Quaestio 20

Commentaria Cardinalis Caietani

Circa quaestionis vigesimae articulum primum, diligenter | notato terminos tituli: scilicet actum voluntatis, actum | exteriorem, et prioritatem bonitatis moralis. Actus voluntatis | sumi potest dupliciter: uno modo, secundum se; alio modo, ut est forma seu conditio actuum exteriorum humanorum. Hic sumitur primo modo.- Similiter actus exterior sumitur tripliciter. Primo, secundum id praecise quod habet a potentia executiva et re, tempore, loco, seclusa obedientia voluntatis. Et sic, cum non sit capax bonitàtis vel malitiae moralis (quoniam haec circa voluntaria tantum fiunt), non sumitur. Alio modo sumitur ut est compositum ex supradictis et actu voluntatis, ita quod ex ipso et voluntatis actu fit unus numero actus. Et sic etiam non sumitur hic: esset enim comparatio partis ad totum, et e converso. Tertio modo sumitur secundum id quod habet ex se, et quod participat ex actu voluntatis: ita quod distinguatur actus exterior voluntarius contra ipsum actum voluntatis in se, quidquid sit illud quod significat ly voluntarius. Et hoc modo sumitur in proposito, ubi comparatur actus exterior humanus actui interiori voluntatis in se, cui prius conveniat bonitas moralis. - Et est sermo de prioritate zaturae: et exteriori a. voluntate; actus enim intellectus hoc in loco actus exterior vocátur, cürrit enim cursu aliorum a voluntate.

II. In corpore eiusdem articuli, adverte primo. diligenter quod, sicut, de ceteris rebus tractando, de rebus doctrinam facimus existentibus tempore suo in rerum natura, et tamen easdem in abstractione conceptas discutimus et examinamus, et ea quae de illis, quamvis abstracte conceptis, secundum se vera deprehendimus, in eisdem in rerum natura inventis verificamus, ut patet inductive; ita, de actibus humanis exterioribus loquendo, intellige quod actus talis, puta uti re sua quando oportet, ubi oportet, etc., est secundum se actus formaliter bonus moraliter ex genere et circumstantiis, sicut sapere, videre, etc., sunt quaedam secundum se formaliter bona transcendenter; et quod positi in rerum natura huiusmodi actus sunt etiam formaliter boni. Nec est alia bonitas qua est bonus actus abstracte conceptus, et actus in rerum natura positus: sicut non est alia humanitas qua homo abstracte conceptus est homo, et qua homo positus in rerum natura est homo. Sed bene est alius essendi modus: quia in rerum natura, et in abstractione.

III. Scito secundo, quod aliud est loqui de actibus absolute; aliud, ut sunt obiecta; aliud, ut sunt in rerum natura; aliud, ut sunt in executione. Quae enim conveniunt alicui absolute, conveniunt in rerum natura, nisi conveniant non repugnanter, ut alibi dictum est. Quae autem conveniunt ut obiecta sunt, et quae ut in executione sunt, habitudines important ad ea quorum sunt obiecta, et a quibus fiunt, etc.

Praelibata autem volui haec esse, ut intelligas primo, quod actus exterior, verbi gratia, uti re sua, absolute est formaliter bonus moraliter: ac per hoc, positus in rerum natura est etiam formaliter bonus moraliter; et positus in esse obiectivo voluntatis nostrae est bonus etiam obiective; et positus in executione est effectus bonus. — Secundo quod, quia idem est loqui de conditionibus secundum se rei absolute, et in rerum natura, non distinguas inter bonitatem moralem actus exterioris secundum. se, et ut in rerum natura, sed pro eodem computes. Ac per hoc, cum dicitur quod bonitas ex materia et circumstantiis prius convenit actui extra secundum se quam voluntati, intelligas. quod prius convenit huiusmodi bonitas actui exteriori in rerum natura, quam voluntati.

IV. Et cum his intelligas, tertio, quod prius convenit bonitas ista actui exteriori obiective, quam in executione. Et sic prius convenit haec bonitas actui exteriori secundum se, ac per hoc, in rerum natura absolute; secundo, ipsimet obiective; tertio, actui voluntatis cui obiicitur; quarto, ipsimet in executione. Sicut sanitas primo convenit animali, sive abstracte concepto, sive in rerum natura; deinde convenit medicinae, et quibuscumque aliis.

V. Scito quarto quod, si quaeras rationem quare bonitas actus exterioris ex materia et circumstantiis prius convenit ipsi quam voluntati, in littera tangitur duplex ratio. Prima est, quia convenit ipsi per se; et consequenter voluntati per ipsum. Non enim ideo tollere aliena est malus actus moraliter, quia velle hoc est malum: sed e converso, quia hoc est malum moraliter, ideo voluntas eius est mala. - Secunda est, quia haec bonitas pendet a ratione, et non a voluntate. Sed quomodo hoc verum sit, in sequenti tractabitur articulo. - Et quod reliquum est, scilicet quomodo bonitas actus propria exterioris in executione, sit a voluntate, in tertio articulo tractabitur.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo secundi articuli, statim dubium occurrit, quomodo post determinationem quod bonitas aliqua prius convenit actui exteriori quam voluntati, dubitari rite potest an tota eius bonitas pendeat ex voluntate. Si enim prius actui convenit quam voluntati aliqua bonitas, liquet quod illa non pendet a voluntate: prius enim non dependet a posteriori. Ac per hoc constat quod non tota bonitas actus exterioris pendet ex voluntate. Nulla ergo est hic rationabilis quaestio.

Ad hoc dicitur quod, quia actus exterior voluntarius claudit-in se dependentiam a voluntate, ideo stat quod bonitas prius secundum naturam insit ipsi actui humano exteriori quam voluntati; adhuc restat ambiguum an etiam illa bonitas quae prius ei convenit, dependeat a voluntate. Licet enim prius non dependeat a posteriori, quod tamen prius inest alicui, potest dependere ab eo cui posterius inest. Et est simile si, concluso quod sanum prius inest. animali quam medicinae, quaeratur an sanitas animalis dependeat a medicina.

II. Circa doctrinam in corpore eiusdem secundi articuli traditam, dubium occurrit quadruplex. Primo, quia sicut bonitas ex materia et circumstantiis est ex ratione, ita bonitas finis: neque enim finis, neque actus quicumque pertinet ad genus moris, nisi ut stat sub ordine rationis. Ratio ergo est causa omnis bonitatis. Utraque ergo bonitas debuit in rationem reduci: et non altera in voluntatem, et altera in rationem, ut in littera fit.

Secundum. dubium. est, quia aut hic sermo est de actu exteriori absolute, aut ut est in executione. Si absolute, cum.sic praeveniat voluntatem ut obiectum, nihil aliud est dicere quod bonitas actus exterioris non est a voluntate, quam dicere quod bonitas obiecti voluntatis non est a voluntate. Et cum hoc commune sit utrique voluntatis obiecto, scilicet fini et actui extrinseco; debuit de utroque dici quod non dependet a voluntate; et non dispar iudicium proferri, ut in littera fit. - Si autem ut est effectus voluntatis, cum bonitas utraque ex obiectis ad actum voluntatis, et ex actu voluntatis in actum exteriorem imperatum et factum devenerit; par quoque debuit proferri sententia, quod utraque scilicet est a voluntate dependente ab obiecto sub ratione; et non, sicut in littera fit, altera tantum bonitas in voluntatem reduci. i

Tertium dubium est, quia, cum una. circumstantiarum actus exterioris sit finis, oportet quod bonitas actus exterioris ex genere et circumstantiis dependeat a voluntate: quoniam ab ea dependet bonitas ex fine, ut in littera dicitur. Est ergo implicatio dicere quod bonitas actus exterioris ex fine dependet a voluntate, et quod bonitas eius ex genere et circumstantiis non dependet ex ea: clauditur enim in hac bonitas ex fine.

Quartum dubium est directe contra bonitatega actus exterioris in executione. Quia cum respectu voluntatis obiectum et finis coincidant, ut dictum est, actus exterior obiectus voluntati, oportet quod sit eius finis; ac per hoc, voluntas sit bona ex eo sicut ex fine. Et tunc sic. Bonitas ex fine in actu exteriori pendet tota ex voluntate, quia finis est obiectum proprium voluntatis: sed bonitas actus exterioris est bonitas ex fine, quia actus exterior obiectum et finis est voluntatis: ergo tota bonitas actus exterioris pendet ex voluntate, et idem est iudicium de utraque bonitate.

III. Ad primum horum dicitur quod hic non comparatur finis actui exteriori, ut argumentum credit: sed comparatur bonitas vel malitia ex fine in actu exteriori inventa, bonitati vel malitiae ex genere et circumstantiis in eodem existente. Verbi gratia, in hoc actu, uti re sua, quando oportet, etc., propter bonum patriae, invenitur duplex bonitas: scilicet ex fine, quia propter bonum patriae; et ex genere et circumstantiis, quia re sua, quando oportet, etc. Et fit hic comparatio earum. Et dicitur primo, quod bonitas ex fine in huiusmodi actu inventa, pendet per se ex interiori actu voluntatis: quia finis, ex hoc quod est proprium voluntatis solius obiectum, confert inter actus actui voluntatis primo bonitatem suam. Ita quod voluntatis actus est primo bonus tali bonitate, et per ipsum talis bonitas convenit cuicumque convenit: et consequenter actus humanus exterior praefatus habet quod sit tali bonitate bonus, ex actu interiori voluntatis. - Dicitur secundo, quod bonitas ex genere et circumstantiis in eodem actu inventa, non pendet ex voluntate, quia non ideo hic actus est sic bonus, quia velle ipsum est bonum, sed e converso: sed pendet ex ratione. Inter potentias enim animae, principia moralis bonitatis. vel malitiae sunt ratio vel voluntas. Si ergo voluntas non est per se causa huius, relinquitur quod ratio sit. Et revera ratio est principium non solum huius, sed etiam omnis bonitatis et malitiae moralis, quia est principium totius esse moralis: sed quia bonitas inventa in exteriori actu ex fine, pendet non solum ex ratione, sed etiam per se ex voluntate interiori; ex genere autem et circumstantiis, ex ratione solum; ideo illa. in voluntatem, ut proximam per se causam, haec in rationem deducta est.

IV. Ad secundum dicitur quod, licet hic sermo sit. de actu exteriori simpliciter, et non restricto ad executionem; tamen iungendo ipsum cum dictis in articulo praecedenti, potest dici quod hic est sermo de actu exteriori utroque modo, ut in littera patet, Et cum contra primum membrum obiicitur, respondetur primo, quod non est idem loqui de actu exteriori absolute, ét ut obiectum est voluntatis. Et consequenter non est idem dicere: Actus exterior est secundum se bonus vel malus, et non ex voluntate; et dicere quod obiectum voluntatis est bonum | secundum se, et non ex voluntate. Actus enim exterior secundum se abstrahit ab obiecto, non obiecto voluntatis. - Dicitur secundo, quod hic etiam incidit error sicut in priori dubio: quia non fit comparatio obiecti ad obiectum, puta ato exterioris ad finem; sed bonitatis actus ex foe; ad bonitatem eiusdem ex genere et circumstantiis. Unde, dato quod idem sit iudicium de bonitate actus et finis, quod scilicet neutra. pendet ex voluntate; non tamen est idem iudicium de. bonitate ex fine participata in actu, et bonitate eiusdem secundum genus et circumstantias: quia illa ex voluntate, haec non, pendet. Et hoc fit in littera. — Tertio dicitur quod, si comparetur obiectum ad obiectum, adhuc aliquid. singulare insinuaretur in actu quod non in fine, dicendo quod bonitas actus extrinseci obiecti non est ex voluntate. Quia hoc obiectum differt a fine dupliciter: primo, quia est. actio quaedam; secundo, quia est dependens a voluntate, est enim actus humanus; finis autem nec de-: pendens aliquid a voluntate, nec actionem aliquam exprimit. Unde dicere de actione a voluntate dependente, quod nec dependet in propria bonitate ab actu interiori volun- tatis, aliquid annotatione dignum est: non sic de fine, quoniam liquidum est.

Ad id vero quod contra secundum membrum obiicitur, dicitur quod, licet actus exterior in executione habeat bonitatem utramque ex voluntate, et voluntas ab obiectis, dissimiliter tamen hoc fit. Quia bonitas ex fine descendit in actum interiorem voluntatis per se et formaliter; in actum vero exteriorem in executione, denominative tantum. Bonitas vero ex genere et circumstantia ex obiecto derivatur in actum interiorem denominative tantum, et per eum in actum exteriorem formaliter: sicut ex sano in animali denominatur medicina sana, qua animal fit sanum formaliter. Unde non est de utraque bonitate eadem ratio, etiam in executione. Et ad hoc insinuandum, in littera de secunda bonitate dicitur quod voluntas, secundum quod in rationem fertur, habet hanc bonitatem: quasi non habeat ipsam simpliciter, sed in ordine ad aliud; sicut communiter accidit in huiusmodi denominationibus. Sed tunc insurgit quaestio mota in quarto dubio, quare bonitas vocata ex fine, inest voluntati formaliter, et vocata ex obiecto, non: praecipue cum obiectum etiam sit finis voluntatis. Et haec quaestio solvetur in solutione quarti dubii.

V. Ad tertium ergo dubium dicitur quod, si posset separari bonitas alicuius finis ut circumstantia est, a bonitate eiusdem ut specificans respectu eiusdem actus, facile dici posset, distinguendo, quod finis ut circumstantia, spectat ad bonitatem actus exterioris ex genere et circumstantiis; finis autem ut specificans, spectat ad voluntatem. Et sic non esset implicatio dicere quod bonitas ex fine in actu exteriori, pendet ex voluntate; et quod bonitas ex genere et circumstantiis, etiam finis, non pendet ex voluntate: quia in prima propositione esset sermo de bonitate ex fine specificante actum exteriorem formaliter sumptum; in secunda vero de bonitate ex fine ut circumstantia eiusdem. materialiter sumpti. Sed quia intelligi non potest quod idem numero actus exterior moralis sit talis materialiter sumptus ex aliquo fine ut circumstantia, et non sit talis formaliter sumptus ex eodem fine ut specificante (non enim si quis orat ut furetur, intelligi potest quod oratio sit mala ex furto circumstantia, et oratio ut volita sit non mala ex furto specificante); et rursus quia finis ut finis, licet adiunctus, est circumstantia actus exterioris moralis, ut ex supradictis patet; et finis ut finis, est obiectum proprium voluntatis: ideo dicendum est quod bonitas ex fine sive circumstante sive specificante, media voluntate ad exteriorem actum pertinet; ita quod. actus exterior non habet bonitatem ex fine circumstante, nisi dependente a voluntate; et bonitas ex fine derivatur in actum interiorem. voluntatis specificative et formaliter; in actum vero exteriorem formaliter sumptum, idest ut stat sub interiori, specificative quoque, sed secundario; in eundem autem materialiter sumptum, ut adiacens circumstantia. Cum ergo comparatur bonitas actus exterioris ex fine, ad bonitatem eiusdem ex genere et circumstantiis, intellige ex circumstantiis manentibus pure circumstantiis: qualis non est circumstantia finis, quia, ut superius est dictum, transit in specificans, et consequenter substantiale.

VI. Ad quartum dubium antequam respondeatur, advertendum est quod, quia quaerit de diversitate bonitatis in ipso actu voluntatis ex fine, et ex actu volito seu obiecto, et contra hanc diversitatem arguit; et haec diversitas dicitur consistere in hoc, quod bonitas ex fine inest voluntati formaliter, bonitas autem ex actu volito inest ipsi voluntati denominative, propter rationem supradictam, scilicet quia inter actus, bonitas ex fine primo salvatur in voluntatis actu, cuius finis est proprium obiectum, bonitas autem ex materia et circumstantiis primo salvatur in ipso actu exteriori: quia ergo haec sunt connexa, primo videbitur quare finis bonificat voluntatem formaliter, et actus volitus, qui est etiam finis (quia obiectum et finis respectu voluntatis est idem), non bonificat ipsam formaliter, sed denominative. Et sic deinde formaliter satisfiet quaesito.

VII. Dicitur ergo quod, quia, ut in articulo secundo quaestionis praecedentis dictum est, differens bonitas actus interioris voluntatis ex obiecto et fine, per accidens invenitur in eodem; ideo bonitas ex fine, quae concurrit per se, inest formaliter; bonitas autem ex obiecto, denominative. - Sed haec responsio peccat secundum onm causam ut causam. Ex hoc enim quod differentia duarum bonitatum in actu interiori voluntatis est per accidens, non sequitur quod utraque secundum se, aut altera insit denominative eidem: stat enim quod distinctio earum concurrat per accidens in eodem, et tamen utraque secundum se insit; sicut stat concursum creditoris et debitoris in eandem plateam esse per accidens, et tamen iter utriusque secundum se ad illum locum esse.

Dicitur aliter quod, quia actus exterior in casu. posito non concurrit sub ratione finis, sed obiecti, licet sit finis; immo. distinguitur. contra finem, cum dicitur bonitas ex fine, et bonitas ex obiecto; et sola bonitas ex fine sit formaliter in voluntate, quia sola est ex proprio obiecto ut Sic: ideo bonitas in actu interiori voluntatis ex fine est formaliter, et ex obiecto est denominative. Et secundum hoc, oportet dicere quod, quando actus exterior est finis, dat bonitatem actui interiori formaliter: quando vero est Obiectum tantum, dat bonitatem interiori actui denominative. Verbi gratia, si quis vult fornicari non propter alium adiunctum finem, actus interior voluntatis erit in specie fornicationis formaliter, quia fornicari est finis: si quis vero vult fornicari propter furari, tunc actus interior voluntatis erit in duabus speciebus; scilicet in specie furti formaliter, in specie vero fornicationis denominative. — Sed quoniam superius dictum est quod voluntas in quodcumque fertur, aut fertur sub ratione finis, aut propter finem; et quando fertur in propter finem, fertur formaliter in finem; ideo non consonat dicere quod actus exterior in casu posito non est volitus ut finis, sed ut obiectum tantum; oportet enim ut finem, vel propter finem esse volitum. Sed non propter finem tantum: quia etiam secundum se, propter propriam bonitatem, est volitus. Unde et in propria reponit specie actum interiorem voluntatis, licet denominative. Ergo.- Et confirmatur. Quia in secundo articulo praecedentis quaestionis, ubi dicitur quod non differt in voluntate boríitas ex fine et obiecto, expresse obiectum ipsum vocatur finis, cum subditur: nisi sicut finis dependet ex fine.

Aliter ergo, distinguendo de fine et subfine: et quod quando quis vult fornicari ut furetur, furtum est finis, fornicatio vero subfinis: et quod finis facit actum interiorem formaliter talem, subfinis autem denominative. — Sed haec responsio non satisfacit. Quoniam ex distinctione subfinis a fine nihil aliud apparet sequi, nisi quod finis principalem locum tenet, et subfinis secundarium. Ac per hoc, si finis bonificat formaliter actum interiorem voluntatis, cum subfinis claudatur infra latitudinem finis, etiam ipse bonificabit eundem formaliter, licet secundario.

VII. Aliter ergo occurrit dicendum. Ad cuius evidentiam, nota tria. Primum est quod, sicut sunt duo genera humanorum actuum, scilicet actus interior voluntatis, et actus voluntatis exterior; ita dantur duo propria bonificativa actuum formaliter, scilicet finis, et materia cum circumstantiis. Et finis quidem, ut sic, bonificativus est interioris actus voluntatis, ita quod ipse primo est formaliter bonus ex fine: materia autem cum circumstantiis bonificativa est actus exterioris voluntarii, ita quod ipse primo est formaliter bonus ex materia et circumstantiis.

Secundum est quod, licet multipliciter contingat bonitatem derivari ex uno in aliud, puta sicut ex fine, vel obiecto seu materia circa quam, vel circumstantia, vel actione; in proposito dupliciter contingit bonitatem actus derivari in alium actum. Uno modo, ut sic: ita quod, quia talis actus, inquantum actus, est bonus, ideo ille alius actus, inquantum actus, est bonus. Alio modo, ut alter eorum, vel uterque induit rationem finis vel obiecti cuiusvis alterius. Differentia autem inter has duas derivationes est quod prima derivatio, ut divo Thomae placet in calce sequentis articuli, est secundum denominationem tantum, ita quod nec actus exterior ab interiori, nec interior ab exteriori fit bonus formaliter, sed denominatur ideo bonus, quia est ab illo aut ad illum: secunda autem derivatio, quando est a fine (quia de aliis non est cura praesens), secundum formalem est inhaesionem bonitatis, Unde cum quis vult fornicari ut furetur, licet furtum sit actus exterior, quia tamen concurrit ad actum interiorem voluntatis ut finis, qualificat eum formaliter, et reponit in specie furti formaliter.

Tertium est, quod ratio finis boni vel mali, et actus boni vel mali, inveniuntur separate, et coniuncte. Separate quidem, quod scilicet est finis et non actus, ut cum quis vult Deum esse; et. e converso quod est actus et non finis, ut cum quis vult actum indifferentem, puta levare festucam de terra, vel volitum nisi propter finem, ut proiectionem mercium in mare. — Coniuncte vero, ita quod fini coniungitur actus, sicut cum quis vult fornicari propter furari: furari enim tunc habet primo rationem finis, cui substernitur actus furandi. Vel actui coniungitur finis; sicut, in exemplo posito, fornicari tenet primo rationem actus, cui coniungitur ratio finis, dum non solum ille vult incurrere malum furti, sed etiam malum fornicationis, qui propter furtum non incurreret malum incestus materni; hoc enim signum est quod vult vel horret etiam malitiam actus talis secundum se, quod est velle illum ut finem.

IX. Ex his autem dicitur ad motum dubium, quod sermo dicens quod finis qualificat formaliter actum interiorem voluntatis, actus autem exterior denominative tantum, intelligendus est formaliter, scilicet inquantum finis, et inquantum actus. Cum quo tamen stat quod actus exterior, ut-finis, qualificet voluntatis actum interiorem formaliter: sive actus exterior rationem habeat finis principalis, sive secundarii. Unde sicut non inconvenit quod, in exemplo posito, scilicet cum quis vult fornicari ut furetur, quod furti malitia ex genere et circumstantiis derivetur formaliter in actum interiorem voluntatis, inquantum habet rationem finis, et non derivetur in eundem nisi denominative, inquantum habet rationem actus; ita non inconvenit quod fornicationis malitia ex genere et circumstantiis, inquantum habet rationem actus, non derivetur in actum interiorem voluntatis nisi denominative, et inquantum habet quandam finis rationem, derivetur in eundem formaliter. Et sic, cum idem est actus et finis omnino, ut cum vult quis. fornicari non propter alium finem, etc., actus interior voluntatis ex fornicatione ut habet rationem finis, est malus formaliter; et ex eadem ut habet rationem actus, est malus denominative. Stat ergo solutio in formali, quod actus volitus inquantum actus, et inquantum finis, distinguendus est: et quod de ipso inquantum. actus, verificatur quod aliter bonificat, et aliter et aliunde est bonus.

Et secundum hoc patet quod non eodem modo tota bonitas actus exterioris in executione, comparatur ad voluntatem: quia sola illa quae ex fine est, a voluntate pendet; reliqua enim a seipso per voluntatem descendit in seipsum in executione. Et sic omnia consonant. Immo, ut in sequentibus huius quaestionis patebit, non videtur possibile salvare doctrinam Auctoris de identitate et diversitate, et de additione bonitatis et malitiae actus exterioris ad interiorem, nisi sic eam intelligendo.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo articuli tertii eiusdem vigesimae quaestionis, quaeliso est de identitate numerali, etc.

In corpore eiusdem articuli, adverte duo. Primum est, quod dupliciter aliqua accidentia distinguuntur numero: scilicet vel propter numerationem subiecti, ut albedo in Socrate et Platone; vel propter numerationem essentiae, ut albedo - et dulcedo in eodem pomo. Et propterea littera, intendens quod utraque bonitas est intus, et utraque extra, et ponens quod uterque actus est unus actus in genere moris, vult quod quandoque sit una numerositate subiecti et essentiae; quandoque duae numerositate essentiae, non subiecti, quia uterque actus est unum subiectum numero. - Secundum est, quod hinc expresse, ut responsio ad tertium manifestat, habes quod derivatio bonitatis vel malitiae ex actu in actum, non est formalis, sed denominativa tantum.

II. Sed sunt hic plura dubitatione digna. Primum est. Si actus exterior et interior sunt unus actus, et unum subiectum numero in genere moris, quorsum tanta quaestio de prioritate, dependentia et causalitate bonitatis et malitiae moralis unius ab altero? Haec enim, cum diversitatem supponant, per accidens ad moralem doctrinam spectare videntur.

Secundum est, quia Auctor diminutus videtur. Bonitas enim actus exterioris tripliciter se habet ad bonitatem actus interioris: primo, ut habens omnino eandem bonitatem, ut potio amara; secundo, ut habens omnino aliam secundum se, ut bene epulari propter sanitatem; tertio, ut habens ex se, et non ex alio fine, ut cum actus exterior propter se est volitus, puta contemplatio vel adulterium. Hic enim tertius modus in littera non ponitur: et tamen frequentissimus est, dum volumus actus virtutum vel vitiorum non propter alium finem.

Tertium est, quia voluntaria videtur doctrina Auctoris quoad hoc, quod derivatio bonitatis vel malitiae actus ab actu non est secundum formam, ut calidum derivatur ex calido; sed secundum denominationem, ut sanum denominatur in aliis a sano in animali.

Quartum est circa ipsam conclusionem. Contra quam arguit Scotus, in Quolib., qu. XVIII, tripliciter probando quod non est eadem bonitas vel malitia actus interioris et exterioris, Primo, auctoritate Augustini, XIII de Trin., dicentis quod ale volendo miser est: minus tamen esset, si nihil eorum quae perperam voluit, habere potuisset. - Secundo, ratione. Quia alia est integritas requisitorum secundum rationem rectam ad bonitatem actus interioris, et alia requisitorum ad bonitatem actus exterioris: ergo. — Tertio, etiam ratione. Quia nihil est causa, medium et ratio sui ipsius: sed actus interior bonus, et exterior bonus, se habent in bonitate ut causa et causatum, ut immediatum et mediatum, et huiusmodi: ergo. - Quarto arguit contra idem Gregorius de Arimino, in libro Sententiarum. Actus exterior est malus: et non est illud malum quod est actus interior: ergo sunt duo mala. Probatur minor: quia adul- terium non est velle adulterari, nec homicidium est velle hominem occidere, et sic de aliis.

Sunt etiam apud Capreolum, in xrxi dist. Secundi, multa, quae vide ibi: ex his enim solutis satisfactum credimus.

III. Ad primum horum dicitur quod, sicut in naturalibus, quando unum numero constat ex pluribus, non per accidens nec frustra quaeritur quid ex quo in alterum redundat, ut patet in compositis ex materia et forma; ita in moralibus, licet actus imperans et imperatus sint unus numero actus, non ut simplex, sed ut compositus, non frustra nec per accidens quaeritur quid ex quo procedat.

IV. Ad secundum dicitur quod haec obiectio testatur illam esse Auctoris mentem, quam in praecedenti articulo diximus: scilicet quod distinctio bonitatis ex fine et actu intelligitur formaliter, idest inquantum finis et inquantum actus. Propterea enim non oportuit tertium membrum in littera poni: sed sub secundo membro comprehenditur, quandocumque actus exterior est secundum se bonus. Unde quando quis vult fornicari non propter alium finem, malitia actus interioris et exterioris est alia et alia, non specie, sed numero: ita quod actus interior voluntatis est malus formaliter propria .malitia fornicationis, quam habet ex fornicatione ut finis; et actus exterior est malus etiam formaliter propria malitia fornicationis, quam habet ut actus ex genere suo.

V. Ad tertium dicitur quod doctrina haec non est voluntaria, sed in littera tangitur eius fundamentum: quia scilicet, quando aliquid dicitur tale ex ordine ad aliud, dicitur denominative, et non oportet dici formaliter; quod enim habet aliquid in se formaliter, dicitur tale secundum seipsum, ut patet. inductive. Constat autem quod actus interior voluntatis dicitur bonus ex actu exteriori, in ordine ad ipsum: dicitur enim velle furari malum, quia est ad malum. Et similiter actus exterior dicitur ex actu interiori malus, in ordine ad ipsum: dicitur enim actio manus, qua furatur, mala, quia ordinatur a mala voluntate. Unde, cum multiplicare entia sine necessitate non sit rationabile, et ordo sit manifestus ad invicem, et sufficiat ad salvandum eorum bonitates et malitias; superfluum est ponere quod etiam sit derivatio formalis, ut caloris a calore. - Et confirmatur. Quia si in derivatione conditionum huiusmodi actus ab actu, ponatur derivatio formalis, oportebit eadem ratione postmodum dicere, cum actus unius virtutis imperatur ab alia, puta fortitudinis a caritate, ut in martyribus, quod a caritate in voluntate derivatur caritas alia in actum exteriorem, et similia: quae absurda sunt. - lace ergo fundamentum hoc, quod derivatio bonitatis et malitiae, et talis bonitatis et talis malitiae, in actu ab actu, ut sic, est non formalis, sed denominativa, seu non per modum univocationis, sed attributionis: et ex eo illucescent tibi multa moralia. Et hoc bene nota.

VI. Ad quartum vero dubium respondendo, dicitur quod ex auctoritate illa Augustini nihil aliud dicitur, nisi forte quod exterior actus addit, et facit hominem peiorem. Quod qualiter verum sit, in sequenti patebit articulo. - Prima vero ratio non concludit universaliter quod omnis bonitas exterioris actus sit alia ab omni bonitate interioris actus, sed quod aliqua: quod gratis concedimus. Quod si de omni est intentio, oportet probare. Constat enim quod eadem est integritas requisitorum ad bonitatem ex fine actus voluntatis interioris et exterioris, licet dissimiliter ad utrumque se habeat integritas illa: ut patet cum aliquis vult propter finem aliquid nulla alia ratione moraliter bonum nisi propter finem. Et hoc, loquendo de his actibus in genere moris; licet forte impossibile sit in genere naturae eadem utrique convenire. Quod forte Scotum decepit. - Secunda autem ratio eiusdem ex malo intellectu positionis nostrae procedit. Non enim dicimus quod eadem numero bonitas sit causa et causata: sed dicimus quod, sicut sanitas una numero non diversificatur in animali, medicina et urina; et cum hoc, a sanitate animalis derivatur sanitas in urina et medicina; ita dicimus quod eadem numero est bonitas utriusque actus, et quod ex altero in alterum derivatur secundum denominationem. Unde, concedendo quod idem non est causa nec ratio mediandi sui ipsius, negatur sequela, Ergo alterius bonitatis: quia est sophisma Consequentis. Oportet dicere, Ergo alterius bonitatis vel proportionis, vel attributionis ad se. Unde bonitas actus interioris est causa bonitatis exterioris, idest proportionis actus exterioris ad bonitatem interiorem, et e converso. Et sic de aliis attributionibus, secundum quas derivatur denominatio.

Ad id quod affertur ex Gregorio, si non fiat vis in verbis, negatur sequela. Non enim valet, Urina est sana, et animal est sanum: et urina sana non est animal sanum, neque e converso: ergo sunt duae sanitates: quia stat numerus habentium diversimode, cum unitate numerali rei habitae.- Dixi autem, si non fiat vis in verbis: quia potest formari argumentum in adiectivis et substantivis. Et si in his fiat vis, iam scis ex Prima Parte, quod nomina substantiva non plurificantur sine plurificatione formae. Sed de rebus nunc est quaestio. — Potest quoque distingui minor, et dici quod, cum dicitur, E? hoc malum non est illud, materialiter quidem est verum, formaliter autem falsum. Quia licet actus exterior malus non sit interior malus, nec e converso; malitia tamen unius est malitia alterius, sicut sanitas animalis est sanitas urinae.

VII. In responsione ad secundum eiusdem tertii articuli, adverte quod, quia argumentum tendebat ad hoc ut, quia duae virtutes exiguntur ad bonificandum hos duos actus, singula singulis referendo, ideo duae etiam essent eorum bonitates, quaelibet enim virtus bonificat actum suum; responsio primo percutit radicem, et intendit quod non propter diversitatem inter actum interiorem et exteriorem, opus est diversa virtute, scilicet morali et intellectuali; sed propter diversitatem finis, et eius quod est ad finem; nam moralis in fine, intellectualis vero in his quae sunt ad finem, perficit. - Deinde, quia ad quemlibet actum virtutis concurrit bona ratio et bonus appetitus, quorum primum spectat ad virtutem intellectualem, secundum ad moralem; et hoc erat materia argumenti; ideo subdit quod bonitas moralis rectae rationis de ipso fine virtutum, idest de eodem de quo est virtus moralis, non estalia a bonitate morali ipsius virtutis moralis; ac per hoc, actus pendens ex recta ratione et recto appetitu, non propterea habet duas bonitates morales. Quomodo autem, et quare hoc sit, 'subiungitur dicendo, secundum quod bonitas rationis participatur in qualibet virtute: idest, ideo non est distincta bonitas moralis utriusque, quia in qualibet virtute participatur bonitas, rationis.

Et scito quod ly bonitas determinans rationem, cum dicitur, bonitas rationis participatur, dupliciter intelligi potest. Primo, in se ipsa ratione, ut est res cuius pars capitur. Et sic non significat bonitatem. moralem formaliter, sed bonitatem intellectualem formaliter:- rectitudo enim rationis, quae eius est bonitas, non morale, sed intellectuale bonum est formaliter; primordialiter autem et causaliter bonitas est moralis. - Secundo, in ipsis participantibus, ut est pars capta. Et sic est bonitas moralis: immo pars omnis bonitatis moralis, et causa in omnibus virtutibus moralibus. Quocumque modo intelligatur haec littera, non refert. Semper enim verum est quod non est alia bonitas moralis; et quod ratione participationis ipsius, in quamlibet coincidit virtutem moralem.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo articuli quarti eiusdem quaestionis, adverte quod In directe quaeritur de actu exteriori, uf est im rerum natura.

In articulo quarto eiusdem vigesimae quaestionis, tripliciter dubitatur. Primo, circa primum membrum, scilicet quod actus exterior nihil addat bonitatis supra actum interiorem, quoad bonitatem quae est ex fine. Manifeste enim contradicit veritati, et secundo membro. Quoniam si quis fornicari vult ut furetur, et deinde per fornicationem pervenit ad furtum intentum; certum est quod, sicut iste peior est factus fornicando, ita peior factus est furando. Furtum autem est actus exterior: et actus interior voluntatis est ex eo malus malitia quae est ex fine. Ergo, quoad malitiam quae est ex fine, actus exterior addit in malitia supra malitiam actus interioris.

Secundum dubium est circa secundum membrum: an voluntas, quantum ex se est, parata, sed propter impotentiam cessans ab opere, sit perfecta ac si operaretur. Et est ratio dubii, quia Auctor vocat eam perfectam et consummatam: et rursus ponit in ea defectum perfectionis quae est ex actu exteriori.

Tertium dubium. est circa illud quod dicitur, scilicet quod involuntarius defectus a faciendo, non tollit aliquid de praemio vel poena. Hoc enim patet esse falsum, tam apud divinum, quam apud humanum iudicium. Martyr enim sola voluntate sitibunda, propter defectum exterioris martyrii, perdit aliquid de praemio: quia caret aureola. Et similiter qui similiter voluit percutere clericum, caret poena excommunicationis: et qui voluit occidere, caret poena mortis.

Quarto loco essent forte, alterius iudicio, adducendae obiectiones recitatae a Capreolo in xrr distinctione Secundi, Sed quoniam, solutis his, apparebit aut solutio, aut impertinentia earum, omitto.

II. Ad evidentiam horum, recolito primo quod, sicut sanum in urina non addit aliquid sanitatis supra sanitatem animalis, ita bonum ex fine in actu exteriori, nihil bonitatis addit supra bonum actum interiorem voluntatis. Et ratio utrobique est eadem: quia denominativum extrinsecum nihil formae addit supra denominativum formale. Unde ex hoc quod Auctor posuit quod bonitas ex fine est formaliter in solo àctu interiori, oportet consequenter dicere quod actus exterior nihil bonitatis illius addit: quoniam tali bonitate bonus est quasi extrinseca denominatione. Et quia, si affirmatio est causa affirmationis, negaHio erit causa negalionis, et e converso; ideo secundum bonitatem quam habet actus. interior voluntatis ex actu exteriori volito, actus exterior in rerum natura, quia est formaliter bonus tali bonitate, addit ad bonitatem actus interioris non aliam bonitatem, aut alium bonitatis gradum; sed ipsam eandem bonitatem apponit in suo perfectissimo essendi modo, scilicet formaliter; ac per hoc terminat, perficit et consummat motum voluntatis in ipsum, ex propria forma, quam in se et ex se habet. Unde melior est volens et faciens actum bonum, quam volens facere et non faciens.

Recolito secundo, quod doctrina haec de bonitate ex fine et actu, intelligitur formaliter, idest inquantum huiusmodi, Et videbis quod, quando actus et finis coincidunt, tunc actus exterior addit et non addit supra actum interiorem in bonitate et malitia: quia inquantum bonus ex fine ut sic, non addit; ut autem bonus secundum se, sic addit.

III. Et secundum hoc, ad primum dubium dicitur quod ille furando fit procul dubio peior, non quia malitiae ex fine in voluntate, actus exterior, ut malus ex illa, aliquid addat: sed quia illi malae voluntati additur actus exterior secundum se malus formaliter. Veruntamen adverte hic quod aliud est dicere quod actus exterior non addit in bonitate et malitia ex fine actui interiori: et aliud est dicere quod finis consecutus non addit in bonitate et malitia voluntati bonae vel malae ex fine. Primum enim. docemur in littera, secundum autem minime: quin potius ex littera habetur oppositum huius secundi, in ratione secundi membri, ubi dicitur quod inclinatio perficitur in hoc quod consequitur finem. — Et potest confirmari. Quia finis est per se primo bonus. Et propterea si actus exterior, inquantum per se bonus, addit in bonitate; oportet quod finis, inquantum per se primo bonus, addat etiam in bonitate. Et hoc est verum absque dubio. Unde cum furtum habeat rationem finis, eius consecutio, etiam si non esset actus, adderet in bonitate vel malitia.

Ad secundum dubium dicitur quod, ut ex art. 4 quaestiopleta, dupliciter: uno modo, secundum illam habitudinem qua volitum est in voluntate; alio modo, secundum illam qua voluntas tendit in realem assecutionem voliti, luxta primum modum, significatur perfectio voluntatis per hoc quod est. velle perfecte: iuxta secundum vero, per hoc quod est habere perfecte, ut ibidem dictum est. Unde voluntas parata operari si posset, est perfecta voluntas, quia perfecte vult: et hoc spectat ad primae habitudinis perfectionem. Et est imperfecta simpliciter, quia non pervenit ad hoc quod realiter habeat id quod vult et nata est habere: omnis enim motus deficiens a termino, est imperfectus per privationem perfectionis in assecutione termini consistentis. Et cum prima perfectio sit alterius rationis a secunda, et tota latitudo primae comparetur ad secundam ut imperfectum. ad perfectum, ut superius patet; consequens est quod, quantumcumque crescat et intensissimus sit interior actus voluntatis, solus nunquam perveniet ad hoc quod sit perfectus simpliciter, sine assecutione exterioris. Propter quod. Salvator dixit, loan. xv: Maiorem caritatem nemo habet, quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis: ponat dixit, non velit ponere.

Ad tertium. dubium dicitur quod, sicut sermo' praesens est de bono et malo moraliter, non secundum hanc vel illam legem; ita etiam de praemio et poena secundum exigentiam. actus boni vel mali, et non secundüm hanc vel illam. legem, nisi forte. divinam. Igitur distinguendum est de praemio et poena essentiali, vel accidentali: et dicendum quod voluntas parata, quamvis non operans propter impotentiam, nihil de praemio vel poena perdit é ssentiali, quia hoc respondet primae proportioni voluntatis; quamvis careat aliqua accidentali remuneratione vel poena, respondenti ipsi exercitio actus exterioris.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo articuli quinti nota duos terminos. Eventus enim, commune vocabulum ad' effectum per se et per accidens, significat id quod quomodolibet ex actione provenit. Addere: vero: praesupponit: id.cui additur, et ad augmentum spectat: unde addere ad malitiam, praesupponit malitiarn in actu; et addere ad bonitatem, praesupponit bonitatem in eodem. Unde non quaeritur hic an actus ex eventu reddatur malus vel bonus: sed an actus malus ex malo eventu reddatur peior, et bonus ex bono eventu melior. Prima enim quaestio iam soluta est, cum determinatum est unde actus moralis,:et unde actus voluntatis sit bonus vel malus, scilicet'ex fine, obiecto, etc.

II. In. corpore articuli dubium magnum occurrit, quia durissima et falsa doctrina videtur hic tradita. Distinguitur siquidem quod eventus potest dupliciter se habere: aut ut praecogitatus, aut non. Si ut praecogitatus, addit ad bonitatem vel malitiam. Si non, tunc dupliciter: aut per se sequitur, et ut in pluribus, et tunc etiam addit; aut per accidens, et in paucioribus, et tünc non addit. - Ex hac enim doctrina habetur, in primo membro distinctionis, quod eventus sequens sive per se sive per accidens, sive frequenter sive rarissime, dummodo sit praevisus, addit ad bonitatem vel malitiam. Hoc autem esse durissimum verbum, ex eo patet quod, si quis, committens actum peccati venialis, praecognoscens ex eo, sine alia culpa sua, alios peccare mortàá- liter, peccaret mortaliter. Et sic mulier pulchra, et adamata ab. aliquibus, et sciens, cum egreditur, illos in eam appetendam exarsuros; non posset, causa alicuius venialis solatii, ire ad proprium hortum absque peccato mortali, Et infinita similia videntur sequi, quae homo forte non suffert audire.

Falsum autem esse convincitur ex ratione, sic. Actus non recipit additionem in bono vel in malo sécundum id quod. est per accidens et in paucioribus: sed eventus per accidens et in paucioribus, ex hoc quod est praevisus, non transit ex per accidens et raro in per se aut frequenter: ergo evéntus talis, ex hoc quod est praevisus, non addit in bonitate vel malitia. — Maior habetur in calce corporis huius articuli. - Minor est per se nota: quià praevisio sola nihil. confert voluntati. Non enim ex hoc quod aliquis praevidet aliquid, est bonus vel malus: nec ex hoc quod aliquis praevidet aliquid per accidens futurum ex suo actu, propterea male facit. Alioquin Christus, praevidens ex manifestatione sui fütura tot scelera Iudaeorum, male fecisset manifestando se: et occidens suum invasorem, praevidendo eius mortem, et defendendo se, peccaret.

Unde super eadem radice formatur alia ratio sic. Praevisio eventus mali per accidens, non facit actum malum: ergo praevisio eventus mali per accidens futuri, non facit actum peiorem, si erat malus: iuxta illam PRAE. Sicut simpliciter ad simpliciter, ita magis ad magis, etc. — Et confirmatur. Quia faciens actum bonum, puta vadens ad ecclesiam, et praevidens quod ex eo sequentur alia bona per accidens; et non acceptans ila, nec odio habens, sed stans in sola praevisione, non propterea facit actum meliorem. Et tamen expresse in littera primi membri dicitur quod praevisus effectus addit ad bonitatem.

III. Quid ergo dicemus? Dicendum est, si littera non est defectiva, quod Auctor intendit de eventu quocumque praecogitato sic quod descendat in voluntatem, ita quod voluntas feratur in ipsum, directe vel indirecte: ita quod non intendit nisi de eventu praeviso et volito, sive directe sive indirecte. Et hic sensus potest sumi ut expositus ab ipsomet inferius in qu. rxxmr, art. 8, ad 1, ubi dicit quod eventus sequens, si sit praevisus et intentus, addit ad bonitatem vel malitiam actus, sicut supra dictum est, cum de bonitate et malitia humanorum actuum ageretur. Et quia in corpore illius articuli ponit sub non intento volitum indirecte, ideo consulto dixi quod intentio Auctoris est loqui de praeviso et volito, sive directe sive indirecte, — Et potest quoque hicmet sensus ex hac littera sumi, dum dicitur voluntas magis inordinata. Cum enim voluntas non reddatur inordinata ex actu exteriori, nisi inquantum volito, consequens est quod nec ex eius eventu deordinetur nisi volito. Et consequenter ex eodem non magis deordinatur, nisi volito. Intendit ergo in primo, membro: sive per se sive per accidens, sive frequenter sive raro, et, breviter, eventus quomodolibet actionis propriae sit praevisus et volitus, addit ad bonitatem vel malitiam actus. Et hoc 'est manifestum: quia hoc spectat ad voluntatem magis deordinatam in malis, et magis affectam in bonis.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo sexto eiusdem vigesimae quaestionis, nihil ocfois scribendum, nisi reddere lectorem attentum quod non dicit Auctor eundem numero actum voluntatis. non posse esse successive bonum et malum: sed dicit eundem numero actum ia genere moris. Actus enim voluntatis se- cundum se est in genere naturae, et secundum: suas conditiones in genere moris. Et haec dixerim propter Durandum, in Secundo, dist. xr, qu. rrr, ne quis putet contra hanc doctrinam militare.