Quaestio 159

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo primo quaestionis centesimaequinquagesimaenonae, dubium ex Martino, in quaestione de Crudelitate, occurrit, impugnante Auctorem in hoc quod crudelitas a crudo dicatur, propter asperitatem saporis. Tum quia crudelitas a cruore immediate venit. Vel, si a cruditate venit, non propter saporem, sed propter cruorem dicitur, qui in crudis carnibus abundat.

Tum quia, alias, omne opus iracundiae esset crudelitas. Quia in omni tali est indigestio, et sapor asper, etc.

Ad hoc dicitur quod, quoad nominis derivationem, patet ex ipsa formatione vocabuli quod crudele a crudo dicitur. Ac per hoc, non nisi mediate a cruore, a quo cru- dum venit, dicitur. An autem crudelitas a crudo ratione cruoris, an ratione cruditatis appellata sit: unusquisque in suo sensu abundet, modo in illam stultitiam non incidat quod crudelitas solum respectu sanguineae poenae dicatur; quoniam sive suspendio, sive submersione quis enecet, crudelitatis vitium non effugit. Quia ergo utrumque dici potest; et ad designandum crudelitatis affectum, cruditas ipsa ratione indigesti et asperi saporis deservit: optime ex hac similitudine crudelitas declarata est ab Auctore.

Ad secundam vero obiectionem, negatur sequela. Et ad probationem eius, negatur assumptum. Quoniam iracundia non ex animi asperitate, sed ex passionis velocitate, ve- hementia vel firmitate operatur: crudelitas vero ex animi asperitate. Unde illa irascibilem, ista voluntatem deformat, ut proprium subiectum.

II. In eodem articulo, in responsione ad primum, dubium ex Martino, ibidem, occurrit, arguente contra. Per dulcedinem et austeritatem animi intelliguntur ipsi habitus clementiae et crudelitatis: aut aliquae dispositiones naturales ad actus. Non secundum: quia extra propositum esset. Ergo primum. Sed contra. Omnis habitus pertinet ad eandem virtutem ad quam spectat suus actus proprius. Sed isti habitus non spectant ad iustitiam et iniustitiam. Ergo habent interiores actus qui nec ad iustitiam nec ad iniustitiam pertinent.

Ad hoc dicitur, praedistinguendo quod habitum habere interiorem actum sibi proprium, potest intelligi dupliciter. Uno modo, in genere naturae: puta aliquam volitionem ita suam quod illamet non oportet quod informata sit altero habitu. Et sic falsum est omnem habitum habere operationem sibi propriam. Et nulla forte est volitio virtuosa quae duobus saltem habitibus non egeat. — Alio modo, in genere moris. Et sic verum est quod omnis habitus habet actum sibi proprium ita quod, ut sic, hoc est ut informatus illo habitu, non est alterius habitus.

Ad argumentum ergo dicitur quod Auctor intelligit de ipsis habitibus virtutis clementiae et vitii crudelitatis. Et cum dicitur, ZZabitus et actus proprius ad eandem spectant virtutem, conceditur de actu in genere moris. Et cum subditur quod isti habitus non spectant ad iustitiam et iniustitiam: conceditur quod non sunt habitus iustitiae et iniustitiae. Et cum infertur, Ergo habent actus proprios qui nec ad iustitiam nec ad iniustitiam pertinent, respondetur quod habent actus proprios in genere moris qui, ut sic, nec ad iustitiam nec ad iniustitiam pertinent: cum quo tamen stat quod illimet actus, in genere naturae, adiunctam habent aliam moralitatem ex iustitia vel iniustitia. Verbi gratia, iste actus qui est velle diminuere poenam nunc, hic, etc., secundum rectam rationem, est a clementia, pro quanto hoc velle ex animi lenitate procedit: et isdem actus est ab aequitate, pro quanto ex voluntate conformi. intentioni legislatoris procedit. Et similiter iste actus qui est velle sine modo punire, pro quanto ex austeritate est animi, crudelitatis est: pro quanto est ablativus invite a proximo quod suum est, iniustitiae est. Possunt enim virtutes et vitia in unum interiorem actum coire diversis ra- tionibus: et non solum in unum actum exteriorem convenire.

III. In eadem responsione ad primum, duo dubia adhuc occurrunt ad hominem. Primum est quod superexcessus poenarum, quantum ad id quod exterius agitur, pertinet ad iniustitiam. Hoc enim adversatur supra dictis. Quoniam posita est differentia inter clementiam et mansuetudinem, in art. 1 qu. cLviri, quod mansuetudo est moderativa passionis irae, clementia autem est moderativa exterioris punitionis. Quomodo stant haec duo simul: scilicet quod exterior punitio hic non crudelitati, sed iniustitiae tribuatur, ibi vero clementiae? Eadem enim ratio de crudelitate et clementia est.

Secundum dubium est quia Auctor hic ponit crudelitatem directe opponi clementiae; et tamen superius, in qu. cvrr, art. 2, ad 3, ponit crudelitatem et oppositum vitium contraria, ut extrema medio, virtuti vindicationis. Quomodo stant ista duo simul? Impossibile namque est quod unum vitium sit extremum respectu duarum medietatum virtutis: quamvis possint -esse plurima extrema ex una parte, secundum diversa tamen, respectu unius medii, ut de extremis magnanimitatis apparet.

IV. Ad primum dubium dicitur quod, quia medium relatum ad unum extremum induit reliquum, ideo clementia, comparata ad mansuetudinem, induit quod est iustitiae, scilicet moderari exteriorem punitionem; et relata ad iustitiam, induit quod quasi est mansuetudinis, scilicet moderari interiorem actum. Et propterea oportet considerare ad quod propositum sermo fiat, et sane intelligere quae dicuntur: et sic cessabunt contrarietates. Secundum enim veritatem, punitio exterior ut diminuibilis ex animi lenitate, ad clementiam, et ut augmentabilis ex animi austeritate, ad crudelitatem spectat: absolute autem, ad iustitiam vel iniustitiam.

Ad secundum dubium dicitur quod, propter penuriam vocabulorum, crudelitatis nomine vocamus tam vitium oppositum vindicationi per excessum, quam etiam oppositum per excessum clementiae, Distinguuntur siquidem specie haec vitia: quia crudelitas opposita clementiae, respicit punitionem ut augmentabilem ex animi asperitate; crudelitas vero opposita vindicationi, respicit punitionem immoderatam ut conferentem ad immunitatem personae vindicantis. Nam et ipsa vindicationis virtus sub tali ratione respicit moderatam punitionem, ut superius patet.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo secundo eiusdem quaestionis centesimaequinquagesimaenonae, dubium ex Martino, ubi supra, occurrit, arguente contra Auctorem hic dicentem quod crudelitas importat inflictionem poenae ex culpa. Primo, quia haec opinio non videtur conformis Valerio ponenti multa crudelitatis exempla, in quibus poena inflicta est non ex culpa, sed ex causa.

Secundo, quia non est conformis Senecae. Quia non utitur nomine culpae, sed causae.

II. Dubium secundum occurrit ex Martino, ibidem, dicente quod saevitia seu feritas non bene definitur a Thoma, cum ait quod secundum eam aliquis non considerat culpam eius qui punitur, sed solum hoc quod delectatur in hominum cruciatu. Tum primo, quia puniens alium propter -offensam, et cum hoc delectatus in eius cruciatu, est ferus.

Tum secundo, quia puniens non propter culpam, sed propter propriam utilitatem, non delectatus in hominum a cruciatu, inauditis suppliciis, est ferus: sicut Phalaris. Et confirmatur ex dictis Thomae, dicentis quod feritas differt a. crudelitate sicut bestialitas a malitia humana. Ya quod omnis effusio sanguinis inhumana et bestialis est feritas, secundum Thomam.

III. Tertium dubium est ex Martino circa responsionem ad tertium, pro quanto dicit quod remissio punitionis directe opponitur crudelitati, et non saevitiae. Dicit enim quod ista solutio non sufficit. Quia vel cuilibet vitio in excessu respondet proprium vitium in defectu, vel non. Si sic, quaero: - Quod est illud quod opponitur saevitiae? Hoc enim potissime quaerere videtur argumentum. — Si non: tunc hoc aperte fuerat dicendum, et non praetermittendum.

IV. Ad primum dubium dicitur quod, cum bonum sit triplex, scilicet utile, delectabile et honestum; et bestiae ad utile ac delectabile tendant in occisione hominum, ad honestum autem nullatenus: consequens est ut crudelitas, quae est humana malitia, et feritas, quae malitia est bestialis, penes fines hos distinguantur, quod crudelitas ad causam honesti boni respiciat, et propterea dicatur attendere ad aliquam iustitiae causam, et ad culpam; feritas autem ad utile et delectabile solum fertur, et sic bestiae saeviunt in homines causa sui cibi et delectationis in eo. Et licet ita videatur, proprie loquendo; quia tamen vocabulis contingit quandoque latius uti, ideo non est mi- rum si quandoque auctores alii, praecipue non philosophi morales, aliter nomine crudelitatis usi fuerint. Et hoc modo forte Valerius crudelitate sine causa honesti boni, veri vel apparentis, usus est.

Quod autem Seneca nomine causae, non culpae, utatur, nihil refert: quoniam uti nomine causae, intelligendo causam honestam vere vel apparenter, et uti nomine culpae, in littera aequiparari videntur, dum primo nomine causae iustitiae, et deinde nomine culpae utitur; quia iustitia in punitionibus respicit culpam, poena enim proprie soli culpae debetur.

V. Ad secundum dubium dicitur quod puniens ob culpam et delectatus in cruciatu, si delectatio sistit infra limites cruciatus inquantum respondet culpae, non est ferus. Quod si incipiat ab immoderata punitione culpae et deveniat in delectationem cruciatus humani secundum se, primo crudelis, deinde ferus est.

Quod autem secundo obiicitur, de saevierite propter utilitatem sine delectatione, solvitur ex eo quod hoc per accidens tantum esset possibile, si possibile esset. Nam per se loquendo, qui, nulla causa iustitiae considerata, solaque utilitate sua ducitur ad occidendum hominem, quantum est ex natura actus, pascit se clade humana: ac per hoc, delectatur in cruciatu hominis inquantum est sibi utilis, quamvis non delectetur in hominis cruciatu secundum se (quod excederet etiam feritatem: nam bestiae delectantur in morte animalis ut utilis eis ad alimentum). Quocirca talis est ferus, et delectatur in clade humana ut utilis. — Et consonant sic omnia ex sancto Thoma allata.

VI. Ad tertium dubium dicitur quod responsio Auctoris est sufficiens. Ad obiectionem respondetur quod petitio est impertinens: et ideo non est illi respondendum. Argumentum enim non petit an cuilibet vitio in excessu respondeat aliud vitium in defectu; nec quaerit quod vitium opponitur saevitiae, ut arguens somniat: sed ex identitate unius oppositi, scilicet vitii in defectu, scilicet remissionis in puniendo, arguit ad identitatem crudelitatis et saevitiae, quae se tenent ex parte excessus. Et solutio est per interemptionem: scilicet quod remissio punitiva non opponitur directe utrique, sed crudelitati tantum. Et probat quod dicit, ut patet in littera. Et sic remanet argumentum sufficientissime solutum.

Curioso autem de illa impertinente quaestione dici pot- est quod vitiis bestialitatis respondere possunt vitia aliqua directe eis opposita per defectum. Et ratio est quia in his quae extra humana sunt, sicut contingit bestialitas quia homo humano modo exceditur, ita contingit deficere ita ut rationis ordo totaliter non attendatur: puta si quis tam mansuetus sit ut secundum nullam rationem contra- moveatur ad quodcumque. Talis enim dispositio peior quam be- stialis videtur. Sed quia rarissime aut nunquam apparent huiusmodi vitia, et innominata sunt, ideo latere videntur. Attestatur autem his quod homines utriusque sexus nudos publice conversari communiter, ad bestialitatis vitium per defectum circa vestitum spectat: et comedere carbones aut calcem seu terram, ad bestialitatis vitium per defectum a naturali cibo spectat.