Quaestio 77

Commentaria Cardinalis Caietani

IN primo articulo quaestionis septuagesimaeseptimae, solus modus quo passio movet voluntatem, declarandus occurit, addendo ad dicta in articulo secundo quaestionis nonae, ubi eadem quaestio ex parte voluntatis absolute agitata est: modus enim in ordine ad causandum peccatum, ex parte ipsius passionis tractatur. Modus igitur est quod passio afficiens appetitum, afficit proportionaliter, per viam redundantiae, phantasiam. Sunt enim, ut in II de Anima dicitur, appetitivum et phantasticum animae indistincta loco, entomis decisis attestantibus: et sicut ad linguam cholera infectam, gustus iudicium erroneum fit, ita ad appetitum passione infectum, immutatur phantasia, et iudicium etiam aestimativae consequenter. Et quia intellectus movetur a phantasmate, consequens est ut a phantasmatibus sic compositis iudicio aestimativae, moveatur intellectus ad iudicandum idem: praesertim quia iudicium est de singulari, in quo plurimam vim obtinet iudicium cogitativae.

Rursus ex hoc quod appetitus sensitivus passione vehementi afficitur, hic homo non solum secundum illam partem, sed absolute mutatur animaliter, et est aliter dis- positus. Et ratio est quia appetitus animalis est primo propter totum suppositum, ut ex dictis in Prima Parte patet: in hoc enim differt ab appetitu naturali singularum potentiarum et partium; et propter hoc datus est a natura animali. Ex hoc autem quod hic homo est aliter dispositus, sequitur ut aliquid sit sibi, durante illa dispositione, conveniens, quod prius non erat, quodque absolute et secundum rationem est disconveniens: incipit namque convenientia ex altero extremorum variato. Ex hoc autem quod aliquid est conveniens modo huic sic disposito, sequitur et quod secundum iudicium aestimativae et rationis, iudicet illud sibi nunc conveniens: quia qualis unusquisque est, talis ei finis videtur. Et sic dispositio subiecti passione facta, mutat iudicium rationis de obiecto, quod est motivum voluntatis. Et sic ex parte obiecti, passio movet voluntatem,

Haec via ex parte obiecti, est tutior: prima, ex parte ipsarum potentiarum, hanc adiuvit. Ex neutra autem, ut vides si memor es dictorum, voluntas necessitatur: quia ex parte obiecti motio est, et ad necessitatem requiritur alter motor ex parte subiecti ad exercitium actus. Propter quod voluntas libere sequens huiusmodi obiectum, peccat.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo septuagesimaeseptimae quaestionis, Laubium occurrit de conclusione approbativa opinionis Socratis, scilicet, Voluntas nunquam in malum. tendit, nisi cum aliqua ignorantia vel errore rationis; et de eius ratione, quia scilicet voluntas est solum boni vel apparentis boni. Contra conclusionem namque currunt argumenta Scoti, in III Sent., dist. xxxvr. Primo, ex articulo Pari- siensi: Stante scientia in universali et particulari, volunlatem non posse in oppositum errorem.

Secundo, ex multis auctoritatibus Augustini dicentibus quod quandoque scientes peccamus.

Tertio, ex auctoritate Aristotelis, II. Ethic., quod scire parum aut nihil valet ad virtutem. Si enim rectitudo intellectus exigitur ad bene velle, tunc scire multum valeret ad virtutem. Immo sequitur quod non esset persuadendum alicui quod bene vellet, sed quod recte consideraret.

Praeterea, rectitudo rationis, tam in practicis quam in speculativis, constat ex terminis et forma syllogismi perfecti. Igitur ratio practica erit ex se perfecta, quidquid in appetitu sequatur. Et consequenter potest voluntas male eligere, intellectu existente perfecto,

Praeterea, arguo ad idem, quia stat quod ratio ostendat utrumque oppositum secundum quod est, puta furari et non furari (est enim oppositorum); et quod voluntas determinet se ad unum quia vult. Et quod hoc sic sit, testatur Aristoteles, in IX Metaphys., ubi vult quod scientia sit oppositorum, sed a proaeresi, idest ab electione, determinetur ad unum. Non igitur oportet intellectum errare vel ignorare, ad hoc quod voluntas male velit.

Contra rationem vero, quia inefficax videtur. Stat enim intellectum in nullo errare; et voluntatem peccare, appetendo vere bonum apprehensum, non debito modo.

II. Ad hanc dubitationem, licet in primo articulo sequentis quaestionis, in responsione ad primum, videatur tractanda, quia ibi consummatur quaestio haec de peccato contra scientiam, quae hic tractatur ex una parte tantum, scilicet ex parte passionis; propter opinionem tamen Socratis hic approbatam, dicitur cum. Auctore quod impossibile est voluntatem peccare absque ignorantia vel errore intellectus, propter rationem in littera allatam. Sed sunt hic duo advertenda. Primo, quod ignorantiae nomine in proposito intelligitur etiam ipsa actualis inconsideratio. Et ex hoc solvuntur omnia argumenta contra positum errorem intellectus. Ex hoc enim habes quod sufficit ad apparens bonum, quod actuali inconsideratione transferatur de ordine veri boni in non vere bonum: ut de peccato angeli in Prima Parte dictum est. - Et per hoc solvitur obiectio contra rationem allata.

Secundo, quod apprehensio requisita ad hoc quod voluntas appetat aliquid (non enim ferri potest nisi in apprehensum), non est quaecumque cognitio, alioquin intellectio speculativa sufficeret, cuius oppositum habetur ex HI de Anima: sed est cognitio iudicans et praecipiens hoc esse appetendum. Nunquam enim aliquis aliquid appetit quod non iudicat appetendum, iudicio subito vel deliberato, expedito vel impedito, etc. Nunquam etiam aliquis iudicata appetenda esse eliget, nisi imperet sibi ipsi animus appetendum esse. Ex hoc autem patet quod, si appetendum aliquod est vere iudicatum bonum, quando, sicut, ubi, etc., et sufficienter praeceptum; oportet sequi electionem, ut patet per Augustinum, in VIII Confess., et Aristotelem, in VII Ethic., et supradicta; et sic erit electio bona. Si autem appetendum non est vere iudicatum, aut sufficienter praeceptum bonum; tunc cum mala electione defectus positive vel negative est in intellectu, dum voluntas fertur in bonum non vere sed apparens, ex illo defectu. Et quia haec duo membra distinguuntur contradictorie, consequens est ut non sit dare medium.

III. Ad obiecta autem in oppositum, dicitur quod auctoritates omnes dicentes hominem appetere contra scientiam, intelligunt contra scientiam habitualem, vel actualem in universali, vel actualem particularis absolute; ut in responsione ad primum articuli primi sequentis quaestionis, dicitur. Unde articulus Parisiensis de intellectu in universali, et particulari secundum se considerato in actu, verus est: cum quo stat ignorantia particularis in comparatione. — Posset quoque dici quod est verus de particulari in actu etiam relato, quoad actum iudicii non praeceptivi: cum tali enim iudicio stat oppositum iudicium praecipiens, in quo est defectus. — '

Auctoritas Aristotelis loquitur de scientia morali distincta contra scire prudentiae. Et de illa, cum sit universalium, constat parum vel nihil valere: de ista autem constat esse formam et definitionem virtutum. Et quoniam haec dependet ab appetitu recto, et e contra, ideo oportet vitioso suadere et quod consideret, iudicet et sollicitetur recte, et quod mutet appetitum: alterum enim sine altero insufficiens invenitur.

Ad primam rationem, quod rectitudo rationis pendet ex solis terminis in forma syllogistica, dicitur quod maior ista est falsissima universaliter. Et ratio est quia quaedam rectitudo est in ratione secundum se: et haec ex solis terminis pendet. Quaedam est in ratione non secundum se, sed ut mota ab appetitu: et ista dependet non ex solis terminis, sed ex connexione conformi appetitui recto; unde in VI Ethic. dicitur quod verum intellectus practici est confesse se habens appetitui recto. Unde cum prudentiae scientia sit in intellectu. ut subest voluntati, ut patet ex dictis; rectitudo rationis eius non ex evidentia terminorum ad rationem absolute, sed ad rationem motam a recto appetitu, dependet. — Et si huius responsionis non es capax, distingue quod rectitudo rationis secundum se, pendet ex terminis et forma syllogismi: sed ut iudicanda a nobis et praeceptiva, pendet ex appetitu in moralibus, quia galis unusquisque est, talis ei finis videtur. Et ideo est impossibile quod sit perfecta ratio sola ex terminis et syllogismo, quidquid in voluntate sit: oportet enim voluntatem esse bene dispositam, si ratio perfecta sit ratione morali particularissima sine defectu, ut dictum est. - Utraque responsio bona videtur: sed prima est formalis et profunda.

Ad rationem aliam, quae est omnium difficillima, quoniam tangit primam radicem; dicitur quod in hoc ipso quod voluntas determinat se et intellectum ad alterum oppositorum quod est malum, intervenit ignorantia aliqua. Oportet namque, voluntate aliquid appetente, illud iudicari appetendum nunc, hic, etc.: et cum in veritate non sit appetendum, patet ignorantia aliqua.

IV. Sed an ignorantia sit prius natura quam appetitus, difficile est videre. Ex eo namque quod obiectum est voluntatis, illud sic iudicatum prius natura videtur: ex eo vero quod effectus voluntatis videtur determinantis intellectum, iuxta doctrinam Aristotelis, posterius natura videtur.

Ad hoc dicitur quod determinatio intellectus ad alteram. partem in moralibus, cum contingentia sint, quando ex passione provenit, praevenit manifeste electionem, ut patet ex supra declaratis. Sed quoniam hoc est per accidens, absolute loquendo de determinatione intellectus, dicendum simpliciter est quod voluntas determinat intellectum ad iudicandum alterum oppositorum faciendum, sed diversimode in bonis et in malis. Quia.cum neutrum oppositorum. habet rationem mali moraliter, voluntas ex se sola flectit iudicium quo vult: ad alterum vero oppositorum moraliter malum, voluntas ipsa flectit iudicium, sed non nisi concurrente ad hanc flexionem aliquo alio defectu intellectus, saltem non-consideratione omnium considerandorum, quae sufficit ad hoc quod omnis malus ignorans sit, ut de peccato angeli dictum fuit. Iudicium igitur de agendo vel appetendo morali malo, cum in ratione propositi sit prius natura voluntate mala, etin ratione acceptati sit posterius natura eadem, et acceptetur ex aliquo defectu intellectus, quia malum secundum se non est acceptabile, resolvendum est in tria: in ipsum iudicatum, seu iudicium, quod acceptatur; et in defectum intellectus, unde quodammodo acceptatur; et ipsam passive acceptionem a mala voluntate ilatam. Et quoad duo prima, praevenit voluntatem malam ut obiectum et conditio nonnulla eius, sive ex parte eius sive ex parte intelligentis: quoad tertium autem, est effectus voluntatis. Et sic omnia consona inveniuntur.

V. In eodem articulo, notato singularissime ultimas responsiones; et, memorata praedicta distinctione, considerato semper quod propositiones scitae et ignoratae in particulari in actu practico, non sunt contradictoriae. Licet enim existens in passione credat hanc nunc fornicationem secundum se non esse faciendam, credit tamen, omnibus con-. currentibus, nunc hanc fornicationem esse committendam: nisi enim hoc animo sentiret, non faceret eam. Constat autem non esse contradictorias illas quae non sunt ad idem, similiter, etc. Et si ille in malitia aut passione existens, dicat se sentire in animo contradictionem in actu, mentitur,

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo sexto, omissis tertio, quarto et quinto, duo dubia occurrunt circa responsionem ad primum. Superius namque in q. LXXIII, art 3, dictum est quod gravitas essentialis peccatorum attenditur secundum. obiecta: nunc vero dicitur quod magis attenditur secundum aversionem.

Et ex hoc nascitur secundum dubium. Quia si gravitas peccati attenditur secundum obiectum, augmentata conversione ad obiectum, augebitur peccatum: quoniam conversio non per accidens, sed per se respicit obiectum, unde est gravitas.

II. Ad primum horum dicitur quod gravitas peccatorum attenditur secundum obiecta causaliter: secundum autem aversiones formaliter, quia gravitas conditio est malitiae, quae in aversione peccati consistit. Et propterea hic dicitur quod magis attenditur ex parte aversionis.

Ad secundum dicitur quod aliud est loqui de obiecto peccati; et aliud, de conversione ad obiectum. Augmentato

namque obiecto, augetur aversio et malitia: quia per se sequitur ad illud, ut superius patet. Augmentata autem conversione ad ipsum, non oportet augeri aversionem: quia conversio ex intentione mensuratur, quae per accidens respicit obiectum ut causat aversionem. Et propterea in littera augmentata conversio causa per accidens ponitur respectu aversionis.

III. In responsione ad tertium eiusdem articuli sexti, scito quod Auctor intendit quod motus voluntatis dupliciter potest intendi: scilicet inquantum proprius voluntati; et inquantum communis voluntati et passioni. Si sit intensus ut proprius voluntati, idest ex ipsa inclinatione voluntatis; quanto intensior, tanto gravior culpa, et similiter maius meritum. Si autem sit intensus ut communis, idest ex passionis incitatione; sic non quanto intensior, tanto gravior culpa, nec maius meritum. Et ratio est quia intensio ista consurgit ex causa diminuente rationem voluntarii: peccatum autem et meritum consistunt in ratione voluntarii.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo septimo habes quod peccata sequentia amenTni. ebrietatem et similia, quando fuerunt voluntaria, imputantur. Memento quod non imputantur ut peccata illarum specierum: sed ut circumstantiae primorum peccatorum, - Cum autem audis quod infirmitas corporis voluntaria non excusat a peccatis sequentibus, intellige, durante illius infirmitatis affectu. Post poenitentiam enim, etiam si corporis infirmitas perseveret, excusatur a peccatis sequentibus.

Et haec de isto articulo a me sub brevitate dicta sufficiant: quoniam "nihil aliud necessarium et notatione dignum, scribendum occurrit.

Commentaria Cardinalis

In articulo octavo, in responsione ad secundum, recole quod primus motus adulterii et ipsum adulterium in conversione conveniunt, eiusdem enim sunt speciei; et in aversione differunt, hoc enim est mortale, illud veniale.

Et hinc videbis quod aversio per accidens sequitur ad conversionem, quam causat passio. At si ex parte obieci moveatur difficultas, distinguatur ut in art. 6 paulo ante distinctum est, de conversione et obiecto