Quaestio 46

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus est, - In corpore unica est conclusio, cum duobus corollariis.

Conclusio est: Nihil praeter Deum fuit ab aeterno, ita quod hoc non est impossibile. — Ubi adverte quod conclusio dicit duo. Asserit enim primo, nihil aliud a Deo fuisse semper. Et quoniam hoc ex fide tenetur, nec hoc est probandum, addit secundum, scilicet quod hoc assertum est possibile.

Et hoc probat sic. Voluntas Dei est causa rerum: ergo sic necesse est aliqua esse, sicut necesse est Deum velle ille; ergo non est necessarium Deum velle quod mundus fuerit semper: ergo eatenus mundus est, quatenus Deus vult illum esse: ergo non est necessarium mundum semper esse, — Antecedens patet ex supra dictis. Prima vero consequentia probatur: quia necessitas effectus ex necessitate causae dependet, ex V Metaphys. Secunda vero: quia non est necesse Deum velle aliquid nisi seipsum. Tertia aütem: quia esse mundi ex voluntate Dei pendet sicut ex causa.

Primum corollarium est: Non potest demonstrative probari mundum semper fuisse. - Secundum est: Rationes quas ad hoc probandum adducit Aristoteles, non sunt demonstrativae simpliciter, sed secundum quid. Quod manifestatur tripliciter: scilicet ex opinionibus confutatis, ex testimoniis inductis, et ex expressa eius confessione. - Omnia plana sunt in littera.

II. In responsione ad decimum, dubium est, an actio Dei sit actu ab aeterno formaliter, idest inquantum actio; an solum materialiter, idest secundum quod res est. Si enim primo modo intelligitur, sequitur quod Deus ab aeterno est actu agens, creans, causans, etc. Et sisic, ergo ab aeterno est aliquid creatum, actum, causatum, etc. Et tenet sequela ex V Metaphys.: causae singulares in actu inquantum causae, et effectus, simul sunt et non sunt, — autem secundo modo tantum intelligitur, ergo ab aeterno est causa agens in potentia, et postmodum est causa in actu agens: quod est inconveniens.

III. Ad hoc dubium cum cautela respondendum est, ne dicamus vel Deum ab aeterno causam in potentia tantum, quod in II Contra Gent., cap.vr, reprobatur; vel Deum ab aeterno creantem mundum, quod constat esse erroneum, quoniam creans ad creatum dicitur, sicut creativum ad creabile, ut dicitur V Metaphys. Media ergo via, distinguendo, dicamus quod actio Dei est in actu ab aeterno non solum materialiter, sed formaliter. Sed hoc potest intelligi dupliciter: primo, ut sit in actu secundum id quod ponit actio, inquantum actio, in agente; secundo, secundum quod infert ex se passionem vel effectum. Primo modo, actio Dei est in actu ab aeterno: secundo modo, non. Et propter primum, Deus non est causa in potentia, sed in actu ab aeterno: propter secundum vero, Deus non creavit mun- dum ab aeterno, nec creat modo animam Antichristi. — Et si quaeratur, quomodo illatio passionis vel effectus est in Deo ab aeterno, actu vel potentia: responsio in promptu est, quod est in eo in potentia activa, et nunquam est, fuit, aut erit in eo formaliter. De inexistentibus enim formaliter, inconveniens est ponere aliquid in potentia in Deo. Et propterea actionem, secundum totum id quod in agente ponit formaliter, oportet ab aeterno in Deo esse actu, etc.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo, articulus fidei sonat quod sola fide tenere oportet. - In corpore unica est conclusio responsiva quaesito, scilicet: Mundum incoepisse sola fide tenetur, ita quod demonstrative probari non potest. - Quam conclusionem primo probat quoad secundam partem; secundo, manifestat quoad primam; et tertio, ostendit quantae utilitatis sit nosse propositam conclusionem,

II. Quoad primum igitur, intendit talem rationem. Novitas mundi non potest demonstrari ex parte mundi, nec ex parte suae causae: ergo est indemonstrabilis.

Antecedens, quoad primam partem, probatur. Demonstrationis principium est quod quid est, et unumquodque, secundum rationem suae speciei, abstrahit ab hic et nunc; ergo non potest demonstrari quod homo, aut caelum, aut lapis non semper fuit. - Secunda pars antecedentis manifestatur a communi dicto, quod universalia sunt ubique et semper.

Quoad secundam vero partem, probatur. Voluntas Dei ratione investigari non potest, nisi circa necessario volita: ergo non potest demonstrative sciri quid circa creaturas voluerit. - Et tenet sequela: quia nihil circa creaturas necessario vult.

III. Circa probationem primae partis antecedentis assumpti, adverte quod vis rationis consistit in hoc: Quod quid est uniuscuiusque rei creatae, specifice sumptum, abstrahit ab hic et nunc; ergo non potest esse sufficiens medium ad inferendum novitatem rei, quia novitas ipsa temporis differentiam continet; liquido enim constat non esse rationem essendi nunc et non prius, quod secundum se indifferens est ad nunc et prius. Unde Auctor. non solum de mundo, sed de quacumque re mundi, intulit quod ex eius quidditate non potest monstrari eius novitas simpliciter.

IV. Circa principalem consequentiam, adverte quod, cum mundus significet universitatem reruni, et extra universum nihil sit nisi caput ipsius; consequens est quod nullus locus relinquatur. demonstrationi quia, ad inferendum novitatem mundi. Et propterea littera, exclusa causa et quod quid est ipsius et omnium eius partium, pro constanti reliquit novitatem mundi indemonstrabilem.

V. Quoad primam vero partem conclusionis, scilicet quod fide teneatur, manifestatur. Voluntas divina potest homini manifestari per revelationem: ergo mundum in-coepisse est credibile. — Et tenet sequela: quia fides revelationi innititur.

VI. Tertio, utile est, inquit, hoc considerare. Et hoc ex duabus utilitatibus manifestat: prima est repressio praesumptionis; secunda est evitatio irrisionis ab infidelibus; ut clare patet in littera. N

VII. In responsione ad septimum, adverte, novitie, quod aliud est dicere, Socrates pater est causa per se Platonis Jilii, et Plato per se causa Ciceronis; et aliud est dicere, Socrates et Plato sunt per se causae Ciceronis. Primum enim est verissimum: quoniam, sicut homo generat hominem per se, ita te pater tuus, ut dicitur XII Metaphys., text. 27. Secundum autem est falsissimum. Quoniam causae per se ordinatae respectu alicuius effectus, sunt, ut in littera dicitur, diversorum ordinum, simul causantes effectum il- lum; et propterea non possunt infinitari, Pater autem et avus eiusdem ordinis causae sunt, non simul causantes tertium: quamvis, ut dictum est, inter se avus fuerit per se causa patris, et pater filii. Et propterea ad productionem Socratis non refert finitas vel infinitas progenitorum.

VIII. In responsione ad octavum, diligenter adverte quid ibi dicitur, et quare dicatur. Post recitatas namque opiniones, subdit considerandum esse quod haec ratio particularis est. Et verum dixit: quoniam particularis est, non in se, sed respectu quaesiti, ut ipsemet subdit. Quaesitum est enim hic, utrum mundum, idest universitatem creaturarum, incoepisse sit articulus fidei: et non, utrum singulas species creaturarum incoepisse sit articulus fidei. Dato namque quod hominem incoepisse sit demonstrabile, adhuc dubium restat, utrum universum incoepisse sit demonstrabile: quoniam stat cum incoeptione hominis aeternitas mundi vel angelorum, ut in littera dicitur.

Causa autem quare hoc dixerit, est quia, secundum doctrinam Auctoris, ratio infucta cogit. Parum tamen utilis ab eodem dicitur in II Contra Gent., cap. xxxvir, quoniam multa supponit in quibus discordant philosophi.

IX. Circa eandem responsionem, adverte quod, secundum Auctoris doctrinam, sustinentem immortalitatem animae numeratae sine circulo, et impossibilitatem infinitatis in actu simul etiam per accidens, intelligibile non est quod generatio humana sit aeterna. Et propterea cauti sint Thomistae in concedendo mundum potuisse esse ab aeterno. Concedant mundum quoad substantiam, constantem ex quinque corporibus simplicibus: concedant mundum etiam quoad motum caeli, et generationes omnes praeter humanam. [nevitabile enim est quin aut sit infinitum in actu; aut ad miracula recurratur, ponendo unum hominem infinito tempore vixisse, et a certo tempore generasse. Et sic etiam non salvaretur generatio humana aeterna, sed species humana. Sed ridiculum, iudicio meo, est hoc miraculum interponere, ubi de possibilitate productionis mundi talis. qualem videmus, est sermo.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS satis clarus est. - In corpore conclusio responsiva est, quod ly In principio creavit Deus caelum et terram tripliciter exponitur, contra tres errores: scilicet in principio temporis, contra philosophos; in Filio, contra Pythagoricos et Manichaeos; ante omnia, contra Platonem, Avicennam, et sequaces. - Omnia plana sunt in littera. Ex quibus habetur conclusio responsiva quaesito affirmative; et, ad perfectionem doctrinae, cum multis adiunctis.

II. In responsione ad primum, adverte quod Auctor negat primum temporis instans mensurasse creationem, non quod diutius emanatio illa duraverit, cum instantanea sit, ut in responsione ad primum, in articulo praecedente, dictum est: sed quia creatio ad substantias etiam incorporales, quae supra tempus et temporis instantia sunt, se extendit. Unde primum instans temporis, etsi non fuerit mensurans creationem, fuit tamen coexistens creationi; quae instanti ers i discreti, quo mensurantur operationes spirituales, ut infra patebit, mensurata est.