dominus et ita nihil alid ab ipso latria adoretur et isto modo falsum est nec debet sic intelligi.

¶ Hoc tantum est contra Damas. et contra August. qui volunt quod caro christi latria adoretur non solum ipsum verbum vel deus ipse. Unde et Augustinus sicut supra allegatum est dicit humanitatem et carnem christi adorandam eadem adoratione qua verbum. Et Damas. libro tertio hoc idem dicit sicul Magister recitat et ponit in litera exemplum Damasceni de carbone ignito. Sicut enim timetur carbo ignitus ne tangatur non quia carbo sed quia ignitus. ita et caro christi adoratur non quia caro sed quia caro dei Et Augustinus de verbis domini Ome. 58. ponit exemplum de rege et purpura qua est indutus quo eadem adoratione adorantur non tamen sic esset si purpura esset a rege deposita. Et dico etiam quod non solum humanitas vel caro Christi modo predictopotest adorari latria sed etiam ymagines Christie cruces vel crux Christi inquantum representant Chr¬ stum et tunc non est distincta adoratio Christi et pre dictorum sed eadem principaliter Christi et consequenter aliorum vel secundario.

¶ Aduertendum. tamen quod crux Christi non debet adorari latria vt secundum se accepta sicut nec alie cruces sed mode predicto: sed tantum sibi maior debetur reuerentia quam aliis tanquam reliquie preciose et instrumento redemptionis nostre propter contractum illorum sa cratissimorum menbrorum Christi et eius sangui nis preciosi: latria etiam adoranda est eucharistia sicut signum nobilissimum et perfecte contentiuum Christi multomagis expressiuum eius quam alie ymagines sicut patet.

¶ Sed debet ne beate virgini fieri cultus latrie. Dico quod non. Est enim creatura intellectualis et persona distincta a deo cui debetur alius cultus scilicet dulie eo modo quo dicetur infra. Alio modo potest intelligi sic quod ly soli excludat omne aliud a deo tanquam rationem adorationis ita quod licet aliquid aliud a deo adoretur nihil tamen aliud a deo sit ratio adorandi sed ipse deus sit primarium obiectum et ratio adorandi alia secundum cultum latrie et hoc modo debet intelligi et cultus latrie soli deo debitus est ratione eius per quod comuenit sibi summum dominium. Puta ratione perfectionum suarum intrinsecarum et precipue rationeprime perfectionis que est essentia intantum quod sicut dicunt aliqui et bene in hoc licet divine relatio nes / et persone adorentur non tamen per rationes earum proprias vt sic: sed per rationem essentie quia sunt deus et eis conuenit summum dominium. Et sic dico quod nec humanitas Christi nec aliquid aliud a deo est adorandum latria tanquam ratio adorandiCuius probatio est quia si humanitas Christi esset ratio adorandi Christum / sequeretur quod ipsa separata vel relicta a Christo deberet adorari. Sicunquia calor est ratio calefaciendi etiam separatus calefaceret secundum Auicennam sexto metaphisice. hoc autem est falsum et contra Augustinum Ubisupra. Si inquit hominem a diuinitate separes ipsum non adoro. Et ponit exemplum. Sicut si quia inueniat regis coronam vel purpuram qua rex non est coronatus vel purpuratus seu indutus non cogitur adorare nec debet. quare etc. Et ita christus secundum quod homo non debet adorari cultum latrie sic quod humanitas sua sit ratio adorandi ipsum nec aliquid ex parte humanitatis / videntur esse aliqua.

¶ Sed contra hoc Aidetur enim quod cristus secundum quod ho debeat adorari latria. Primo quod latria non debetur deo nisi secundum dominium suum sum mum quod habet respectu creature quod non est perfe ctio intrinseca dei quia non est dominus ab eterno sed ex tpare secundum Augustinum quinto de trinitate. et ita videtur quod deo debeatur latria propter aliquod bonum creature conicatum in creatione vel huiusmodi. Sed christus secundum quod homo per suam redemptionem comicauit homini maius bonum quam in creatione ergo etc. quia mediante humant tate conicauit nobis bona gratie et glorie quae sunt maiora quam dona vel bona nature. ergo etc. Propter quod et clamat Gregorius in bendictione cerei paschalis. O felix culpa que tantum meruit habere redemptorem. Nihil enim nobis nasci profuit nisi redimi profuisset.

¶ Secundo quia verbo dei vel christo inquantum ho debetur maior reuerent tia quam deberetur puro homin redemptori. Sed si huaitas christi fuisset separata vel relicta proprio supposito et illud suppositum redemisset nos fuisset sibi debitus cultus mperdulie qui est maior dulia vt patet multofortius quam debeatur modo beate virgini. ergo Christo se cundum quod homo et humanitati sue debetur latria vt videtur.

¶ Tertio quia si Christo inquantum pomo et redemptor non debetur cultus latrie tunc non valet congruentia Ansel. de incarnatione verbivel cur deus homo quam dat quod pura creatura non potuit nos redimere quia non potuit nos ad statum in nocentie reducere. Eo quod in statu innocentie nullim tenebantur nisi deo. Si autem creatura redimisset nos tunc etiam illi creature essemus subditi et sibi teneremur. Modo planum est quod Anselmus intelligit de cultu latrie alioquin nihil valet quia redempti bene tenentur cultu dulie alicui alteri a deo sicut creatur sanctis et serui suis dominis. ergo redemptori secundum quod huiusmodi debetur cultus latrie. Sed christus secundum quod pomo redemit nos. ergo etc.

¶ Quarto sic. Anselmus cur deus homo libro. 2. dicit quod mors christi liberauit nos ab omnibus peccatis nostris cuius vitaquam mors priuauit omnibus peccatis praeponderat. Ex quo habetur quod prius deberet aliquis velle peccare mortaliter quam mortem christi. Sed illud debet latria adorari cuius non esset preeligendum est mortaliter peccare vt videtur. ergo etc.

¶ Ultimo quia christus secundum quod homo plenus gratie et veritatis est caput ecclesie Sed capiti vt videtur cultus latrie debetur. ergo etc. ista quod christus secundum quod homo vel se

¶ Dico ad cundum quod redemptor non est atria adorandus sed yperdulia vel super yperdulia si tut dicetur infra ratione dico nature humane nec alicuius se tenentis ex parte eius.

¶ Ad primum vero contra hoc dicit quod deo debetur cultus latrie secundum per fectionem intrinsecam communicatam tamen creature ab ipso et principaliter non ratione perfectionis absolute licet dilectio bene debeatur ratione perfectionis absolute. Sicut ponitur exemplum. Si essent duodii per impossibile et vnus illorum creasset istum mundum et alius non illi qui sunt in mundo licet teneren tur diligere alium deum tanquam summum bonum non tamen tenerentur adorare eum. Similiter etiam licet aliquis subditus teneatur quemlibet bonum praelatum diligere non tamen tenetur cuilibet seruire vel obedire sed tantum suo habenti dominium respectu eius. Quando dicis quod christus secundum quod homo communicauit nobis maius bonum quam secundum quod deus in creatione. Dico quod dato quod hoc sit verum non tamen debetur sibi latria propter hoc quia non communicauit nobis secundum quod homo nisi meritorie et non principaliter sed magis deus ipse vel ipsemet secundum quod deus et ideo tenemur ad latriam pluribus rationibus et pluribus de causis et quia creator et quia principalis creator vel redemptor. Non tamen tenemur ad maiorem vel excellentiorem cultum quam sit latria et non est talis cultus nec esse potest. Unde non tenemur sibi ad plus quia creator et redemptor quam quia creator solum sed pluribus de causis. Sicut aliquis religiosus sacerdos non tenetur ad plus secundum castitatem quam laicus professus eiusdem religionis: sed ad ipsum tenetur pluribus de causis quam laicus scilicet quia sacerdos et quia religiosus laicus vero quia religiosus.

¶ Ad secundum dico quod humanitati christi secundum quem redemit nos beaun debetur maior reuerentia quam si fuisset relicta a propriosupposito et illud suppositum redemisset nos quia debe tur sibi latria et idem cultus cum christo deo indistinctus Sed hoc non est ratione sui vt dictum est supra sed ratione verbi cui est vnita.

¶ Ad tertiumde Anselmo dico quod non est intentionis sue dicere quod pura creatura vel purus homo non potuit nos redimere quia redemptori cuilibet secundum quod huiusmodi debeatur cul tus latrie sed bene quia principali redemptori et ide bene concedo quod pura creatura vel purus homo non potuit esse principalis redemptor sicut etiam nec deus nec creator.

¶ Ad quartum dico quod licet mors Christi priuet vitam que omnibus peccatis preponderat quantum ad deletionem iporum meritoriam tamennon deberet aliquis preeligere peccare mortaliter quam Christum mori immo nullo modo deberet praeligenre peccatum mortale quia vita christi non est tantum bonum quantum est bonum diuinum a quo peccatum auerlit nec mors eius omnibus peccatis preponderat tanquam principaliter causans deletionem peccatorum nec tanquam priuatio vite alicuius causantis principa liter deletionem culpe secundum quod talis viuens est. Putahomo sed inquantum deus.

¶ Ad quintum dico quod capiti ecclesie secundum rationem principalem capitis que est ratio influens menbris sensum fidei et motum caritatis et creandi et redimendi principaliter debetur cultus latrie et ista conueniunt Christo capiti se cundum quod deus non secundum quod homo vt patet. ergo etc. Dico quod est exhibenda creature

¶ De dulia intellectuali vel rationali proprie loquendo. Nam creaturis irrationalibus non intelligentibus non est dulia proprie exhibenda nec hoc nor dulie. Quod ergo inter creaturas principatum obtinet humanitas christi quantum etiam ad illa que sete nent ex parte eius. Puta quantum ad gratiam et gloriam.

¶ Dico quod exhibeuda est dulia maior que vocatur yperdulia et in summo gradu precipue siconsideretur non solum vt natura talis sed vt medium et quasi instrumentum redemptionis nostre sicut illa per quam vel qua mediante meritorie sumus redempti post humanitatem vero Christi debetur yperqulia matri eius tanquam excellenti creature secundum gratiam et gloriam post humanitatem Christi. Et secundum aliquos etiam debetur yperdulia apostolis et angelis et notabilibus sanctis non tamen imtanto gradu.

¶ Dulia vero aliis creaturis intellectualibus et rationabilibus debetur secundum gradum suum et solum illis qui sunt iam in gloria vel illis qui sunt in gratia et virtute in actu vel illis quia possunt ahuc esse. Non autem damnatis ipsis qui ad istud bonum reuerti non possunt. Debetur etiam illis qui licet non sint in gratia et virtutibus in actu habent tamen officium iudicandi alios ad virtutem cuiusmodi sunt prelati peccatores et multomagis debetur prelatis istis et sanctis. Reuerentia vero et cultus respectu irotionabilium vel non intellectualium creaturarum non est proprie dicenda dulia Nec eis proprie dulia adhibetur.

¶ Unde ipsa crux Christi vera secundum se accepta adoratur secundum lairiam nec secundum puliam et sic de aliis reliquiis licet eis et rationabi liter aliqua reuerentia et magna reuerentia deferatur hec de secundo articulo.

¶ Quantum ad tertium articulum. Dico quod latria et dulia non solum debent mentaliter exhiberi sed etiam aliquando cum hoc per quadam sic gna sensibilia exteriora cuiusmodi sunt genuflexiones et laudes diuine vocales et sacrificii oblatio ad quae tenentur christiani et praecipue clerici tpare oportumo et ab ecclesia statuto. Et dico quod sub quacunque lege fuit aliquod signum exterius sensibile colendi deum. Et hoc patet ad proximorum edificationem ad excitandum etiam deuotionem et ad perfecti diuini recognitionem vt solum deo seruiat homo ex anima sua sed etiam ex corpore quia vtrumque recipit a deo. Et similiter etiam dico de dulia quod debet exhiberi aliquando per signa exteriora sensibilia honoris et reuerentie tpare et loco oportuno et hoc est necessarium quia dulia exhibetur creature quae non videt animam nec cor exhibentis sed videt ea quae parent. Deus autem intuetur cor primo regum. Et vide quod bene sunt aliqua signa sensibilia exteriora latrie et dulie communia sicut genufflexio et aliqua alia numquam tamen habent nec habere debent actum communem interiorem nec eiusdem rationis. Tamen latria habet vnum proprium signum exterius quod non conuenit pulie. Puta oblationem sacrificii alterius quod soli deo offertur et debet offerri et non creature. Hec detertio articulo principali.

¶ Ad primum principale et ad llia dico quod bene concludunt quod christus homo non debet adorari latria nec eius caro vel humanitas sic quod caro eius vel humanitas seu aliquid se tenens ex parteeius sit ratio adorandi ipsum sed non concluditur quin humanitas christi possit cadere in termino adorationis et adorari sicut dictum est supra et dicitur in quadam glosa super illud praes. Adorate scabellum pedum eius Caro inquit christi sine omni dubio adorari debet quia nullus comedit. arnem christi nisi prius adoret. ideo etc.