Quaestio 1

¶ Distinctionis decimeseptime. Questio Prima.

CIrca distinctionem Decimamseptimam quero primo. Utrum necesse sit ponere in monte viatoris caritatem habit creatum ad hoc quod sit acceptadeo / et possit mereri de condigno vitam eternam.

¶ Uidetur quod non / sed quod caritas sit ipse spiritus sanctus. octauo de trinitate capitulo septimo. dicit August. quod si quis diligit proximum necesse est vt dilectionem suam diligaet subdit quod dilectio deus est / et in fine eoncludit quod qui diligit proximum necesse est vt deum diligat. Sed istud argumentum non valet nisi vniformiter sumatur dilectio in maiore et in minore. In maiori autem sumitur pro dilectione qua quis diligit proximum: ergo et in minori quando dicitur quod deus dilectio est: ergo caritas qua quis meritorie diligit proximum non est habitus creatus: sed est deus.

¶ Secundo sic. Caritas est donum excellentissimum diuidens inter filios regni et perditionis secundum August. 6 de trinitate capitulo. 17. Sed tale donum excellentissimum est spiritus sanctus vt patet: nec potest poni quid creatum / ergo caritas non est quid creatum scilicet spiritus sanctus.

¶ Tertio sic. Prima. Ioannis quarto. Deus caritas est et loquitur de caritate qua diligimus deum ergo caritas non est aliquis habitus creatus: nec potest dici sicut dicit magister quod deus dicatur caritas / sicut dicitur a propheta spes mea / vel pacientia mea / vel refugium meum. Contra hoc enim dicit Augustinus expresse. 19. de trinitate. capitulo. 17. quod sicut dicitur quod deus spiritus est / ita dicitur quod deus: caritas est. Sed planum est quod deus spiritus est formaliter et per essentiam ergo et caritas similiter.

¶ Quarto sic. Omne creatum potest intelligi non bonum / quia nullum creatum est bonum per essentiam sed per participationem: sed caritas non potest intelligi non bona / ergo non est quid creatum.

¶ Contra. Augustinus de moribus ecclesie. Et ponitur in litera caritatis intelligitur virtus que rectissima animi affectio est: sed deus non est affectio formalis vel qualitas ipsius mentis. ergo etc.

¶ In ista questione sic procedam

¶ Primo inquiram vtrum sit necessarium necessitate absoluta ponere caritatem habitum creatum in anima vel in mente / ad hoc vt sit cara et grata / et possit elice re actum meritorium de condigno.

¶ Secundo inquiram vtrum sit hoc congruum et necesse ponere loquendo de necessitate divine ordinationis cum sic ordina uit. Et an ita sit de facto.

¶ Tertio quid senseri magister circa hoc / vtrum scilicet negauerit caritatem habitum creatum vel non.

¶ Quantum ad primum Es vna opinio quod ad hoc quod anima sit cara vel mens / opotet necessario ponere in ipsa caritatem habitum creatum quo formaliter sit cara / et operetur meritorie Ad hoc adducuntur multe rationes.

¶ Prima est ista Sicut se habet albedo ad esse album / sic caritas ad eo carum. Sed impossibile est quod aliquid sit album nisi per albedinem sibi formaliter inherentem ergo impossibile est quod mens sit cara nisi per caritatem sibi formi liter inherentem / sed talis est creata. ergo et cetera¬

¶ Secundo sic. Impossibile est transire a contradictorio in contradictorium nisi per aliquam mutationem quia si non est mutatio aliqua nichil se habet aliter nunc quam prius / et ita non est transitus aliquis a contra dictorio in contradictorium: sed planum est quod mens transit de non esse gratam vel caram ad esse caram vel gratam. Patet de peccatoribus quando iustificantur et in paruulis quando baptimantur / et hoc est per mutationem aliquam: non in deo / ergo in mente. Sed ista muttio necessario terminatur ad aliquid absolutum illivocant caritatem. ergo etc.

¶ Tertio sic. priuatio non tollitur nisi per habitum oppositum et implicat contradi ctionem dicere oppositum: sed peccatum est priuatio caritatis in voluntate et tollitur in iustificante / ergo oport quod caritas infundatur eis que est quid creatum et habitus oppositus.

¶ Quarto sic. Si deus potest aliquem acceptare sine caritate sicut dicunt alii / ita quod mens possit esse cara sine caritate sequitur quod caritas sit frustra: sicut si natura posset aliquid facere sine de terminatis mediis frustra adhibent illa media: sed non est dicendum quod caritas frustra siti deus enim multominus aliquid facit frustra quam natura. quare etc

¶ Quinto sic. Et probatur quod caritas sit necessaria ad merendum: quia sicut se siabet esse naturale ad operationem naturalem / ita esse supernaturale ad operationem supernaturalem: sed impossibile est quod aliquis habeat seu eliciat operationem naturalem nisi constituatur in esse naturali per formam naturalem: ergo similiter est impossibile quod mens eliciat actum supernaturalem cuiui modi est actus meritorius vt meritorius nisi consttuatur in esse supernaturali per formam supernaturalem cuiusmodi est caritas ipsa.

¶ Sexto impossibile est quod opus alicuius sit meritorium et acceptum nisi ipsi sit gratus et acceptus. Deus enim primo acceptat per sonam et postea opus. Respexit dominus ad Abel et ad munera eius. Sed per caritatem est aliquis formaliter carus / ergo impossibile est quod mereatur nisi habens caritatem u

¶ Septimo. Si caritas non requireretur necessario ad merendum sed sufficeret acceptatio diuina qua acceptat actum sequeretur quod prima gratia caderet sul merito de condigno sicut et gloria: sed hoc est falsum ergo etc. Falsitas consequentis apparet per apostolum ad ratioanos Iam enim non esset gratia sed debitum sicut etiam ipse dicit quod merces debetur operanti secundum iustitiam. Probatio consequente / quia sicut deus acceptat actum aliquem ad gloriam ex ordinatione sua ( et hoc est esse actum meritorium vite eterne sicut tu dicis Ita etiam dico quod ipse ordinauerit se daturum gratiam disponentibus se ad illam et acceptat actum disponentis se ad hoc vt conferat in gratiam / ergo iste sic me retur caritatem vel gratiam sicut alius meretur vitam eternan¬

¶ Octauo Si non est necessaria caritas ad merendum: sed ad actum meritorium sufficiunt naturalia potentie merentis: sequitur error pelagii qui ponit quod homo potest mereri ex naturalibus hoc est hereticum. ergo etc.

¶ Nono. Sicut se habet lumen glorie ad visionem diuinam / sic videtur quod caritas ad operationem meritoriam. Sed lumen glorie necessarium est ad visionem diuinam: quia oportet necessario potentiam eleuari et proportionari obiecto beatifico. Potentia enim secundum se sic se habet ad illud obiectum sicut oculus noctuead lumen solis vt dicitur secundo methaphisice. ergo etc.

¶ Decimo sic. Si ad actum meritorium non requiritur necessario caritas / sed ad actum meritorium suffieis ex parte merentis quod actus sit bonus ex genere et libere elicitus et debite circumstantionatus ( praecipue loquendo de circumstantia finis qui est deus ) sequeretur quod cum omnia ista possint naturaliter cognosci ab operante quod ipse possit naturaliter cognoscere se mereri vitam eternam hoc est falsum. ergo etc. Hoc comfirmatur per Augustinum de libero arbitrio qui dicit quod gratia se habet ad liberum arbitrium in merendo sicut sessor ad equum. Et similiter dicit ipse idem imepistola ad Sixtum voluntate inquit concomitante non preeunte pedissequa non domina. ergo videtur quod multominus possit esse actio meritoria sine caritate vel gratia quam sine voluntate. Sed impossibile est / et implicat contradictionem quod sine voluntate. ergo et cetera.

¶ Ultimo sic. Sicut impossibile est et implicat contra dictionem quod actus moralis sit virtuosus nisi virtu te aliqua superaddita potentie eliciente / quia virtus est que habentem perficit et opus eius reddit bonum / bo num scilicet moraliter ergo similiter impossibile est quod sit actus meritorius nisi elicitus ab aliqua virtute su peraddita voluntati: hec autem non videtur nisi caritas. ergo etc. Nec potest dici quod hec virtus sit spiritus sanctus: quia tunc talis actus non esset in potestate merentis / sicut nec spiritus sanctus qui est principium eius: immomagis spiritus sanctus diceretur mereri non autem voluntas ipsa / quod est inconueniens.

¶ Hec est positio quod necessaria est caritas / que est habitus creatus in mente formaliter sibi inherens: qua sit actu et formaliter cara et accepta / et qua possit meritorie operari et monreri vitam eternam de condigno / et hoc est necessarium vt dicunt necessitate absoluta: ita quod implicet contradictionem / quod mens sit deo cara et operetur meritorie nisi habeat istum habitum caritatis creatum sibi formaliter inherentem. Unde et dicunt consequenter quod si Magister intenderit negare istum habitum caritatis creatum: potest probabiliter rationabiliter et efficaciter improbari sicut irrationabilis et falsa et impossibilis nec potest sustineri. opinionem non teneo sed vie¬

¶ Istam autre detur michi sine preiudiiodicendum quod loquendo de necessitate absoluta cuius oppositum est simpliciter impossibile et implicans contradictionem ) non est necesse ponere in mente: aliquem habitum creatum adhoc vt sit cara vel acceptedeo et vt operetur meritorie / sed quod sine omni habitu creato supernaturali qui sit gratia vel caritas possit a deo acceptari ad gloriam et potest meritorie operari.

¶ Ad hoc adduco rationes. Primo quod talis habitus non est necessarius ad hoc vtmens sit cara vel accepta. Primo sic. Esse actualiter acceptatum a deo vel carum non est nisi esse volitum ab ipso in ordine ad bonum summum consequendum vt patet: quia hoc posito ponitur carum vel acceptum esse: et hoc amoto amouetur et illud et per se primo. Sed planum est quod nullo habi tu nec aliquo intrinseco ipsi menti / mens est actu volita a deo sed sola volitione diuina sicut intellectione diuina est intellecta: non autem aliquo sibi intrinseco vt patet nec est etiam ratio acceptandi ipsam sed sola diuina essentia: sicut et ratio intelligendi creaturam non est creatura: sed diuina essentia. ergo etc.

¶ Secundo sic. Si caritas esset habitus sic se habens ad esse carum et acceptum sicut albedo ad esse album vt dicunt alii. Tunc dicerent quod deus necessario acceptaret talem creaturam habentem talem habitum creatum / et non posset non acceptari talis creatura stan¬ te tali habitu creato sicut stante albedine in corpore non potest fieri quin illud sit album: sed hoc est falsum quia sicut deus non alligauit voluntatem suam et lipertatem sacrantis sic quin posset gratiam non conferre recipienti sacramentum quantumcunque disposito quin etiam posset sibi alio modo conferre gratiam. Si etiam non alligauit voluntatem sue libertatis habitibus creais quin quocumque eorum stante possit non acceptare si placet sibi: vel etiam sine ipso possit acceptare / et per consequens mens ipsa sibi esse grata vt videtur. quare etc.

¶ Tertio sic. Acceptare et acceptari sunt idem realiter vel saltem simpliciter per idem / sicut intelligere et intelligi: sed acceptare conuenit alicui per actum voluntatis acceptantis sicut patet / immo ipsum acceptare formaliter est ipsum velle / ergo et acceptari per idem conuenit alicui / sed esse actum carum nihil aliud est quam acceptari.

¶ Quarto sic. Non videtur aliqua contradictio quod deus magis immediate sine aliquo habitu acceptet ad gloriam quam ad gratiam vel caritatem. Sed ad secundum non preexigitur in acceptato aliquis pabitus supernaturalis. ergo nec in primo. Hoc primum probo quia quandocunque volens habet plura obiecta quorum vnum est sufficiens ratio totalis volendialia / et contingenter volendi ipsa / per illud potest libere velle quodcumque sibi placuerit et cuicumque non repugnat illud / ergo deus per essentiam suam vt per primum volitum obiectum. Potest contingenter et libere velle vel acceptare ad gloriam immediate cuicumque non repugnat gloria: sicut et gratiam cuicumque non repugnate gratiam vel caritatem cuicumque non repugnat caritas. ergo etc. Ergo et stante quocumque actu ex parte ad ceptati ad caritatem potest sibi non infundere caritatem et non velle sibi caritatem. ita stante quocumque habitu creato ex parte creature dico quod potest ipsum non acceptare ad gloriam.

¶ Quinto sic. Si caritatis sic daret esse carum et acceptum ad vitam eteruam sicut dicunt alii: tunc ita esset ista necessaria ex terminis descedens in caritate saluabitur et consequetur gloriam perpetuo / sicut ista homo est risibilis: et tunc deus non posset facere quin talis consequeretur beatitudinem: et sic non posset de potentia absoluta petrum damnare: immo nec posset habentem caritatem non acceptare nec eam destruere quod est falsum et contra doctores.

¶ Sexto sic quia prius potest deus alicui velle finem puta gloriam quam id quod est ad finem puta caritatem et ita prius acceptat vel acceptare potest ad gloriam quam ad gratiam vel caritatem: nec secundum est ratio primi.

¶ Dico igitur primo quantum ad hoc quod non video ne cessitatem ponendi caritatem habitum creatum ad esse carum et deo acceptum.

¶ Secundo probo quod non est absolute necessaria ad operandum meritorie: ad opus meritorium non requiritur nisi quod sit actus bonus ex genere circumstantionatus debite praecipue circumstantia debiti finis et liberi / et a deo acceptatus in ordine ad premium consequendum quia istis positis actus est meritorius: sed hec omnia inueniri poatsent in voluntate in actu eius sine quocumque habitu creato. et cetera.

¶ Secundo sic. Ad opus meritorium videtur suffice re quod mens acceptata et deo grata diliget deum super se / et super omnia / et quod deus acceptet talem actum in ordi ne ad premium eternum: sed hec omnia haberi possunt sine habitu creato supernaturali: quod enim mens sit cara vel esse possit sine illo habitu iam probatum est prius Sed quod intensius debeat et possit ex puris naturalibus diligere et super se et super omnia patet: quia intellectus secundum rectam rationem naturalem hoc iudicat et expuris naturalibus vel saltem fides acquisita ex auditu seu etiam informis: ergo voluntas hoc potest velle. Tum quia appetitus alii sic se habent / siue actiue siue passiue quod magis appetunt bonum totius quam proprium partiale. Unde et manus naturaliter exponitur pro toto / et etiam pars corporalis secundum rectam rationem se exponit pro bono commnitatis. Non curo de ista ratione / nam dubia est sicut patebit in tertio. distinctione vigesimaseptima. Tum quia caritas non destruit amorem naturalem sed perficit et per consequens non sunt comtrarii ita quod amor caritatiuus sit dei plusquam sui et amor naturalis sit sui plusquam dei. Tum quia amor naturalis secundum quod huiusmodi non est nisi rectus non enim est culpabilis inquantum namlis: quod tamen esset si esset amorsui quam dei vel equalis. Amor enim sui vsque ad contenptum dei constitui ciuitatem diaboli. Patet etiam quod acceptatio actus potest esse sine tali habitu / sicut etiam acceptatio nature vel persone sine tali habitu. ergo etc.

¶ Tertio sic. Si habitus caritatis necessario recreretur ad merendum et de necessitate absoluta / hoc non videtur nisi propter condignitatem meriti ad premium: quia non potest esse meritum condignum nisi per habitum talem in mente / sed planum est quod posito talihabitu adhuc meritum est multo infimius et minus bonum quam premium. Nulla autem iustitia nec commutatiua nec distributiua exigunt vt pro minori bono reddatur maius bonum: ergo propter condignitatem non est necessario ponendus talis habitus.

¶ Quarto sic Sine illo habitu potest mens mereri sine quo potest spiritus sanctus inhabitare mentem / et habere eam curam et sibi cooperari ad actum meritorium / et acceptum deo in ordine ad praemium eternum: sed hec omnia possunt fieri et esse sine tali habitu causato. Quod autem spiritus sanctus possit inhabitare mentem. Patet / quia prius natura essentialiter distinctum / potest esse sine posteriori: prius autem spiritus specialiter inhabitat mentem quam causet vel creet habitum quia prius agens est praesens passiuo quam aliquid efficiatur in ipso quare etc. Quod etiam posset sibi cooperari ad actum patet: quia quicumque potest cooperari mediante causa secunda extrinseca vel effectiua ad aliquem actum / eidem potest cooperari sine illa. Sed secundum alios ( qui ponunt caritatem esse principium effectiuum et elicitiuum actus meritorii ) spiritus sanctus potest cooperari voluntati ad actum meritorium mediante caritate. ergo et immediate sine illa. Quod etiam acceptare possit actus sine tali habitu: patet ex superioribus. quaere etc.

¶ Quinto sic. Sine habitu illo qui nichil facit nec ad substantiam actus nec ad aliquem modum in actu intrinsecum. Potest haberi ex parteactus illud quod dicit aliquem modum eius vel circa ipsum saltem respectum rationis ipsius ad acceptantem. Et adpremium ad quod acceptatur: sed ad actum dilectionis meritorium caritas nichil facit: nec quantum ad substantiam actus: quia tunc esset voluntas: nec per consequens quantum ad intentionem actus: quia actus non intenditur nisi secundum gradus eiusdem rationis cum substattia ipsius actus. Similiter etiam vnus hereticus vel infidelis potest diligere deum ita intensiue sicut habens caritatem. Nec ad facilitatem vel delectationem inactu. Tum quia ista non requiruntur ad actum meritorium. Tum secundo quia habent caritatem tantam difficul tatem patitur / et ita paruam delectationem habet frequenter in actu vel minorem sicut non habens caritatem. Nec ad acceptationem quia nec efficit ipsam / sed magis diuina voluntas cuiusmodi est praemiare effectiue: nec est ipsa. formaliter vt patet. Nec ad libertatem actus / quia non est quid liberum formaliter et intrinsece talis habitus sicut voluntas. quare etc.

¶ Dices quod immo facit ad facilitatem vel delectationem: quia subito apparent aliqui immutati sic vt faciliter operentur et delectabiliter. Hoc autem non potest attribui habitu acquisito / quia subito non acquiritur habitus / ergo debet attribui habitui supernaturali infuso cuiusmodi est caritas. Dico etiam quod hoc non concludit nec est hoc necessarium: talis enim mutatio subita potest esse ex libertate et impetu voluntatis quia suus actus quem intelligit ibidem per voluntatem intelligit / et ideo potest esse sine vtroque habitu quare etc.

¶ Dico ergo quod non est necesse necessitate absoluta ponere caritatem im¬¬ mente ad merendum de condigno. Sed ad hoc sut ¬ ficit quod actus sit bonus ex genere circumstantionatus debite a persona cara et libera mente et acceptatus a deo in ordine ad premium consequendum / que omnia iudicio meo loquendo de potestate absoluta possunt haberi sine tali habitu.

¶ Dices ad hoc quod si illa sufficerent sine caritate ad actum meritorium / sequeretur quod homo naturaliter posset scire se mereri. Dico quod non sequitur sicut nec scire potest se esse acceptatum / quia hoc prouenit ex mera liberalitate diuina / quam non potest naturaliter scire / sic etiam nec de caritate. 1 Dicitur quod ma¬

¶ Ad primum alio rin iores fala non enim sicut se habet albedo ad esse album / ita caritas quam ponis habitum esse creatum ) ad esse carum actu placens et volitum et acceptum sicut probatum est supra: quia stante illo habitu posset deus absolute non acceptare immo puto quod reprobare et damnare habentem ita quod per illum habitum non est formaliter et actu mens cara: sed ex volitione dei dicitur acceptata et cara / sicut ex intellectione dicitur cognita. Si autem caritas sit aliquo modo ratio acceptandi ex parte acceptati per modum obiecti secundarii vt premissa ineternitate sibi in esse postea in tempore. Dico quod hoc non est ex natura rei et necessitate / sicut quod homo sit risibilis: sed ex ordinatione diuina qua sic ordinauit vt habentem talem habitum acceptaret / cuius oppositum sine iniusticia et peruersione rerum potuit ordina re / et ita bene sicut quod quicumque haberet habitum gratie ab eo et esset sibi carus et acceptus ad vitam eternam

¶ Ad secundum dicitur et potest dici quod sine omnimutatione in deo / et etiam in obiecto volito cum solavariatione temporis vel instantis seu durationis: vel etiam in aliquo potest esse transitus a non esse ad cepto vel grato ad esse acceptum vel gratum / quia esse volitum nichil ponit in obiecto nisi forte respectum rationis circa ipsum. Et ideo dico quod deus potuit ab eterno acceptare istum pro isto instanti et non acceptare pro alio instanti: dato quod molius habitus ab solutus immo nec aliquis actus insit isti de nouo. Secus est autem de transitu ab vno contradictorio ad contradictorium / quorum alterum dicit aliquid positi uum reale existens in eo quando transit. Talia enim non sunt velle et non velle idem obiectum. Uel etiam dice retur quod hoc arguit aliquam mutationem ex parte voluti: sed non oportet quod per habitum: quia quecumque mutaton potuit ad hoc sufficere ex ordinatione diuina siue spiritualis siue corporalis siue ad absolutum siue ad respectiuum sed non solum in volito sed etiam in quocum quam alio.

¶ Si dicatur contra solutionem quod posito quod in non sit tempus nec instans nec aliquid aliud in toto mundo vnus angelus et sine omni accidente positiuo alio adhuc de non accepto potest fieri acceptus et de non iusto iustus. Hoc autem non esset tantum propter variationem temporis vel instantis / nec permutationem terminatam ad aliquod aliud accidens a caritate. Nec propter mutationem factam in alio quia nec in deo nec in aliqua creatura: ergo propter mutationem sui et ad caritatem: et per consequens modo istud est per se et necessarium quod non iustificatur sic quis nec transit de non esse grato ad esse gratum / immo nec transire potest nisi per infusionem caritatis habitus creati ad quem terminatur vel secundum quam attenditur mutatio in ipso et nullo modo in alio nec secundum aliquid aliud.

¶ Responsio est. Primo quod quicquid sit de illis suppositis que supponuntur in argumento quod non esset aliqua mutatio / nec penes instans vel tempus quia non essent: nec in alia creatura quia non ponitur: nec in eadem secundum aliquid aliud a caritate. Patet quia non iustificarentur nisi posita caritate per mutionem secundum caritatem. Sed istud non concludit quin posset poni mutatio in alio vel secundum aliquid aliud. Et sic alio modo iustificari / nec concludit quod iste modus iustificandi sit per se et necessarius vt patet: quia nec concludit impossibilitatem al terius modi sicut patet.

¶ Ad tertium dico quod peccatum pro quanto dicit reatum et demeritum et per consequens culpam et imputatum non dicit formaliter in se nisi respectum rationis ad voluntatem diuinam imputantem in ordine ad talem vel talem penam: licet actum subtractum connotet / et negationem etiam debi te rectitudinis in actu / sicut in pctato commissionis vel etiam negationem actus sicut in peccato omissionis. Quando ergo dicis quod pctantum et caritas formaliter opponuntur sicut habitus et priuatio. Dico quod est falsum: et ideo dico quod potest remitti culpa et non infundi aliqua caritas vel gratia. Et potest de nouo acceptare et esse carus / sicut dictum est in solutione argumenti praecedentis.

¶ Ad quartum de frustra licet deus possit acceptare sine ipsa / sicut etiam creatura non cooperatur frustra ipsi deo / licet deus posset omnia facere immediate per seipsum. Quando dicis de natura dico quod non est simile quia natura determinata est ad vnum modum agendi: et ideo frustra haberet media si sine illis posset agere. Deus enim non sic deus terminatus est ad vnum modum agendi mediate tantum vel immediate / sed potest sicut sibi placet: et sicut determinat secundum leges sue sapientie.

¶ Ad quintum dicitur quod actus potest dici supernaturalis vno mondo ex se et natura sua intrinseca sicut creatio et susci tatio mortuorum et huiusmondi: et de talibus curriargumentum. Alio modo potest dici supernaturalis pro quanto quia ab aliquo ordinatur ad finem supernaturalem consequendum licet in se sit quid naturale. Et isto modo actus meritorius dicitur supernaturalis / et improprie dicitur supernaturaliter / nec oportem quod eliciens talem actum habeat in se principium aliquod vel formam supernalem: sed ex puris naturalibus potest ipsum elicere.

¶ Ad sextum dico quod persona potest ad ceptari et postea actus / et hoc sine omni habitu creato supernaturali vt dictum est: tamen maior illa est dubiaet non curo modo quicquid sit de ea tamen potest probabiliter concedi / sicut eam prius concedi videbar.

¶ Ad septimum dico quod non sequitur quod prima gratia cadat sub merito de condigno: quia actus meritorius prime gra¬ tie vel caritatis non est a persona cara / nec praesupponit personam acceptam: et ideo non est meritum tantum de condigno. Sed actus meritorius vite eterne presupponit personam acceptam et caram / quod possibile est sine omni habitu / et ideo dicitur merito de condignoideo etc. Nec est intelligendum illud dictum vulgare quod habens caritatem vel gratiam ratione caritatis vel gratie mereatur ex condignitate et natura istorum habituum vel habitus vitam eternam. Quia oppositum dicit apostolus ad romanos octauo / existimoi inquit quod non sunt condigne passiones huius temporis ad futuram gloriam que reuelabitur in nobis: sed tota condignitas meriti ad premium ex ordinatione diuina modo praedicto.

¶ Ad octauum sequitur error pelagii immo magis oppositum quam si poneretur caritas nec cessaria ad innuendum / quia caritas cum non sit formaliter libera quicquid conferret ad meritum quantum esset ex parte sua aut esset mere naturaliter et non liberetum et ex aliquo formaliter necessario tam naturaliter velnecessario moueremur vel mereremur completiue: sed secundum istam viam ratio meritorii in actu solum de pendet ex mera liberalitate et acceptatione diuinas ad quam non possumus attingere nec deuenire ex puris naturalibus. Similiter etiam deus est spiritus sanctus qui est caritas per essentiam operatur actum meritorium in nobis: non solum docet operari: sed voluntas sibi cooperatur. Pelagius autem voluit quod solum deus doceret meritorie operari et nichil faceret sicut vnus miser qui iacet in porta qui bene docet viam sed non docet virtutem ambulandi nec potest eis coambulare. Hoc autem non sequitur ad positionem predictam.

¶ Ad Nonum dico breuiter quod ad actum visionis beate non requiritur aliquis habitus / qui dicitur lumen necessitate absoluta quia intellectus habet ens omne pro obiecto / et seipso dispositus est: cum dicis oportet intellectus eleuari. dico quod non oportet per tale lumen Tu dicis Se habet sicut oculus noctue et est: dico. quod verum est non simpliciter et absolute / sed pro statupresentis mortalitatis quantum ad multa intelligibilia que non potest intelligere clare / immo nec inrelligenec recurrendo ad fantasmata aliorum: et ab hoc impeditur ex pena inflicta propter peccatum sicut puto et pro statu isto penali. Unde et post separationem et resurrectionem poterit naturaliter et clare multaintelligere quae modo non potest vt seipsum et angelos: similiter etiam quantum ad actum beatifice visionis Dico quod quantum est ex se est sicut oculus noctue: quia ad illum non potest attingere ex suis naturalibus eliciendo ipsum: sed adeo elicitur solum et causatur talis actus in mente non / quia sit necessarium aliquod lumen creatum sed lumen increatum causans effectiue talem actum. Planum est enim quod illud lumen non est absolute necessarium in ratione principii effectiue respectu vi sionis / quia si esset principium effectiuum deus posset supplere causalitatem eius. Similiter etiam non in ratione dispositionis / quia lumen ipsum nec aliquis habitus est ratio recipiendi actum / sed magis potentia ipsa. igitur etc.

¶ Ad decimum dico quod patet per predicta quod non oportet quod naturaliter sciat aliquis se mereri¬

¶ Ad vndecimum quod pro tanto gratia dicitur se habere sicut sessor ad equum respectu mentis: non quia aliquid causet vel efficiat in actu / sed pro tanto quia inclinant ad talem actum respectu talis obiecti determinati qui tamen ex hoc formaliter non est meritorius sicut dictum est supra. Sed ex hoc quod acceptatur a deo vt a persona cara quequidem possent stare sine caritate. Uerum est tamen quod illa inclinatio secundum caritatem non staret ad illud. similiter respondeo de gratia que secundum Augustinum se habet ad voluntatem sicut sessor ad equum: quia non intelligo illam inclinationem quam dicunt aliqui quod illud verum est de gratia increata / que concomitatur gratiam creatam regendo voluntatem in merendo sicut sessor equum et ita de gratia creata non est intelligendum nisi per concomitantiam ad gratiam increatam que etiam coco mitantia non est necessaria absolute ad merendum. licet ponatur in mente de facto secundum Augustinum. Similiter dicendum est ad aliud dictum Augustini.

¶ Ad vltimum quod actus non dicitur virtuosus quia sit a virtute elicitus actiue / vel quia virtus sit racio recipiendi / sed quia est secundum inclinationem virtutis / non a virtute sed a voluntate. Unde diceretur quod virtus in nullo principiat actum licet inclinet ad ipsum: sicut secundum aliquos grauitas in lapide inclinat ad esse deorsum et tamen non causat ipsum nec etiam motum nec sicut ratio agendi nec sicut ratio recipiendi sed magis ipsa quantitas lapidis: sed tunc diceretur quod non est simile de esse caro vel accepto respectu caritatis et de esse virtuoso vel morali in actu virtuoso respectu virtutis. Actus enim virtuosus dicitur quia secundum inclinationem virtutis. Sed actus non dicitur carus vel acceptus nisi secundum volutionem acceptantis: licet etiam bene sit actus meritorius secundum inclinationem caritatis. Hoc tamen non est absolute necessarium sed contingens: et possibile est quod sit non secundum inclinationem talem sed a voluntate nuda vt dictum est supra. Uel aliter ad illud de actu virtuoso dicoquod actus virtuosus sequens habitum est eiusdem rationis quantum ad substantiam actus / et quamlibet circumstantiam debitam cum actu pre cedente habitum / et per consequens posset poni et esse quantum ad omnia ista sine habitu virtutis / sicut et actus meritorius sine caritate et in ratione meritorii: verum est tamen quod quantum ad conformitatem vel concomitantiam ad habitum virtutis ex qua forte dicitur actus virtuosus et non ille qui praecedit habitum virtutis non potest poni actus virtuosus sine habitu virtutis sicut nec respectus sine termino. Sic etiam in proposito si actus diceretur meritorius ex circumstantia caritatis concomitantia. Sed dico quod hoc non est verum licet de facto secundum ordinationem diuinam non sit meritorius nisi concomitante caritate. Ex illa tamen non est meritorius sed. ex acceptatione diuina / que simpliciter potest esse sine caritate.

¶ Nota hic de inclunatione illa que secundum aliquos ponitur esse a caritate. Non intelligo bene nec puto quod caritas se habeat ad actum inclinare sicut ipsi ponunt quasi principium inclinatiuum vt grauitas suo modo: licet enim inclinare illud non sit agere / quia etiam ponitur quando actus non ponitur vel ante actum vel post: tamen difficile est et videtur impossibile quin principium inclinatiuum sit principium actus quando ponitur siue viactiuum siue vt passiuum. Modo sicut dicam in tertio non credo quod caritas sit principium actus meritorii aliquo modo nec quantum ad substantiam actus nec quantum ad modum aliquem actum intrinsecum plusquam aliquis habitus alius voluntatis vel etiam intellectus sicut grammatica vel huiusmodi licet respiciat idem obiectum cum actu quare etc. Quere deista materia in tertio distinctione vigesimaseptuma.

¶ Concludo ergo ex predictis contra alios quod si intensio Magistri fuit negare habitum caritatis quod sua opinio non potest efficaciter per rationem impugnari probando quod caritas vel etiam gratia sint absolute necessaria ad praedicta. Hec de primo articulo.

¶ Quantum ad secundum articulum. Dico breuiter quod congruum est ponere in voluntate habitum caritatis creatum sibi formaliter inherentem et perficientem et quasi quendam spiritua lem decorem et ornatum in ordine ad obiectum. Hoc probo quia in potentia habituali congruum est ponere aliquem habitum in ordine ad obiectum suum primum per quem habitum perficiatur in ordine ad illud. hoc patet in omnibus. Sed voluntas est huiusmodi potentia habitualis ergo in ipsa congruum est ponere respectu summi boni ( quod est obiectum eius primum et summum ) aliquem habitum. hic autem est caritas. ergo etc.

¶ Secundo sic. In potentia que nata est complacere specialiter alicui amanti congruum est ponere aliquem decorem ( hoc videmus in corporalibus ) sed voluntas nata est complacere specialiter deo amanti / ergo congruum est ponere in ipsa decorem spiritualem caritatis.

¶ Dico igitur quod est congruum et non so lum congruum sed est de facto: hoc autem ( quia contimgens est ) non potest demonstrari. Sed ad testimonia scripture vel sanctorum oportet recurrere: ex scriptura tamen difficile est probare. Ad hoc autem ad ducitur auctoritas Augustini de spiritu et gratiexponentis illud apostoli ad romanos quinto. Caritas dei diffusa est in cordibus nostris. etc. Dicit enim ibi quod ista caritas non est illa qua deus nos diligit sed qua nos sui dilectores facit formaliter. Ex hoc patenter insinuans quod est caritas creata in nobis que non est deus. sed aliquid datum a deo et infusum menti / sicut fides christi qua nos fideles facit: que tamen fides infusa non est simpliciter necessaria ad actum credendi vt puta: sed potest sufficere fides acquisita ex auditu: licet etiam infundatur illa in baptismo. Similiter ad hoc est illa autctoritas Augustini de moribus ecclesie adducta ad partem oppositam questionis. Magister tamen soluit eas in lite ra / sed non videtur quod bene soluat eas sed districte vt patet intuenti. hec de secundo.

¶ Quantum ad tertium quid scilicet senserit Magister. Dico quod magister exponitur tripliciter. Uno modo quod negauit omnem hapitum tam gratiam quam caritatem et omnem gratificam tem et sanctificantem et ponit solum fidem et spemmediantibus quibus spiritus sanctus elicit actum credendi et sperandi / et non in mente propter imperfectionem ipsorum sed ad actum diligendi eliciendum in mente: quia perfectus actus est.

¶ Secundus modus exponendi ipsum est / quod ipse negauit omnem habitum creatum qui dicitur caritas nec posuit aliquam: caritatem in voluntate / nec aliquem habitum inclinantem ad actum dilectionis: sed beae posuit gratiam habitum aliquem in anima / qui non est operatiuus habitus / nec inclinatiuus ad actum / sed tantum gratificat et sanctificat animam Spiritus autem sanctus qui est essentialiter caritas mouet ad actum dilectionis cooperante voluntate quam spiritusctuns in habitat / et videtur ista quodammon intentio Mgreti ex pilophibs dictis suis in hoc libro vbi dicit in vno loco distin. 37. et allegat. Au8. ad Darda. quod peruuli pueri baptisati pertinent ad templum dei / hoc autem non est per aliquem actum dilectionis quem efficiat in eis spiritussanetus: ergo per aliquem habitum sanctificantem puta per gram. Similiter etiam dicit in secundo quod homo in statuinnocentie ex puris naturalibus potuit vitare omne peccatum: non tamen sine gratia potuit mereri. Unde videtur ponere habitum gratie sanctificantem et necessario requisitum in merente vt sit gratus et acceptus deo / non vt principium operandi: sicut nec decor in nobis est principium operandi. Et ista expositia imponit magistro quod ipse senserit gratiam non esse eundem habitum cum caritate: quia gratum concessit et caritatem negauit.

¶ Tertius est modus exponendi quod ipse concessit et habitum sanctificantem et habitum inclinantem ad actum licet non ita perfecte: et ideo oportet quod spiritus sanctus in hoc actu efficacius et specialius operetur quam in aliis / et ideo quasi attribuit totam causalitatem spiritui sancto vna cum voluntate. Non curo de istis expositionibus: michi videtur quod ipse expresse sicut posuit negauerit caritatem creatam que ponitur modo a doctoribus. Et patet hoc perauctoritates quas pro se inducit / et per hoc quod contrarias soluit vide literam eius. Et quod posuit spiritum sanctum esse caritatem / et elicere actum dilectionis meritorie sine aliquo habitu creato qui debeat dici caritas. Ita quod posuit fidem et specie habitus creatos et negauit caritatem. Et puto quod posuit voluntatem cooperari ad actum istum ipsi spiritui sancto / quia alias nunquam saluasset libertatem meritoriam quae reoritur in merendo. Nec credo quod possit magister per rationes efficaciter impugnari.

¶ Aliqui autem vount ipsum colorare vno colore falso. Dicunt enim quod intellexit quod spiritus esset quasi principium ipsi vorluntati in eliciendo actum dilectionis quantumcunque spiritus sanctus non informet voluntatem: quia ad hoc vt aliquid sit tale principium quo alicui / non oportet quod det illi esse per inherentiam: sicut patet de natura humana in christo / que dabat esse per modum quo ipsi diuino supposito: esse scilicet humanum tamen non informabat ipsum. Similiter erat sibi principium choperandi opera humana. Similiter etiam essentia diuina omni intellectui quia est perfecte sibi intima / est sibi principium quo intelligendi propter intimum illapsum: ergo non est sibi minus presens quam si informaret ipsum: ergo caritas que est habitus creatus non est necessaria / nec propter actum primum esse causarum / nec propter actum pecundum operandi meritorie.

¶ Contra / quia suppositum dicit quid incommunicabile et vt quo et vt quod ergo impossibile est quod spiritus sanctus sic suppositum sit alicui dans esse vt quo vel operari vt quo. Quod autem suppositum dicat quid incommunicabile: vt quo patet quia per hoc distinguitur a materia vel forma. Ad illud quod dicunt de natura humana. Dico quod natura conmunicabilis est vt quo et indeo potest dare aliquod esse vt uo: dato quod non informet ipsum sed impossibile esset hoc de aliquo supposito nature humane. Ad aliud de essentia diuina. dico quod ipsa conicabilis est tantum vt quo tribus diuinis suppositis quia ad intra et adequate illis tribus. Et ideo impossibile est quod sit principium quo intelligendi alicui creature. Unde assumptum est falsum. Sic igitur non coloratur per ista intentio magistri / sed magis decoloratur: nec ipse sic in tellexit puto.

¶ Sic igitur concludendo dico quod quicquid senserit magister quod ponenda est caritas creata imvoluntate adhoc vt sit deo cara vt operetur merito¬ rie et hoc non necessitate absoluta / sed necessitate ordinationis diuine / qua sic ordinauit quod nullus est sibicarus et acceptus nisi habens caritatem: nec etiam aliquis actus eius sine caritate est acceptus ad premium vite eterne.

¶ Ad hoc adducitur vna congruentia quia sicut spiritui sancto appropriatur caritas: ita filio appropriatur sapientia. Modo planum est quod non solum filius datur nobis in seipso sed etiam in dono sapientie creato / ergo etiam non solum spiritus sanctus qui est caritas per essentiam datur non bis in seipso sed etiam in dono caritatis creato. hec de tertio articulo.

¶ Ad primum principale dicitur quod bene concludit spiritum sanctum esse caritatem vel dilectionem meritoriam causaliter / sed cum hoc oportet ponere aliam creatam formaliter de factoDico quod dicit quod argumentum Augustini tenet sic. Omnis diligens proximum diligit dilectionem suam formaliter qua alium diligit. Sed omnis diligens diiectionem suam formaliter diligit spiritum sanctum qui est dilectio per essentiam et deus ) ergo omnis diligens fratrem diligit spiritum sanctum vel deum et ita patet quod dilectio que habet rationem medii non vniformiter accipitur: quia accipitur pro dilectione que est forma inherens: dilectio autem que est per essentiam accipitur in ratione alterius extremi¬

¶ Ad secundum dico sic quod spiritus sanctus qui est caritas per essentiam est donum excellentissimum et quod diuidit effectiue inter flios regni et perditionis: sed bene caritas creata cum hoc potest esse donum excellentissimum in genere creatorum diuidens formaliter aliquo modo inter filios regni et perditionis.

¶ Ad tertium dico quod deus caritas est per essentiam et veraciter quina caritas dicit perfectionem simpliciter: et ideo aliter est caritas quam spes vel fides vel refugium: sed non sequitur ex hoc quin sit alia tais creatura in mente sicut etiam ipse est sapientia vel iusticia et tamen in mente ponitur sapientia et usticia creata.

¶ Ad quartum / quod caritas creata potest intelligi non bona abstractiue non intelligendo suam passionem que est bonitas: sed non circumscriptiue intelligendo ipsam non esse bonam sicut nunc potest intelligi non esse caritas. Similiter etiam dico quod essentia diuina potest intelligi non bo na. Similiter quando dicis vltra quod essentia diuina est bona vel deus per essentiam. Dico quod verum est quia non est bonum creatum nec participans alio: sed non sic per essentiam quod quidditatiue et per se primo modo. Quando etiam dicis vltra quod creatura est bona per participationem et potest intelligi non esse bona sicut etiam non esse. Dico quod part icipatio duplex est vna forme a subiecto / sicut aerparticipat lumen et de tali currit argumentum Alia est participatio effectus a causa sicut radius participat lumen a sole et de tali non oportet quod participans possit intelligi sub opposita contradictio. ne eius secundum quod dicitur participare aliud. Sed istud participare nichil aliud est quam ab alio causari et ipsum imitari / quod tamen conuenit causari per essentiam suam creatam / non tamen sibi conuonit per essentiam sicut deo creare probant per essentiam distinguitur contra per participationem:. scilicet prout per essentiam distinguitur contra per. iccidens.