Quaestio 96

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo primo quaestionis nonagesimaesextae duo tan- | tum notanda occurrunt. Alterum est finis artis notoriae: | scilicet scientia per infusionem. Et propterea inefficax est. | Si enim finis esset scientia per disciplinam a daemone do- | cente colloquendo, licet esset illicita, quantum tamen est ex potestate naturali daemonis, esset efficax: quia posset facile docere aliquem melius quam quicumque philosophus aut astrologus, si Deus permitteret.

Alterum est in responsione ad tertium, quod sola societas, non consummata, sed inita cum daemone, constituit illicitum peccati mortalis: quod constat in observantiis artis notoriae committi. Quod nota, propter casus.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem quaestionis nonagesimaesexta nota, in responsione ad primum, ly putantur habere naturalem virtutem. Quoniam hinc habes quod quando aliqui adhibent lapides, herbas, imagines, vel aliquid huiusmodi, ad sanandum vulnus vel mitigandum dolorem et huiusmodi, putando quod adhibeant naturales vel divinas causas, etiam si errent, excusantur a superstitione: nisi ignorantia sit crassa et supina, excusationisque non capax.

II. In eodem articulo, in responsione ad secundum, quaestio occurrit de imaginibus astronomicis, simpliciter, et ad hominem. Simpliciter quidem, quia tota ratio quare damnantur figurae astronomicae est quia in veritate non sunt causae, sed signa, non naturalia; sed daemoniaca. Ratio autem quare non possunt esse imagines astronomicae de numero causarum, assignatur, ex parte agentis, quia sunt a conceptione artificis; ex parte causae formalis, quia forma artificialium est ordo, compositio aut figura, quae non est principium actionis naturalis. Hae rationes hic, et in III Contra Gent., cap. cv, et in Quolibet XII, art. 13, sunt fundamenta conclusionis. Sed hae rationes non concludunt necessario intentum. Quoniam quoad causam efficientem, artificialia ex impressione caelestium corporum nullam virdicitur quod sicut hic homo generatur ab homine et sole, ita haec imago fit ab artifice et caelesti corpore: cum sit opus corporale, ac per hoc subiectum caelesti actioni. Quoad causam vero formalem, dicitur primo, quod licet figura non sit principium actionis naturalis, est tamen. conprincipium actionis naturalis, ut patet in motu gravium: idem namque grave, puta ferrum, si latae sit figurae, natat in aqua; si acutae, submergitur. Coefficit ergo, vel impedit figura naturalem motum. Apparet quoque manifeste in instrumentis artium quantum cooperetur figura: ut patet in serra et huiusmodi. — Dicitur secundo, quod licet figura, inquantum figura et inquantum artificialis, non sit actionis principium; inquantum tamen imago caelestis figurae, gerit vicem illius cuius est imago.

Et sic remanet quaestio ambigua simpliciter.

III. Ad hominem vero, quia aut Auctor hic retractat quod concessit in III. Contra Gent., cap. cv: aut non. Si non, sequitur quod imagines astronomicae sint tolerabiles si sine characteribus fiant: et quod conclusio istarum rationum non ut sonat hoc in loco sit accipienda, sed moderanda, et oportet glossam invenire non destruentem hunc textum. Quoniam ibi, post discussionem quomodo figura non potest suscipere influxum caelestis virtutis, subiungit haec verba: "Quia vero figurae in artificialibus sunt quasi formae specificae, potest aliquis dicere quod nihil prohibet quin constitutionem figurae, quae dat speciem imagini, consequatur aliqua virtus ex influentia caelesti, non secundum quod figura est, sed secundum quod causat speciem artificiati, quod adipiscitur virtutem ex stellis. Sed de litteris quibus inscribitur aliquid in imagine, vel characteribus, nihil aliud potest dici quam quod signa sunt." Haec ibi. — Si vero retractat ista ibi dicta, mirum est quod non meminerit huius obiectionis, seu evasionis, de constitutione figurae inquantum specificans est.

IV. Ordine retrogrado, respondendo ad secundum P bium, quod est ad hominem, dicitur quod, cum clare et aperte in hac littera concludatur universaliter quod corpora tutem sortiuntur inquantum sunt artificialia, sed solum secundum materiam naturalem; et huic conclusioni repugnet illud quod ex libro Contra Gentes affertur, scilicet quod artificiatum, inquantum constituitur in specie, suscipiat influxum caelestem: - quoniam constitui in specie artificiati convenit corpori artificiali inquantum artificiale, immo hoc est constituere ipsum corpus in tali esse artificiali; et rursus, hoc non convenit artificiato solum secundum materiam naturalem, sed ratione figurae, quae est forma: in littera autem expresse dicitur quod non sortiuntur inquantum artificialia, sed solum secundum materiam naturalem: - quia, inquam, clare apparet intentio Auctoris in littera, quam condidit post libros Contra Gentes, ut in principio Primae Partis ipse insinuat, dicens quod non solum pro do- ctis, etc.; ideo dicitur quod Auctor non retractavit se, proprie loquendo, quia illa verba non dixit in propria persona, sed dixit, Posset aliquis dicere; sed confutavit et exclusit hoc in loco quod ibi non exclusit. Quod nullum est inconveniens: cum naturaliter homo proficiat secundum intellectum. Nec oportuit meminisse specialiter figurae inquantum reponit in specie artificiati, summarie docens de artificialibus inquantum artificialia tam ratione formae quam materiae, ut in littera fit.

Sed quoniam Auctor in libro Contra Gentes, post discussam hanc materiam, distinxit figuram ab aliis formis artificialium, et videns eius principatum inter ipsas in hoc quod ipsa est velut forma specifica artificialium, illam evasionem non est prosecutus; videtur dicendum quod, si bene perspiciantur verba illic dicta in illa evasione, non est sensus quod figura, inquantum causans speciem artificiati, suscipiat influxum caelestem, ut praecedens responsio interpretata est: sed est sensus quod figura, inquantum causans speciem artificiati falis, scilicet quod adipiscitur virtutem ex stellis, suscipere potest caelestem influxum; ita quod ex hoc quod figura est principalis forma inter artificiales, utpote constituens in specie, nihil prohibet aliquod artificiale, suscipiendo figuram quasi specificam formam artificiati caelo conformis, suscipere simul caelestem aliquam virtutem ad ea quae subduntur illi sideri. Et iuxta hunc sensum, dicitur quod non est hic retractatum seu confutatum quod in libro Contra Gentes dictum seu permissum est: et quod non repugnat his quae in hac littera traduntur. Quoniam littera loquitur hic de corporibus artificialibus inquantum artificialia sunt, et propterea sola materia naturalis relinquitur capax influxus: ibi vero secundum hanc singularissimam rationem, inquantum constituuntur in specie caelestis conformitatis ratione figurae talis.

In cuius signum, hoc in loco, damnare volens Auctor imagines astronomicas, non audet eas damnare sine signo sumpto ex characteribus, ex quo vult quod imaginibus utantur non ut effectibus caeli, sed ut signis: quia constat characteres nihil valere ad operationem naturalem, sed ad significandum tantum, quoniam illi nullius sunt actionis principia. — Potest nihilominus ly non enim est figura actionis naturalis principium, referri ad ipsam necessitatem characterum: quasi diceret: Cum figura imaginis non sit naturalis actionis principium, necesse est addere characteres ad hoc ut imago induat rationem signi, quo mediante daemon operetur. - Et quocumque modo haec verba applicentur, sat est proposito quod imagines astronomicae non apparent hic damnandae nisi per figurarum et characterum signa.

Quae harum solutionum moti ad hominem dubii eligenda sit ut Auctoris intentioni satisfiat, non facile dixerim. Valde namque magni fecisse videtur Auctor rationem allatam in littera, cum infert: Falsum est ergo quod Porphyrio videbatur.

V. Ad primum dubium, simpliciter, videtur mihi, salvo meliori iudicio, quod imagines astronomicae absque characteribus, non ut corpora artificialia sunt, sed ut effectus sunt caelestis sideris (licet ministerio humano), non sint damnandae. Et ratio me movens est quia impressio, verbi gratia, figurae leoninae in auro sub tali sidere est opus corporale subiectum caelo (supposita executione), et constitutio illius imaginis potest influxum caelestem suscipere: sicut aggressio bellica, quae voluntaria est et in nostris consistit actibus, robur ex caelesti sidere suscipit in tali tempore. Unde de Guidone Bonacto, Forliviensi, legitur quod, capta hora secundum astrologiam, impetum fecit in hostes et liberavit patriam. Et licet figura, ut in littera dicitur, et bene, nullius appareat naturalis actionis principium, et propterea faciens figuratum non facit activum; quia tamen figura est actionis naturalis con-principium, et dispositio ad formam, quae est naturalis actionis principium (nam sicut figura hominis est consequens formam hominis, ita similis figura est dispositio in materia ad suscipiendum formam hominis; et figura cuiuscumque organi naturalis, puta cordis, hepatis, manus, etc., inter dispositiones sunt ad formas organicas et ad operationes, non quatenus figurae, sed quatenus terminationes quaedam corporum naturalium); ideo nihil prohibere videtur quin figura quae humano ministerio terminare ponitur tale corpus sub tali sidere, sit velut quaedam secunda stella, propter conformitatem ad tale sidus. Non enim negari potest quin figurae quaedam caelo approprientur; et quin occulti valde sint. nobis modi caelestis influxus. Signum quoque caelestis conformitatis est quod aiunt imaginem sub Leone factam prodesse non omnibus hominibus, sed leoninis, et sic de aliis: tanquam oporteat actiones fieri in patiente proportionato. Rationes ergo in littera allatae. concludunt intentum. de corporibus artificialibus inquantum artificialia sunt: sic enim nihil habent a caelo.

VI. In responsione ad tertium, nota radicem quare omnis societas cum daemone ex suo genere est mortale peccatum: quia scilicet est cum hoste, iam indicto bello a Principe universi infer nos et daemones.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio, intellige titulum ex exemplis allatis in littera arguendo in oppositum, Et adverte quod huiusmodi observationes, si fiant ex consuetudine patriae, ut Romae oportet proprium tangere nasum cum proximi corporis bona valetudo laudatur, et dicere, Angelus sanctus audiat (et hoc passim a mulieribus fit); et quando ex quacumque levitate vel timore simplici corde fiunt, putantes se non male facere, sed vane forsan; non sunt supersti- tionis, sed vanitatis rei qui haec servant. Multo magis excusantur a superstitionis vitio qui ex timore ne ex caelesti influxu praeveniens sinistrum aliquod sit coeffectus alterius futuri mali: ut si timeat casum in mane signum depressionis futurae ex communi causa caelesti. Et, breviter, communiter haec venialia videntur peccata, ut superius de divinationibus et auguriis et ceteris dictum est, quando superfluus est timor aut irrationabilis.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quarto eiusdem nonagesimaesextae quaestionis, adverte quod multa observantur in his quae pro Dei reverentia aguntur quae superstitiosa apparent, et tamen fiunt, et dicunt se excusari quia habent talem devotionem. Verbi gratia, patientes contractionem nervorum accipiunt primum carlinum oblatum Crucifixo in Parasceve cum adoratur, et ex eo fit anulus, qui gestatus valet contra illam passionem: dicunt quod habent devotionem ad hoc, quia sic didicerunt et experiuntur. Ego. nescio hos excusare a vanitate. Nisi putet quis, expertus effectum ex devotione,

quod Deus alicui sancto viro hoc inspiraverit: sicut hodie, quia Gregorius triginta diebus orari fecit pro defuncto missae numero triginta dicuntur pro defuncto. Videntur ergo simplici corde similia credentes et facientes ex devotione, excusandi: quia non peccant, aut venialiter tantum, ex quo principale, puta quod divina assistat virtus, potest sustineri; licet nesciant aliam reddere rationem quare has conditiones, quae vanae sunt, observant, nisi quia sic acceperunt a maioribus. Difficile est enim confutare quod, seniorum traditione. et auctoritate firmatum, vulgares acceperunt. Non sunt tamen haec extendenda, sed prudenter declaranda, ubi fructus speratur, ne deteriora eveniant. Videntur enim haec, sic simplici corde ex devotione facta, valde imperfecte superstitionem sapere: sicut mendacium iocosum imperfectum est in genere peccati in proximum.