Quaestio 73

Commentaria Cardinalis Caietani

DE articulo primo quaestionis septuagesimaetertiae, circa modos detrahendi positos in responsione ad tertium, dubium occurrit de quarto, scilicet, quando id quod est bonum dicit mala intentione factum. Et est ratio dubii quia hoc non ad detractionis, sed iudicii temerarii vitium spectat: quoniam talis iudicare praesumit de occulta cordis intentione, contra operis attestationem, dum ille bonum facit, et iste intentionem divinare praesumit malam. - Rursus, ex huiusmodi temerariis verbis nullus infamatur, si verba intelligantur. Quoniam quilibet scit quod iste non plus videt intentionem proximi quam ipse audiens et quilibet alius: secretorum namque cordis, apud omnes, nullus homo est iudex.

Ad hoc dicitur quod quia non inconvenit unum vitium esse materiam alterius vitii, ex hoc quod huiusmodi verba sunt temerarii iudicii non excluditur quin sint detractoria. Et quoniam verba ex intentione considerantur; et vitia ex finibus propriis iudicantur; quando aliquis ideo dicit bonum ab aliquo mala intentione factum ut detrahat famae eius, constat quod ex intentione detractio est. — Et si verba ipsa secundum suam significationem attendantur, manifeste quoque patet quod detractoria sunt. Nam significant illum esse malum malo morali: quia significant illum malam intentionem etiam in bonis, quod est esse pessimum. Unde ex intentione et ex vi verborum detractionis vitium incurritur a sic dicente.

Et per haec patet solutio primi. - Ad secundum vero dicitur quod hoc est per accidens respectu detractionis quod verba detractoria non sufficienter attestantur sic esse ut significant: ut patet in detractione mendacii. Ex his autem quae sunt per accidens non variatur ratio vitii. — Falsum tamen assumitur quod tantum sciat de intentione proximi quilibet, quantum dicens illum mala intentione operari. 'Tum quia praesumunt audientes quod ille dicens aliquod sciat secretum sibi testimonium de proximi mala intentione. Tum quia, asserendo malam intentionem proximi, insinuat se scire aliquid de intentione proximi, quod audientibus manifestat: loquitur enim tanquam verum dicens. Unde si persona sic detrahens est talis de qua potest praesumi quod dicat hoc ex aliqua particulari notitia quam habet de intentione illius, tenetur ad restitutionem famae, quemadmodum qui crimen aliquod imposuit falso; et dicere quod ipse temere iudicavit, et dixit quod non scivit, etc. Si autem est persona quam constat audientibus omnibus nihil nosse de proximo illo magis quam alios, sed ex sua temeritate, odio vel invidia, et huiusmodi, haec dixisse; licet peccaverit, restituere tamen non tenetur famam, quam non abstulit, quamvis conatus fuerit auferre.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem septuagesimaetertiae quaestionis, nota detractionem materialiter, scilicet non animo detrahendi, non esse regulariter mortale peccatum: per accidens tamen posse esse mortale, si notabiliter laedat famam proximi. Sed adverte quod non laeditur fama proximi, saltem notabiliter, ex hoc quod narratur secreto crimen eius tali personae apud quam perinde erit ac si non esset dictum: ut contingit in colloquiis inter virum et uxorem de criminibus filiorum, et confessionibus eorum qui, confitentes peccata propria, dicunt imprudenter confessori in quo confidunt personam cum qua gravissime peccaverunt, et similibus. Ex his enim aut non laeditur. fama proximi, quia quaerunt magis tegere scientes quam ut etiam quis haec suspicetur: vel parum laeditur, quia propterea non impeditur a bonis iuste consequendis, et unius notitia infamiam non nisi secundum quid remote constituit, si in illo sistitur, et verum, licet occultum, dictum est. Et ad hunc casum reducitur, circa secreta. fidei commissa, petitio consilii a secreta persona, ut possit providere sibi vel alteri, et huiusmodi, quando haec fiunt cum indiscreta revelatione occulti criminis. Non est enim in huiusmodi mortale peccatum: quia non notabiliter laeditur fama proximi in effectu, neque in. intentione.:

II. In. eodem articulo secundo dubium occurrit circa illa verba: quia hoc ex ipso genere verborum habet rationem peccati mortalis. Et est ratio dubii quia ly Aoc demonstrat dicere verba per quae diminuitur fama alterius in his quae spectant ad honestatem vitae, ut patet ex contextu. litterae. Et sic intelligitur aut gratia materiae turpis. Et hoc non. Quia constat quod ex ipso genere verborum non constituitur maius peccatum quam turpiloquium, scurriitas, et si quid huiusmodi est; quae non esse ex suo genere peccata mortalia Apostolus, ad Ephes., v cap., insinuat, et Glossa Remigii ibidem notat. Quomodo ergo verificabitur quod ex ipso genere verborum sit peccatum mortale? — Aut gratia peccati mortalis significati per haec verba in altero de quo est sermo: puta quia per haec verba dicitur adulter aut fornicator, etc. Et hoc non. Quia cum iniustitia sit ex suo genere peccatum mortale, ut superius determinatum est, idem esset iudicium de verbis in materia iniustitiae, ex suo genere verborum..

III. Ad hoc dicitur quod sensus litterae neuter assignatorum esse videtur. Sed cum distinxisset Auctor quod dicere verba detractoria contingit dupliciter, scilicet formaliter et materialiter; et quod detrahere formaliter est ex suo genere peccatum mortale quia tollit famam, detrahere autem materialiter non; excipit a materiali detractione casum notabilis laesionis famae, et hunc casum praecipue accidere posse dicit in verbis detractoriis quoad honestatem vitae, quia huiusmodi verba ex suo genere sunt ademptiva famae. Quasi diceret quod' inter detrahere materialiter in aliis materiis, et in materia honestatis, haec est differentia, quod in aliis materiis raro accidit notabilis laesio famae; in materia autem honestatis saepe, quia huiusmodi detractio habet ex suo genere rationem infamativi, ac per hoc peccati mortalis de quo est sermo, hoc est de- tractionis. Et hoc quia peccata carnis sunt maioris infamiae.

Scito tamen discernere personarum differentiam, et modum dicendi. Sunt enim quaedam personae quae ex quibuslibet inhonestis irifames redduntur: ut moniales, puellae nubiles, nuptae pudicae, religiosi sui nominis curam habentes, et huiusmodi. Et de his accipienda sunt verba litterae. Sunt autem personae multae quarum famam simplex fornicatio in nullo laedit, ut iuvenes saeculares, qui tanti faciunt quod hoc dicitur de eis quantum quod cenaverunt. Et simile est de adulterio apud multos. Et, breviter, eorum nulla videtur ex alienis verbis per accidens infamia qui proprio ore hoc se patrasse libere dicunt vel iactant. — Modus autem. dicendi, scilicet assertive, vel ex auditu, aut dubitative, multam varietatem in hoc facit. Nam solus assertor proprie tollit famam. Propter quod reliqui non tenentur ad restitutionem famae, si falsum sit quod retulerunt aut dubia aestimatione narrarunt. Ex levitate. siqui dem audientis, non ex vi dicentis laeditur fama, siin istis casibus.

IV. Et licet haec dicta in se sint vera, 1 men aliter exponenda est littera, ut. formaliter inti nec ad. maiorem infamiam, sed ad ipsam infamiam quae, Beas peccatum mortale constituit, recurratur. Dicendum est igi quod ly hoc non demonstrat dicere verba inhonestatis,: demonstrat verbum notabiliter famam alicuius laedens. quod, cum doceret Auctor detractionem materialiter non esse peccatum mortale, excepit ab huiusmodi regula. detractionem materialem quando fit verbo notabiliter laedente famam. proximi, quia Aoc, idest verbum notabiliter laedens famam proximi, ex suo genere est peccatum mortale. Quod est per se notum: quia ex suo genere importat notabile nocumentum famae proximi. Et hic est planus et clarus sensus litterae. Quoniam sic redditur ratio exceptionis quoad substantiam, et non quoad quantitatis magnitudinem importatam per ly praecipue in his quae pertinent ad honestatem vitae: est enim ly hoc demonstrativum substantiae. Et rursus, quoniam sic est directe ad ropUsitufi de ME tractione universaliter, et nullum habet scrupulum. " '- Et bene nota quia in littera dicitur quod huiusmodi detractio materialiter. Jaedat famam notabiliter: et non dixit quod sit laesiva, hoc est potens laedere. Quia, ut. km est si tali modo dicatur quod non laedat notabiliter famam proximi, quamvis ex suo genere verbum sit n liter laesivum, non est peccatum mortale, propter imperfectionem actus, ut declaravimus.

V. Circa detractionem materialiter quoad finem non quoad modum, hoc est circa infamationem sui ipsius, dubium occurrit, an ille qui, tormentis victus aut metu mortis et cruciatus, infamat seipsum mentiendo, peccet mortaliter, et teneatur ad restitutionem famae suae. Et est ratio dubii quia sicut homo est dominus aliarum suarum rerum exteriorum, ita et suae famae: est enim fama inter exteriora bona hominis, quae possunt ab invito auferri. Sicut ergo potest homo, ut se a morte aut tormentis liberet, miscendo etiam multa mendacia, sine praeiudicio proximi, divitias suas dare; ita et famam suam, absque peccato mortali. - In oppositum autem est Glossa in cap. Si sacerdotibus, XV, qu. vi.

Ad hoc dicitur quod licet quidam opinentur non esse peccatum mortale infamare seipsum propter cruciatus, etc., nec esse perniciosum mendacium, quia huiusmodi confessio non valet, nec cedit sibi ad infamiam, ut in dicto capitulo dicitur: veruntamen procul dubio est quod est peccatum mortale, sicut occidere seipsum. Et ratio est quia est contra caritatis praeceptum, quo quilibet tenetur seipsum diligere. Et quia iniuriatur saltem Ecclesiae, cuius est pars, infamando partem illius iniuste: sicut occidens seipsum offendit civitatem, cuius est pars, et propterea punitur, quod careat sepultura. Et propterea tenetur Ecclesiae ad restitutionem famae sui membri. Et ex hac parte huiusmodi infamatio opponitur iustitiae, quae est ad alterum. — Amplius, infamare seipsum absolute loquendo, est peccatum mortale ex suo genere, ut patet. Ergo infamare seipsum metu mortis vel propter tormenta, etc., est peccatum mortale. Et tenet consequentia: quia nec metus mortis nec tormenta excusant actum ex suo genere peccatum mortale ab hoc uod est esse peccatum mortale; alioquin per tormenta liceret fornicari, et alia huiusmodi facere.

Ad obiecta igitur in oppositum dicitur quod quia homo non est ita suus quin sit pars alterius, tenetur ita de se disponere ut iniuriam non faciat alteri, hoc est toti cuius est pars. Exponendo autem proprias divitias pro conservatone vitae et integritatis et sanitatis corporis, nulli facit iniuriam, sed rectum servat ordinem: sed infamando se- ipsum afficit totum, ratione partis, tali nota infamiae, ut salvet vitam corporalem, quod est iniustum; sicut etiam infamare proximum. propter eandem causam esset mortale. Non est ergo eadem ratio de divitiis et fama. — Quamvis sit etiam alia differentia. Quia exponendo divitias, fit sola privatio rerum: in infamando vero non solum fit privatio famae, sed appositio infamiae. Aliud enim est sustinere privationem famae propter tormenta: aliud est apponere infamiam, quod facit infamans seipsum. Unde non potest iste excusari a pernicioso mendacio: cum sit mendacium laesivum proximi, seu totius, in magno bono; et pro quanto est contra seipsum, est plus quam iniustum, est enim contra caritatem propriam, qua quilibet non. minus seipsum quam proximum tenetur diligere. Et licet teneatur magis diligere propriam vitam quam propriam famam; et magis curam habere de privatione vitae quam de privatione famae: tenetur tamen magis curam habere ne apponat sibi infamiam quam ne auferatur ab eo vita et integritas et sanitas et quies et libertas; quoniam hoc consistit in mala pati, quod non est malum, illud vero est male facere, quod est malum.

Canon autem allegatus ex Decretis, quod confessio extorta non est ad infamiam, si generaliter intelligatur, verificabitur de infamia iuris. Nos autem de infamia moris tractamus. Nam confessio in tormentis, etsi non sit valida ad infamandum in.foro iudiciali, est tamen valida in foro conscientiae: quia est actus mixtus ex voluntario et involuntario, qui, ut dicitur in III Ezhic., est tunc in singulari voluntarius,

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertio nota tria. Primo, radicem quare peccata luxuriae sunt peccata: quia scilicet sunt contra generationem humanam, per quam suscipimus vitam. Sed esse contra huiusmodi generationem cum multipliciter contingat, scilicet vel contra debitum ordinem, vel contra finem primarium, vel secundarium, etc.; multa fiunt huiusmodi vitia, quae in suo tractabuntur loco inferius, etc.

Secundo, responsionem ad primum: quod peccata quae, in nobis distinguuntur, ut detractio et contumelia, in his quae ad Deum sunt uniuntur in blasphemia, ut superius dictum fuit.

Tertio, quod responsio ad tertium consistit in hoc, quod excaecatio mentis non est proprius effectus detractionis, sed communis sibi et alis vitiis: et propterea non concludit detractionem gravius peccatum esse,

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto eiusdem septuagesimaetertiae quaestiodubium occurrit, circa audientem materialiter tantum, hoc est sine complacentia detractionis, quando est peccatum mortale. Et est ratio dubii quia littera ponit tres casus in quibus potest esse mortale: scilicet si incumbit ex officio corrigere; si audiens novit aliquod periculum consequens; si timor humanus esset tantus quod esset peccatum mortale. Et inferius, in responsione ad ultimum, dicitur quod resistendum est detractoribus sicut raptoribus vel oppressoribus aliorum: et in calce corporis articuli quod sicut tenetur, ex Deut. xxu, sublevare asinum proximi iacentem sub onere, ita hominem ab infamia oppressum, etc. Videntur enim haec doctrinae superius datae, in art. 7 qu. Lxr, ad 3, adversari, ubi dicitur quod non obstans latroni vel non reprehendens solum tenetur quando ei' incumbit ex officio. Hic enim dicitur quod non solum si incumbit ex officio, sed etiam si novit periculum consequens, quod tenetur: immo plus, quod tenetur ipsum sub onere infamiae iacentem sublevare.

II. Ad hoc dicitur quod sententia Auctoris est una et eadem hic et superius. Neque enim intendit quod teneatur quis plus obstare detrahenti quam rapienti vel invadenti seu percutienti: sed quod proportionaliter tenetur in omni- bus materiis. Ad cuius evidentiam, sciendum quod tres numerati casus in littera ita se habent quod primus respicit non solum bonum hominis qui detrahit, vel bonum commune, sed etiam bonum proximi cui detrahitur: praecipue si est etiam subditus illi cui ex officio incumbit detractorem corrigere, quoniam tunc utrinque incumbit sibi cura, et ne detractor offendat, et ne proximus subditus laedatur in fama; magis enim tenetur ad defensionem subditorum quam aliorum. Et ideo regulandus est secundum regulas correctionis fraternae et iustitiae: et inde discernere oportet quando est mortale et quando non.

Tertius vero respicit personam audientis: quantum scilicet in eius animo timor dominetur, ut scilicet praeponat caritati fraternae humana, Et hic secundum caritatis et fraternitatis leges examinandus est.

Secundus vero respicit non ipsam infamiam proximi, sed periculum consequens, non quodcumque, sed notabile, sive illius sive alterius. Et propterea regulandus est secundum regulas non obstantis, vel participantis. Et si quidem non obstantis periculo noto vinculum consideremus, dicemus quod, quantum est ex parte sua, non tenetur sub mortali peccato nisi incumbat ei ex officio, iuxta supra dicta. Sed quantum est ex parte imminentis necessitatis proximi vel reipublicae, in spiritualibus vel temporalibus, tenetur sub mortali vel veniali iuxta conditionem necessitatis: puta quia videt inde homicidia vel proditionem vel haereticos, et huiusmodi, provenire, quibus tenetur homo, ratione instantis necessitatis sibi occurrentis, subvenire. — Si autem consideremus vinculum participantis in crimine (quod directe littera praesens intendere videtur: quia de peccato auditionis loquens, dicit, propter periculum quod audiens novit consequens, scilicet ex detractione audita), tunc ipsa auditio, tanquam causa vel con-causa periculi consequentis noti, constituit ipsum audientem in peccato mortali. Et sic audiens tenetur ratione participii in crimine detractionis, quamvis materialiter, propter notabile periculum seu damnum quod con-causat nec de hoc est sibi cura.

Ex quibus patet quod nulla est contradictio inter haec et supra dicta: et quod sicut necessitas succumbentis oneri obligat proximum ad sublevandum, iuxta conditionem. tamen necessitatis, ita quoque est in eo qui opprimitur a detractoribus.