Quaestio 2

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo quaestionis secundae, omisso primo, Durandus occurrit, in III Sent., dist. xxur, qu. m, art. 3, reprehendens dictum hic in responsione ad primum; scilicet quod hi tres actus sunt unus. Inquit enim quod; licet credere. Deo: et. credere Deum. sint. .urius actus; credere, tamen in Deum. sunt. duo actus: quia a. duobus. est habitibus, scilicet fide et caritate, et significat credendo et amando ire in Deum.

Ad hoc facile respondetur-quod, quia actus imperatus nor multiplicatur secundum rem. ad multiplicationem principiorum eius, sed unus et idem numero. actus a, multis est simul virtutibus, ut ieiunare est actus unus a temperantia simul et obedientia et caritate, et sic de aliis; ideo credere in Deum, cum sit actus fidei a caritate imperatus, unus numero secundum rem est, quamvis a multis proveniat habitibus. Et quoniam actus elicitus ab uno et imperatus ab altero habitu multiplex est secundum relationem. ad multos habitus et obiecti rationes, ideo multi actus apparent, et in multos actus resolvitur eius ratio seu expositio. Et propterea dicitur quod credere zm: Deum est amando etc.. Secundum. tamen veritatem et proprietatem loquendo, dicendum est quod huiusmodi actus est multi- plex, non multi: eo quod claudit. in se vim plurium actuum, et non constituitur ex illis unum aggregatum. Denominatione siquidem relativa actus ab actu imperatus formatur, ut in; Prima Secundae dictum: est.

II In responsione ad tertium: eiusdem. articuli secundi adverte quod.de Deo dupliciter loqui possumus. Uno modo, ex parte ipsius Dei. Et sic, cum sit omnino simplicissima res, non potest partim vere et partim false cognosci, sed error falsitatis consistit in non attingendo ipsum. Qui enim putat Deum non esse omnipotentem, .et. putat ipsum. esse actum. purum, sapientem, etc.; quidquid intelligit per.has affirmationes, non est illa res quae est Deus secundum rem, sed repraesentatus illi sic putanti. Quia in re illa non differt totum et aliquid: ac per hoc non-totum et nihil aequivalent. Et consequenter qui in aliquo illius | fallitur nihil illius intelligit. Alio modo, ex parte nostri: idest de Deo secundum quod nobis repraesentatur. Et sic, quia sub multis rationibus repraesentatur, contingit aliqua enuntiatione errare et aliqua vere sentire de Deo, ut patet. Auctor autem in littera loquitur de errore circa divina ex parte ipsius Dei absolute: et ideo dicit quod. infideles non vere credunt Deum.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio eiusdem quaestionis dubium primo occurrit circa fundamentum assumptum in corpore articuli, scilicet quod. in. omnibus naturis ordinatis invenitur quod ad perfectionem naturae inferioris duo concurrunt, unum quod est secundum proprium motum, aliud quod est secundum. motum superioris naturae. Aut enim Auctor intenditloqui de concursu illo quo supremum infimi attingit infimum supremi, et quo, secundum divinam sapientiam, fines primorum iunguntur principiis secundorum, prout homo in sui supremo participat intelligere, quod est angelis proprium. Et sic, licet propositio credatur vera, nihil tamen probat ad propositum. Quia concursus iste duorum motuum non est per additionem aliquam supra naturam inferiorem: sed per hoc quod natura inferior est id quod est, quoad propria sibi, totaliter; quoad propria vero superiori, participative tantum et imperfecte; utrumque tamen est secundum simplicem essentiam suam, ex qua manat motus uterque. Concursus autem naturae rationalis et divinae per fidem fit per aliquam rem supernaturalem superadditam naturae rationali.

Aut Auctor intendit de concursu alio quo natura suerior movet per suam actionem inferiorem, ut littera sonat. Et sic propositio assumpta est falsa. Quoniam universalis est, et non probatur nisi in aqua et sphaeris caelestibus aliis a prima. Habet enim instantiam in terra et in prima sphaera caelesti et in mixtis, in quibus nulla apparentia verificandi hanc propositionem relucet.

II. Dubium secundo est circa minorem, scilicet: Natura rationalis, inquantum cognoscit universalem boni et entis: rationem, habet immediatum ordinem ad universale essendi principium. Natura siquidem rationalis potest dupliciter sumi: scilicet secundum esse; et secundum operari operatione immanente, scilicet cognitione et appetitione. Et hoc adhuc dupliciter sumi potest: primo, absolute; secundo, secundum hanc vel illam rationem. Et quod secundum esse quidem immediate sit a Deo per creationem, in Primo Libro ostensum fatemur. Et similiter quod secundum jetellecrme. et voluntatem immediate beatificetur a Deo, superius monstratum est. Sed quod secundum hanc specialem rationem, seu ex hac, scilicet inquantum cognoscit entis et boni universalem rationem, habeat immediatum ordinem ad universale essendi principium, non apparet: quoniam ex universali in praedicando ad universale in essendo proceditur.

III. Dubium tertio novitiorum est circa aliam subsumptam in eiusdem rationis progressu propositionem, scilicet quod ad Dei visionem homo pertingere non potest nisi per modum discentis a Deo doctore. Hoc enim falsum esse constat ex eo. quod pueri baptizati perveniunt ad illam decedentes. absque. disciplina. Et ipse Iesus Christus, secundum quod homo, habuit illam absque disciplina actuali et habituali: quia statim beatus absque fide fuit.

IV. Ad primum dubium dicitur quod propositio illa assumpta sumitur secundo modo. Et intelligitur de naturis quae sunt primo partes universi, quae sunt solae incorruptibiles, elementa scilicet, corpora caelestia et intellectualia. In cuius signum, in his tantum Auctor, quasi inductive, eam manifestavit. Et ob hoc cessat obiectio de mixtis. De terra autem dicitur quod ad terrae perfectionem duo concurrunt: alterum secundum proprium motum, scilicet quies in centro; alterum secundum motionem activam caelestis corporis in eam, scilicet germinatio vegetabilium et animalium; quae. pertinere ad perfectionem terrae sacra Scriptura testatur dicens: igitur perfecti sunt caeli et terra et omnis ornatus eorum. Ad id autem quod de primo caelo obiicitur aliter dicendum est theologice et aliter physice. Nam ponendo caelum empyreum totum lucidum et plenum angelis, etc., satis patet perfectionem illius ex ornatu angelorum et corporum glorificatorum compleri. Non egrediendo autem limites notorum nobis ex lumine naturali, dicitur quod primi mobilis perfectio consurgit ex duobus: quorum alterum ex propria manat natura, scilicet motus de eodem, ad idem in tot horis; alterum ex actione superioris est naturae, scilicet sempiternitas motus per se primo, ut in quaestione quam de hoc olim fecimus ostensum est. Et sic manet solida maxima inducta in littera.

V. Ad secundum dubium dicitur quod ly inquantum in proposito tenetur specificative. Et intendit Auctor quod, licet natura rationalis ordinetur a Deo non immediate, sed mediante natura intellectuali superiori, quia illuminatur per angelos; inquantum tamen natura nostra rationalis attingit ad verum et bonum absolute, oportet ad Deum immediate ordinari, quia verum et bonum absolute in solo Deo est, ut in qu. ir Secundi Libri dictum fuit. Et si diligentius perspexeris, percipies Auctorem in hac specificatione tria simul fecisse: dum et determinat secundum quam rationem de homine loquitur, scilicet secundum quod est capax boni universalis (hanc enim capacitatem sonat cognoscere universalem boni et entis rationem: qui enim universalem boni rationem cognoscit naturam necesse est habeat illius capacem secundum intellectivam et appetitivam partem, licet remote); et docet maximam praeassumptam de immediatis intelligi; et immediatum ordinem inter illa non esse exigendum nisi secundum aliquid. Sic enim omnes inferiores sphaeras ad primum mobile, aquam ad lunam, et terram ad caeleste corpus immediatum ordinem habere opinandum est, quamvis multum distent, Et similiter natura rationalis, ut capax est ipsius boni universalis, quod in solo Deo est, immediatum ordinem habet ad universale essendi principium ut ad obiectum, finem et movens: nihil enim movere potest ad talem finem et tale obiectum nisi ipse Deus, qui est universale essendi principium. Et in hoc quia communicat natura nostra rationalis cum natura intellectuali angelorum, utramque immediate ad Deum oportet ordinem habere secundum triplicem rationem explicatam, scilicet ut moventem, ut finem et obiectum.

VI. Ad tertium. dubium dicitur quod sermo litterae est de pertingentibus ad visionem Dei per actus proprios. Pueri autem, licet per disciplinam fidei habitualis, non tamen per proprios actus, sed lesu Christi meritum: ipsa autem Christi anima ex unione personali ad Verbum, quasi naturali concomitantia, visione divina perfusa est. Unde Auctor, attendens quod visio Dei est perfectio suprema intellectus; et non est innata, ut visio principiorum, neque per inventionem acquisibilis, ut visio conclusionum scitarum perfecte ab his qui pollent ingenio; et quod per actus proprios dispositis ad illam communicatur: cum propria dispositio et via ad visionem intellectualem sit disciplina a doctore vidente, fultus auctoritate Scripturae, necessitatem fidei intulit sicut in discipulis.

VII. In eodem articulo tertio scito quod de facto tantus est divinus amor erga universum ut non suffecerit Deo communicare se per naturales participationes, creando universum ex tot essendi participationibus constitutum quot divina bonitas naturaliter participabilis secundum ordinem suae sapientiae erat; sed, cum videre Deum fruique aperte Deo soli divinae naturae naturale sit et esse possit, ac per hoc creatae et creabiles naturae non poterant naturali participatione habere divinam visionem ac perfectam fruitionem; communicavit per gratiam quod. incommunicabile erat per naturam, et effecit omnes intellectuales et rationales creaturas habiles ad divinam visionem et fruitionem ex hoc ipso quod ordinavit eas ut essent divinae naturae consortes per gratiam, et ad. id quod soli Deo naturale est, scilicet videre Deum et frui Deo, pervenire possent. Et quia pervenire ad visionem huiusmodi propriis actibus non possumus nisi convenienter adiuti fuerimus divino ducatu, qui fit docendo, ut in littera dicitur; ideo oportet credere Deo docenti nos ea quae visuri sumus, quae praeparavit suis electis.

Ubi patet primo, quomodo. in natura rationali invenitur, ultra id quod est ei naturale, perfectio supernaturalis secundum motum superioris, hoc est divinae naturae, per gratiam, — Patet secundo, quam optima ratio 'ad hoc allata fuerit ab Auctore in littera, arguendo a conditionibus naturalibus creaturarum. Quae adeo est probabilis ut necessaria appareat. — Patet tertio, quam iuste exigatur a rationalibus creaturis quod credant supernaturalia et operentur conformia.supernaturalibus. Par namque est iustitiae ratio ut exigantur opera conformia supernaturali naturae, ad quam accitae sunt per gratiam; et ut exigantur opera conformia naturae rationali, quam naturaliter habent... Nam quia naturam rationalem habent, iuste exigitur ut. operentur conformiter ad illam et vitent difformia ab illa. Et eadem ratione, quia consortium divinae naturae habent ex Dei munere, iuste exigitur ut operentur conformia divino consortio et vitent quaecumque contraria sunt illi. Et quoniam credere revelata a Deo est unum istorum, quoniam est via ad perfectionem divini consortii; ideo necessarium est credere et damnabile est non credere. Et propterea in littera concluditur quod est necessarium ad salutem.,

VIII. In responsione ad secundum. in eodem. articulo adverte quod fidelis dupliciter considerari potest: primo, ex parte habitus fidei; secundo, ex parte ipsius habentis dictum lumen fidei. Si consideretur ex parte habitus, sic tutus est: quia tale lumen, quantum est ex se, inclinat in. vere credibilia et dissentire. facit a contrariis; quamvis non cum evidentia nostra circa particulare credibile, sicut facit habitus principiorum. Et propter hoc, si sumatur ex parte nostri, contingit fluctuare, usque ad exclusionem peus tus fidei.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto nota, novitie, quod postquam monpo est necessarium esse credere, particulariter quaerendum restabat an sit necessarium credere talia, puta scibilia; et sic, puta explicite, etc., ut in sequentibus fit.

In responsione ad primum. eiusdem. quarti articuli dubium novitiorum occurrit: quia Deus, vel natura, defecisse videtur in necessariis naturalibus, si vera est praesens littera. Nam in littera dicitur quod investigatio rationis naturalis non sufficit humano generi ad cognitionem divinorum quae diligen sciri possunt. Si enim non sufficit, constat quod deficit. a naturalibus.

Ad hoc dicitur quod ratio naturalis ad naturalia huiusmodi sufficit et non sufficit humano generi, diversimode considerando humanum genus. Si enim sit sermo de humano genere — a singulos homines, constat quod ratio naturalis non sufficit ad huiusmodi: ut patet in multis ineptis et mulieribus, et propter multas occupationes rationabiles. Si autem loquamur de genere humano secundum ipsius communitatem, sic dicendum est quod ratio naturalis sufficit ad haec. Distributum quippe est ut hi ad contemplationem sapientiae, illi ad agriculturam, alii ad alia nati sint: sicque ut humano generi ratio sufficiat ad hoc quod sapientia ceteraque adsint, quamvis non omnia singulis. Et quoniam Auctor de cognitione divinorum necessaria humano generi secundum singulos loquebatur, quia singuli singillatim salvandi vel damnandi sunt; ideo verum dixit, quod ratio naturalis humano generi non sufficit ad cognitionem divinorum scibilium. Et ideo eorum fides non superflua, sed necessaria est valde multis.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quinto eiusdem secundae quaestionis advertendum est diligenter, primo, quod Auctor adaequat obiectum per se fidei obiecto beatifico. Ita quod ea quae principaliter hic credimus sunt illa quae in patria visuros speramus. Et hic, ut in art. 6 quaest. 1 dictum est ex Apostolo, "fides est sperandarum substantia rerum".

Notandum est secundo, quod inter principaliter credenda, et intra per se obiectum fidei, Auctor computat mysterium incarnationis Verbi et articulos fidei: ut patet in hoc et praedicto articulo

Ex quibus scito tertio, quod nascitur dubium quo pacto haec possint esse simul vera. Nam obiectum beatificum est solus Deus trinus et unus. Et consequenter mysterium Incarnationis, sicut est extra obiectum beatificum, ita est extra obiectum fidei. Ac per hoc, ex hac ratione, non est de explicite credendis nec de pertinentibus ad actum beatificum. Et sic tota haec ratio ruit.

II. Ad hoc dicitur quod tam mysterium Incarnationis, ut distinguitur a Deo, quam quidquid creaturae in articulis fidei invenitur, potest considerari dupliciter: primo, secundum se; secundo, ut Dei, vel in Deo, vel ad Deum, et huiusmodi. Si-loquamur de istis secundum se; sic nec ad fidei obiectum nec ad beatitudinis obiectum spectant: quoniam Deus utriusque est obiectum formale et materiale, ut in I art. dictum fuit. Si vero loquimur de istis ut sunt Dei, sic cadunt sub obiecto et actu beatifico, et similiter obiecto et actu fidei. Quamvis enim solus Deus visus beatum faciat, ipse tamen. visus non solum absolute sed ut huius vel illius ratio, magis beat: non propter illa alia visa, ut Augustinus dicit, in V Confess.; sed propter Deum magis visum. Sic ergo dicendum est quod bedih cum obiectum et fidei idem est: et quod in Verbo videbimus veritatem Incarnationis et articulorum fidei..

Et cum Scotus, in Quarto, dist. x, qu. vur, contra haec arguere videtur, quia beatus non distinguitur .a beato nisi videndo obiectum beati ificum ut est obiec beatificum, et ea quae includuntur in ipso ut est obiectum beatificum: — facile respondetur quod veritas articulorum fidei clauditur in obiecto beatifico, quoniam. clauditur in Deo ut supernaturalium (de quibus est fides). causa et ratione; sicut veritas naturalium, de quibus est scientia, dec ditur in Deo ut naturalium causa et ratione. Et propte a, sicut ad fidem non spectat sub his speciebus esse corpus Christi, sed sub speciebus rite consecratis; ita etiam ad actum beatificum: spectat videre corpus Christi esse in speciebus rite consecratis; et similiter gratiam conferri per sacramenta dispositis, Sed haec sunt extra praesens Rt positum, propter Scoti tamen verba dicta.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo sexto eiusdem quaestionis nota, in responsione La secundum, tu quiin patria haereticorum Christi partes agis, quod simplices, ut mulieres, idiotae et huiusmodi, si seducti errant absque pertinacia in subtilitatibus fidei, quod non: incurrunt haereticorum culpam aut poenas.

In responsione ad tertium eiusdem articuli nota duo. Primo, quod humana cognitio non est regula fidei, sed divina doctrina. Ac per hoc, quamvis universalis Ecclesiae cognitio fidei non possit errare, non tamen ipsa est fidei regula; sed doctrina divina cui innititur. Et quilibet fidei sive maiorum sive Ecclesiae innitens nihil aliud facit quam quod doctrinae divinae innititur. Cum hac tamen differentia, ut Auctor dicit, quod fidei maiorum, puta episcoporum vel doctorum Ecclesiae, homo inniti potest bene et male: bene quidem, absolute eis innitendo; male autem, innitendo eis etiam si contra Ecclesiam tenerent. Ipsi autem universali Ecclesiae non potest homo male inniti: quia promissum est illi indefectibilis. veritas doctrinae divinae in his quae sunt fidei.

Nota secundo, quod Auctor quasi synonyme utitur universalis Ecclesiae et Petri nominibus: quia Petri in se et successoribus suis fides est fides quam tenetur Ecclesia tota suscipere. Et est sermo non de fide illius hominis qui succedit Petro: sed de fide successoris ut definitive docet quid in Ecclesia tenendum de fide. Christus enim nunquam permisit aut permittet eum sic errare: non propter se, sed propter Ecclesiam universalem, quae tenetur sententiam illius sequi.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo octavo, omisso septimo, eiusdem quaestionis, in responsione ad tertium, scito quod, cum ibi dicitur quod summa bonitas Dei, secundum quod intelligitur in seipsa, prout videtur a beatis, non potest intelligi sine trinitate Personarum, ly non potest dupliciter sumitur: primo, ut denotat potentiam naturalem; secundo, ut denotat potentiam logicam. Et primo quidem modo esset sensus quod secundum naturalem habitudinem obiecti ad potentiam videntis Deum, non potest aliter esse. Secundo autem modo, quod per nullam potentiam potest aliter esse. Et licet textus iste sufficienter salvetur secundum primum sensum, quia sermo formalis de rebus loquens de potentia earum ut sic interpretandus est; quia tamen etiam in sensu secundo verus videtur, et Thomistae Scotum, in I Sent., dist. 1, qu. i:, sibi sentiunt infestum; ideo primo afferam Scoti positionem et rationes; secundo, ostendetur veritas; tertio, solventur obiecta.

II. Tenet igitur Scotus quod, de potentia Dei absoluta, potest beatus videre essentiam divinam non videndo Personas, et unam Personam non videndo aliam: eo quia actus habens obiectum primarium a quo essentialiter dependet, et obiectum secundarium a quo essentialiter non dependet, potest terminari ad primarium absque hoc quod terminetur ad secundarium. Sic autem se habent essentia divina et trinitas Personarum respectu visionis quam habent beati. Ergo. - Minor patet ex hoc quod ratio visibilitatis et fruibilitatis in tota Trinitate una est, scilicet deitas.

III. Praeterea, "Pater prius origine quam generet Filium, est perfecte beatus. Ergo habet in illo priori obiectum perfecte beatificans. Sed non habet in illo priori essentiam communicatam tribus ut obiectum. Ergo non est de ratione essentiae divinae ut est obiectum beatificum, quod beatificet inquantum est communicata tribus".

Si negetur minor, et dicatur quod Pater habet essentiam ut communicatam tribus pro obiecto; et hoc prius secundum originem, quia habet hoc a se (nihil enim aliud importat prioritas originis quam a se: nam nulla est ibi prioritas naturae, ut in aliquo priori naturae obiiciatur essentia ut est in una Persona et non in alia, aut uni et non alii; sed uni, puta Patri, ex se, Filio ex alio): - Contra, quaelibet Persona intelligit formaliter intellectu ut est in ipsa, non ut est in alia nec ut in tribus, Ergo quaelibet Persona intelligit per se perfecte, intelligendo essentiam ut est in se formaliter. Ergo perfecta intellectio, quae ibi est beatifica, non necessario ex se requirit essentiam ut in tribus. — Antecedens patet ex Augustino, XV de Trin.: Quaelibet Persona intelligit sibi ipsi. - Consequentia probatur. « Non minus ad intellectionem requiritur intelligibile quam intellectus. Igitur in perfecto intelligente ex se non minus requiritur quod habeat in se obiectum ut formaliter intelligibile; quam quod habeat intellectum ut quo intelligat.»

Et confirmatur. "Quia si Pater intelligit beatifica visione essentiam ut in Filio, igitur aliquid quasi reciperet a Filio, vel ab aliquo ut in Filio". Hoc est inconveniens. Ergo. - Consequentia patet ex XII Metaphys.: intellectus divinus, si intelligeret aliquid extra se, vilesceret, quia pateretur ab intelligibili. — Destructio consequentis probatur. Quia Pater perfectionem simpliciter, beatitudinem scilicet, reciperet a Personis ut obiectis, vel ab aliquo ut in tribus: et sequuntur duo absurda. Primum, quod non omnem perfectionem Pater habet a se. Secundum, quod non omnis perfectio simpliciter et essentialis sit aliquo modo prior proprietatibus, sed aliqua quasi posterior ipsis Personis, puta ista quae est ab obiecto ut in tribus. - Haec de primo.

IV. Quoad secundum, quia Scotus in hoc potissimum se fundat quod essentia ut distincta a personalibus sit obiectum beatificum non solum respectu creaturae, sed ipsius Dei; idcirco, primo ab ipso Deo inchoando, ad creaturas, proportionabilitate servata, descendemus. Commune est beatitudini divinae et creatae quod consistat in visione Dei sicuti est. Sed ad beatitudinem divinam plus requiri quam ad beatitudinem cuiuscumque creaturae ex eo patet quod beatitudo creata mensuram compatitur (propter quod unus altero beatior est), beatitudo autem divina exigit non quamcumque cognitionem deitatis, sed comprehensivam: non enim quiesceret appetitus Dei, potentis comprehendere deitatem, si illam non comprehenderet. Actus ergo beatificus quo Deus formaliter est beatus est comprehensio suae deitatis. Ergo est comprehensio deitatis non solum ut deitas,. sed ut una et trina, et ut causa omnis possibilis, etc. — Et confirmatur. Quia nisi comprehensio deitatis ponatur beatitudo, aut de ratione beatitudinis, sequeretur quod Deus posset esse beatior: beatius enim est cognoscere deitatem comprehensive quam non comprehensive.

Ad hoc autem quod est videre Deum sicuti est, quod sufficit ad beatitudinem creaturae, exigitur quod intuitus videntis terminetur in Deum sicuti est in suo esse absque abstractione, ita quod non fiat abstractio naturae a supposito: non enim videret Socratem sicuti est qui videret hanc humanitatem Socratis et non videret ipsum suppositum Socratis. Et hoc exemplo, immo hac inductiva manifestatione uti debes, et non falli in exemplo Scoti de albedine et supposito in quo est. Si albedo esset substantia illius suppositi, non videretur certe hoc album sicuti est si non videretur suppositum: sed quia accidens est, ideo fallit.

Et confirmatur in proposito. Quia si Deus esset unus suppositaliter, sicut est unus essentialiter, constat quod qui videret deitatem hanc non in uno supposito, non videret eam sicuti est, nec esset beatus: quia non videret Deum, proprie loquendo, sed hanc deitatem; sicut de Socrate et hac humanitate dictum est.

Et confirmatur. Quia cum de beatitudinis ratione sit videre Deum sicuti est, ille modus quo Deus est clauditur in Deo ut obiecto beatifico sine quo nullus intellectus quiescit. Sed videns hanc deitatem in nullo supposito naturali inquietudine laborat quomodo Deus sit trinus suppositaliter. Ergo de ratione actus beatifici est videre Deum sicuti est trinus et unus. 9d

Non ergo ex diminutione divinae potentiae, sed ex rationibus terminorum sic se habentibus fit ut impossibile sit aliquem esse vere beatum et non videre Deum trinum et unum, Unde in littera Auctor duas radices tetigit. Prim est quia Deus in seipso videtur: quod pertinet ad primo inducta. Secunda est quia ipsa visio Personarum perducit nos in beatitudinem, idest pertinet ad perfectionem beatitudinis nostrae: quod in ultima confirmatione allatum est. — Haec de secundo. 3-Tn

V. Quoad tertium, facile solvuntur obiecta Scoti. Ad primum dicitur quod falsum assumitur, scilicet quod trinitas Personarum spectet ad obiectum secundarium actus beatifici. Est enim quasi pars obiecti primarii: quoniam est quasi pars huius quod dico, Deus sicuti est. Non enim ly sicuti est restringendum est ad existentiam ut distinguitur contra subsistentiam, ut Scotus fingit: sed intelligendum est de omni modo substantiae, tam scilicet essentiae quam hypostasis. Alioquin esset visio essentiae abstractiva ab hypostasi, et, in substantiis loquendo, non esset vere visio intuitiva: hypostasis enim est omnia faciens, et cui omnia tribuuntur, et quam omnia desiderant videre. i

Nec contra hanc responsionem militat probatio. illa allata, scilicet quia sola deitas est ratio visibilis, etc. Cum hoc enim quod ipsa sola sit ratio beatifici obiecti stat quod ipsa non nisi ut una et trina personaliter visa beet: quoniam ad obiectum beatificum non sola ratio beandi exigitur, sed ipsum beans, se habens ut quod. Quo autem et quod non sunt duo obiecta, quorum unum sit primum et alterum secundarium: sed ex utroque quasi integratur unum obiectum.

VI. Ad rationem autem Scoti quod Pater prius origine, etc., dicitur quod illa responsio est bona, quod Pater ex se est beatus comprehendendo deitatem, ac per hoc videndo eam in tribus et causam omnium, etc.; Filius autem ex Patre beatus est comprehendendo eandem. Et cum contra hoc arguitur: Quaelibet Persona intelligit intellectu ut est in se formaliter, etc.: — concesso antecedente, neganda est sequela in sensu quo facit ad propositum. Potest enim duplicem sensum habere ipsa, cum sua probatione.

Ad cuius evidentiam, propter novitios, recolere oportet quod ad intelligendum non solum concurrunt intellectus et intelligibile, sicut ad sentiendum sensus et sensibile, sed concurrit utriusque inhaesio formaliter cum intelligente. Oportet enim intellectum formaliter esse in intelligente; et rursus oportet intelligibile inhaerere, vel quasi inhaerere ipsi intellectui. Intelligens ergo quilibet et intelligit intellectu ut in ipso intelligente est; et intelligit intelligibile ut in eodem intelligente est. Haec sunt vera: sed duplex sensus in ista locutione latet. Cum dico, Quilibet intelligit intelligibile ut est in seipso intelligente formaliter, potest ly ut denotare conditionem sine qua intelligibile non intelligitur; qualis est approximatio seu coniunctio intelligibilis cum intelligente. Et sic propositio est vera. Et in hoc sensu, si concedatur totus processus, nihil aliud concluditur nisi quod Pater non intelligit deitatem nisi in se existat. Quod non est ad propositum. - Potest quoque ly uf denotare terminum intellectionis. Et sic propositio est falsissima. Quoniam lapis intelligitur secundum conditiones quas habet in re extra, puta gravitatem, etc.: et non solum secundum conditiones quas habet in intelligente. Et tamen ad hunc sensum concluderet intentum Scoti volentis probare quod sufficiat ad beatitudinem Patris quod terminetur ad essentiam ut in Patre formaliter, sicut sufficit ad hoc quod intelligat intellectu quod intellectus sit in eo. Sed longe aliter est. Quoniam essentia ut obiecta terminat intellectum paternum secundum totam latitudinem suam ut compreensa: et non solum secundum hanc conditionem, ut. est in patre formaliter.

Et ultima probatio, scilicet: Non minus requiritur ad intelligendum intelligibile quam intellectus, falsum assu- mit; et sophisma committit in illatione. .Falsa quidem est, quia ad operationem vitalem, qualis est intelligere, magis requiritur principium eius vitale quam non vitale. Intellectus autem est principium vitale; intelligibile vero non. Ergo, etc. — Sophistice autem infert, quia mutatur nom minus in non aliter. Dato enim quod non minus, quia tamen aliter requiritur, quia intellectus ut quo solum, intelligibile ut terminus; ideo hoc exigit, ad hoc ut perfecte terminet, ut terminet ut est in intelligente, et ut est secundum se, et in quocumque, etc. Ille autem sufficit quod principiet ut formaliter inest intelligenti.

VII. Ad confirmationem autem, qua dicitur: Si Pater beatifica visione intelligeret essentiam in Filio, igitur quasi reciperet aliquid a Filio, vel ab aliquo ut in Filio, respondetur negando sequelam quoad primam partem; et quoad secundam, in sensu inconvenienti. Non enim ex hoc quod Deus intelligit essentiam suam ut extendit se ad creaturas, recipit aliquid a creaturis, aut ab essentia sua ut est creaturarum: quoniam ly ut denotat conditionem termini. Et ideo nihil valet ad propositum, sed potius est ad oppositum auctoritas Aristotelis, XII Metaphys., loquentis non de conditione obiecti, sed de ipso obiecto. Vult enim, et bene, quod si Deus intelligeret aliquid extra se, idest obiectam essentiam suam, ita quod aliquid ab eo intelligeretur non existens in sua essentia, vilesceret, etc. Nos etiam dicimus idem. Quoniam dicimus quod Deus Pater, perfecte videndo essentiam suam, comprehendit eam, ac per hoc videt eam ut in tribus Personis, et ut omnium causam. Et cum hoc, a nullo aliquid recipit, aut quasi recipit, nisi ab essentia perfecte obiecta: in hoc enim clauduntur omnes conditiones essentiae quaecumque, quomodolibet sunt, tam ad intra, ut esse communicatum Filio et Spiritui Sancto, etc., quam ad extra, ut esse causam, etc. Et propterea Verbum Dei, natum ex omnibus quae sunt in scientia Patris, est Verbum omnium simpliciter, intus et extra, ut in Primo Libro monstratum est. - Haec de tertio.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo nono, in responsione ad primum, nota quod ex calce eius habes quod actus naturae, ut comedere, bibere, dormire et alia huiusmodi; et naturalis liberi arbitrii, quo volumus esse beati et non miseri, vivere et non mori, etc.; inquantum sunt voluntarii et ordinati ad Deum a caritate, in habente illam sunt meritorii vitae aeternae. Et ob hoc Apostolus mandavit: Sive manducatis sive bibitis, etc., omnia in gloriam Dei facite.

In responsione ad ultimum nota tria testimonia fidei Christianae: doctrinam divinam, quae in sacra Scriptura et Ecclesia est; miracula; et interiorem instinctum Spiritus Sancti. Quem Auctor ceteris praeponit: quia solius Dei est agere in cor; et ipse Spiritus reddit testimonium spiritui nostro quod fu Dei sumus; quod nemo novit nisi qui accipit. Haec autem tria sunt quidem sufficienter inductiva ad credendum, hoc est ad voluntarie assentiendum, Et ideo non tollunt ex sua sufficientia meritum credentis: sicut nec tollunt voluntarium in actu credendi.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo decimo, in responsione ad secundum, adverte quod rationes quae induci possunt ad auctoritatem fidei sunt in duplici ordine. Nam quaedam procedunt ex ambabus aut altera praemissa credita. Et istae non ostendunt non esse impossibile quod in fide proponitur nisi apud fideles. Quaedam vero procedunt ex solo lumine naturali. Et istae respectu eorum quae sunt fidei non faciunt evidentiam: sed respectu possibilitatis logicae eorum quae sunt fidei faciunt evidentiam. Verbi gratia, ratio metaphysica sumpta ex quod quid est accidentis, puta. quod est res cui debetur esse in subiecto, non ostendit accidens esse sine subiecto, aut habere potentiam naturalem ad esse sine subiecto: sed ostendit quod non implicat contradictionem ipsum esse sine subiecto. Et simile est de aliis. Huiusmodi autem demonstrationes valde prosunt fidei: et magni meriti est eas afferre, ad auferendam iusultationem sapientum huius mundi, et reprimendam eorum audaciam qui possibile et impossibile suo ingenio metiri praesumunt, infirmorumque mentes in fide firmandas,

In articulo eodem, in responsione ad ultimum, memento dictorum in praecedenti Libro de merito, ut intelligas quod " persecutiones martyrum et rationes philosophorum contra fidem non augent meritum nisi augeant voluntatem. Et quoniam magna obstacula sunt; et, ceteris paribus, virtus potens contra magna contraria maior est non superante: ideo dicitur in littera quod augent inquantum ostendunt voluntatem magis promptam et firmam. Et quia sunt signa, non causae augmenti, propterea dicuntur augere non nisi ostensive.