Quaestio 11

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo primo quaestionis undecimae dubium occurrit | novitiorum, quia non videtur verum quod haeresis con- | stituatur per hoc quod, supposita adhaesione ad Christum, erretur in his quae sunt dicta ab ipso. Quoniam contingit | Christianum recedere etiam a fide ipsius Christi, et nec ipsum nec Deum credere. Talis est haereticus. Et tamen non supponit Christum. Ergo male in littera dicitur.

Ad hoc dicitur quod'assentire Christo contingit dupli- | citer: scilicet actu mentis; vel professione characteris Chri- | stiani. Ad haeresim licet saepe concurrere videatur primum, non tamen est de ratione eius, sed sufficit secundum, scilicet quod charactere fidei in baptismo suscepto Christum profiteatur. Sic enim in haeresi contingit apostatare: ut inferius patet in quaestione de apostasia.

IL. In eodem primo. articulo adverte quod, quia haeresis | est vitium non in intellectu absolute, sed in eo ut moto a voluntate eligente, nulla propositio aut sententia, proprie loquendo, potest dici secundum se haeretica, sed solum ut denominatur ab adhaesione tali ad ipsam. Cum enim una | et eadem propositio, puta, Mortui non resurgent, ad omnes infidelitatis species possit pertinere, oportet quod nullam illarum secundum se sibi vindicet. Dicta namque sententia ab haeretico haeretica, a ludaeo. perfida, a pagano gentilis denominatur. Unde propositiones ipsae secundum se sunt contrariae fidei: et sic vocandae sunt quando contrariantur articulis fidei vel sacrae Scripturae aut determinationi Ecclesiae de fide. Et istae distinguendae sunt. Quia quaedam sunt contrariae fidei secundum se et quoad nos, quarum scilicet contrarietas ad fidem est manifesta nobis: quaedam secundum se tantum, quae scilicet contrariae sunt propositionibus veris pertinentibus ad fidem, sed earum contrarietas non est nobis manifesta, quia Ecclesia non determinavit. Sicut ista propositio, Spiritus Sanctus non procedit a Filio, secundum se est contraria fidei, quia contrariatur suae contradictoriae pertinenti ad fidem: sed. quando vertebatur inter ipsos fideles in dubium, erat contraria secundum se tantum; postquam autem patefacta est per determinationem Ecclesiae, est contraria fidei secungutit se et quoad nos, et sibi assensum pertinacem praestitutum, post ipsius Evangelicam professionem, in specie haeresis reponit, ut ex supradictis patet; Et inde haeretica denominatur: sicut columna dextera dicitur in respectu ad dexterum animalis.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem quaestionis, et specialiter in E ists ad tertium, adverte diligentissime. Cum haeresis ex tribus constituatur, scilicet errore in fide pertinaci; et duo prima, scilicet error et sententia fidei, spectent ad intellectum, tertium autem, scilicet pertinacia, ad voluntatem; et hoc, superveniens praecedentibus, ita constituat rationem haeresis ut sine eo haeresis non sit, sicut nec fides sine voluntatis determinatione: manifestum primo est quod si quis sententiam fidei contrariam secundum se teneret putans se recte sentire, non intendens ab Ecclesia dissentire, talis adhaesio non est haeresis, propter defectum pertinaciae.

Sed et manifestum secundo est quod si quis, cognoscens aliquam propositionem spectare ad fidem, puta, Jesus Nazarenus est verus Deus, credat esse falsam; idest, cum occurrit sibi qiiod non est vera, consentit tali adhaesioni qua non putat esse veram; talis adhaesio est vere et proprie haeresis. Sicut namque; praesentato concubitu cum aliena uxore, consentiens in illum crimen adulterii incurrit, et sic de aliis; ita, praesentato errore in fide cum notitia quod est error in fide, consensus in illum haereticum constituit.

Et ex hoc patet quod pertinacia quae ponitur de ratione haeresis non importat obdurationem seu obstinationem, ut distinguitur contra infirmitatem, passionem et transitorium seu levem consensum, sicut dicimus aliquem fornicari ex passione, vel ex cholera consensisse in malum aliquod, et non pertinaciter:.sed sumitur pertinacia ut aequivalet vero consensui, praesupposita notitia quod sit error et quod sit in fide. Sive enim ex passione, sive ex infirmitate, sive ex quacumque alia causa perveniatur ad verum consensum in assensum propositionis contrariae fidei, cum cognitione quod sit contraria fidei, vera haeresis incurritur a Christiano. Nam talis vere pertinax pro tunc est: quoniam cognoscit Ecclesiam praecipere quod teneatur Christum esse verum Deum, et ipse non vult pro tunc sic credere.

Si quis autem minus perspicax de hac doctrina dubitat, animadvertat quod fides et infidelitas sunt contraria; et quod quemadmodum illa perficitur assensu intellectus ex consensu voluntatis, ita ista perficitur in dissensu intellectus ex consensu voluntatis; et clare videbit quod consentiens non. solum opinioni contrariae fidei, sed etiam dubio de certa propositione fidei, cognito quod certo spectat ad fidem, est infidelis; et consequenter haereticus, si erat Christianus. Nihil enim est in genere nisi mediante specie.

II. In eodem secundo articulo, in responsione ad idem tertium,' adverte quod auctoritas universalis Ecclesiae determinativa de fide principaliter residet in Summo Pontifice. Quod intellige inquantum Summus Pontifex est: quia sic, et non ut singularis persona, a Deo gubernatur in his quae sunt fidei, ita quod non potest determinare contra fidem. Et propterea nec Hieronymus nec Augustinus sententiam. suam contra huiusmodi determinationem defendit. Et hinc habes quantum cavere debes a Panormitano, Extra, de Electione, in cap. Significasti, volente quod magis doctoris quam Papae sententiae, in his quae sunt fidei, standum est. Vere ostendit illud: Quod medicorum est promittunt medici, tractant fabrilia fabri. — Haec autem in tractatu quem de Comparatione Auctoritatis Papae et Concilii fecimus, magis ostendimus.

Commentaria Cardinalis Caietani

In tertio et quarto articulo eiusdem quaestionis, ubi de punitione haereticorum agitur, dubium occurrit, an haeretici in mente solum incurrant iuris positivi poenas, et praecipue excommunicationem. Et est ratio dubii quia haeresis in mente est non solum vera, sed perfecta haeresis. | Ita quod non est de haeresi sicut de furto. Nam furtum in mente, licet sit peccatum mortale, non tamen est furtum perfectum. Sed haereticus in mente est perfecte haereticus: quia sicut fides est virtus quae perficitur interius, ita infidelitas perficitur in' dissensu interiori ex consensu voluntatis. Constat autem quod excommunicantur non haeretici manifesti, aut secundum actus exteriores, sed haeretici absolute et simpliciter. Videtur igitur quod, quantumcumque occulti, sint excommunicati. - Ex altera autem parte est quia Ecclesia non iudicat occulta.

II. Ad evidentiam huius dubitationis, scito quod Glosss Extra, de Haereticis, cap. Multorum, in Clementinis, refert Archidiaconum disputationi hoc reliquisse. Et plures affert doctores pro parte affirmativa, quoad excommunicationem. Affert quoque ad hoc multa iura. Et quoniam, allatorum iurium cum multa quae in principio pro se affert, tenens partem affirmativam indubitatam, vidissem, perspexi eius- dem minorem perspicaciam; fultus nihilominus ratione solida, ex qua solvuntur omnes: difficultates, destiti a perscrutatione iurium et doctorum allegatorum.

Duabus igitur distinctionibus in hac re utere. Prima est de occulto, quod est duplex: quoddam per se, et quoddam per accidens. Occultum per se est quod ex sua ratione sibi vindicat non subesse cognitioni sensitivae, a qua incipit humana. cognitio, secundum quam Ecclesia iudicat. Occultum vero per accidens est quod, licet sensui subiaceat, testem tamen vel testes non habet.

Secunda est de actu interiori, quod dupliciter exerceri potest. Primo, solus: ut cum quis vult facere malum aliquod, vel odio habet aliquem, vel discredit, et huiusmodi, solum in corde suo. Secundo, potest exerceri ut causa commissionis vel omissionis exterioris: ut cum quis ex odio facit vel omittit facere aliquid extra, sive illud extra sit locutio sive operatio quaecumque.

Ex his siquidem sumendum tibi est quod, licet occultissima per accidens, et actus. interiores ut rationes exteriorum commissionum vel omissionum, subiaceant Ecclesiae iudicio et censuris; occulta tamen per se, ut sunt actus interiores soli, ab Ecclesiae iudicio et censuris aliena sunt. Et ratio est quia homo videt quae parent, Deus autem intuetur cor, ut dicitur I Reg. xvi. Et propterea Apostolus prohibet horum iudicium, dicens, I ad Cor. 1v: Nolite ante tempus iudicare: quousque veniat Dominus, qui manifestabit consilia cordium.

III. Ex his autem patet primo, quod haereticus perfectissi- mus in solo corde non est excommunicatus, nec aliarum iuris humani poenarum reus. Si tamen peccatum haeresis, non ratione censurae annexae, ut in processu annuali Romanae curiae reservatur, sed absolute esset reservatum Papae vel episcopo; non posset talis haereticus ab inferiori absolvi: quoniam reservatio non est poena, sed negatio vel ademptio iurisdictionis, qua superior potest uti in quantumcumque occultis.

Patet secundo quod, si haereticus in corde exteriori aliquo opere vel verbo peccatum suum exequatur seu dicat, statim est excommunicatus; etiam si nullus audiat, videat aut quomodolibet percipiat nisi ipsemet. Quia tunc haeresis peccatum non nisi per accidens est occultum Ecclesiae: per se enim habet unde possit ab Ecclesia sciri, quia est peccatum exterius. Et propterea oportet confessores inquirere, cum poenitentes tepidi in fide qui victi tentationibus consentiunt contra fidem occurrunt, an etiam secum solus ore protulerit infidelitatem suam quando in illa erat.

Patet tertio quod, cum prohibetur inquisitoribus quod odio vel amore, etc., non omittant procedere contra haereticos, sub excommunicationis latae sententiae poena; non excommunicatur actus interior solus, sed actus exterior, puta impositio vel omissio, ex interiori odio vel amore procedens. Et simile est in aliis.

Et in hoc decepta videtur glossa allata, quia non distinxit inter cor solum et cor ut rationem extrinseci, nec inter occultum per se et occultum per accidens, ut nos fecimus.