Quaestio 3

¶ Distinctionis Prime. Questio Tertia.

Tertio quaero de frui quantum admodum. Utrum scilicet apprehenso fine vltimo per intellectum necessarium sit voluntatem frui: supposito quod voluntas sit principium effectiuum liberum cuiuslibet fruitionis

¶ Arguitur quod sic. Augustinus. xiii. de trinitate. ca. iii. iiii. et. 9. dicit quod omnes homines volunt esse beati: et non possunt non velle beatitudinem. sed beatitudo est vltimus finis: ergo etc.

¶ Secundo sic. Auicenna octauo metaphsice dicit quod delectatio est coniunctio conuenientis cum conuenienti: sed finis est conueniens volunta ti: ergo fine presentato per intellectum habetur de lectatio / et per consequens fruitio vel volitio.

¶ Tei tio sic. Finis mouet metaphisice voluntatem sicut efficiens proprie: sed agens approximatum passo necessario agit ergo etc.

¶ Quarto sic. Omne ens mobile presupponit aliquod immobile quarto phisicorum: ergo omnes volitiones mutabiles et contingentes presupponunt vnam necessariam immobilem: hoc non videtur nisi volitio finis: ergo etc. Necessitas non stat cum liberta¬

¶ Conti a te: sed voluntas vult libere finem non igitur necessario: ergo potest ipsum non velle.

¶ Confirmatur hoc: quia intellectio vel visio vltum mi finis: siue in vniuersali siue in particulari est speculatiua / sicut patuit supra: sed ad intellectionem speculatiuam non sequitur necessario volitio. Patet tertio de anima. In ista questione sic procedam.

¶ Primo distinguam de apprehensione finis. Et distinguam questionem in articulos.

¶ Secundo ponam opiniones secundum articulos questionis.

¶ Tertio ponam quid michi videtur de questione.

¶ Et quanto soluam rationes. dico quod apprehensi

¶ Circa primum finis vitimi potest intelligi vel finis in vniuersali et in communi: vel finis in particulari vt dei. Apprehensio etiam finis in particulari potest intelligi duplex vna clara et aperta / sicut visio diuine essentie: quam habent sat cti in patria / et alia obscura et enigmatica / sicut viatores intelligunt et apprehendunt deum.

¶ Secundum hoc potest distingui questio in tres articulos Primus est. An voluntas velit necessario finem apprehensum in vniuersali: vt bonum in communi. Secundus est. An voluntas necessario velit et immutabiliter finem apprehensum et visum clare et in particulari. Tertius est. An voluntas necessario velit finem vltimum apprehensum in particulari obscure tamen et enigmatice. Hec de primo articulo.

¶ Quantum ad secundum articulum circa primum membrum questionis est vnaopinio quod fine vltimo apprehenso in vniuersali: vo¬ luntas non potest non velle ipsum: sed necessario stante tali apprehensione vult ipsum. Tum quia intellectus necessario assentit primo principio. vt vero. ergo voluntas fini vltimo: quia simile est de fine et principio ex secundo phisicorum. Tum quia participatio ne vltimi finis vult voluntas omnia que vult / ergo ipsum vult necessario. Tum quia in vltimo fine non est aliqua ratio mali: nec defectus boni: ergo ipsum non potest molle et non velle similiter. Tum quia si non vellet ipsum / necessario hoc videtur propter eius libertatem: quia necessitas et libertas videntur repugnare: sed necessitas quaecumque et libertas non repugnant: etiam secundum alios: quia ipsi ponunt quod pater et filius necessario producunt spiritum sanctum / et tamen libere. Similiter deus vult libere seipsum: et tamen necessario solum: ergo necessitas naturalis tollit: non autem necessitas immutabilitatis: ergo etc.

¶ Additur vna ratio: quia voluntas diuina volitionesimplicis complacentie necessario vult omnia alia a se bona: ergo multofortius voluntas creata necessario vult ipsum: alioquin esset liberior quam diuina voluntas: quia libertate a coactione: et libertate contradictionis. Uoluntas diuina solum primo modo respectu sui et creaturarum / quantum ad simplicem complacentiam. Sed dicetur quod non sit liberior: quia diuina libertas cum sit vna maior est in infinitum: et preponderat pluribus li bertatibus creature includens omnes eminenter. Unde nec vult liberius creaturam quam seipsam: quare etc. contraria que dicit

¶ Alia est opinio quod fine appechenso in vniuersali voluntas non necessario vult ipsum: sed potest absolute ipsum non velle / et nullum actum elicere. Tum quia ecundum Augustinum primo retractationum nono: et. xxii. ca. nichil est tam in potestate voluntatis / quam ipsa voluntas: et accipit voluntatem pro actu suo: cum ergo inpotestate voluntatis sit actus intellectus circa finem / quia potest auertere intellectum a consideratione finis / et per consequens mediante actu auersiuo inte lectus possit / multomagis poterit immediate non velle finem: ita quod immediate habebit in sua potestate suum actum elicere: vel non dato quod finis sit appre hensus.

¶ Et nota hic quod primo retractationum habetur / quod nichil tam est in potestate voluntatis: quod id quod voluntate adest: vel quam ipsa voluntas est / et illud est actus eius primo: quia nichil aliud voluntate vel voluntarie adest nisi mediante actu voluntatis. Sed primo de libero arbitrio dicit Augustinus de voluntate: accipiendo pro actu voluntatis. Quid inquid tam in potestate voluntatis est: ex quo etiam patet quod primo retractationum idem intellexit. Item tertiode libero arbitrio dicit satis cito post principium Uoluntas igitur nostra: nec esset voluntas nisi esset in nostra potestate: porro quia est in potestate libera nobis est. Non enim est nobis liberum quod in potestate non habemus / et antequam per columnam optime veritas clamat: neminem aliud posse sentire esse in potestate nostra / nisi quod cum volumus facimus. Qua propter nichil tam in potestate nostra est quam ipsa voluntas. Tum quia agens de necessitate remouet omne impedimentum si potest: patet sed voluntas non remouet de necessitate omne impedimentum ad volttionem finis: quia non de necessitate semper tenet intellectum consideratione finis vt patet. Tum quia voluntas non necessario tenet finem sibi presentatum: vel presentem intellectum. ergo non necessario quiescit in ipsa: consequentia patet inducendo in omnibus que necessario quiescunt in aliquo: quia necessario tenet illud sibi presens si potest. Tum quia voluntas non semper vult vltimum finem toto conatu fuo: et secundum vltimum potentie: ergo non necessario vult ipsum. Tum quia potentia libera per participationem vt visus vel appetitus sensitiuus secundum quod eis imperat voluntas non magis necessario tendit in vnum obiectum quam in aliud: ergo nec potentia libera per essentiam: cuiusmodi est voluntas. Tum quia vnius limitate et finite potentie non est nisi vnus modus agendi / puta naturas lis seu necessarius et liber: sed voluntas est vnapotentia: et vult aliqua libere et libertate contradictionis: ergo similiter omnia et nichil voluit necessario.

¶ Dicunt ergo quod sicut circa quoddam bonum particulare presentatum et apprehensum obscure voluntas potest elicere actum suum vel non elicere: et potest omnem actum circa ipsum: ita et circa finem in vniuersali apprehensum: et hoc exsua ingenita libertate. Et si voluntas necessario vellet finem necessario teneret intellectum in consideratione quantum posset / et fantasma in presentatione: et omnia posteriora ad istum appetitum finis essent necessaria: quod est falsum

¶ De secundo membro est ona opinio quod voluntas necessario vult vltimum finem apprehensum in particulari et clare / sicut apprehendunt sancti deum in patria voluntate tamen eleua ta per habitum glorie: quia alias non posset secundum eos. Hoc probant. Tum quia nulla ratio mali inuenitur in vltimo fine sic viso / et omnis ratioboni: et ita voluntas non habet causam auertendise nolendo vel etiam non volendo. Omnis autem voluntas habet suam volitionem secundum Anselmum. Tum quia non obstat libertas voluntatis sicut quia prius. Tum quia voluntas stante visione dei in intellectu posset peccare: si posset non velle et sic esse misera. Tum quia non esset aliunde assignare causam certitudinis de beatitudine: ex quo voluntas posset non frui. Tum quia voluntas creata est vniuoce voluntas: cum increata secundum aduersarios: ergo vult aliquid necessario sicut illa: hoc non videtur deus clare visus etc. quare et cetera.

¶ Dicunt etiam plus quod deus non posset oppositum scilicet quod stante visione voluntas non frueretur. guitur: quia alias

¶ Ad hec predicta ar oluntas crea ta esset libera respectu obiecti diuini quam diuina: quia pluribus modis scilicet libertate contingentie / et libertate a coactione.

¶ Secundo quia diuina voluntas vult necessario bona possibilia: et illa sunt necessario bona in esse possibili / et non sunt bona nisi quia volita.

¶ Tertio quia tunc voluntas pro ilo instanti visionis posset odire / quia potentia indifferens ad actus oppositos / quando non est subvno potest esse sub alio quanto: quia si voluntas Noillo potest non velle deum: potest tamen veltem visio nem dei / sed non nisi volendo deum: quia non fruen do tunc peccaret. ergo vtendo et referendo deum: ergo vult deum.

¶ Quarto quia pro illo tunc obiectum actiuum presens passiuo disposito non impedito et eo modo quo natum est hoc agere: et hoc pati: ergo necessario sequitur actio vel fruitio. tota opposita isti quod

¶ Alia est oprinio voluntas potest novelle absolute loquendo et sue libertati relicta finem vltimum scilicet deum: quantumcunque visum in partculari / dato quod in se habeat caritatem comprehensi rum: per quam sit habitualiter eleuata. Hoc probant. Tum quia voluntas ex se cum sit vna potentia limitata: habet vniformen modum volendi omnia: quia est vna potentia sed aliqua visa potest vele et non velle: ergo et deum. Tum quia in potestate sua est actus eius: supposito quod sit effectiua actubeatifici: ergo sic potest elicere quod etiam non elices re. Tum quia maior approximatio ad obiectum non ponit necessitatem in actione: sed tantum intensio nem. Uisio autem non est nisi maior approximatio obiecti: ergo etc. Tum quia equalis caritas potest haberi in via / sicut in patria / et tamen in via non nocessario elicit.

¶ Contra illud quod dicunt quod deus non potest facere omnem formam absolutam priorem sine posteriori: visio est huiusmodi respectu dilectionis et fruitionis: ergo etc. dicas quod verum est nisi ambo dependeant a tertio: sicut in propositoquia visio et fruitio beata dependent ab eodem ob iecto.

¶ Contra et si ambo dependeant ab obiecto diuino: non tamen necessario causat ea: quia contingenter et non per modum obiecti: ergo potest sic causare primum. Similiter etiam licet ambo s termino: non tamen ab inuicem necessario. Et si ista responsio esset bona deus non posset facere aliquam creaturam sine alia: quia omnes dependent a deo quod est vnum nichil dictu. Patet manifeste et deactiuitate quod facit sine isto: et multofortius potesfacere econuerso.

¶ Dicunt ergo quod hoc possibil est virtute diuina et non solum virtute diuina verum etiam virtute voluntatis sibi relicte licet de factesecundum ordinationem diuinam nunquam voluntas suspendet actum suum licet posset sibi relicta.

¶ Quantum ad tertium mem. prum satis sunt opinantes quod voluntas potest: non velle finem vltimum apprehensum in particulari non clare sed enigmatice et ideo circa hec non resisto.

¶ Dicunt tamen illi qui ponunt secundam opini nem ad vltimum articulum contra alios quod si rationes eorum concludunt voluntatem necessario velle finem vltimum in vniuersali / concludunt etiam necessario velle finem in particulari vltimum scilicet finem: licet enigmatice et obscure. Hec de secundo arti¬

¶ De tertio articulo videtur michi dicendum quod neutra pars vtriusque articuli ( de quo posite sunt opiniones ) est demonstrabilis nobis: nec ad aliquem earum potest haberi a nobis necessarium argumentum / nec ex fide / nec ex ratione

¶ Ad hanc tamen questionem dicunt aliqui quod voluntas potest considerari dupliciter: posita visione dei clara in intellectu: quia nichil sine dono manutmentie divine in actu fruitionis: vel specialis influenste ad ipsum: et sic non potest non frui: immonec potest frui: quasi ex puris naturalibus non potest in actu fruitionis beatifice: vel cum dono specialis influentie vel manutenentie in actu tali / et sinon potest non frui. Alioquin enim non potest non dari ratio certitudinis in beatitudine / et immutabilitatis vel impeccabilitatis: quare etc.

¶ Nec ol stat si dicatur quod voluntas tunc cogeretur: quia bene verum est quod necessitas fit impeccabilis dono gratie si non violentatur: quia hec est perfectio ad quanaturaliter inclinatur: nec libertas excludit omnem necessitatem.

¶ Qui enim tenent primam viam primiarticuli / et etiam secundi dicent quod non obstante liber tate voluntatis potest ipsa necessario velle finem vltimum in communi apprehensum: et non potest non velle stante apprehensione: quia non omnis libertas voluntatis create est libertas conditionis: qua potest aliquid velle et non velle: sed est ibi dare aliquanlibertatem necessitatis: sic quod necessitas ipsa sit quo dam libertas / et voluntas ipsa: qua necessario velit aliqua puta finem visum in particulari clare / et etiam finem apprehensum in vniuersali: sicut dicitur suo modo in voluntate diuina esse quedam libertas necessaria et immutabilitatis: qua vult seipsum et omnia sua intrinseca et libertas conditionis secunda contingentium et extrinsecorum ad se / saltem quantum ad volitionem efficacem: licet forte necessarium sit ipsum velle omne bonum loquendo de volitione simplicis complacentie / ita quod voluntas vna posita habebit sper vnum modum generalem: scilicet modum libertatis: sicut intellectus modum nature / et ita in creatura sicut in deo. Et similiter pro forma opinionis secundi articuli diceretur / puto tamen quod illa opinio de fine apprehenso in vniuersali a nobis viatoribus sit vera / et magis concordat cum apparetibus scilicet quod bonum in communi quantumcunque presentatum possumus non velle: hoc est vt videtur et in nobis experimur.

¶ Qui autem tenent secundam opinionem primi articuli: et similiter secundi: dicent quod voluntas creata non habet respectu in cuiusdam obiecti quomodo cunque presentati nisi libertate contradietionis: ita quod potest illud velle et non velle: quia vt videtur non habet aliquam libertatem que non sit defectiua: et qua non possit peccator circa quodcunque obiectum vel peccatum commissionis: vel peccatum omissionis: saltem non eliciendo actum cirea ipsum: et nullam habet libetatem: qua necessitetur ad eliciendum actum rectum circa quodcunque obiectum quomodocunque presen tatum. Unde supponendo quod voluntas sit elieitiua actus intrinseci: non est dare causam certitudinis de perpetuitate beatitudinis: nisi ex parte ipsius dei reuelantis anime: ergo nunquam voluntas desistet al actu: licet absolute posset desistere: sed etiam alios recurrere ad deum pro certitudine beatitudinis: quia certum est quod non possunt habere certitudinem de videndo deum perpetuo / et per consequens de voledo nisi ex deo reuelante: nec videtur michi demonstrabilis. Tamen illa libertas prima necessitatis in voluntate causata.

¶ Et ideo dico quod nec conclusio se cunde opinionis nec prime sunt demonstrabiles. Tamen dico quod dictum vltimum prime vie est verum. deus enim absolute loquendo potest facere vl sionem sui sine fruitione: sicut probatum est supra: immo puto quod econuerso deus potest facere fruitio nem sine visione: quod non video implicationem contradictionis aliquam. Si ergo tota questio in dubio relinquatur. Oo vtriusque opinionis pro¬

¶ Ad rationes vtroque menbro est reuertendum.

¶ Ad primum dico quod principii ad intellectum: et finis respectu voluntatis est similitudo quantum ad duo Pri mo quia sicut intellectus ex principio procedit ad noticiam conditionis: ita voluntas ex volitione finis proce¬ dit ad volendum id quod est ad finem. Secundo etiam est similitudo quantum ad ista obiecta / quia sicut principium et conclusio sunt ordinata in bonitate / ita finis qui effinis ex natura rei et id quod est ad finem sunt ordinata in bonitate. Sed diceretur quod non tenet silitudo quantum ad necessitatem volendi finem: sicuti intellectus necessario assentit principio: quia intellectus non est liber: sed voluntas creata libera est circa quodcumque obiectum suum / etiam libertate contradictionis. Si enim esset solum simile / sequeretur quod non solum finem vellet necessario ipsa voluntas: sed etiam id quod est ad finem propter finem sicut intellictus necessario assentit conclusioni propter principium.

¶ Ad secundum dici potest quod bene concludit quod voluntas non potest nolle positiue vel detestari finem vltimum / si tinon possit aliquis odire vel nolle nisi malum / quia in ipso non est defectus boni: nec ratio mali: sed bene potest ipsum non velle suspendendo omnem actum circa obiectum immediate. Et ad hoc non oportet quod voluntas habeat curare inquantum non velle non est aliquis actus: sed magis negatio actus. Et quicquid sit desuspensione omnis actus cuiuscumque: tamen potest suspendere omnem actum volendi circa. istud obiectum per aliquod nolle elicitum: quasi dicendo sic: ego nolo aliquid elicere circa obiectum istud / et iste actus nolendi habet pro obiecto actum elicitum non qui inest vel defuit: sed potuit inesse / nec sequitur ex hoc quod nollit obiectum / sicut nec nolens ipsum quantumcumque nolit elicere aliquem actum circa obiectum: tamen est questio si est demonstratum quod voluntas non possit velle malum: licet videatur dicere Dionysius de diuinis nominibus quod nullus operatur aspirans ad malum: nec scio etiam. demonstratum per consequens. et similiter quod voluntas causata non possit nolle illud in quo omnis ratio bo ni / et nulla ratio mali.

¶ Ad tertium dicendum est quod voluntas non vult omnia participatione finis vltimi nec boni prius voliti vel primo voliti: sed solum participatione eius vt entis: sed tamen illud dictum est verum: et ideo non valet et dato quod participatione eius vt obiecti primo voliti vellet: adhuc non sequeretur quod vellet ipsum necessario / vnde antecedens nec valet ad propositum et est falsum: et conclusio nichil valet

¶ Ad quartum diceretur quod voluntas ratione sue libertatis defectiue que est libertas sua quecunque contradictionis potest non velle vltimum finem: quia cessitas simpliciter repugnat tali libertati: sicut arguitur et bene. mopposite opinionis quam

¶ Ad primum. tea do dicitur quod vel magis est in potestate voluntatis quam voluntas / diceretur quod verimest sed non in potestate contradictionis respectu cu iuscumque obiecti actu presentati / si actus volendi respectu finis presentati est in potestate necessaria ipsius voluntatis: sicut et in libertate necessaria supra dicta / sed respectu aliorum est in potestate et libertate contradictionis.

¶ Ad secundum diceretur quod preter ista agens de necessitate tollit necessario on ne impedimentum sue actionis habet aliquas instantias: quia homo naturaliter et necessario appetit scire sicut dicitur primo metaphisice si non actu elicite et in hoc patet dissimile: et tamen non necessario admouet impedimenta sciendi / nec appetendi: quia tunc semper studeret / et de principiis et conclusionibus cogitaret quod est falsum. Iterum intellectus necessario assentit principio / et tamen non semper: sed aliquando alteri principio: nec homo semper tenet intellectum in consideratio ne eius. Similiter etiam appetitus sensitiuus necessario appetit bonum sensibile apprehensum: et tamen non tenet necessario sensum in apprehensione boni et de naturis similibus.

¶ Ideo diceretur ad secundum etiam concessa prima propositione illa quod agens necessario tolt lit omne impedimentum: saltem si potest. Quod voluntas non potest tollere omne impedimentum volitionis finis hic in via: quia non potest tollere intellectiones aliorum obiectorum mouentium sensum: et per consequens intellectum: quia non est in potestate nostra quibus visis tangamur secundum Augustinum tertio de libero arbitrio ca. xy. non est accipiendum de tactu vel de actu voluntatis. Nam omnis actus voluntatis nostre simpliciter est in sua potestate: licet non imputetur sibiprimus actus precedens deliberationem simile: quia non est perfecte sic in potestate sicut sequens: sicut etiam nec actus etiam primus in intellectu est perfectus / in tertum sicut deliberatiuus. Sed intelligitur illud verbum Augustini de actu intellectus: quod patet per hoc quod ibidem accipit pro eodem tactu vel tangere seu tangi: vel venire in mentem. Uenit autem in mentem aliquid per intellectum occurrendo intelligibiliter: quia non plus habetur per hanc auctoritatem nisi quod actus intellectus qui est primus omni actui voluntatis non est in potestate nostra nec est hoc accipiendum de actu voluntatis: primi enim actus ipsius intellectus non sunt in potestate voluntatis. Et quia voluntas non potest velle actu elicito nisi intellectus intelligat finem: et non est in sua potestate sicut dictum est: ideo non amouet impedimentum istud semper nec semper vult finem vel potest dici quod non consideratio finis non est impedimentum violentans voluntatem a volitione finis: quia non dicitur quod abso lute: et quocumque pacto voluntas necessario velit finem: sed finem apprehensum: et ideo impedimentum istud non mediat inter obiectum et potentiam: sicut trabes mediat inter graue et centrum violentando graue: sed potius tollit obiectum vel necessariam conditionem obiecti. Et diceretur quod ita est naturale voluntati et necessarium quod non velit finem non apprehensum: sicut quod velit ipsum apprehensum: non sic autem est naturale graui quod quiescit sursum impeditum per trabem sed violenter quiescit: et ideo non est simile de graui fram gente trabem: sed potest etiam de voluntate tollente non considerationem et tenente in consideratione: sed si non consideratio posset esse medium inter voluntatem et obiectum vel finem apprehensum: tunc voluntas tolleret eam quantum posset.

¶ Ad tertium diceretur quod non oportet nec hoc potest voluntas.

¶ Ad quat tum diceretur quod immo quantum est ex parte sua / nisi impediatur semper vult vltimum finem toto conatu.

¶ Ad quintum diceretur quod non est simile de visu et potentia inferiori respectu sui obiecti / quo dicit ad finem et de voluntate respectu finis: ideo non valet. Preterea diceretur quod obiecto visus presentato nec etiam appetitus sensitiui omni modo quo requiritur ad sensationem necessario sensus sentit: nec potest voluntas impedire: licet in potastati voluntatis sit auertere sensum et impedire presentia obiecti.

¶ Ad sextum diceretur quod voluntas creata est vna potentia: sicut et diuina non obstante quod habeat duplicem modum libertatis sicut illa: et habet tantum vnum modum in communi scilicet liber tatem absolute / sicut intellectus generalitatem: sed non quelibet libertas est contradictionis. prime opiuionis pro il¬

¶ Ad primum lo membro quod in vltimo fine viso in particulari est ratio omnis boni et nulla ratio mali.

¶ Et similiter ad secundum de libertate quod ipsa non impedit dicendum est penitus sicut supra.

¶ Ad tertium diceretur: quod nullum inconueniens est quod voluntas sibi relicta stante visione dei / possit peccare ex sua libertate defectiua / vel peccato commissionis / non fruendo deo. Et nota hic argumentum quod voluntas non posset esse impeccabilis etiam per gloriam sed posset. suspendere actum suum respectu obiecti beati clare visi: et posset non cooperari ad actum diligendi qui est debitus ex precepto diliges dominum deum tuum. Solueretur tamen dicendo. quod voluntas informata habitu posset suspendere talem actum sibi relicta: non tamen potest nec posset deo determinante ipsam ad hoc et conseruantem volitionem et elitionem voluntatis. Sed dices quod non oportet sibi addere quod relinquatur sed simpliciter et absolute ipsa poterit peccare: quia ad non volendum sufficit ipsa per seipsam: licet non ad volendum / quia non velle nullus actus est sed negatio actus / non sic autem est de nolle qui est actus / et ita sic poterit peccare voluntas nec erit plus confirmata in suo actu beatifico / supposito quod eliciat ipsum effectiue: quam voluntas viatoris: quod est falsum. Diceretur ad hoc quod supposito voluntatem elicere affectiue actum beatificum quod ex aliquo intrinseco voluntatis voluntas non est confirmata / quod voluntas viatoris: sed addis per istum modum: quia deus sic ordinauit quod voluntas nunquam suspendet actum: licet posset suspendere. Ordinauit. enim quod voluntas beata semper eliciet: et hoc reuelauit beato / et sic certificat eos de sua beatitudine sicut certificauit prophetas de futuris contingentibus qui erant homines volituri et facturi: licet absolute possent non velle: quia ordinauit quod actus semper inerit ab ipso deo siue cooperante voluntate sicut et fine non cooperante voluntate / sicut esset si voluntas nollet cooperari. Tu dicis ipsa peccaret si nollet cooperari dico quod verum est et nichilominus haberet beatitudinem et intellectus et voluntatis: et esset in eis confirmata non ex se sed a deo eliciente actum totaliter / nec habetur pro inconuenienti quod voluntas ex se non vellet et haberet actum volendi deum ab alio / puta a deo. Unde non video contradictionem quin deus beatificare posset et in beatitudine firmare vnum peccatorem: vel diceretur ad hoc quod voluntas eliciat actum. beatificum cooperando ipsi deo: tamen non tenetur ad hoc nec obligatur ex precepto / et ideo non peccaret si omitteret sicut non tenetur etiam ex praecepto creatura videre deum. Tu dices immo obligatio praecepti manet in patria diceretur quod licet non impleatur praeceptum in patria quantum ad actum: quia habetur perfectius actus diligendi deum: tamen non quantum ad modum quod ex obligatione nec meritoria impleatur: et ideo nec demeritoria omitteret: et ita oportet dicere illos / quia dicunt cooperante ipsa voluntate.

¶ Ad quartum patet per dicta.

¶ Ad quintum dicetetur quod voluntas nostra nec sua libertas est vniuoca Ptaliter cum voluntate diuina. Sed pro quanto illa est contradictionis et cadens contingenter super aliqua: non autem quantum ad hoc vult aliqua necessario contrarie opinionis pa¬

¶ Ad primum tet per supradicta quomodo voluntas est vna potentia: licet habeat duplicem libertatem.

¶ Ad secundum diceretur quod approximatio diuersa obiecti que est alterius rationis: sicut est in beato et potentia ipsa / sic nata ferri in obiectum taliter approximatum: inducunt necessitatem in actione stante tali approximationem.

¶ Ad tertium de caritate patet quod habens caritatem in via non necessario elicit actum: quia non habet obiectum sibi sufficienter presentatum illa presentatione. necessaria / ad hoc vt voluntas necessario fruatur fine stante tali presentatione.

¶ Ad primum principale dico quod Augustinus loquitur de volitione habituali secundum promptitudinem inclinationis in voluntate adhuc non autem actuali qui sit aliquis actus elicitus. Unde ista auctoritas nichil valet pro conclusione argumenti et male accipiunt eam alii. Aliter etiam posset dici dato quod loqueretur Augustinus de velle actuali: quod illud velle omnium respectu beatitudinis de quo constare videtur magis pertinet ad concupiscentiam quam ad amicitiam. Primo enim modo plures appetunt beatitudinem amor autem concupiscentie non est amor fruitiuus: quia magis pertinet ad vsum referendo amatum in aliquid amatum ipsum et amore amicitie / et ideo saltem quantum ad fruitionem non haberet auctoritas locum. Prima solutio magis valet.

¶ Ad secundum de Auicenna diceretur quod nichil conuenit actualiter voluntati nisi quod ipsa vult actu et hoc est in sua libertate contradictionis et potesti non velle.

¶ Ad tertium diceretur quod diuersus modus mouendi in fine et deficiente tollit consequentiam: quia scilicet finis metaphisice mouet et agens effectiue et proprie hinc est quod finis non mouet necessario licet agens approximatum. Uel potest dici et melius quod omne quantumcunque approximatum patienti vel etiam obiecto. agit necessario / sed amliquod contingenter et lipere: sed dico de voluntate quantumcunque approximetur obiecto.

¶ Ad vltimum diceretur quod non oportet omnes volitiones reducere ad vnam volitionem immobilem et necessariam a voluntate causata: sed ad ipsam voluntatem vel etiam ad volitionem diuinam increatam et similiter actionem quare etc.