Quaestio 75

Commentaria Cardinalis Caietani

In corpore primi articuli quaestionis septuagesimaequintae, lions est, quia Auctor sub disiunctionis nota dicit quod malum habet causam deficientem, vel agentem per accidens, an idem intelligat per utrumque, an diversa. Et si idem, quomodo explanat? Et similiter, si diversa, quomodo prosequitur? Non enim liquet.

II. Ad hoc dicitur quod Auctor concludit illam disiunctionem secundum veritatem disiunctionis. Et intendit quod propterea, cum causa propria mali assignatur, aut assignatur causa deficiens, aut assignatur causa per accidens. Et hoc quia causam efficientem per se habere non potest. Positivam enim habere non potest negatio: negativa autem, quae per se est causa negationis, non sufficit ad privationem; quia oportet aliquam causam aliam a negatione ponere impedientem oppositum habitum, ut fiat privatio. Verum quia causa deficiens et causa per accidens sunt idem subiecto et distinctae formaliter, in uno sensu; et sunt idem subiecto et formaliter, in alio sensu: ideo Auctor simul prosequitur, et omnia explanavit.

Ad cuius evidentiam, recolere oportet quod causa per accidens dupliciter dicitur, scilicet accidente in causa, et accidente in effectu: et quod uterque modus in proposito invenitur. Voluntas namque carens directione legis, intendensque aliquod bonum commutabile, causat actum peccati per se, et inordinationem per accidens, ita quod defectus ordinis in actu est ex defectu directionis in voluntate, ut in littera dicitur. Ubi habes primo, quod voluntas, per se causa actus, est causa per accidens ex parte effectus, respectu inordinationis, dum causat actum cui coniungitur inordinatio. Habes secundo, quod voluntas, causando actum et non dando ei ordinem illi debitum, est causa deficiens respectu inordinationis: deficit enim a dando illi debitum ordinem, cum teneatur ad hoc. Habes tertio quod, quia defectus directionis in voluntate est causa defectus ordinis in actu; et non per se, ut dictum est, nisi in ratione negationis: ergo per accidens ex parte causae, quia est coniunctus voluntati. Defectus igitur in voluntate, unde voluntas est causa deficiens, est idem subiecto et formaliter causae per accidens ex parte causae: quia est ipsamet. Et est idem subiecto tantum causae per accidens ex parte effectus tantum: quia est idem subiecto voluntati, et dat voluntati esse causam deficientem, non dando causalitatem, sed deficientiam. Haec est doctrina Auctoris, et vera, et manifestata in littera breviter.

III. Sed contra eam afferuntur multa a Scoto, in II Sent., dist. xxxrv. Verum quia ipse in uno tantum quoad propositum discordare videtur, ideo, ceteris omissis, affero illud. Non vult ipse quod defectus in voluntate sit causa per accidens, accidentalitate ex parte causae, inordinati actus, accipiendo defectum proprie, ita quod ex ipso et nostra voluntate fiat unum per accidens, sicut ex homine et non albo. Et unam tantum rationem adducit: quia ante primum defectum voluntatis, esset defectus.

Sed hoc facillime solvitur negando sequelam, utendo terminis ut significant. Quia est status in defectu regulae. praeveniente secundum se rationem mali tam culpae quam poenae, ut in responsione ad tertium in littera dicitur, — Utendo autem terminis ad bonum sensum, idest, Ante primum defectum in actu peccati, esset defectus: patet responsio, quod non inconvenit ante talem primum defectum, dari defectum absque ratione mali culpae et poenae.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo secundo eiusdem septuagesimaequintae quaestionis, collige causas interiores peccati, distinguendo eas ex parte peccantis, et obiecti. Et intuere causas ex parte peccantis, quatuor: duas proximas, rationem et voluntatem,- inter quas voluntas est proximior; et duas remotas, sensum et eius appetitum, inter quas sensus est remotior. Ex parte vero obiecti, unam, iuxta unitatem completi obiecti; plura tamen complectentis, respondentia praedictis potentiis. Ita tamen quod tres peccantis potentiae, scilicet sensus, appetitus sensitivus et ratio, sunt velut praeparantes et facientes obiectum peccati, bonum scilicet apparens dissonans rationi; voluntas autem est perficiens ipsum peccatum. Propter quod illae concurrunt ad peccatum ex parte obiecti, voluntas ex parte subiecti: illae causant peccatum quoad specificationem actus, voluntas quoad exercitium. Propterea simul in littera traduntur causae praedictae unitae in obiecto, ut in littera clare patet. Et fecit hoc Auctor ut haberes resolutionem peccati usque ad primam causam: appetibile enim est movens non motum, ut patet in III de Anima.

Cum autem audis bonum apparens in obiecto spectare ad sensum et eius appetitum, intellige non semper, sed quando sensus et appetitus sensitivus causant peccatum. Potest namque bonum apparens dissonans legi rationis vel Dei, movere ad peccatum, et peccari, absque concursu appetibilis secundum sensitivam partem: ut patet de infidelitate.

II. In responsione ad primum, cum legis quod voluntas reducitur ad actum per praecedentes actus, intellige ex parte obiecti. Nam ad exercitium actus a seipsa reducitur in actum, ut superius dictum est: praesente tamen obiecto obiective movente, ita quod nec a seipsa potest voluntas exire in actum, nisi concurrat obiectum. Et propterea in littera concluditur quod, quia praecedentes motus, qui se tenent ex parte obiecti, non sunt semper in actu, peccatum non semper est in actu.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertio eiusdem quaestionis, occurrit suggerendum primo, quod colligas extraneas causas peccati. Et ex parte subiecti, nullam, quia solus Deus hinc est extra: ex parte obiecti, duas retineas, scilicet persuasorem, et sensibilia. De aliis autem obiectis, quae non movent nisi in anima, nulla fit mentio: quia inter causas interiores computantur. Haec enim differentia ab Aristotele, in II de Anima, data est, quod obiecta intellectus sunt intus, sensus vero extra.

Secundo, quod ideo Auctor dicit sensibilia non necessario movere appetitum sensitivum, 7z1i$i forte aliquo modo dispositum, quia appetitus sensitivus in nobis est liber par- ticipative, ut dictum est; et ideo non necessitatur ab appetibili extra obiecto. Verum quia non est sic liber quin habeat multum naturalitatis, si habitu superinducto, vel naturali aliqua inclinatione, vel applicatione praedominante sit aliquis dispositus, necessitari videmus appetitum: ut patet in timoribus, doloribus et delectationibus involuntaris, praesentibus motivis. Dixit autem Auctor forte, vel quia determinandi de hoc locus hic non erat: vel quia huiusmodi dispositio forte, idest nom per se, invenitur appetitui, ut liber est, convenire. Unde tales motus, inquantum alieni sunt a nostra potestate, etiam alieni a ratione peccati sunt.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto, in responsione ad secundum, nota quod, quia species et differentiae bonorum et malorum moralium sunt entia positiva, et verae naturae in latitudine entium; ideo Auctor dicit quod peccatum ex parte conversionis habet perfectionem naturae, et hinc causat active et finaliter, ut in responsione ad primum dicitur. Inordinatio autem quia est privatio moralis rectitudinis, ideo hic dicit peccatum imperfectum imperfectione morali. Haec autem dixerim, ut cesset admiratio quare Auctor inordinationem in genere moris, et conversionem in genere naturae posuerit, cum utrumque ad genus moris spectet.