Quaestio 67

Commentaria Cardinalis Caietani

In primo articulo quaestionis sexagesimaeseptimae, scito, novitie, quod distinctio litterae de formali et materiali, non est de ipsa essentia virtutis, tota enim remanet: sed de actu eius, qui.non remanet refrenans aut impellens vel firmans passiones, quae sunt materia eius; sed perficiens appetitum ad sequendum rationem rectam. Propterea dicitur quod erunt quidem ibi virtutes, sed alio modo.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem sexagesimaeseptimae quaeL:ionis, dubium primo occurrit, quo pacto est verum quod, si species intelligibiles non conservantur in intellectu possibili, quod scientia nullo modo remaneret: cum Avicenna, cuius est ista positio, dicat remanere habilitatem intellectus ad recipiendum ab intelligentia agente quae prius recepit; et ista habilitate dicitur aliquis sciens.

Ad hoc dicitur quod Auctor, ut apparet in II Contra Gent., cap. xxiv, putat Avicennam male prosecutum positionem suam; et quod habilitas illa non est, nisi species sint. Et propterea hic non ex intentione illius opinionis, sed ex intentione Auctoris determinatur quod scientia et virtutes intellectuales nullo modo, nec formaliter scilicet nec materialiter, remanerent actu.

II. Dubium secundo in eodem loco occurrit, quare Auctor, de virtutum intellectualium. duratione tractans, earum essentias tacet; et de principiis earum, quae sunt species intelligibiles et phantasmata, tractat. lam enim ostensum est quod virtutes intellectuales effectus sunt specierum intelligibilium, et non species ipsae.

Ad hoc dicitur dupliciter. Primo, quia doctrina tanto certior est, quanto universalior et remotior ab opinionibus, ideo Auctor, praetermissis opinionibus de esse habitus, ad radicem accessit, species scilicet intelligibiles, quae sunt prima entia in intellectu, ut ex illis remanentibus virtutes intellectuales concluderet remanere formaliter. Sunt enim principia formalia omnis intellectionis: cum omnis intellectio sit ab intellectu in actu per speciem intelligibilem.

Secundo dicitur quod Auctor minus dicit, et plus intendit. Nam per species intelligibiles intelligit ipsas, et quidquid se tenet ex parte ipsarum, sive sit ordinatio earum, sive sit habilitas ad utendum eis, sive quodcumque aliud: totum enim hoc in virtutibus intellectualibus tenet se ex parte formalis; et phantasmata, cum pertinentibus ad ea, ex parte materialis. Rationabile est autem sic exponere hunc locum: quoniam quaestio est de virtutibus in anima ut separatur a corpore; ac per hoc, quidquid se tenet ex parte animae, computatur pro uno, et formali; quidquid autem ex parte corporis, pro alio uno, et materiali. Nominavit autem totum illud formale a speciebus intelligibilibus, utpote certioribus, prioribus et formalioribus secundum suum genus.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio eiusdem quaestionis sexagesimaeseptimae, dubium est an fides et scientia de eodem stent simul in eodem. Sed quoniam hoc ex proposito quaeretur in prima quaestione, IT I", ideo hic pertranseo. Quia tamen hic fundamenta iaciuntur, pro intellectu terminorum. duo notanda sunt. Primum est, quod praesens articulus de fide, et sequens de. spe, directe loquuntur de actibus fidei et spei, et non de habitibus. In quinto namque articulo, consummans Auctor quaestionem de fidei et spei duratione, de habitus duratione determinat quid sentiendum, ut ibi patebit. Quae igitur de fide et spe in his duobus legis articulis, ad actus earum refer.

II. Secundum est quod, cum dicitur quod fides importat imperfectionem ex parte subiecti, posset bene et male intelligi, vel non intelligi; et consequenter errare in princi- piis. Si quis enim intelligat eam. dicere imperfectionem ex parte subiecti, quia ponit actum imperfectum seu diminutum in subiecto, errat. Nam cognitio per medium probabile alicuius conclusionis demonstrabilis, ponit etiam actum imperfectum seu diminutum in subiecto: et tamen non est fides, nec incompossibilis scientiae; stat enim cum scientia eiusdem in eodem subiecto, ut in littera dicitur. Non est igitur sermo quod habitus fidei inclinat subiectum in actum imperfectum; ut multi videntur intelligere. Quamvis enim hoc verum sit de actu et habitu fidei, non tamen hoc est intentum. Haec enim imperfectio est communis sibi et opinioni et cognitioni probabili: sermo autem praesens est de imperfectione propria fidei, qua distinguitur ab aliis; et dicitur quod tenet se ex parte subiecti. - Rursus secundum hoc, differentia secundum perfectum et imperfectum ex parte subiecti, esset sécundum quid, et non simpliciter. Quoniam ex hoc non habetur quod subiectum absolute non videat illud creditum: sed quod subiectum, inquantum est sub illo habitu vel actu, non videt illud creditum, ut patet. In littera autem dicitur quod fides, opinio et scientia differunt secundum perfectum et imperfectum ex parte subiecti, ita quod credens non videt id quod creditur: quod idem est ac si diceret ex parte subiecti simpliciter et absolute.

III. Ad intelligendum ergo quomodo ex parte subiecti absolute propria imperfectio fidei sit, scito quod fides dicitur imperfecta ex parte subiecti, quia constituit subiectum absolute in esse imperfecto; seu, quod in idem redit, exigit subiectum absolute imperfectum. Et est sermo de imperfecto privative: ita quod ponit subiectum absolute privatum visione illius quod creditur. Et est simile de istis actibus, et motu: ita quod, sicut motus ex hoc ipso quod inest alicui, constituit ipsum in esse potentiali respectu termini, ac per hoc in privatione actuali termini; ita credere et sperare constituunt subiecta in privatione crediti et sperati. Et sicut motus est actus entis in potentia ut sic, ita fides est assensus determinatus non-videntis, ut sic; et spes est appetitus non-habentis, ut sic. Et propterea importat imperfectionem sübiecti non secundum quid, sed simpliciter; non per accidens, sed per se. Et propterea, sicut motus non stat cum termino, excludente privationem eius, ita nec spes stat cum eius termino, ut in articulo quarto dicitur, nec fides stat cum visione: quia utrobique excluditur privativa imperfectio subiecti, quam uterque actus substantialiter sibi vindicabat, ut in littera dicitur.

IV. Et huic sensui attestatur littera de perfectione et imperfectione ex parte obiecti, et ex parte medii. Sicut enim perfectio vel imperfectio proprii obiecti constituit cognitionem perfectam vel imperfectam obiective; et similiter perfectio vel imperfectio ex parte proprii medii, constituit perfectam vel imperfectam cognitionem secundum medium: ita imperfectio vel perfectio proprii subiecti absolute, constituit cognitionem perfectam "vel imperfectam ex parte subiecti. - Nec mireris, si dico subiectum imperfectum constituere cognitionem imperfectam, cum prius dixerim cognitionem imperfectam huiusmodi constituere. subiectum in esse imperfecto. Memento quod causae sunt sibi invicem causae: et quod, sicut motus constituit formaliter subiectum in esse sic actu et sic in potentia, ita et e converso subiectum sic actu et sic in potentia, constituit subiective seu materialiter motum in esse imperfecto. Simile enim accidit in proposito.

Et hanc doctrinam bene notato: quoniam ex ea habes soIutionem ad omnia opposita; et quare fides, opinio et scientia de eodem sunt incompossibiles in eodem, ex quod quid est eorum. - Et haec sint pro art. nr et rv, etc.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN responsione ad secundum et tertium quinti articuli, dubium occurrit simpliciter, et ad hominem, Auctorem scilicet: an habitus fidei, et similiter spei, cesset in patria quia superflueret; an quia succedit eis aliqua perfectio incompossibilis. Simpliciter quidem. occurrit dubium, quia Scotus, in III, dist. xxxr, tenet quod cessatio est ratione superfluitatis, et non incompossibilitatis. Et probat hoc: quia in patria nullus habitus est necessarius nisi caritas; quia nec ad facilitandum, nec. ad habilitandum potentiam; nec ad praesentandum obiectum. Actus autem succedentes in patria, non proprie opponuntur habitibus. Quod probatur: quia Paulus in raptu videbat d et tamen' babebat habitum fidei.

Ad hominem vero, quia Auctor hic, in responsione ad secundum, videtur dicere quod est incompossibilitas: perfectionis gloriae ad perfectionem fidei: in responsione vero ad tertium, dicit quod esset superfluitas, si remaneret habitus fidei non potens exire in actum.

II. Ad aliud dicitur quod evacuatio habitus fidei 'et spei est ex utraque ratione, scilicet superfluitatis, et. incompossibilitatis. Succedit enim. utrique habitui aliquid incompossibile, licet non uniformiter: quoniam. lumini fidei., Succedit lumen gloriae, ei incompossibile; habitui vero spei succedit actus talis efficaciae, seu status, ut jncompossibilis sit eidem. Ad quorum evidentiam, scito primo, quód falsum est in patria solum caritatis habitum esse necessarium. Oportet enim. etiam. ponere; habitum luminis gloriae, non ad aliquid eorum quae dicit arguens, sed. ad. elevandum animam ad videndum. Et hoc oportet Scotistas fateri: quoniam determinatum per Ecclesiam est in Clementinis, in cap. Ad nostrum, de Haereticis, ubi inter errores damnatur "quod anima non. indigeat lumine gloriae elevante ipsam ad videndum. Deum, et eo. beate fruendum". Propter quod in littera dicitur quod imperfectio. luminis fidei, quod est ipse habitus fidei, et perfectio luminis gloriae opponuntur sicut claritas aeris et obscuritas eius.

Scito secundo quod, licet actus non directe opponatur habitui, tam in acquisitis quam in infusis habitibus; differenter tamen se habent ad corruptionem, quasi per modum sequelae, habitus infusi et acquisiti. Quia acquisiti ex uno actu contrario non corrumpuntur, ut patet; infusi autem corrumpuntur ex uno actu contrario; fidei enim habitus non remanet in eo qui uno actu negat Trinitatem.

Scito tertio quod, licet habitui directe non opponatur positive nisi forma. habitualis. in eodem subiecto, potest tamen sine tali opposita forma, subiectum disponi statu. incompossibili tali habitui. Desinit namque forma non solum per successionem contrariae; sed per subtractionem eorum quibus conservabatur, ut patet de lumine.

III. Ex quibus habere potes quod dei habitus evacuatur in patria ex successione oppositae formae, scilicet luminis gloriae per modum habitus (Quod dico propter lumen gloriae per modum passionis in raptu Pauli, ut patet in II II", qu. czxxv, art. 3. Nec obstat obiectio Durandi, qu. rr, xxxr dist. III .Sent., scilicet: Quae possunt simul per instans esse, possunt simul esse absolute; quia compossibilitatem non impedit.longitudo temporis, sed natura oppositionis. - Dicitur enim ad hoc quod incompossibilitas consurgit ex natura oppositionis. Sed oppositio aliquarum specierum non est in actu exercita nisi in statu earum completo, ut patet in viro mansueto peccante ex passione seu. dispositione modica irae: in hoc enim simul. stant habitus mansuetudinis, et non solum actus jrae, sed. irae inchoative, qui nihil aliud est quam ipsa ira. per. modum passionis, Sic enim proportionaliter, et ead | ratione, fuit in Paulo de habitu fidei et lumine gloriae: "pr imperfectum enim imodurn essendi, oppositio quae'est inter. huiusmodi formas, exerceri non potuit, impedita ab essendi modi perfectione); et ex efficacia oppositi actus, scilicet videre Deum non per modum transeuntis;. €t ex incompossibili statu su] positi, est enim beatus in tali statu cui repugnat huiusmodi imperfectio habitualis, ^ ^ ^

Spei autem habitus evacuatür et ex efficacia oppositi actus; scilicet habere Deum; et ex incompossibile statu suppositi; non enim est in sstatu mobilis, sed omnino quiescentis cui repugnat imperfectio habitualis mobilis. Est enim huiusmodi mutatio statu subtractio quaedam subiecti ipsius habitus. Sicut enim habitus non generatur nisi in subiecto disposito, ita nec conservatur, subtractà illa dispositione a subiecto. Et hoc hic contingit: intellectus enim immobilis ad. credendum, et voluntas immobilis. ad sperandum, non nunc, sed. simpliciter; sicut nunquam. susciperent. í fidei aut. .spei habitum, ita nec conservant. — Ex opposita "autem for a habituali non in eodem subiecto, ide Hm voluntate, "sed in eius causa, scilicet intellectu, excluditur, lumine scilicet g riae: ita quod lumen gloriae per modum habitus, idest immobiliter habitum, est forma. habitualis.. opposita habitui fidei et spei, sed fidei formaliter, spei virtualiter. Et hoc sufficit ad successionem formae incompossibilis, — Et haec ultima verba sola sufficiant Pro ro veritate: reliqua sint ad. perfectionem.

Et per hoc patet responsio ad Scotum, et decisionem veritatis.

IV. Auctoris autem. verba non Mus ant, Nam. in. responsione ad secundum, veritatem absolute dixit: quod s scilicet est oppositio faciens incompossibilitatem. In responsione vero ad tertium, ad argumentum respondit: quod non est simile in patria de fide, et de liberalitate in passo iacturam; quia ibi.etiam potentia aufertur, .hic actus tantum. Et propterea sequitur conditionalis istius | verita ;quod frustra remaneret, si remaneret: hanc enim intende ebat, exprimendo solum ipsius consequens.

V. In responsione ad secundum eiusdem quinti —€— nota quod hinc habes lumen gloriae esse subiective in intellectu; dum dicitur in littera quod imperfectio fidei et perfectio gloriae opponuntur, et respiciunt idem subiectum. Constat enim ex argumento quod de lumine fidei et lumine gloriae loquitur. Et haec nota, propter difficultatem illam, an sit in essentia animae lumen gloriae, an in intellectu.

VI. In. responsione ad tertium eiusdem articuli, nota diligentissime quod ubicumque, tam hic quam alibi, invenies quod obiectum fidei est non-visum, vel non- apparens, etc.; intelligitur non de obiecto ex parte rei, sed ex parte nostri. Ita quod non-visum non est ratio formalis, nec conditio obiecti fidei, ex parte obiecti; sed redundat in obiectum ex parte credentis, et denominat obiectum denominatione extranea, sumpta ex conditione credentis; iam enim dictum est quod imperfectio fidei est ex parte subiecti, et non obiecti. Immo ex parte obiecti excellit scientiam, ut in art. 3, in resp. ad r, littera dicit: quia habet pro obiecto Deum, sicut ceterae virtutes theologicae. Et propterea quando invenies obiectum fidei dici imperfectum, memento praedictae distinctionis, et glossa de obiecto ex parte nostri, idest secundum id quod habet ex parte credentis, non secundum se; et non errabis.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo sexto eiusdem sexagesimaeseptimae quaestiohis, in responsione ad secundum, nota quod ibi negatur caritatis obiectüm esse Deum cognitum, et dicitur esse ipsum Deum absolute; non quod possit diligi non cognitus; sed quia cognitio tenet se, respectu istius habitus qui est caritas, non ex parte obiecti, sed subiecti. Si enim teneret se ex parte obiecti, cum alterius rationis sit cognitio viae et patriae, caritas esset alterius speciei. Et quoniam imperfecta vel perfecta cognitio tenens se ex parte subiecti, per accidens se habet ad caritatem; ideo caritas cum utraque stat, et ex neutrius defectu evacuatur. Non sic autem est de imperfectione ex parte subiecti, respectu fidei et spei: quoniam per se ad illas pertinet, ut patet ex dictis.

II. In eiusdem articuli responsione ad tertium, nota duo. Primo, quod caritas viae nunquam potest pervenire ad aequalitatem caritatis patriae. Et consequenter maximus viator nunquam in hac vita habet caritatem aequalem minimo beatorum; quem tamen in patria excedet in caritate multum.

Secundo, quod causa huius est quia visio est quaedam causa amoris. Et hanc causam tu ponderabis in IT IT", qu. xxiv, art. 7. Nunc autem praelibato quod quantitas caritatis est duplex, scilicet ex parte subiecti et ex parte obiecti, et sunt alterius rationis ad invicem: et illa quae nascitur éx visione, ex parte subiecti se tenet; illa vero quae ex natura obiecti, ex parte ipsius obiecti se tenet. Et hinc provenit quod, quantumcumque crescat hic caritas, nunquam erit aequalis illi, quantae duabus quantitatibus diversarum rationum: sicut quantumcumque crescat linea, nunquam erit aequalis superficiei. Sed quoniam inferius ex proposito materia haec tractanda est, in loco allegato, transeamus.