Quaestio 70

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo primo quaestionis septuagesimae, nota in corpore articuli doctrinam superius datam, in hoc scilicet quod infamia de uno crimine non dat ius iudici inquirendi de aliis eiusdem viri criminibus occultis et sine infamia de ilis, firmari ex praesenti doctrina, cum littera dicit quod si a iudice exigatur testimonium in aliis, puta in occultis et de quibus infamia non praecessit, non tenetur ad testificandum subditus, de quo loquitur. Par autem, aut maior est ratio de reo: quia contingit occultius esse sibi proprium crimen, de quo interrogaretur, quam id de quo iam posset alius testimonium reddere. Qua namque ratione testis conscius et subditus non tenetur de his testificari,, eadem, et maiori, ut dictum est, non tenetur subditus revelare interrogatus.

II In eodem articulo, circa calcem corporis, ubi dicitur quod si immineat periculum accusatori, non est curandum, quia ipse in hoc periculum sponte se ingessit, dubium occurrit. Quia cum superius Auctor dixerit quod accusator quandoque tenetur ad accusandum: - tunc enim, si sciens non tenetur testificari, nec tenetur curam habere de accusatoris defectu, iniqua erit accusatoris et testium conditio, ut scilicet unus teneatur ad accusandum, et alii non teneantur ad testificandum nisi coacti a iudice. Tam aperta autem esset iniquitas haec ut non egeat probatione.

Ad hoc dicitur quod obiectio procedit ex mala applicatione litterae. In littera siquidem ponuntur duo casus circa non coactum testimonium: primus est quando agitur ad liberandum hominem ab iniustitia aliqua; secundus est uando agitur ad condemnationem alicuius. Et quoniam sermo doctoris est formalis, non loquitur in hoc secundo casu nisi quando praecise agitur ad condemnationem alicuius. Et propterea constat quod non continetur sub hoc membro casus in quo aliquis tenetur ad accusandum, seu ex obligatione accusavit: quia nullus tenetur ad accusandum de quocumque crimine ut proximus condemnetur, quantumcumque iuste condemnari possit, sed sponte accusat quicumque sic accusat. Et propterea littera dicit quod de accusatore tali non est curandum. — Continetur igitur casus in quo accusator ex necessitate accusavit, sub primo huius litterae casu et membro, quando scilicet agitur ad liberandum hominem ab aliquo damno. Quoniam obligatio ad accusandum est quando imminet periculum spirituale vel corporale multitudinis, iuxta superius habita. Constat autem quod si pro liberando homine ab aliquo iniquo malo tenetur homo testificari sponte, a fortiori pro liberanda multitudine ab infectione haeresis vel a servitute tyrannica, etc. Universaliter enim pro regula habendum est quod si quis tenetur ad accusandum, conscii tenentur ad testificandum: tanto plus quanto cum minori suo periculo po- test quis testificari quam accusare, quia non obligat se testis ad poenam talionis. Nulla igitur ex dictis consurgit iniquitas. Unde in responsione ad primum Auctor, colligens doctrinam hanc, ad duo capita reducit: scilicet ad auctoritatem iudicis et damnum proximi, Et in responsione ad secundum explicite tenet quod in huiusmodi propalare tenetur testificando vel denuntiando, prout opus fuerit.

III. In responsione ad secundum eiusdem articuli, adverte ut scias discernere inter illa quae sciuntur sub sacramentalis confessionis sigillo ita quod vere audivit illius confessionem; et inter illa quae sciuntur sub sigillo confessionis non vere, sed ad imitationem seu similitudinem confessionis, ut frequenter fit a dicentibus aliquid in secreto, Dico tibi hoc in confessione, seu, in poenitentia; seu inchoant, Confiteor Deo et tibi; et tamen in nullo confitentur se peccasse, sed communicant tantum quae sunt dicturi, et huiusmodi. Haec enim, si acceptatio audientis (sine qua nihil fit) intervenit, non magis obligant quam iuramentum de tenendo secretum. Et propterea tenetur ea revelare, si sunt talia quae sint in alterius damnum. Prima autem in nullo casu revelare licitum est: quia, ut in littera dicitur, illa scit ut Deus, et maius est vinculum sacramenti quolibet hominis, etiam Papae, praecepto.

IV. In calce eiusdem responsionis ad secundum, nota quod ex hoc quod servare fidem est de iure naturae, non sequitur: Ergo praeterire seu delinquere in hoc est peccatum mortale. Potest enim esse veniale, ut patet in simili: mentiri enim est contra ius naturae, et tamen non sequitur: Mentiri est peccatum mortale. Oportet ergo advertere ad materiam, simpliciter vel ut ab hoc, ut discernatur quando revelare secretum est mortale vel veniale. Sunt enim quaedam quae, etiam si non sint nostrae fidei commissa, tenemur servare secreta: ut occulta adulteria, et facta quae revelata essent semina discordiae, et huiusmodi, —- Sunt etiam quaedam quae, etsi simpliciter possent referri quantum in notitia nostra est, occultas tamen habent rationes in eo qui fidei nostrae commisit, quia voluit secretum servari. Et propterea ex quo promissum est acceptando in secreto, non solum servandum est, sed posset, pro rei nobilitate, esse peccatum mortale huiusmodi revelatio. — Sunt autem quaedam quorum occultatio nulli prodest, revelatioque nulli nocet, quae leviter committuntur et acceptantur in secreto. Et in his veniale est fidem violare. Quia cum nec ex materia inferatur alicui iniuria aut iniustitia, quia non est materia perniciosa; nec ex forma, scilicet violatione iuris naturae, sit contra Deum aut proximum, sed praeter debitum proximo: ratione imperfectionis rei de qua agitur, non contrariatur caritati, sed praeter eam agitur.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo secundo eiusdem quaestionis, in responsione ad secundum, adverte quod distinctio illa de testibus qui sunt singulares vel contestes, regulariter habet locum: ut per singulares nullus damnetur. Quia tamen multi singulares testes in factis iterabilibus violentam suspicionem inducunt, ut si unus vidit aliquem committere unum furtum et alius vidit eundem committere aliud furtum, et sint testes omni exceptione maiores; inter religiosos, quando quis existimatur alias tali vitio involutus, aut numerus multus talium contestium concurrat, si arctatus non confitetur, inveniri videtur quandoque subsecuta condemnatio, multorum patrum consilio fulta. Et licet hoc non sit secundum iuris rigorem, ubi tamen absque tormentis proceditur, non tam ad puniendum quam ad salutem animae et regularis observantiae favorem, tolerabile videtur ut haec probabilitas sufficiat ad certitudinem, inter eos qui mortui sunt mundo. Quia tamen reus non potest ad huiusmodi sententiam tolerandam cogi, deberet ex huiusmodi indiciis per tormenta, religiosa tamen, veritas exquiri: ut sententia non feratur nisi contra confessum vel convictum, iuxta sacros canones, Il, qu. 1, Nos in quemquam.

In responsione ad tertium nota duo. Primum est de sanctitate. debita Romanae Ecclesiae Cardinalibus: quae utinam tanta esset ut nullus unquam esset in scandalum Ecclesiae. - Secundum est contra latrantes quod malus Cardinalis non punitur: quia scilicet periculosius est derogare in opinione hominum dignitati et auctoritati Romanae Ecclesiae condemnando Cardinalem, quam tolerare illum sine scandalo.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertio multa de conditionibus testium in aliLiuius causis vel casibus essent dicenda, nisi iuristis haec relinquenda essent a me, quia non suscepi onus in iure, sed in moralibus scribendi.

In responsione ad secundum habes quod supra di- ctum est de declinando in bonam vel malam opinionem proximi quoad actum iudicii, vel quoad actum cautelae. Pauper enim non iudicatur malus: sed cavetur ab illo ne sit malus, mentiendo propter paupertatem, etc.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto eiusdem septuagesimae quaestionis, in responsione ad primum, dubium occurrit, quid debet facere testis qui, praemissa debita diligentia, testatus est falsum, deceptus a sua memoria, et propter suum testimonium alter est condemnandus aut condemnatus.

Ad hoc dicitur quod, cum dictus testis non teneatur ad restitutionem ratione rei habitae, ut patet, quia non est testis in causa propria; nec ratione actionis iniustae, quia non perfecte et formaliter iniustum testimonium tulit, nec ex ignorantia damnabili: consequens est quod sicut excusatur ab offensa Dei in falso iuramento, ita excusatur ab offensa proximi in nocumento subsecuto. Si tamen prodesse potest explicando puram veritatem, teneretur ad hoc: ne ex hac taciturnitate inciperet nocumentum per accidens transire in nocumentum per se. Et licet secundum iura testis non admittatur ad mutationem testimonii nisi in continenti, ut patet Extra, de Testibus cogend., cap. Praeterea; quia tamen, ut ibidem Glossa dicit cum doctoribus, correctio testimonii post intervallum temporis et prius datum testimonium minus firmum reddit, et ex qualitate personae admittendum quandoque est, quando scilicet vere creditur. quod non fuit subornatus, sed ex conscientia et memoria corrigit actum suum; ideo debet quilibet in tali casu corrigere oblivionem suam, ut saltem debilitet prius falso a se dictum. Et si persona est bonae famae, et in opinione hominum, propter eius vitam bonam, talis con- scientiae quod non possit cadere in mentem hominum illus notitiam habentium quod perniciosum mendacium diceret; et cum iuramento assereret oblivionem suam et puram veritatem prout novit: iudex, cuius est qualitates testium discernere, posset propterea a sententia vel executione desistere, et alias, prout melius posset, obviare, si ille in cuius favorem falsum fuerat dictum, non desistit aut restituit, cum teneatur hoc facere, ad talis viri iuramentum, in foro conscientiae.

II. In responsione ad secundum eiusdem articuli dubium occurrit circa illam rationem redditam: Z/niustum iudicium non est iudicium: et ideo ex vi iudicii falsum testimonium ibidem non est peccatum mortale. Primo quidem, quia adversari hoc videtur distinctioni inter sententiam nullam, et iniustam, Nam si iniustum iudicium non est iudicium, constat quod iniusta sententia non est sententia: et si non est sententia, ergo est nulla. Impossibile est namque, et non intelligibile quod non-sententia sit sententia iniusta. Ergo sententia est nulla. Male ergo distinguitur inter sententiam iniustam atque nullam, tanquam aliqua sit sententia iniusta quae tamen non est nulla.

Secundo, quia adversari videtur iuri canonico. Nam secundum illud, "sententia pastoris, sive iusta sive iniusta, est timenda": ut patet ex auctoritate beati Gregorii, in Decretis, XI, qu. III, Sententia. Ex praesenti autem doctrina iniustum iudicium, quia non est iudicium, non obligat testes, si iuramentum non intervenerit eorum, ad menda-; cium perniciosum. lgitur iniusta sententia, quae est con- clusio iniusti iudicii, non obligat reum ad perniciosam inobedientiam. Sic enim se habet reus ad sententiam sicut testes requisiti et coacti ad iudicii processum.

III. Ad hoc dicitur quod aliter in pure moralibus utimur nominibus iudicii et sententiae; et aliter iuristae utuntur illis. Et propterea accidit ut morales, ad solam rei veritatem spectantes, non distinguant inter iudicium iniustum et nullum; iuristae autem inter ea distinguant. Scito igitur quod sententia iniusta, licet apud iuristas, ut patet XI, qu. nr, Episcopus, in subiunctis per Gratianum, multipliciter dicatur: scilicet vel ex animo, ut cum quis ex odio condemnat aliquem; vel ex ordine, ut cum non servato iuris ordine condemnat; vel ex causa, ut cum quis condemnat innocentem: - ad nostrum propositum, ut in littera patet, sententia tertio modo iniusta spectat: quoniam talis sententia est per se iniqua; reliquae autem duae per accidens, ut prima, aut quasi per accidens, ut secunda. De sententia ergo iniusta quia scilicet iniustum determinat, puta damnationem innocentis, dicendum est quod secundum veritatem non est sententia: et similiter iudicium sic iniustum non est iudicium. Et ratio est quia iudicium est determinatio iusti, ut superius patet in qu. Lx, art. 1; et sententia est sicut lex particularis in particulari facto, ut | in art. I qu. Lxvir superius etiam patet. Constat autem | quod determinatio iniusti, quam significat iniustum iudicium, non est determinatio iusti, quam significat iudicium: nec lex iniqua particularis, quam significat iniusta sententia, est lex particularis, quam significat sententia; sicut universaliter patet quod leges iniquae non sunt leges, sed legum corruptiones. Unde nec iniquum iudicium nec iniusta sententia vim habet obligativam, Et propterea, quantum est ex parte sui, non obligat testes, ministros aut reum. Dico autem, ex parte sui: quia aliunde contingit quandoque quod huiusmodi sententiis parendum est, puta si iniustitia aut non contineatur in sententia, aut non sit manifesta alis. Si enim in sententia manifesta iniustitia continetur, tunc continet errorem intolerabilem, et apud iuristas etiam est nulla. Si non continetur in sententia in- iustitia; aut, si continetur, non tamen est publice manifesta: tunc, quamvis secundum veritatem sit nulla, quia tamen non spectat ad quemlibet, sed ad publicam potestatem atque scientiam, haec decernere, timenda est, et appellandum vel alias recurrendum ad superiorem, ne ipse contemptus sententiae culpabilem eum reddat. Et hoc intendebat Gregorius per illud, Sententia pastoris. Et haec doctrina consonat aperte superioribus dictis ab Auctore in qu. Lxv, art. 6, ad 3, et dictis in qu. rxvir, art. 2.

Ad obiecta ergo in oppositum dicitur quod secundum veritatem sententia iniusta non est sententia, et est nulla: sed apud iuristas et sententia iniusta communius sumitur, ut dictum est; et rursus etiam sententia iniusta ex causa apud eos non semper est nulla. Quia ad publicam seu manifestam notitiam ipsi respiciunt: morales autem ad solam veritatem, dicendo quod nulla est in veritate. Unde non interimitur ex hac doctrina distinctio iuristarum.

Non contradicit quoque doctrina haec sacris canonibus decernentibus quod iniusta sententia sit timenda et executioni mandanda, ut cap. Pastoralis, de Officio Deleg., dicitur. Quoniam hic vires sententiae iniustae traduntur: ibi ex accidentibus circumstantiis, scilicet quia occulta seu ambigua vel non manifesta iuri iniustitia est, subiectorum officium determinatur, quod scilicet, ante manifeste propalatam iniustitiam, timenda est aut exequenda est a subditis.

Et ex his sequitur quod si mihi constet in me esse prolatam sententiam excommunicationis iniustam, si non possum aliter meam innocentiam tueri, simpliciter vel pro nunc, possum interim, evitato scandalo, interesse secreto loco divinis et celebrare; et eadem ratione, illi qui noverunt me virum bonae conscientiae et credunt me innocentem, quamvis sciant me excommunicatum, possunt mihi servire in missa aut participare alias in divinis, secreto tamen. Quoniam sic faciendo et timetur iniusta sententia ac executioni mandatur in publico; et satisfit iudicio humano iudicanti quae foris sunt, dum manifeste vident quod non contemnitur Ecclesiae auctoritas; et non privatur innocens omnino spiritualibus consolationibus animae suae, qui in veritate non est excommunicatus, quia in veritate sententia iniusta non est sententia.