Quaestio 1

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo huius primi articuli, tres terminos nota. Primo ly necessarium. Dupliciter enim sumitur V Metaphys.: simpliciter, et ad finem. Hic sumitur secundo modo. - Secundo ly physicas disciplinas. Dupliciter namque scientia. potest. dici physica seu naturalis, quod idem est: obiective, et sic est una pars scientiae, distincta, VI. Metaphys. contra mathematicam et metaphysicam; et effective, quia secundum se nata est esse a principio naturali scientiarum, idest lumine intellectus agentis. Et sic distinguitur physicum contra supernaturale. Et hoc modo sumitur in proposito, ubi physicae disciplinae appellantur omnes notitiae acquisibiles lumine intellectus. - Tertio ly aliam doctrinam.-Non dicit scientiam, opinionem aut fidem: quod bene notandum esse, in dubitando apparebit.

II In corpore sunt duae conclusiones responsivae quaeaffirmative. Prima est: Necessarium est ad humanam o. esse doctrinam per revelationem acceptam de multis quae humanam rationem excedunt. - Secunda est: Necessarium est ad humanam salutem, esse dini per revelationem de his quae de Deo etiam naturali ratione Woestgari possunt.

III. Antequam probentur conclusiones, ad evidentiam distinctionis et sufficientiae conclusionum, nota duas distinctiones. Prima est ex I Contra Gentiles, cap. mr. Duo sunt gnera cognoscibilium de Deo principaliter: quaedam demonstrabilia; quaedam non nisi per revelationem cognoscibilia, Ista sunt Trinitas Personarum, beatitudo nobis promissa, Incarnationis et Redemptionis mysteria: illa vero sunt, Deum esse unum, immortalem, etc. Ratione revelabilium tantum, posita est prima conclusio: ratione vero demonstrabilium, posita est secunda. - Altera distinctio est ex V Metaphys. Necessarium ad finem dupliciter: ad esse, et ad bene esse. In prima conclusione sumitur necessarium primo modo: in secunda, secundo modo.

IV. His praehabitis, probatur prima conclusio ex littera. Ordinatim ad Deum ut finem ignotum ratione naturali, consequendum tamen propria intentione et actione, eget supernaturali disciplina, qua finem cognoscat et operationes in illum dirigat: homo est huiusmodi: ergo. - Probatur minor ex Lxiv cap. [saiae.

V. Circa hanc conclusionem dubium statim occurrit, quid intelligatur hic nomine sacrae doctrinae seu disciplinae. Aut enim intelligitur fides, aut theologia. Si fides, sequuntur duo inconvenientia. Primum est, quod idem bis quaereretur: nam in II^ II?e, qu. rr, art. 3, quaeretur an credere aliquid supernaturale. sit necessarium ad salutem. Secundum est, quod aequivoce sumitur sacra doctrina in hoc et in sequentibus articulis: nam constat quod in eis non sumitur pro fide. - Si theologia, sequeretur quod fides absque theologia non sufficeret ad salutem hominis: quod est falsum. Sequela patet: quia in littera dicitur quod illa doctrina est necessaria ad salutem humanam. Falsitas vero consequentis et ex se patet, et ex ratione in littera assi- gnata convincitur: quia scilicet homo potest intentiones et actiones suas per fidei cognitionem in finem supernaturalem dirigere.

VI. Ad hoc dicendum est quod sacra doctrina neque sumitur pro fide, ut distinguitur contra theologiam; neque pro theologia, ut distinguitur contra fidem: sed sumitur pro cognitione a Deo revelata, sive formaliter sive virtualiter, ut habet rationem disciplinae et doctrinae, abstrahendo a ratione crediti et sciti. Cognitio enim qua egemus ad salutem, prout a Deo docente in homine suscipitur, doctrina est et disciplina, iuxta illud Ioan. v1: Omnis qui audivit a Patre et didicit, venit ad me. Et de hac dicitur in conclusione hac, quod est necessaria ad salutem. Et quoniam cognitio huiusmodi, ut disciplina est revelata, abstrahit /a ratione credendi et sciendi; et a ratione revelati forrnaliter, idest in seipso, et virtualiter, idest in suis principiis: ideo hoc in loco, ubi de doctrina revelata praeter physicas disciplinas quaeritur, ad nullum horum licet determinate descendere.

Et sic aliud formaliter quaeritur hic, et aliud quaeretur inferius in II? II?: quia hic de doctrina, ibi de credere. Et univoce sumitur hic sacra doctrina et in sequenti articulo. Nec sequitur quod theologia ut distinguitur contra fidem, sit necessaria; sed quod theologia ut abstrahit a fide et scientia, sit necessaria ad salutem; quod constat esse verum, propter rationem in littera assignatam. Nec valet: Jides sufficit: ergo theologia non requiritur: tum quoniam in fide clauditur theologia, ut hic sumitur, sicut animal in homine; tum quoniam scientia haec, apud Augustinum XIV de Trinitate, non solum nutrit, defendit et roborat fidem, sed gignit eandem. Et vere sic est ex parte credibilium. Fides enim, licet sit a Deo infundente inclinationem ad credendum, est tamen ex auditu per verbum Christi quoad credibilia, ut ad Rom. x habetur, in littera et a s. Thoma, Et sic theologia clauditur in fide, ut gignens eam. Et si inferatur: ergo quilibet fidelis adultus explicite credens etc. est theologus: dicendum 'est quod non simpliciter; sed particeps est theologiae secundum quid etc., scilicet secundum principia etc.

VII. Circa hanc partem, est advertendum quod Scotus, in r qu. Prologi Primi Sententiarum, nec a conclusione nec a ratione discordat: sed a causa quare finis ille est nobis naturaliter occultus. Nos enim dicimus quod ideo finis ille est nobis naturaliter occultus, quia est supernaturalis finis animae nostrae: et propterea, quantumcumque perfecte nota esset nobis natura nostrae animae quoad naturalia, nunquam cognosceretur sub ratione qua ordinatur in talem finem; quia extra naturalium latitudinem est tam finis quam illa animae ratio. Ipse vero tenet illum finem esse naturalem nostrae animae, quamvis supernaturaliter adipiscendum. Et tamen esse naturaliter incognitum: quia anima nostra non nobis naturaliter est nota, saltem pro statu isto, sub illa propria et speciali ratione, qua ordinatur ad illum finem.

VIII. Quod autem finis ille sit naturalis, probat tripliciter. Primo auctoritate Augustini (in libro de Praedestinatione Sanctorum): Proinde posse habere fidem, sicut posse habere caritatem, naturae est hominum; habere autem gratiae est fidelium. - Secundo ex appetitu. Homo naturaliter appetit illum finem quem dicis supernaturalem: ergo est ei naturalis. - Zertio ex ratione naturalitatis. Potentia, comparata ad actum, aut est naturalis, aut violenta, aut neutra; nec est ibi aliqua supernaturalitas: ergo intellectus, seu anima, naturaliter ordinatur ad visionem Dei, seu fruitionem. Antecedens quoad partem affirmativam, declaratur: quia potentia aut inclinatur ad talem actum, aut repugnat tali actui, aut neutraliter se habet: si primo modo, est naturalis; si secundo, violenta; si tertio, neutra. Quoad partem vero negativam, declaratur, Differentia naturalitatis a supernaturalitate attenditur penes comparationem potentiae ad agens naturaliter vel supernaturaliter impressivum in talem potentiam: igitur comparando potentiam ad actum, nulla est supernaturalitas. Consequentia vero probatur ex eo quod anima inclinatur in omnem suam, et praecipue summam perfectionem, qualis est actus fruitionis Dei, etc.

IX. Ad evidentiam huius difficultatis, scito quod apud nos potentia aut est naturalis, aut violenta, aut obedientialis: et hoc tam in comparatione ad actum quam ad agens: nec aliqua est in rerum natura potentia neutra, omissis artificialibus, ut in quaestione de Potentia Neutra iuxta hunc articulum, dicetur. Vocatur autem potentia obedientialis, aptitudo rei ad hoc ut in ea fiat quidquid faciendum ordinaverit Deus. Et secundum talem potentiam, anima nostra dicitur in potentia ad beatitudinem pollicitam, et finem supernaturalem, et alia huiusmodi.

X. Unde ad primum Scoti dicitur, quod Augustinus non dixit quod posse habere fidem sit naturale homini, sed quod sit naturae hominum. Aliud est enim potentiam esse naturae, et aliud esse naturalem: primum enim significat subiectum potentiae, secundum autem modum potentiae, Et ideo primum est verum in proposito: secundum vero falsum. Potentia siquidem illa obedientialis ad fidem et caritatem, est in natura hominum, quia intellectiva est: non autem in natura leonina, quoniam sibi repugnat. Et hoc intendebat Augustinus. - Ad secundum, negatur antecedens. - Ad tertium vero, negatur assumptum, et quoad tertium membrum partis affirmativae, et quoad partem negativam. Supernaturalitas siquidem attenditur etiam conferendo potentiam ad actum: quoniam sunt quidam actus qui ex genere suo sunt simpliciter supernaturales, ut gratia, gloria, et alia huiusmodi, ut in alia quaestione patebit.

XI. Secunda autem conclusio probatur. Disciplina qua communius, citius et tutius pervenitur ab hominibus ad cognitionem divinorum demonstrabilium, est homini necessaria: disciplina revelata est huiusmodi: ergo. - Omnia patent in littera; et diffusius in I Contra Gent., cap. 1v. XII. In responsione ad secundum, adverte quod argumentum erat hoc: Omne ens est scibile per physicas disciplinas; ergo non restat aliquid scibile per doctrinam reveratam; et consequenter non est necessaria. - Consequentia prima probatur: quia nihil scitur nisi verum, quod cum ente convertitur. Antecedens vero patet VI Metaphys., et inductive.

Ad hoc autem dupliciter responderi potest, secundum quod antecedens dupliciter distingui potest. Primo sic. Omne ens, secundum omnia quae sunt cognoscibilia; vel non secundum omnia, sed abstrahibilia tantum a sensibilibus, est scibile per physicas disciplinas. In primo sensu est falsum: in secundo verum. - Secundo sic. Omne ens omni modo; vel non omni modo, sed inquantum illucescere potest per lumen intellectus agentis, est scibile per physicas disciplinas. In primo sensu est falsum: in secundo verum. - Quamvis autem utramque responsionem argumentum recipiat, placuit tamen Auctori secundam responsionem adhibere, non primam explicite: tum ut ex propris huius articuli, lumine scilicet divinae revelationis, oppositas difficultates solveret; tum quia prima responsio iam in corpore articuli, in prima conclusione, habebatur.

XIII. Veruntamen Scotus, in Primo, qu.: Prologi, in solutione secundi argumenti pro philosophis, hanc responsionem reprehendit: eo quod secundum eam non salvatur necessitas theologiae, quam argumentum infringere intendebat. - Probat autem hoc sic. Ex hac responsione nihil aliud habetur nisi eadem per theologiam et alias scientias cognosci, quamvis alio modo; sicut per astrologiam et physicam scitur quod terra est rotunda. Ergo non salvatur necessitas, sed distinctio theologiae ab aliis. Tenet consequentia, ex proportionalitate a te assignata: quoniam ex - quo illa conclusio ferra est rotunda, est scita per alteram scientiarum, reliqua non est necessaria respectu illius, quoad sciendam conclusionem, quamvis sit distincta.,

XIV. Ad hoc respondetur, quod diversitatem modi sciendi diversitas obiecti formaliter sumpti, seu rationis formalis obiecti, comitatur (compatiendo tamen quandoque identitatem aliquo modo alicuius conclusionis), si adaequata est ratio modo. Aut saltem comitatur diversitas multarum veritatum scibilium, si inadaequata est, ut inferius art. 3 patet. Unde eaedem res, sub diversis rationibus cognoscendi acceptae, diversitatem cognoscibilium inducunt. Et propterea, dicendo quod est diversa ratio cognoscibilis, implicite insinuavit alietatem quoque cognoscibilium, quam iam in prima conclusione expresserat. Et propter hoc negatur antecedens: quoniam ex hac responsione, quamvis explicite non habeatur nisi diversitas modi cognoscendi, implicite tamen habetur etiam diversitas cognoscibilium.

Ad exemplum autem de astrologia, licet dici posset quod exemplorum non requiritur assimilatio in omnibus, tamen, exemplum sequendo, dicitur quod, sicut astrologia alio lumine quam physica in aliquam conclusionem coincidit, et non in omnes; sic theologia, alio lumine, et easdem veritates quas aliae scientiae, et alias veritates de eisdem rebus considerat. Et sic, quemadmodum astrologia, quamvis coincidat quoad materiam in aliquam conclusionem physicam, quia tamen alio lumine, et consequenter alias veritates considerat, est non solum diversa, sed necessaria scientia: sic et theologia est ab aliis diversa, et necessaria.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo huius secundi articuli, nota duos terminos: primo ly scientia; secundo ly sacra doctrina. Scientia enim sumitur hic proprie, ut est intellectualis virtus ( VI Ethic.), et habitus conclusionum per demonstrationem acquisibilis ex principiis. Et quoniam talia sunt subiecta qualia permittuntur a praedicatis, consequens est quod ly sacra doctrina sumatur hic pro doctrina revelata ut est conclusionum. Neque enim sumitur pro tota (quoniam stultum videtur quaerere an tota cognitio, claudens in se principia et conclusiones, sit scientia, cum constet principiorum non - esse scientiam): sed pro ipsa absolute, ut in primo articulo, adiuncto respectu ad conclusiones. Ita quod sensus quaestionis est: An sacra doctrina, quam probavimus necessariam, quoad conclusiones suas habeat rationem scientiae; an non, sed opinionis, etc. Et sic idem omnino est subiectum quaestionis et conclusionis responsivae: et quaestiones aequantur vere scitis, iuxta doctrinam II Poster.

II In corpore, proposita conclusione responsiva, tria facit: primo ponitur unica distinctio; secundo modificatur conclusio responsiva; tertio deducitur corollarium.

Distinctio est: Scientia duplex, subalternans et subalternata, ex | Poster. Differentia inter has est, quod subalternans procedit ex propositionibus per se notis: subalternata vero ex principiis notis, non per se, sed lumine superioris scientiae: ut patet in arithmetica et musica, geometria et perspectiva.

III. Circa hanc distinctionem ac differentiam, vide quod ex propria ratione scientiae absolute nascitur haec differentia assignata in littera: et propterea tanquam prima et essentialis differentia inter subalternantem et subalternatam suscipienda est: et ex his oportet omnes difficultates solvi, si doctrina vera est. Scito igitur quod de ratione scientiae absolute, ut distinguitur contra alios habitus seu virtutes intellectuales, est habere conclusiones visibiles in alio, idest in principiis: quoniam omnis scientia ex principiis oritur necessario. Et ex hoc sequitur quod nec scientia subalternans, nec subalternata, habet evidentiam conclusionum in seipsis; sed adiuta habitu principiorum. Verum in hoc differunt, quod subalternantis conclusiones visibiles sunt ex et in principiis immediate, idest absque alio medio habitu: subalternatae vero conclusiones visibiles sunt ex et in: principiis per se notis mediate, mediante scilicet habitu scientifico subalternante. Et hàec est essentialis et per se differentia inter subalternantem et subalternatam scientiam. Ceterae autem conditiones sunt consequentes; aut sunt falis subalternae, non subalternae ut sic: puta quod una dicat quia, et altera propter quid; aut quod obiectum addat differen- tiam accidentalem extraneam. Haec namque est conditio subalternationis quoad obiectum: illa vero subalternationis quoad principia, gratia materiae, ut infra patebit.

Essentiale ergo omni scientiae proprie dictae, idest discursivae, est habere conclusiones visibiles, non in et ex se, sed in et ex alio. Et ex his deducuntur quinque. Primo quod omnis scientia est scientia ex sua continuatione ad habitum superiorem. Quoniam nonnisi ex illa continuatione evidentiam habet conclusionum; et ut dicitur I Poster., »on sciet non habens demonstrationem demonstrabilium. Demonstratio enim est quae continuat; non curando modo actu vel potentia. - Secundo quod scientia subalternata est scientia ex continuatione, seu continuabilitate, ad scientiam superiorem, eadem ratione. - Tertio quod per se habitus principiorum proximorum subalternatae est habitus scientificus subalternans. - Quarto quod scientia subalternans et subalternata non necessario opponuntur ex parte obiecti, nec ex parte subiecti, sed potius ex parte conditionum medii: quia scilicet medium in subalternante immediate iungitur principiis per se notis, subalternatae vero mediate, mediante scilicet habitu alterius speciei. - Quinto quod subalternata et subalternans sunt compossibiles in eodem subiecto: quia non opponuntur ex parte subiecti. - Et ex his deducitur sextum, quod principia proxima subalternatae possunt duplici habitu cognosci, scilicet scientia superiori, et fide; ut in littera expresse dicitur, dum in corollario ponitur fides de principiis, et in distinctione ponitur lumen superioris scientiae de eisdem. Sed scientia superior est eorum habitus per se, quia ex essentiali comparatione, ex qua habet subalternata quod sit scientia: fides vero est eorum habitus per accidens, quia ratione subiecti in quo est, puta perspectivi non geometrae.

Est autem unum hic advertendum, quod in prima et essentiali conditione subalternatae scientiae concurrunt duo. Primum est inevidentia in se, cum evidentia ex et in alio: secundum est mediatio principiorum proximorum, quae est causa illius inevidentiae in se. Sed primum horum est formale, et consequenter omnino semper requisitum: secundum autem est materiale. Si enim posset salvari illa inevidentia cum visibilitate in alio, absque mediatione, nihil minus subalternaretur illi: quia, ut iam patet ex dictis, penes illum modum evidentiae est essentialis et per se differentia inter subalternantem et subalternatam. Et hinc sequitur quod non oportet principia subalternata ex formali ratione subalternationis habere propter quid sed sat est esse illo modo propositiones inevidentes et visibiles..

IV. Conclusio modificata est: Sacra doctrina est scientia, subalternata scientiae Dei et beatorum. - Probatur. Habitus acquisitus ex principiis notis lumine scientiae Dei et. beatorum, est scientia subalternata illi: sacra doctrina est huiusmodi: ergo.

V. Corollarium est: Sacra doctrina credit principia revelata sibi a Deo. - Probatur ex conditione subalterni artificis: musica credit principia tradita sibi ab arithmetico: ergo, etc.

VI. Circa hunc articulum, adverte conclusionem responsivam habere duas partes: scilicet et quod theologia est scientia; et quod est subalternata scientiae Dei. Contra quidem primam partem multipliciter arguitur a Durando, Aureolo et Gregorio de Arimino, ut habes hic a Capreolo, ex conditionibus ipsius scire et demonstrationis assignatis I Poster. et VI Ethic. - Ex parte obiecti. Quia scientia est de necessariis: ista est de contingentibus, puta Incarnatione, praedestinatione, glorificatione, etc. - Ex parte principiorum. Tum quia scientia est ex per se notis: tum quia habitus principiorum scientiae est superior habitu conclusionis. - Ex parte certitudinis. Tum quia sciens scit se scire: tum quia scientia est virtus intellectualis. Et si dicatur quod theologus scit se scire ex suppositione, scilicet si articuli fidei sunt veri: ergo, inquit Aureolus, ista est scientia consequentiarum, et non consequentium; et necessitatis consequentiae, et non consequentis; et, breviter, illationum, non rerum. - Ex parte "odi. Sacra doctrina, inquit Scotus, in III Senzt., dist, xxiv, qu. unica, non est tradita per discursum syllogisticum; sed omnibus aeque assentimus, ita quod non uni propter aliud: ergo. Antecedens manifestatur. Quia licet arguatur I ad Corinth. cap. xv, et a doctoribus, nulla tamen maior certitudo est probatae quam probantis, aut probatae et non probatae sed simpliciter propositae: quod in scientia non contingit. - Ex parte demum subiecti. Fides et scientia, apud te, non stant simul, inquit Scotus ibidem, et qu. rr Prologi Primi: ergo.

VII. Contra secundam autem partem, seu minorem allatae rationis, multipliciter arguitur, impugnando duo: primo diversitatem theologiae nostrae a theologia Dei et beatorum; secundo, quod distinctio illa quae est inter eas, qualiscumque sit, non est distinctio cum requisitis conditionibus ad subalternantem et subalternatam.

Scotus igitur, in I Sent., qu. ri: Prologi, dupliciter invehit contra primum. Scientia Dei non potest esse. nisi una formaliter: igitur nulla est subalternata. Antecedens patet: quia deitas non est nisi una ratio formalis. - Praeterea, de eisdem veritatibus primo impossibile est esse subalternantem et subalternatam, quia ubi illa desinit, haec incipit: istae sunt de eisdem: ergo.- Haec duo motiva simul ab Aureolo innuuntur sub alia forma, sic. Subiectum subalternatae addit ad subiectum subalternantis: sed subiectum theologiae nostrae non addit: ergo.

Contra secundum autem, Scotus ibidem, et in III ubi supra, dupliciter arguit. Scientia subalternata dependet a subalternante ut a causa: ista non dependet sic a scientia beatorum: ergo. Probatur minor. Causa sciéntiae non est nisi obiectum, potentia, subiectum, vel. lumen: quorum nullum est scientia illorum. - Praeterea, subalternata et subalternans sunt compossibiles in eodem subiecto: istae non sunt compossibiles: ergo. Probatur minor. Quia sequeretur quod idem esset simul comprehensor et viator.

Demum contra idem arguit Durandus, Subalternans dicit propter quid, et subalternata quia: istae non sic se habent: ergo. Probatur minor. Quia theologalia non habent propter quid: et si habent, idem dicimus nos et beati; puta propter quid Christus est incarnatus, scilicet propter humanam salutem, etc.

VIII. Ad evidentiam huius difficultatis, scito duo. Primum est, quod theologia nostra potest dupliciter considerari: uno modo secundum se; alio modo ut in nobis viatoribus. Si consideretur secundum se, sic procul dubio est scientia subalternata scientiae beatae quoad evidentiam, cum ex eius continuabilitate scientiae rationem induat, dum procedit ex principiis secundum se notis lumine beato. Et contra hoc paucae aut nullae rationes militant: quoniam primae rationes infringunt theologiam nostram in nobis non esse scientiam; secundae vero non esse subalternatam totaliter, non quoad aliquid. - Si autem consideretur ut in nobis viatoribus, sic difficultates motae emergunt. Et putatur quod etiam apud sanctum Thomam, sic accepta non sit scientia nisi aequivoce, ut alibi ipse dicere videtur: nec sit subalternata nisi secundum quid, scilicet quoad evidentiam. Et si haec considerentur, facilis esset quaestionis solutio.

IX. Verum mihi videtur alifer esse interpretandum sanctum Thomam, quoad secundum praecipue punctum. Nam quoad primum punctum, scilicet quod theologia nostra, ut in nobis viatoribus, non sit aut sit scientia, utraque pars potest, sane intellecta, dici: et quod non est scientia (scilicet non habet scientiae rationem perfectam, quia non vere scit, qui non potest resolvere in principia evidentia: et hoc intendit ubicumque hoc innuit); et quod est scientia imperfecta, ratione status praesentis; scientia enim imperfecta non est extra latitudinem scientiae. Et hoc affirmavit hic littera. Et ne daretur occasio male intelligendi, cum fuisset tantum quaesitum utrum esset scientia, responsum est affirmative cum adversativa subiuncta; ut completa responsio esset cum conditione specificante, et non absolute. Non enim probavit quod est scientia, sed quod est scientia subalternata; ut ex qualitate adiuncta intelligeres imperfectionem quam in statu hoc habet.

X. Quoad secundum vero punctum, de subalternatione, videtur mihi quod de subalternatione simpliciter intendat littera. Tum quoniam de tali distinxerat ante conclusionem: tum quia, ut patet ex dictis, subalternatio quoad evidentiam oritur ex ratione scientiae. Et propterea tenendum arbitror quod theologia nostra, secundum se, est vere scientia simpliciter subalterna: ut in nobis vero viatoribus, est scientia imperfecte, sed simpliciter subalterna.

Tu autem, novitie, cum disputas, cave ne fallaris, pro eadem accipiens theologiam secundum se, et theologiam nostram secundum se. Haec enim valde differunt. Quoniam theologia secundum se est scientia quam nata est parere deitas secundum se: et haec est theologia quam Deus de seipso habet. Sed theologia nostra distinguitur, si ly nostra demonstret humanam naturam simpliciter, in theologiam beatorum et viatorum. Non oportet autem distingui, si ly nostra demonstret viatores: et sic accipitur in proposito. Haec tamen potest accipi secundum se, et ut in nobis viatoribus. Habes autem distinctionem hanc ultimam ex littera, dum in corollario manifeste loquitur de theologia nostra ut in nobis viatoribus, quorum est credere principia; et in conclusione responsiva locutus est de eadem secundum se: convenit siquidem ei secundum se, oriri ex principiis notis secundum se lumine superioris scientiae, etc.

XI. Secundum est quod, quia omnia nostra, translata in Deum, seclusis imperfectionibus transferri intelliguntur, consequens est et quod scientia ratione evidentiae et certitudinis, non quoad discursus imperfectionem; et quod subalternare, non quoad discursu demonstrativo probare principia subalternatae, sed quoad evidentiam illorum, et causalitatem notitiae eorum in aliis, transferatur in Dei scientiam. Ac per hoc, non oportet ex subalternatione quod principia theologiae nostrae sint conclusiones theologiae beatorum: sed sat est quod sint propositiones evidentes theologiae beatorum. Sicut si geometria absque discursu esset, haberet quam nunc habet evidentiam de principiis perspectivae, sed non eodem modo: et nihil minus subalternans esset. Quia igitur conclusiones theologales procedunt ex articulis fidei ut principiis non in se evidentibus, sed in scientia Dei et beatorum, consequens est quod habet essentialem conditionem constitutivam scientiae subalternatae; et quod est scientia ex continuatione ad scientiam Dei et beatorum; et quod habitus per se principiorum eius est scientia divina, habitus vero per accidens eorum est fides; et quod non opponitur scientiae beatae ex parte obiecti nec subiecti, sed secundum evidentiam et inevidentiam negative; et quod sunt compossibiles in eodem subiecto simul. Nec est idem iudicium de scientia subalternata et fide. Quoniam lumen divinum absolute est per se ratio formalis huius notitiae, inquantum scientifica est: lumen autem divinum obumbratum est per se ratio assensus fidei, quae per accidens est, ut dictum est, habitus principiorum horum. Et ideo habitus principiorum non remanebit in patria: scientia autem acquisita ex eis remanebit, iuxta illud Hieronymi: Discamus in terris etc.

XII. Unde ad rationes in oppositum contra primam partem inductas, singillatim, propter novitios, respondendo dicitur.

Et ad primum dicitur, quod Incarnatio, et alia huiusmodi secundum se contingentia, ut subsunt huic scientiae, sunt necessaria; quemadmodum ut scita a Deo sunt necessaria, ut in quaestione xiv patebit.

Ad secundum vero, iam patet quod ista scientia est ex per se notis, idest evidentibus, mediate: et hoc sufficit, iuxta illud I Zopic.: demonstratio est ex per se notis, vel ex his quae per illa fidem sumpserunt. - Habitus quoque per se principiorum huius scientiae est altior ipsa; quidquid sit de habitu per accidens, idest fide; quae dici potest altior scientia quoad adhaesionem, licet non quoad evidentiam.

Ad tertium autem dicitur, quod theologus scit se scire, non conditionaliter, sed subalterne: hoc autem non est scire illationes tantum, sed illata ex principiis evidentibus in superiori scientia. Nec plus potest inferri ex tali inevidentia, nisi quod tale scire non est perfectum, nisi continuetur cum superiori scientia: quod non solum concedimus, sed docemus. - Et similiter dicimus quod scientia subalterna, usquequo non continuatur subalternanti, non est virtus intellectualis, sed inchoatio virtutis intellectualis: et ideo spectat ad eandem virtutis speciem, scilicet scientiam.

Ad quartum, quod est Scoti, negatur antecedens. Quoniam in Sacra Scriptura traduntur demonstrationes virtualiter; et generatur alius habitus a fide, ex deductione conclusionum ex articulis fidei, Nec est verum quod omnibus assentiamus aeque, seu eodem modo. Quoniam articulis assentimus non propter aliud: conclusionibus autem, de solis est haec scientia, assentimus propter articulos. Et cum dicitur quod aeque assentimus probatis et simpliciter propositis, respondetur: Si omnia simpliciter credenda proponerentur, theologia nostra in se quidem esset scientia, quia conclusiones suae secundum se natae sunt deduci ex articulis fidei; sed quoad nos non esset scientia, sed fides; et non délüsn aeque, sed eodem modo. assentiremus omnibus. Verum quia de facto articuli proponuntur nobis simpliciter credendi, cetera autem ut ex articulis deducenda, ideo non eodem modo assentimus principiis et conclusionibus. Nec aeque assentimus conclusionibus probatis et non probatis: propter quod circa non probatas tanta opinionum diversitas in sacra doctrina toleratur. Et propterea est scientia non solum in se, sed quoad nos; imperfecta tamen.

Ad ultimum autem, iam patet quod non ponimus fidem et scientiam de eodem simul: quia fides est de articulis, scientia autem de conclusionibus.

XIII. Ad argumenta vero contra secundam partem, respondendo dicitur quod scientia de Deo adaequata non potest esse nisi una: inadaequata vero potest multiplicari. Talis autem est theologia. - Vel dicatur, et melius, quamvis in idem redeat, quod antecedens est simpliciter falsum. Quoniam ad unitatem scientiae requiritur et unitas rationis formalis obiecti uf res, et unitas rationis formalis obiecti ut obiectum, ut in sequenti patebit articulo. In proposito autem, quamvis deitas sit una ratio formalis obiecti utriusque theologiae ut res est, alia tamen et alia est ratio formalis eiusdem obiecti ut obiectum est, in utraque theologia. Quoniam Deus ut clare visus obiicitur beatis: Deus autem ut revelatus, abstrahendo a claritate et obumbratione, obiicitur theologiae nostrae absolute sumptae.

Ad secundum dicitur, quod theologia nostra et beatorum non sunt de eisdem veritatibus: prout manifeste patet de veritatibus articulorum fidei, de quibus est theologia beatorum, non nostra.

Et per haec patet responsio ad formam argumenti Aureoli. Concedi siquidem potest quod subiectum theologiae nostrae addit aliquo modo ad subiectum theologiae beatorum, accipiendo subiectum nostrae theologiae pro toto aggregato ex subiecto ut re et ut obiecto: sic enim subiectum est Deus revelatus; revelationem autem constat addere differentiam accidentalem. At si pertinaciter ex parte obiecti ut res est, additionem talem quis exigat in subiecto subalternatae, negatur assumptum universaliter; licet in quibusdam verificetur. Nec oppositum dicitur I Poster. sed docetur ibidem quod una scientia non descendit in aliam, nisi subiectum sit sub subiecto simpliciter vel sic; quod concedimus, dum dicimus scientiam beatorum descendere in nostram, quia formale subiectum ut res est omnino idem utrobique, et ut obiectum huius, est sub obiecto illius.

Ad reliqua vero obiecta contra secundum punctum, dicitur quod ista scientia dependet a theologia beatorum ut alumine: et quod sunt compossibiles simul in eodem. Nec sequitur quod idem sit simul viator et comprehensor: sed sit simul comprehensor, et habens scientiam quam acquisivit in via, alio modo, non solum propter exclusionem discursus, sed propter perfectionem quam ex continuatione ad scientiam beatorum sortitur.

Ad ultimum Durandi, negatur theologales conclusiones non habere propter quid, quidquid sit de principiis. Et si idem propter quid nos et beati dicamus, non tamen eodem modo: quia ilii evidenter, nos autem absque evidentia. At si principia dicatur oportere habere propter quid, responsum est quod sufficit quod non sint evidentia in subalternata, sed in subalternante. Et hoc loquendo de propter quid proprie: nulla namque est propositio pure theologalis, quae non habeat aliquo modo propter quid.

Et sic patet responsio ad omnia obiecta.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo nota duos terminos, scilicet subiectum et praelaustus: ly enim sacra doctrina sumitur pro tota scientia theologica; ly una supponit pro unitate specifica speciei specialissimae. Et adverte caute quod hic non quaeritur utrum sit una simplex qualitas, sed utrum sit una scientia secundum speciem; quidquid sit de modo unitatis ipsius scientiae in communi, an scilicet sit una unitate simplicitatis, an unitate ordinis, etc. Nihil enim refert ad propositum quid quisque sentiat. Sat est hic discutere an theologia sit scientia una secundum speciem specialissimam; an non, sed sit divisibilis in multas species; et, ut mathematica dividitur in geometriam, arithmeticam etc., ita haec dividatur in scientias plures, puta de Deo, de Christo, de moribus.

II. In "corpore est una conclusio, responsiva quaesito affirmative: Sacra doctrina est scientia una. - Probatur. Unitas potentiae et habitus est secundum unitatem rationis formalis obiecti: ergo sacra doctrina est scientia una. Antecedens declaratur in potentia visiva et ratione formali sui obiecti. - Consequentia vero probatur. Omnia considerata in sacra doctrina, communicant in una ratione formali obiecti. huius scientiae, scilicet lumine divinae revelationis: ergo.

III. Ad evidentiam huius rationis, nota duplicem esse rationem formalem obiecti in scientia: alteram obiecti ut res, alteram obiecti ut obiectum; vel alteram ut quae, alteram ut sub qua. Ratio formalis obiecti ut res, seu quae, est ratio rei obiectae quae primo terminat actum illius habitus, et ex qua fluunt passiones illius subiecti, et quae est medium in prima demonstratione; ut entitas in metaphysica, quantitas in mathematica, et mobilitas in naturali. Ratio autem formalis obiecti ut obiectum, vel sub qua, est immaterialitas talis, seu talis modus abstrahendi et definiendi: puta sine omni materia in metaphysica, cum materia intelligibili tantum in mathematica, et cum materia sensibili, non tamen hac, in naturali.

IV. Necessitas autem, qualitas et distinctio harum rationum sumenda est ex distinctione duorum generum, in quibus oportet locare obiectum scientiae. Oportet enim quod formaliter sit talis res, taliter scibilis. Et ideo oportet quod habeat et rationem formalem constituentem formaliter ipsam in tali esse reali, et rationem formalem constituentem formaliter ipsam in tali esse scibili; ut sic reponatur et in genere rerum et in genere scibilium; quemadmodum obiectum sensus est in duobus generibus, scilicet sub passibili quali- tate et sub sensibili. Aliae namque sunt differentiae et species passibilis qualitatis, et aliae sensibilis. Illius enim sunt species color, sonus, odor, etc.: istius vero species sunt visibile, audibile, odorabile. Illius differentiae sunt constitutivae rerum obiectarum: istius differentiae nihil ponunt in ipsis rebus obiectis. Illae rursus constituunt subiecta, istae passiones, iuxta illud II de Anima, ubi visibile praedicatum secundi modi per se, seu passio, ponitur coloris. Et quemadmodum sensus distinctio et multiplicatio non attenditur secundum quamcumque divisionem sensibilis qualitatis, sed solum secundum illam in illa quinque, ex quibus fluit divisio per se sensibilis in eo quod sensibile (per proprias scilicet differentias ipsius sensibilis, puta taliter immutativum esse sensus, etc.), quoniam sensus dicitur dividi secundum divisionem sensibilis inquantum sensibile: ctum scientiae est in genere entis et in genere speculabilis, ita quod haec duo genera aliis et aliis differentiis propriis dividuntur in proprias species. Entis enim differentiae propriae sunt constitutivae entium in suis generibus realibus, sicut esse per se constituit substantiam, et esse im alio accidens, etc.: speculabilis autem propriae differentiae nihil ponunt in entibus. Unde illae intrinsece constituunt sublecta, istae constituunt quasi passiones eorum: quandoquidem et speculabilitas entis passio est. Et propterea illa sola entis divisio diversificat habitus speculativos, quae infert propriam divisionem speculabilis ut speculabile est, per proprias differentias ipsius speculabilis: quae penes a - sitatem modi abstrahendi a materia sumuntur VI Metaphys. Ita quod primo dividitur ratio entis in entitatem imp.) quantitatem, et mobilitatem, et deitatem. Et ex hac fluit alia divisio scibilis, in scibile per lumen metaphysicale, idest medium illustratum per abstractionem ab omni materia; et per lumen mathematicum, idest medium illustratum immaterialitate sensibili, obumbratum tamen materia inte ligibili; et per lumen physicum obumbratum, idest medium obumbratum materia sensibili, illustratum autem ex sepa- - ratione individualium conditionum; et per lumen divinum, idest medium divino lumine fulgens, quod scibile theologicum constituit,

V. Habet igitur obiectum scientiae duplicem rationem formalem: alteram quidditativam sibi ut res est; alteram denominativam sui simpliciter, quidditativam autem sibi ut est sub genere scibilis; quod est esse sub genere obiecti, quoniam scibile species est obiecti. Et ideo dictum est quod altera est obiecti ut obiectum est. Et quoniam, quemadmodum sensus distinguitur secundum distinctionem sensibilis ut sic, ita scientia dividitur secundum divisionem scibilis ut sic; ita quod ubi est una species specialissima scibilis, ibi oportet esse unam tantum speciem scientiae, quemadmodum etiam in sensu et sensibili accidit; et ubi plures differentiae scibilis ut sic reperiuntur, diversas oportet scientiae species ponere: et si his adiunxeris quod differentiae scibilis utsic, sunt ipsae rationes formales obiecti scibilis ut obiectum est: de necessitate sequitur quod unitas et diversitas specifica scientiarum attendantur penes unitatem et diversitatem rationum formalium obiectorum ut obiecta sunt; vel, quod idem est, rationum formalium sub quibus res sciuntur. - Et hoc est quod in littera dicitur, dum ratio quare theologia sit una scientia, assignatur ex unitate rationis formalis sub qua, seu obiecti ut obiectum, idest luminis divinae revelationis: omnia enim dicuntur considerari in theologia inquantum sunt divinitus revelabilia. Et sic patet vis et sensus rationis allatae in littera.

VI. Circa hanc rationem sic expositam, occurrit triplex dubium: primum circa ipsam rationem; secundum circa antecedens; tertium circa propositionem assumptam in probatione consequentiae. Et sunt singillatim absolvenda, ordine proposito.

Circa rationem igitur litterae dubium occurrit, quia in aequivocationem cecidit. Quoniam in antecedente loquitur de ratione formali obiecti ut res est (ut patet ex eius probatione in visu: assumitur namque coloris ratio pro ratione formali visibilis; coloris autem ratio est ratio formalis visibilis inquantum res, ut patet): probatio vero consequentiae loquitur de ratione formali obiecti ut obiectum est; quoniam revelabilitatem subsumit esse rationem formalem obiecti theologiae. Ergo manifeste committitur aequivocatio, sub ratione formali obiecti ut res subsumendo rationem. formalem obiecti ut obiectum.

VII. Ad hoc dicitur, negando assumptum. Qüoniam antecedens supponit indistincte pro ratione formali obiecti sive ut res, sive ut obiectum: quamvis sit manifestatum quoad rationem formalem obiecti ut res; tum quia notior est; tum quia convertibiliter se consequuntur illae duae rationes formales, ut subiectum et passio, ut dictum est. Et pro9terea absque aequivocatione subsumi potuit de ratione ormali obiecti ut obiectum est, scilicet revelabilitate.

Et merito magis ratio obiecti ut obiectum subsumpta est, quam ratio obiecti ut res. Tum quia ratio obiecti theologici ut res, adhuc non est assignata, sed in articulo 7 discutienda erat: alia vero est assignata et in 1 et in 2 articulo. Tum quia ratio illius ut res, non infert speciem specialissimam obiecti ut sic, et consequenter nec speciem specialissimam Scientiae, ut nunc nunc patebit: et sic non habuisset intentum suum.

VIII. Sed contra responsionem insurgit maior difficultas. Quoniam si verum est quod ratio formalis obiecti ut res, et ratio eius ut obiectum, se habent ut subiectum et passio convertibiliter, ut praefata responsio sustinet, et prius est dictum; sequitur quod theologia beatorum et nostra conveniant in una ratione formali obiecti ut obiectum est, et consequenter sint una scientia secundum speciem specialissimam. Et consequenter ruit tota subalternatio articuli praecedentis, ut ibi arguebat Scotus: quia idem non subalternatur sibi. - Probatur sequela sic. Istae theologiae conveniunt in ratione formali obiecti ut res, quia deitas est ratio formalis utrobique: ergo in ratione formali obiecti ut obiectum. Patet consequentia. Quia illae duae rationes formales convertibiliter se inferunt, ut subiectum et passio, secundum dicta: oportet enim convenientia in unitate subiecti, quod conveniant in unitate passionis illius, quoniam inseparabilis est passio a subiecto.

IX. Ad hoc dicitur, quod illa propositio, scilicet: ratio formalis obiecti ut res, et ratio eius ut. obiectum, sunt convertibiles etc., verissima est, sane intellecta, scilicet de ratione formali obiecti ut sic adaequata rationi formali rei. Secus autem est de ratione formali obiecti ut obiectum inadaequata rationi formali obiecti ut res (si contingit aliquod obiectum habere rationem inadaequatam): quoniam inadaequatam non oportet converti cum ratione rei; sed inferre quidem illam, et non necessario inferri ab illa. Sic autem est in proposito. Quia deitati respondet una tantum ratio formalis adaequata obiecti ut obiectum est, et haec est lumen divinum: sed illa ratio formalis non est una specie, sed genere; et dividitur in lumen divinum evidens, et lumen divinum revelans (abstrahendo ab evidentia et inevidentia), et lumen divinum inevidens. Et primum est ratio sub qua theologiae beatorum, secundum nostrae, tertium fidei. Et propterea, cum unitate rationis formalis obiecti ut res, stat diversitas specifica rationum formalium obiecti illius ut obiectum; et consequenter diversitas specifica habituum. Et ideo, quamvis deitas convertatur cum illa ratione adaequata, et mutuo se inferant, non tamen convertitur cum aliqua specie illius. Et consequenter nullam earum determinate infert, sed infertur a singulis. Valet enim: Deus sub ratione deitatis est obiectum. talis scientiae, ergo sub lumine divino, et e converso: sed non valet, ergo sub lumine evidenti; aut, ergo sub lumine revelationis, etc.

X. Et ut scias radicem responsionis huius, adverte quod, licet duae rationes formales saepius nominatae se habeant convertibiliter ut subiectum et passio, non tamen convertibiliter se habent in gradu unitatis; ita quod, si altera una est unitate specifica specialissime, altera quoque sit sic una; et si altera est una. genere, quod reliqua quoque sit una generice. Imo totum oppositum in pluribus apparet. Nam in obiecto metaphysicae, ratio entis est una minus quam genere: et tamen ratio suae speculabilitatis, scilicet abstractio a materia sensibili et intelligibili, est una secundum speciem specialissimam. Et idem apparet in geometria et arithmetica, quarum subiecta habent unitatem genericam ut res, et speciei atomae ut obiecta. Et per oppositum, quandoque ratio rei est una secundum speciem atomam, et ratio obiecti ut sic est una secundum genus; ut in proposito contingit de deitate et lumine divino. Et merito opposito modo obiectum theologiae se habet ad obiecta praedictarum scientiarum: quia obiectum formale ut res est, infinitum est. Consonat quippe rationi ut rei species infinita excedat species obiecti finitas, quamvis adaequetur generi.

XI. Posset quoque dici quod ratio formalis obiecti dupliciter assignatur: scilicet ex parte obiecti, et haec convertibiliter se habet ad rationem rei; vel ex parte defectivae potentiae, et haec non convertitur, sed infert rationem formalem rei, et non infertur ab illa. Sic autem est in proposito, Quia deitas et lumen divinum convertuntur: sed deitas et lumen divinum sic, non convertuntur; sed tale lumen infert et claudit in se deitatem, non autem e converso. Et ideo licitum -fuisset etiam. sub ratione formali rei subsumere lumen revelationis: quoniam in hoc clauditur illa.

XII. Circa antecedens est dubium, habens campum valde magnum, de unitate et diversitate habitus et potentiae ex obiecto: et propterea oporteret de hoc facere potius quaestionem specialem. Sat sit hic, quod antecedens illud ex Il de Anima habetur, ubi potentiae per actus, et actus per obiecta distingui dicuntur: idem est enim de actu et habitu iudicium quoad hoc.

XIII. Circa propositionem assumptam in probatione consequentiae, scilicet: omnia considerata in sacra doctrina conveniunt in una ratione formali, idest revelabilitate di-. vina, dupliciter dubitatur: primo contra ipsam in se; sedundo contra ipsam ut applicatur ad inferendum unitatem specificam theologiae.

Contra ipsam quidem in se, arguit Albertus Magnus in I libro Summae suae Theologiae. Revelabilitas nihil ponit in re revelata: ergo non est ratio formalis. "Tenet sequela, quia ratio formalis ponit aliquid in obiecto cuius est ratio. - Deinde arguit Aureolus. Lumen divinum se habet ad theologiam ut intellectus agens ad scientias acquisitas: ergo non est ratio formalis. - Praeterea, Deus se habet ut praeceptor: ergo sua revelatio non est ratio formalis.

Contra ipsam autem ut infert unitatem scientiae, arguit Aureolus. Si Deus revelaret simul philosophiam et geo- metriam, non propterea esset una scientia: ergo ex unitate revelationis non sequitur unitas scientiae, etc.

XIV. Pro evidentia responsionum ad has obiectiones, ultra praedicta, scito quod lumen divinae revelationis dupliciter comparari potest ad áliquam scientiam. Primo, ut infundens ad infusum, seu causa efficiens ad effectum. Et sic non dat unitatem scientiae: quoniam potest omnes scientias, quantumcumque diversas, infundere. Alio modo, ut ratio seu modus cognoscendi obiecti, sub quo, seu qua, attingatur res revelata a cognoscente. Et sic dat unitatem scientiae. Et quamvis ista duplex comparatio concurrat hic simul, non tamen oportet semper 'simul concurrere. Si enim Deus revelaret mihi geometriam, non propterea revelatio esset ratio sub qua obiecti geometriae meae: quoniam ego scirem geometricalia sub illamet ratione formali, qua alii geometrae scirent. Sed in theologia concurrit utraque comparatio: quoniam et haec scientia non nisi per infusiónem habita est; et res scitae in ea omnes attinguritur, et eis as- sentitur, ut subsunt divino lumini, ut modo cognoscibilitatis earum, Et propterea unitas theologiae infertur in littera ex unitate divini luminis, non ut infundens est, sed ut est ratio formalis sub qua, modo superius exposito.

XV. Et ex his patet facile responsio ad obiecta. Nam ratio Alberti aequivocat de ratione obiecti, ex conditionibus rationis formalis obiecti ut res, excludendo rationem formalem obiecti ut obiectum, etc. - Prima autem ratio Aureoli deficit: quia lumen divinum se habet ut intellectus agens, sed non tantum; sed etiam ut ratio formalis obiecti ut obiectum est. - Secunda vero eodem modo deficit: quia praeceptoris illuminatio hic non solum est infusio, sed ratio rei infusae sub qua. Et rursus, falsum est quod ab uno praeceptore ut sic, possint plures scientiae provenire.

Ad ultimum autem Aureoli, iam patet quod consequentia nihil valet: quia lumen divinum, infundendo physicam simul et mathematicam, non concurrit ut ratio obiecti ut obiectum est, sed ut infundens tantum, etc.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo, notandum est quid nominis scientiae speculativae et practicae. Scientia speculativa vocatur, cuius finis proprius non est nisi scire: scientia autem practica est, cuius proprius finis est operari, vel opere appetitus, vel potentiae executivae, dicente Aristotele II Ethic.: huiusmodi sermonem suscipimus, non ut scientes simus, sed ut: operantes, etc.

II. In corpore duae conclusiones. Prima est: Theologia nec est pure practica, nec pure speculativa; sed altior, comprehendens in se eminentius rationem practici et speculativi.

III. Antequam conclusio probetur, ad evidentiam sensus conclusionis, scito quod practicum et speculativum neque sunt differentiae essentiales, neque quasi passiones consequentes differentias essentiales, primo dividentes scientiam in communi: sicut nec visivum et auditivum sunt differentiae primo dividentes sensum in communi. Sed quemadmodum sensus prius dividitur in communem et proprium, et deinde sensus proprius dividitur in visum, auditum, etc.; ita scientia prius dividitur in scientiam infinitam et finitam, et deinde scientia finita dividitur in speculativam et pra- cticam, Et ratio huius est, quia una ràtio formalis obiecti finita non potest habere utramque conditionem, et quod sit ex qua sumatur regula operandi, et quod sit in se scibilis, etiam si nulla posset ex ea regula operis sumi: sed oportet has duas conditiones in duabus fundari rationibus formalibus finitis, ut patet inductive. Sed si ratio formalis alicuius obiecti scibilis est infinita, iam ex sua infinitate utramque in se conditionem comprehendit, altiori modo quam sint in rebus finitis: eo quod dispersa in inferioribus, unite praeinveniuntur in superiori. Et propterea, sicut prae-- ter sensus proprios datur sensus altioris ordinis, qui non. est visus, nec auditus, etc.; ita praeter scientias speculativas. et practicas, datur scientia altioris ordinis, non speculativa. nec practica, sed eminenter continens utramque. Et iuxta hunc sensum intelligitur conclusio. Unde in littera. dicitur quod, licet in scientiis physicis alia sit speculativa et alia practica (idest practicum et speculativum faciant alietatem, quae est differentia substantialis); sacra tamen doctrina, una existens, espitbendk utrumque, utpote scientia altioris ordinis.

IV. Probatur igitur conclusio in littera sic. Sacra doctrina, una existens, extendit se ad ea quae spectant ad scientias speculativas et practicas: ergo ipsa est altior, comprehendens sub se utrumque. - Antecedens probatur ex praecedenti articulo. Sacra doctrina attendit unam rationem. communem speculabilibus et operabilibus, scilicet inquantum sunt divinitus revelabilia: ergo. - Consequentia probatur: quia huiusmodi scientia est sicut scientia Dei, qui scientia eadem scit se et opera sua: ergo.

V. Adverte hic, pro claritate litterae, tria. Primum circa probationem consequentiae ex antecedente probato: quod illa probatio est optima, et a priori, et non per locum a simili. Cum enim theologia nostra nihil aliud sit quam impressio et sigillum proprium scientiae divinae (quoniam utraque est de Deo inquantum Deus: et haec ab illa derivatur sub illius luminis propria, quamvis parva, participatione), consequens est quod unitas illius unitatem istius, et altitudo illius, qua ad utrumque genus extenditur, altitudinem istius inferat. Et propterea ly sicut, in littera pro probatione appositum, non dicit puram similitudinem; sed assimilationem proprii exemplati ad proprium exemplar, etc.

Secundum est, quod media in littera posita sic se habent, quod haec doctrina ideo comprehendit sub se utrumque, scilicet speculativum et practicum, quia una existens extendit se ad omnia. Et hoc ideo, quia sub una ratione formali omnia considerat. Et hoc ideo, quia est imitatio propria scientiae qua se et cetera Deus scit, etc.

Tertium est circa ly Unde licet in scientiis. Potest enim elici alia ratio ad probandam eandem consequentiam. Intendit enim quod, quia si affirmatio est causa affirmationis, negatio erit causa negationis, et e converso, ut dicitur in I. Poster.; cum ex antecedente habeatur unitas rationis formalis in theologia, cum diversitate rationum formalium physicarum scientiarum; et constet quod diversitas rationum formalium diversificat physicas in speculativam et practicam: sequitur quod ex non-diversitate, seu unitate rationis formalis theologiae, ipsa erit una, simul continens speculativam et practicam.

VI. Secunda conclusio est: Theologia est magis speculativa quam practica. - Probatur dupliciter. Primo, agit principalius de rebus divinis quam de actibus humanis: ergo. - Secundo sic. Agit de actibus humanis propter Dei speculationem: ergo. Probatur antecedens: quia in speculatione consistit aeterna beatitudo.

VII. Circa praedicta advertenda sunt duo. Primum est, quod haec interpretatio primae conclusionis non est ficta aut nova, sed in corpore articuli insinuata; ut patet diligenter ponderanti quid importat dicere quod una existens extendit se etc.; et consideranti quod loquitur de unitate specifica, quam constat per se unum constituere. Per hoc enim manifeste excludit rudem interpretationem eorum, qui intelligunt theologiam comprehendere in se practicum et speculativum per modum aggregationis. Iam enim non esset una nisi per aggregationem: et non sub una ratione formali, sed duabus: et proprie non comprehenderet sub se utrumque, ut in littera dicitur, sed componeretur ex utroque. Et quorsum ratio de identitate scientiae Dei adducta esset in littera?

Et ut omnis horum evacuetur phantasia, videant sanctum Thomam II? II25, qu. xzv, art. 2, ad r, ubi expresse ponit sapientiam infusam esse altioris ordinis quam sit speculativum et practicum, eadem ratione quam hic assumit: quia scilicet quanto est altior ratio, tanto ad plura se extendit una existens. Et affertur alia ratio: quia scilicet hoc pertinet ad di- gnitatem. Cum ergo ista scientia sit dignissima, ut patebit; et habeat rationem unam communem omnibus practicis et speculativis; et sit divini ordinis: tenebris involvi opus est eum, qui aliter interpretatur eam comprehendere utrumque quam ut scientia altioris ordinis.- Patet etiam idem ex calce praecedentis articuli: ubi expresse haec doctrina ad alias scientias proportionem habere dicitur sicut sensus communis ad sensus proprios; et ideo non diversificari ex differentiis obiectorum earum, utpote altioris ordinis. Et tangitur utraque ratio hic assignata, et ex parte unius rationis formalis altioris, et ex parte imitationis divinae scientiae: quia scilicet est impressio et sigillatio propria illius, quae est una et simplex, non per aggregationem, omnium.

VIII. Nec obstat comparatio subiuncta in secunda conclu-. sione. Quoniam cum hoc quod est eminenter utrumque, stat quod sit formaliter utrumque: sicut sol est eminenter calefactivus et exsiccativus, et tamen formaliter; et Deus est eminenter intelligens et volens et exequens, et tamen formaliter. Nec intendit aliud per illam comparationem, nisi quod scientia speculativa magis accedit ad naturam theologiae quam practica: sicut si diceremus quod sensus communis magis habet de natura visus quam auditus, sensus esset quod conditiones visus et sensus communis magis conveniunt quam conditiones auditus et sensus communis. Nec secus est in proposito. - Nec etiam obstat si alicubi sanctus "Thomas dicit quod est simpliciter speculativa, et secundum quid practica. Quoniam. ratio dicti est, quia speculativum sonat differentiam perfectam scientiae, practicum vero minus perfectam; et conditiones speculativae magis conveniunt tam excellenti scientiae, quam conditiones practicae. Dicitur ergo speculativa simpliciter, idest sine additione aliqua, quia est formaliter speculativa, eminenter tamen. Dicitur autem practica secundum quid, et non absolute, ne detur intelligi quod sit scientia imperfecta; quales sunt illae quae absolute dicuntur practicae.

Nec refert ad propositum, an ponatur habitus theologiae, et universaliter scientiae, unus propter simplicitatem qualitatis; an unus propter unitatem ordinis specierum intelligibilium. Utroque namque modo oportet altioris gradus esse vel ordinem vel qualitatem, quam sit ordo aut qualitas constituens speculativam distinctam contra practicam, et e converso.

IX. Secundum est, quod ex hac positione manifeste apparet quod nec ex eo quod conditiones scientiae speculativae, nec ex eo quod conditiones scientiae practicae conveniunt huic scientiae, potest inferri, ergo theologia est speculativa, aut, ergo est practica, ut una distinguitur contra aliam: sed, ergo est speculativa vel eminenter continens rationem speculativae; et similiter, ergo est practica vel eminenter continens rationem practicae; et similiter, ergo est affectiva vel eminenter continens rationem affectivae. Unde rationes Scoti in Prologo, qu. iv, ex definitione scientiae practicae et ex obiecto huius scientiae (quia scilicet ex eo sumuntur principia regulantia praxim, et huiusmodi), non concludunt eam esse practicam: sed si valent, concludunt, ut dictum est, eam esse vel practicam, vel eminenter continere rationem practicae. - Et propterea, tu qui disputationibus vacas, utere et hac responsione, et distinctione illa de praecise et non praecise tali, puta regula operis seu speculari, etc. Quod enim est praecise tale, est aut practicum aut speculativum; quod autem est tale, sed non praecise, est quid altius, ut patet ex dictis.

Iuxta haec remanet quaestio specialis de praxi et practico, seorsum habenda.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus. - In corpore una conclusio bimembris, E pie is quaesito affirmative: Sacra doctrina est dignior, secundum quod speculativa, omnibus speculativis; et secundum quod practica, omnibus practicis.

II. Antequam probetur conclusio, adverte quare in conclusione ponantur illae specificationes, scilicet. secundum quod speculativa, secundum quod practica. Non enim frustra hoc actum est. Sed, ut ex praecedenti articulo patet, ista doctrina habet in se duo: primum est, quod est scientia aliioris ordinis quam sint scientiae physicae; secundum est, quod continet conditiones speculativae, et practicae formaliter. Ratione primi, non est dubium quin sit dignior ceteris, cum ponatur altioris ordinis. Sed quoad secundum poterat dubitari: et propterea, licet in titulo fuerit quaesitum absolute, in responsione deventum est ad id quod poterat sub dubio cadere; et responsum est quod ipsa, inquantum speculativa, est dignior speculativis, et inquantum practica, practicis; omisso illo liquido, quod absolute est omnium dignissima, quia altioris ordinis.

III. Probatur ergo primo quoad primam partem. Inter speculativas dignior est una altera propter certitudinem et dignitatem materiae, ex I de Anima: haec excellit quoad utrumque: ergo. - Probatur minor quoad primam partem. Haec est certa lumine divino infallibili, aliae lumine humano fallibili: ergo ista est certior. Intellige secundum se, non zobis, ut patet ex responsione ad primum. - Quoad secundam vero: haec est de excedentibus rationem humanam, aliae de subditis rationi humanae: ergo ista est de dignioribus. Fundatur haec ratio super illud II Metaphys., sicut oculus noctuae ad lumen solis etc.: inde siquidem habetur quod excedentia vim intellectus nostri, sunt manifestissima in se ac lucidissima. Ac per hoc, propriae rationes substantiarum intellectualium, quae remanent occultae propter excellentiam earum, sunt digniores illis earundem conditionibus, quas ex sensibilibus abstrahere possumus in metaphysica, etc. Et ideo, cum de huiusmodi excedentibus sit ista scientia, sequitur quod sit de dignioribus, non rebus, quia nulla res Deo est dignior, sed rerum conditionibus.

IV. Secunda autem conclusionis pars probatur. Practicarum illa dignior, quae ad ulteriorem finem non ordinatur: sed finis huius est finis ultimus finium omnium aliarum ergo. — Probatur maior in civili et militari. Minor vero, quia finis. huius est beatitudo aeterna.

V. Adverte hic quod maior intelligitur, non absolute ut iacet, sed de practicis subordinatis. Quoniam non est verum, inter practicas disparatas, digniorem esse quae ad ulteriorem finem non ordinatur: dignius namque est ministrare superioris ordinis arti, puta aurifici, quam principari in arte inferioris ordinis, puta figuli. Sed inter practicas quarum una subordinatur alteri, procul dubio maior est vera. Et propterea in littera non subsumptum est absolute quod theologiae finis non subordinatur ad alterum: sed subsumpta sunt duo: et quod omnes alihe practicae subordinantur isti, dicendo quod fines aliarum scientiarum practicarum ordinantur ad finem istius; et quod finis istius est ultimus, etc. Sic enim poris est ratio, omni exclusa calumnia.

VI. Sed memento hic primo illius. distinctionis finis: scilicet in finem rationis operandi, seu rei operatae, et in finem operantis. Quoniam beatitudo aeterna non est finis ultimus omnium operantium, cum multi operentur contra illam, a virtute recedendo, secundum artes tamen recte operando: sed est finis omnium rationum operandi, et omnium rerum operatarum, quoniam omnia ordinantur ad bonum rationis, quod tandem ordinatur in beatitudinem aeternam. Et ideo in littera caute dicitur quod fines aliarum scientiarum, et non dicitur fines scientium, ordinantur ad beatitudinem aeternam.

Memento secundo alterius distinctionis: scilicet finis iztrinseci, et extrinseci. Et intellige quod finis extrinsecus theologiae inquantum practica, est beatitudo, quae est ultimus finis, idest visio Dei; licet finis intrinsecus eius ut sic, sit operari. Nec hoc obstat efficaciae rationis in littera factae,-quae de fine intrinseco practicarum scientiarum loquitur: quoniam littera loquitur de fine proximo, sive extra sive intus. Nihil enim refert quoad dignitatem practicae, an finis eam nobilitans afferatur intus vel extra, dummodo sit proximus. Sic autem est in proposito: quoniam, ut in praecedenti articulo dixit Auctor, de operibus nostris tractamus quatenus per ea ordinamur ad Dei contemplationem. Ceterae autem scientiae docent operari propter hunc finem remote. - Hoc autem, scilicet quod haec scientia inquantum practica habet eundem finem proximum quem habet inquantum speculativa (licet alio modo, quia extrinsece), convenit huic scientiae quia est secundum quid practica: si enim esset pure practica, speculari remotus eius finis esset.

VII. Responsio ad secundum duabus distinctionibus utitur. Accipere dupliciter: a superiori, vel ab inferiori. Et hoc dupliciter: vel propter defectum seu insufficientiam accipientis; vel subventionem defectus alieni, puta intellectus nostri in proposito.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo, nota ly sapientia, idest, notitia ordinativa et liudicativa de aliis, ut caput: hoc enim sapientiae nomen importat, ut patet VI Ethic., in communi loquendo.

II. In corpore una conclusio est, responsiva quaesito affirmative: Sacra doctrina est maxime sapientia inter omnes sapientias humanas, non solum in genere, sed simpliciter.

Et adverte quod ly simpliciter determinat sapientiam humanam, sicut etiam ly in genere: ita quod sensus est, quod sacra doctrina, tam relata ad sapientias in genere, quam ad sapientiam humanam simpliciter, est maxime sapientia.

III. Probatur. Sacra doctrina determinat propriissime de Deo secundum quod est altissima causa: ergo sacra doctrina est maxime sapientia, etc. - Antecedens probatur. Determinat de Deo, non solum ut cognoscibili per creaturas, sed secundum quod sibi soli naturaliter est notus: ergo proprüssime, etc.

IV. Circa antecedens et eius probationem, nota quod ea quae nobis naturaliter occulta sunt de Deo, quemadmodum magis propria sunt Deo in cognoscendo, ita et in essendo. Et propterea scientia determinans de Deo secundum illa quae soli Deo sunt nota, est scientia de Deo ex propriis Dei: et ideo merito dicitur quod propriissime determinat de Deo. Et quoniam secundum huiusmodi propria habentur prima supremaque ;fundamenta causalitatis divinae, idcirco dicitur quod determinat propriissime de Deo secundum quod est causa altissima.

Veruntamen hic cautus esto: quoniam ly secundum quod est altissima causa dupliciter potest exponi. Uno modo, ut ly secundum determinet rationem formalem Dei, ut est subiectum sacrae doctrinae. Et sic falsum est assumptum: quoniam, ut in sequenti patet articulo, Deus inquantum Deus, est subiectum eius, et non inquantum causa altissima. - Alio modo, ut ly secundum determinet quandam specialem rationem Dei, clausam iníra latitudinem conditionum pertinentium ad considerationem sacrae doctrinae, eo quod consequitur deitatem. Et sic est verum: intendit enim littera quod sacra doctrina considerat de Deo propriissime, et consequenter secundum quod etiam causa altissima: quod ad sapientiam spectat.

V. Consequentia autem probatur. Iudicium de inferioribus habetur per causam altiorem: ergo considerans causam altissimam generis alicuius, est sapiens in illo genere, Ergo considerans causam simpliciter altissimam totius universi, idest Deum, est maxime sapiens. Ergo, si qua considerat Deum propriissime secundum quod est causa altissima, illa est maxime sapientia inter omnes, tam in genere quam simpliciter: quod erat consequentia probanda.

Assumptum est clarum. - Et prima consequentia probatur quidem, quia sapientis est iudicare et ordinare: manifestatur vero in genere aedificii, et in genere totius humanae vitae, cum auctoritatibus Scripturae adiunctis, ut patet in littera. - Secunda vero ex eodem probata relinquitur medio, subintellecta proportionalitate causae altissimae in genere ad sapientiam in genere, et causae altissimae simpliciter ad sapientiam simpliciter: et ex testimonio Augustini confirmatur. Vocatur autem in hac deductione sapientia simpliciter maxime sapientia, ad denotandum excessum eius super sapientias in genere. — Tertia autem consequentia per se nota relinquitur. Quoniam si considerans simpliciter altissimam causam, idest Deum, est simpliciter et maxime sapiens, respectu sapientium in genere hoc aut illo; oportet quod considerans eandem causam altissimam ex propriis, non solum sit simpliciter, sed et maxime sapiens, et respectu sapientium in genere, et respectu sapientis simpliciter; utpote transcendens ipsum in hoc, quod propria altissimae causae rimatur, cum ille sistat in communibus, et his quae per communia sciri possunt. Omnes enim rationes quas de Deo metaphysica habet, aut sunt communes, si sunt simplices, ut ens, verum, bonum; aut sunt ex communibus compositae, si sunt propriae Deo, ut actus purus, primum ens, etc.

VI. In responsione ad tertium, inducitur laus Hierothei, magistri Dionysii, quod erat non solum discens secundum intellectum, sed patiens secundum affectum, divina: quoniam donum sapientiae est in intellectu formaliter, in voluntate autem causaliter. Et dicitur patiens a passione, eo modo quo vehementer affecti circa aliquid, passionati dicuntur: in quo denotatur maxima voluntatis inclinatio, ut iam habituata et connaturalis effecta ad divina, etc.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, nota terminum utrumque. Ly subiectum stat pro subiecto formali, et ly JDeus tenetur formaliter, idest inquantum Deus: ita quod sensus est: An Deus, inquantum Deus, sit subiectum formale huius scientiae.

Et ad bonitatem doctrinae, penetra quid importet inquantum Deus, ex declaratione Scoti in hac quaestione. Quemadmodum homo potest quadrupliciter accipi: primo ut animal rationale; et sic intelligitur quidditative, inquantum homo: secundo ut substantia; et sic concipitur in communi: tertio ut naturaliter mansuetum; et sic concipitur per accidens, quia esse mansuetum est accidens seu passio hominis: quarto ut nobilissimum animalium; et sic concipitur relative ad aliud: — ita in proposito, ordine retrogrado procedendo, Deus potest considerari ut altissima causa, et universaliter secundum quodcumque praedicatum respectivum ad extra; et sic consideratur relative ad extra: potest etiam considerari ut sapiens, bonus, iustus, et universaliter secundum rationes attributales; et sic consideratur quasi per accidens: potest etiam considerari ut ens, ut actus, etc.; et sic consideratur in communi. Et ad hos tres modos, quasi simplices, reducuntur considerationes compositae, puta ut actus purus, ut ens primum, etc.: consideratur namque in huiusmodi Deus, ut stat sub conceptu communi, et relativo aut negativo, ut patet. Ante omnes autem hos modos, potest considerari Deus secundum suam propriam quidditatem: haec enim est prima, secundum naturam, cognitio omnium, et fundamentum ceterarum: et hanc quidditatem circumloquimur deitatis nomine. Et sic, quaerendo an Deus sub ratione deitatis, ut distinguitur contra rationem bonitatis etc., sit subiectum huius scientiae, est quaerere utrum Deus sub ratione suae propriae quidditatis, sit subiectum formale huius scientiae; ita quod quidditas Dei sit ratio formalis huius subiecti ut res est, etc.

II. In corpore duo: primo ponitur conclusio responsiva quaesito affirmative; secundo referuntur aliorum dicta. Quoad primum, conclusio est: Deus est subiectum huius scientiae.

Probatur dupliciter. Primo. Obiectum alicuius potentiae vel habitus est id, sub cuius ratione omnia referuntur ad potentiam vel habitum: ergo subiectum scientiae est, sub cuius ratione omnia considerantur in scientia. Ergo subiectum huius scientiae est Deus.

Antecedens manifestatur in obiecto visus. - Prima vero consequentia probatur. Subiectum ad scientiam se habet sicut obiectum ad potentiam vel habitum: ergo, si obiectum, etc. - Secunda autem consequentia probatur. Omnia considerantur in sacra doctrina sub ratione Dei: ergo, si subiectum, etc. Assumptum probatur: quia omnia vel sunt Deus, vel ad Deum ordinantur, ut principium aut finem, etc.

III. Circa probationem primae consequentiae, adverte quod illa propositio assumpta, sicut obiectum ad potentiam, ita subiectum ad scientiam, non est opus quod currat quoad omnia: sed sat est proposito, quod teneat - quoad proportionem rationis formalis; ita quod, sicut ratio formalis obiecti potentiae est ea qua omnia referuntur ad illam potentiam, ita ratio formalis subiecti scientiae est illa, ratione cuius omnia considerantur in illa scientia. Utrum autem teneat similitudo quoad alia, puta quoad communitatem (ut sicut obiectum formale potentiae est aliquid commune omnibus per se obiectis illius potentiae, ita subiectum scientiae debeat esse aliquid commune omnibus per se subiectis illius), non est praesentis propositi: quamvis manifeste pateat hinc quod non oportet hanc similitudinem salvare, quia ponitur subiectum huius scientiae, non aliquod commune, sed Deus ut Deus, quem, ut sic, constat esse singulare quoddam.

Nec obstat quod in I Sent., artic. 4 Prologi, dixerit s. Thomas quod subiectum scientiae habet hanc conditionem, scilicet quod est commune per praedicationem: quoniam illud est verum secundum communiter accidentia, et non necessario. Videmus enim communiter, in subiectis communiter assignatis scientiis a doctoribus, illam conditionem inveniri: non tamen oportet, ut patet IV Metaphys. in scientia de sano. - Posset quoque salvari communitas per praedicationem in omni subiecto, non in recto, sed in recto vel obliquo: sic enim etiam Deus de omnibus theologalibus praedicatur, quia sunt aut Deus, aut Dei, aut ad Deum, auta Deo, etc. Prima tamen responsio est ad litteram.

IV. Circa propositionem assumptam in probatione secundae consequentiae, scilicet, omnia considerantur in hac scientia sub ratione Dei, dubitatur simpliciter, et ad hominem. Simpliciter quidem arguit Gregorius de Arimino. Si Deus sub ratione deitatis esset subiectum theologiae, tani beatorum quam nostrae, oporteret quod omnia cognoscibilia de Deo ratione deitatis, caderent sub theologia. Sed hoc est impossibile: tum quia omnia simpliciter caderent sub theologia; tum quia infinitae veritates caderent sub eadem. Per deitatem enim omnia cognoscibilia sunt, et infinita, etc., ut patet in scientia quam Deus habet de seipso per essentiam suam.

Ad hominem vero, quia ipsemet s. Thomas in Prologo I Sent., art. 4, expresse dicit subiectum huius scientiae esse ens divinum per inspirationem cognoscibile: et non Deum, nisi sicut subiectum principale. Ergo, etc.

V. Ad primum horum, neganda est consequentia, propter duplicem rationem. Prima est, quia theologia, sive nostra sive beata, est scientia inadaequata subiecto: conditionalis autem illa est vera de scientia adaequata subiecto. Solus enim Deus habet theologiam adaequatam eius subiecto formali. — Sed haec ratio nihil videtur valere. Quoniam ratio formalis subiecti et scientia, oportet quod adaequate sibi respondeant: alioquin scientiae non distinguerentur per subiecta formalia; nec posset assignari ratio quare magis ista quam illa de tali subiecto considerat.

Unde assignatur alia ratio negationis. Et est, quia in antecedente illius conditionalis non fit mentio de ratione formali sub qua; cum tamen ex illa pendeat adaequatio vel limitatio cognoscibilium de subiecto formali, per rationem formalem illius ut res est. Deus enim, etsi ex ratione deitatis sit infinite cognoscibilis, tamen Deus ut Deus sub participato lumine gloriae, est cognoscibilis infra certum limitem, respectu singulorum. Et similiter sub participatione luminis gratiae, est cognoscibilis secundum certos fines, etc. Et ideo, ad verificandam illam conditionalem, oportet addere: si Deus inquantum Deus, sub lumine sibi adaequato, esset subiectum scientiae alicuius, illa nosset omnia, etc, Sed tunc patet falsitas subsumendae propositionis: quia sola lux divina in seipsa est tale lumen; nostrae autem et beatae theologiae Deus, inquantum Deus quidem, sed sub lumine diminuto, subiectum est. Et ideo iuxta facultatem luminis est extensio scientiae. Non est ergo secundum extensionem. rationis formalis ut res est absolute, sed ut stantis sub ratione formali obiecti ut obiectum est, mensuranda scientia,

VI. Ad secundum dicitur, quod s. Thomas non asserendo, sed opinando, sequens communiter dictas conditiones subiecti ab aliis, illud dixit; ut patet ex modo loquendi, cum, inchoando illam positionem, dicit: si volumus ponere aliquod subiectum, in quo salyentur omnes hae conditiones. Hic autem assertive determinavit, quod etiam ex tunc inchoaverat: quoniam et ibi dicit quod omnia considerantur in hac scientia sub ratione Dei. Quare hoc est simpliciter tenendum: illud vero tanquam opinabile audiendum.

VII. Secunda ratio ad conclusionem est haec. Idem est subiectum principiorum et totius scientiae: Deus est subiectum principiorum huius scientiae: ergo Deus est subiectum totius scientiae. - Maior probatur: quia tota scientia virtualiter continetur in principiis. Minor vero, quia Deus est subiectum articulorum fidei.

VIII. Circa propositionem assumptam ad probandum maiorem, scilicet, tota scientia virtute continetur in principiis, dubium occurrit: quoniam adversari videtur doctrinae s. Thomae. Nam sequitur: Tota scientia virtualiter continetur in principiis: ergo in subiecto principiorum: ergo in subiecto scientiae. Ergo duarum specierum disparatarum, imo generis et speciei, secundum propria singulis, non potest esse scientia una secundum speciem specialissimam. Hoc est falsum apud s. Thomam: quoniam scientia de triangulo et quadrato et figura etc., non solum secundum communia, sed secundum propria singulis, unius est speciei; ut patet in I? II2, et in I Poster. Ergo.

Prima consequentia patet: quia principia conficiuntur ex subiecti ratione. Secunda etiam patet: quia idem est subiectum principiorum et scientiae. Tertia autem, quia scientia unius speciei omnino disparatae, quoad propria, non continetur virtualiter in alia specie, nec in generis ratione ut sic: sicut nec passiones unius speciei continentur virtualiter in alia, nec in ratione generis, ut patet. -

IX. Ad hanc obiectionem oportet respondere, non solum ad hominem, sed simpliciter: quoniamista virtualis continentia ingerit dubium, non solum quia posita est hic in littera, sed simpliciter. Unde Scotus, in Prologo, qu. mr, tenens quod virtualis continentia omnium veritatum pertinentium ad aliquam scientiam, est conditio constituens rationem subiecti formalis in scientia, obiectioni praefatae consentit, concedens verum esse id ad quod ratio deducit, quodque reputamus falsum.

Sciendum est igitur quod duplex est de huiusmodi continentia opinio. Scotus namque putat subiectum scientiae oportere continere primo virtualiter, ut causam sufficientem, omnes veritates pertinentes ad talem scientiam. Et probat hoc dupliciter. Primo, quia continet propositiones immediatas, quae sunt principia virtualiter continentia totam scientiam. Patet hoc, quia propositionis immediatae praedicatum continetur in subiecto: subiectum autem est subiectum scientiae: ergo. Secundo, quia subiectum est adaequata causa habitus: ergo continet primo virtualiter totum ipsum: ergo omnes illius veritates. — Et secundum hanc opinionem, tot sunt scientiae secundum speciem, quot sunt non solum species rerum omnino disparatae (quod dico propter species subordinatas, puta subiectum et passionem): sed etiam quot sunt rationes formales rerum, quarum una non continetur virtualiter in alia. Et sic alia est scientia de animali ut sic, ad quam spectat considerare proprias animalis passiones tantum (quoniam solae ipsae virtualiter in animali clauduntur): et alia de bove inquantum bos, et. alia de leone inquantum leo, etc.

X. S. Thomas vero, tenens scientias secari non secundum quod secantur res absolute, sed prout sunt scibiles, tenet quod subiectum formale scientiae exigit duas conditiones, ut ex littera habetur. Prima est, quod ratione ipsius omnia attingantur ab illa scientia, Secunda, quod virtualiter contineat totam scientiam: non ut causa in seipso sufficiens, ut Scotus voluit; sed in seipso quidem: sumptum sufficiens u£ causa prima, idest in suo ordine, et non simpliciter. Sumptum autem et in se et participantibus - ipsum, aut quomodolibet attributis ad ipsum, fit sufficiens simpliciter. Vocatur autem causa simpliciter sufficiens, illa quae primo, idest adaequate, est causa alicuius; ut subiectum propriae passionis, sive immediate sive mediante aliqua priore passione: causa autem sufficiens in suo ordine, quae licet sola non sufficiat ad effectum, in suo tamen ordine completa et totalis causa est, ut sol est causa Socratis. Et hoc modo principia prima alicuius scientiae continent virtualiter omnes veritates illius, scilicet ut primae propositiones. Non enim ex primis propositionibus solis immediate, ut patet, neque mediantibus tantum his quae totaliter ex illis pendent, omnes veritates sciuntur: sed ex illis ut primis, et aliis ut secundis ac proximis causis, conclusiones multae sciuntur.

Et hoc clarius patet in ipsis passionibus quae demonstrantur. In scientia enim de numero, non oportet omnes passiones scibiles eadem scientia, contineri virtualiter in numero, primo, idest adaequate et sufficienter, loquendo de numero in seipso: quoniam sic nec passiones binarii nec trinarii scirentur ibidem, ut patet. Sed bene oportet numerum in se continere virtualiter omnes passiones huiusmodi ut primam radicem earum. Ut distinctum autem et articipatum in binario et trinario etc., oportet omnium passionum subiectum esse primum, idest adaequatum. Ac per hoc, principia talis scientiae, quae habent numerum pro subiecto, continent virtualiter omnes veritates ut primae causae. Nec oportet quod sufficiant ad inferendas omnes conclusiones, nisi adiuncta propositionibus quarum subiectum sit binarius aut trinarius etc., ut causis proximis: emadmodum nec numerus in se causa est sufficiens ad passiones binarii, sed ut prima radix earum: et hoc in eo quod scibiles, idest inquantum sunt in tali specie scibilis; quidquid sit in esse naturae.;

Et secundum hanc viam, manifestum est quod eandem scientiam secundum speciem contingit esse de genere et multis speciebus, secundum singulorum propria.

XI. Et si quaeratur: Quis ergo erit limes scibilium in una scientia? Iam patet responsio ex dictis: limitantur namque scientiae secundum species scibilium ut sic, et non secundum species rerum. Et ideo tot species et genera,rerum sub una possunt comprehendi scientia, quot comprehendi contingit sub una specie scibili. Et ideo illa ratio formalis rerum quae primo fundat illam speciem scibilem, idest cui prius convenit ille modus abstractionis vel definitionis vel cognitionis, qui constituit illam speciem scibilis, est ratio formalis subiecti in illa scientia; et est prima radix. omnium pertinentium ad illam scientiam ut sic.

Quod autem continentia virtualis talis ut declarata est, sufficiat ad subiectum et principia scientiae, patet ex processibus scientiarum, tam in mathematicis quam in naturalibus. Utrobique namque multarum specierum passiones proprie traduntur, puta trianguli et quadranguli, quas impossibile est adaequate contineri in subiecto geometriae, ut patet.;

XII. Ad primam ergo Scoti rationem, iam dictum est, - Ad secundam vero, ex eodem fundamento dicitur, quod subiectum habitus. continere virtualiter totum habitum, potest dupliciter intelligi: uno modo, accipiendo subiectum in seipso; alio modo, ut inventum in aliis per se participantibus quomodolibet ipsum. Et similiter continere virtualiter dupliciter: scilicet adaequate, et ut primam causam. Subiectum in seipso continet virtualiter, ut prima causa, totum habitum, et non partem; sicut sol continet virtualiter totum hominem, et non partem, ut prima tamen sive superior causa. Subiectum autem in se et in participantibus, continet virtualiter et adaequate, ut tota causa, totum habitum. - Et sic patet ad dubium et simpliciter, et ad hominem ..

XIII. Quoad secundum, referuntur tres aliorum assignationes. Prima est Magistri Sententiarum: secunda Hugonis de Sancto Victore: tertia est Lincolniensis. Sed adverte modestiam Auctoris. Quoniam primo, excusando illos, dicit: quod attenderunt ad materiam: quasi diceret quod non intendebant assignare subiectum formale. Secundo, omnia supradicta reducit ad subiectum formale a se assignatum, dicens omnia haec tractari in ordine ad Deum.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo: argumentativa, idest probativa eorum quae docet: an non, sed forte simpliciter proponit, ut Scotus dixit contra articulum 2.

II. In corpore tres conclusiones. Prima est: Sacra doctrina non arguit ad principia, sed ad conclusiones ex principiis, Secunda est: Sacra doctrina disputat arguendo contra negantes principia eius, si aliquid eius concedunt. Tertia: Sacra doctrina disputat solvendo tantum, contra negantes principia et nihil eius omnino concedentes. - Et est semper sermo de principiis complexis cognitionis in hac scientia, idest articulis fidei: quidquid sit de principiis incomplexis, aut ipsius esse tantum.

IIT. Prima conclusio probatur. Nulla scientia probat sua principia, sed ex eis conclusiones: ergo. - Et confirmatur secunda pars conclusionis, auctoritate Apostoli, I ad Cor. xv.

Secunda vero et tertia, primo simul probantur. Scientia suprema inter physicas, disputat contra negantes principia; et defendit solvendo saltem, si nihil concedunt. Ergo et haec doctrina habet utrumque. - Antecedens declaratur ex differentia inter scientias inferiores et supre- mam. Consequentia vero probatur: quia ista scientia suprema.

Deinde manifestantur singillatim. Secunda quidem, cum contra haereticos ex uno articulo probamus alium, etc. Tertia vero, quia contra veritatem infallibilem nulla potest demonstrativa ratio esse: ergo omnes rationes contra ea quae sunt istius scientiae, sunt rationes solubiles. Tenet sequela: quia haec doctrina innititur infallibili veritati.

IV. Circa tertiam conclusionem, adverte quod theologum posse solvere rationes philosophorum contra ea quae sunt fidei, contingit dupliciter. Uno modo, ex creditis: ut puta si dicenti quod omnis una res numero est una hypostatice, respondet: « Nego, quia Deus est trinus. » Et sic theologalis solutio non solvit nisi credendo. - Alio modo, ex propositionibus scitis, simpliciter vel quoad hoc: ut puta si responderet: « Nego in re infinita »: non quia sciat eius contradictoriam, scilicet res infinita est plures hypostatice; sed quia scit negative nullum haberi efficax medium ad illam probandam (et dicitur scire negative, quando nullo medio cogitur intellectus). Et sic theologus solvit ex scitis

quoad hoc. Quandoque autem ex scitis simpliciter: ut si solvat rationem contra accidentia in Sacramento Altaris, quia accidentis esse non est inesse actualiter, sed aptitudinaliter.

In proposito, litteram hanc intelligo de solutione theologali secundo modo. Et si instetur, quia huiusmodi solutio non est theologi ut theologus est, quia non ex principiis theologiae: negetur assumptum: quoniam theologia non solum gaudet propriis, sed etiam facit de extraneis propria, dum ad defensionem suam aliarum scientiarum propositionibus utitur propter nos, ut in articulo 5, ad 2, tactum est. Et quamvis pura theologalia oporteat ex principiis manare theologalibus; theologalia tamen ministerialiter, non oportet, sed sat est eis servire. Sic autem theologales sunt huiusmodi solutiones.

Unde minus bene videntur sentire, qui solvere theologiae tribuunt, non nisi ex aliqua propositione credita. Et decepti sunt quia non discreverunt inter solutionis et probationis naturas. Probatio namque est ex evidentibus: solutio autem est etiam ex his quae non apparent esse falsa, dato quod non sciantur esse vera. Et propterea theologus potest semper solvere, nunquam coacto intellectu ab aliqua ropositione contraria his quae sunt fidei, quamvis eorum tatem non videat.

V. Circa probationem tertiae conclusionis, scito quod aliud est scire omnes rationes contra fidem esse solubiles: et aliud est scire solvere eas. Primum probatur in littera: et probatio assumit unam propositionem creditam, scilicet, haec doctrina innititur veritati infallibili: et propterea conclusio haec non nobis hic evidens est. Secundum vero in actu exercito consistit: et liber Contra Gentiles his plenus est. Et quoniam solutio, ut dictum est et experimur, non requirit evidentiam, sed non-coactionem intellectus; et hoc in ipso exercitio solutionis convincitur, dum ratio cogens non adest: ideo scire solvere, seu solvere contraria huius doctrinae, non est credere, aut ex credere, nisi occasionaliter; quoniam ex hoc quod credimus, applicamus intellectum àd inveniendum defectus rationum et propositionum contrariarum. Et hanc distinctionem bene nota: quia inadvertentia eius forte quosdam in hac littera errare permisit.

VI. In responsione ad secundum, nota quatuor enumerata, scilicet: auctoritates sacrae Séripturae, auctoritates sanctorum Doctorum, rationes humanas, et auctoritates philosophorum. Et ex primis quidem doctrina haec procedere dicitur ut ex. propriis et necessariis: ex secundis autem ut ex propriis, sed probabilibus: ex quartis vero ut probabilibus, sed extraneis. Et sic tertiis nullus assignatur locus. Et propterea sciendum est quod ratio humana de qua hic est sermo, nihil aliud est quam argumentatio aliqua ex solo naturali lumine robur habens. Et est duplex: quaedam necessario concludens, quae vocatur demonstratio; et. quaedam probabiliter, quae magnam habet latitudinem. Utraque autem in aliqua certa scientia physica clauditur, et consequenter extranea est a genere scibili theologico: ac per hoc, theologia procedit ex ratione humana ut sic, ut ex extraneis, Et quoniam nulla demonstratio physica potest afferri ad theologalia ut sic (quoniam theologalia, ut sic sunt, oportet resolvi in principia evidentia, non lumine naturali, sed divino), ideo, absolute loquendo, ex ratione naturali procedit theologia ut ex extraneis et probabilibus; quemadmodum ex auctoritatibus philosophorum. Et propterea sedes assignata auctoritatibus philosophorum, intelligenda est assignata etiam rationi naturali quam cognoverunt: in cuius signum simul tractabat utrumque. Et sic omnia enumerata sunt locata.

VII. Sed dubium hic occurrit non dissimulandum. Si ex rationibus naturalibus theologia procedit ut ex extraneis et probabilibus, cur tantus labor a doctoribus speculativis assumptus est? Quorsum libri Contra Gentiles, rationibus naturalibus pleni? etc. Aut enim hi non tradunt theologiam: aut in extraneis nimis morati sunt.

VIII. Ad hoc breviter dicitur, quod demonstrationes metaphysicae et naturales quae afferuntur in sacra doctrina, simpliciter quidem sunt extraneae: sed ut ministrae theologiae, ad destruendas positiones oppositas conclusionibus aut principiis theologalibus, aut ad solvendas rationes contra theologalia factas, aut ad stabilienda ea de quibus theologia secundario est, ut Deum esse, et unum esse, et immortalem, etc., non sunt extraneae; sed ex eis procedit theologia ut ex propriis, et quandoque necessariis; ministerialiter tamen, et non ratione sui, sed propter nostri intellectus infirmitatem, ut in articulo 5, ad 2, dictum est. Et propterea sancti Doctores, qui speculativo ingenio praediti fuerunt, intellectus humani defectui subvenire cupientes, rationes philosophicas plurimas conati sunt afferre ad aliquod horum trium; ut sic viri docti, ea quae fidei sunt rationi non contraria comperientes, facilius his quae fidei sunt adhaerere possint, aut saltem ea non spernere aut deridere.

Suadetur autem huiusmodi rationes, ut ministras, proprias effici huius scientiae propter nos, ex littera in tertia conclusione, et eius marmifestatione. Non enim aliter possunt solvi obiectiones oppositae sufficienti solutione, nisi ex rationibus philosophicis: si namque ex creditis solvenda essent obiecta philosophorum, ridiculo philosophis theologi essent, etc.

IX. Circa haec diligenter adverte, quod aliud est loqui de ratione humana, et aliud loqui de propositionibus notis ratione humana. |n littera, ut declaravimus, insinuatur quod ex ratione humana, absolute loquendo, haec doctrina procedit ut ex extraneis: quoniam propositiones notae naturali, non divino lumine, ut sic, sunt extraneae. Sed tamen multae propositiones notae naturali lumine et demonstratione, secundum seipsas sumptae, sunt vere et proprie theologales, sub alio tamen lumine, ut in 1 articulo, in responsione ad 2, patet; ut patet de istis, Deus est, Deus est unus, Deus est bonus, etc. Unde, cum theologus arguit ex istis, arguit ex propriis; quamvis non proprio tantum modo notis, pro quanto sunt non solum revelata, sed etiam scita.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, uti metaphoris est uti locutionibus quae non verificantur de his de quibus dicuntur, secundum propriam significationem, sed secundum aliquam similitudinem ad proprie significata: ut cum dicitur quod Deus noster ignis consumens est, utimur metaphora; quia Deus non est vere ignis, sed se habet ad modum ignis consumentis. Et sic de aliis. Et occasionem sumit quaestio haec ex II Poster., ubi prohibentur metaphorae in scientiis.

II. In corpore una conclusio, responsiva quaesito affir-. mative: Sacra doctrina congrue utitur metaphoris corporalium ad divina et spiritualia.

Probatur dupliciter. Primo. Deus omnibus providet prout congruit eorum naturae. Ergo convenienter homini in sacra doctrina spiritualia sub corporalibus similitudinibus traduntur. - Antecedens patet. Consequentia vero probatur: quia naturale est homini ad intelligibilia per sensibilia duci. Probatur: quia omnis nostra cognitio oritur a sensu. Et confirmatur haec ratio auctoritate Dionysii, etc.

Secundo. Sacra doctrina proponitur omnibus hominibus communiter. Ergo congrue spiritualia sub similitudinibus corporalium traduntur. - Antecedens probatur ad Rom. l. Consequentia autem probatur: quia plures non sunt idonei ad intelligibilia secundum se, qui vel sic ea capere possunt.

III. In responsione ad primum, dubium occurrit, quo- - modo verificetur quod haec doctrina utatur metaphoris propter necessitatem et utilitatem, ut dictum est. Nulla siquidem necessitas est, aut in corpore ostensa est, Secunda namque ratio utilitatem tantum infert, ut patet: prima vero convenientiam, ut ipsa littera testatur, et convinci potest ex eo quod connaturalitas nostra ad sensibilia non infert necessitatem ad 'alia sensibilia, scilicet metaphoras. — Et augetur dubium: quia nihil est metaphorice in Scriptura traditum, quod non possit proprie doceri. Nulla ergo est necessitas utendi metaphoris in hac doctrina, quamvis convenienter et utiliter eis utatur.

IV. Ad hoc dicendum mihi videtur, quod uti metaphoris in hac doctrina est quodammodo necessarium, et quodammodo non: et hoc respectu non horum aut illorum, puta minus idoneorum, sed respectu hominis viatoris. Est siquidem necessarium propter melius consequendum finem, scilicet cognitionem Dei. Et haec necessitas ostenditur per primam rationem litterae. Ex hoc namque quod connaturale est homini intelligibilia per sensibilia tantum nosse, oportet, si spiritualia facile et suo modo cognoscere debet, ut per metaphoras cognoscat: quoniam metaphorae supplent vices spiritualium specierum, quae de spiritualibus haberi deberent secundum se. - Non est autem necessarium simpliciter: quia etsi non absque phantasmatibus, tamen absque metaphoris posset homo etiam in hoc statu capere quae dicuntur, licet non ita facile.

Et per hoc patet solutio ad obiecta. Prima namque ratio ostendit non solum convenientiam, sed, ostendendo convenientiam, ex hoc ipso ostendit necessitatem, non simpliciter, sed propter melius. - Et si contra hoc instetur auctoritate Dionysii in littera allata, Zmpossibile est: dici potest quod impossibile distinguitur sicut et necessarium: quoniam impossibile et necessarium non aequipollent; et perinde est ac si diceretur, zecesse est non aliter lucere nobis, etc.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus. - In corpore duae conclusiones. Prima respondet quaesito affirmative: Sacra doctrina sub una littera habet plures sensus, scilicet litteralem et spiritualem: et hunc triplicem, scilicet allegoricum, moralem et anagogicum.

Probatur ex differentia inter hanc scientiam et alias, ex differentia inter auctores derivata. Auctor huius doctrinae est Deus, ceterarum homo: ergo in potestate huius auctoris est accommodatio et vocum et rerum ad significandum, et non in potestate auctoris aliarum. Ergo in ceteris scientiis voces tantum significant: in hac vero et voces et res. Ergo in hac est duplex sensus, scilicet litteralis et spiritualis. — Omnes consequentiae patent. Et ultima declaratur: quia iuxta significationem vocum, attenditur sensus litteralis: iuxta significationem autem rerum, attenditur sensus mysticus.

Quoad secundam vero partem, declaratur distinguendo triplicem figurationem, ut clare patet in littera.

II. Circa hanc partem nota, cum accommodare res ad significandum nihil aliud sit quam facere res esse non solum res, sed signa aliarum rerum, dupliciter intelligi potest res fieri signa: uno modo, in ipsa generatione rerum, ut scilicet simul fiant ad hoc ut sint res, et signa aliarum rerum; alio modo, adventitie, ut res iam factae accipiantur utsigna, — Si accommodatio rerum ad hoc ut sint signa, sumatur hoc secundo modo, non est proprium Dei, nec excedit hominis facultatem, accommodare res ad significandum: nec est proprium huius scientiae quod res significent. Quoniam res gestae narratae in aliis historiis, possunt ab homine interpretari ut signa aliarum; non solum per modum imitationis, ut gesta fortia antiquorum imitanda sint a successoribus; sed per modum significationis, ut scilicet gesta illa ut signa habeantur gerendorum. - Si autem sumatur accommodatio rerum ad significandum, primo modo, dupliciter potest intelligi: scilicet universaliter, et particulariter. Si particulariter, sic non excedit hominis potestatem: nam quilibet potest facere aliquos actus, vel aliquod artificiale, et faciendo illa, intendere per illa significare aliam rem, ut patet. Sed quod omnia quae narrantur gesta in tot historiis ut res ad doctrinam aliquam spectantes, ut sic, sint ex sui constitutione signa aliarum rerum, hoc excedit humanam facultatem: hoc Dei est proprium: in hoc haec doctrina ceteras scientias excellit.

Est igitur sensus litterae, quod accommodare res universaliter spectantes ad doctrinam, ad hoc ut signa sint cum fiunt, est proprium huius doctrinae: quia hoc a solo Auctore huius doctrinae fieri potest. Non enim ex adinventione nostra, petra de qua fluxit Iudaeis aqua in deserto, facta est signum Christi: sed ad hoc ex illa petra fluxit aqua, ut in veritate esset fons aquae, et esset signum Christi, qui fons est aquae spiritalis, dicente apostolo: bibebant autem de spirituali consequente eos petra, petra autem erat Christus. Et sic de aliis.

III. Secunda conclusio est, Non inconvenit in una littera Scripturae, secundum sensum litteralem, esse plures sensus.

Probatur dupliciter. Primo, ratione. Auctor Scripturae sanctae est Deus, omnia simul suo intellectu comprehendens: ergo non inconvenit, etc. Probatur consequentia: quia sensus litteralis est quem Auctor Scripturae intendit. — Secundo, auctoritate Augustini, XII Confessionum.

IV. Circa hanc conclusionem occurrit dubium. Quia si sensus litteralis potest multiplicari, nulla erit certitudo quis sensus sit intentus ad litteram, quolibet praeferente suam expositionem interpretationi alterius: cum enim de intentione Dei non aliter constet, oportebit omnes litterae expositiones ut litterales acceptare, aut nullam.

V. Ad hoc breviter dicitur, quod littera habens multas expositiones, dupliciter se potest habere ad illas. Primo, compatiens illas tam absolute, quam in ordine ad reliqua quae sunt fidei. Et tunc multitudo expositionum litteralium ad exercitationem nostram confert, dignitatique Auctoris attestatur, ut Augustinus ibidem vult. Secundo, ut compatiens illas in se, non tamen collata cum aliis litteris sacrae Scripturae. Et tunc ex tali collatione excludi possunt omnes illae interpretationes repugnantes: non repugnantes vero admitti, Sicut enim in responsione ad primum in littera dicitur, nihil necessarium ad salutem continetur in sacra Scriptura, quod non per litteralem sensum alicubi manifeste tradatur: quamvis in aliqua littera obscure habeatur, propter multitudinem expositionum. — Et si deficeret collatio litterae obscurae ad manifestam, nunquam tamen deest collatio ad sanctae Ecclesiae auctoritatem; a qua non solum certificari possumus de litterali sensu Scripturae, sed certi facti sumus de Scriptura ipsa: Evangelio (inquit Augustinus in epistola contra Fundamentum) non crederem, nisi me auctoritas Ecclesiae admoneret.