Quaestio 64

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo secundo quaestionis sexagesimaequartae, omisso primo, dubium occurrit ex Scoto, in Quarto, dist. xv, qu. iii, de causa iuste occidendi hominem, Opinatur siquidem quod non liceat peccatorem occidere nisi in casibus exceptis a Deo, scilicet blasphemiae, homicidii, et aliis in sacra Scriptura contentis aut a Deo revelatis. Et ratio sua est quia nulli inferiori licet in lege superioris dispensare. Sed Deus absolute prohibuit hominem occidi, dicens: Non occides. Ergo nulla lex positiva constituens hominem occidendum iusta est, si in illis casibus statuat quos Deus non excipit. - Et ex hoc deducit duo Scotus. Primum est, quod non videt quod lex iusta possit esse quod fur qui | est pure fur, non invasor, etc., occidatur: quoniam bullam | super hac exceptione de caelo descendentem, inquit, non audivimus. — Secundum est quod poena occisionis pro adulterio, quae in lege veteri statuta erat ab ipso Deo, ab eodem revocata est, iuxta loan. vir: Nemo te condemnavit? Nec ego te condemnabo, etc.

In oppositum autem est consuetudo fures occidendi, et lex adulteram occidens.

II. Ad hoc dubium non oportet aliunde mendicare responsionem; sed super fundamento solido in littera posito construere, Et naturalis namque et theologica simul in littera radicalis ratio affertur, cum pars perniciosa toti abscindenda dicitur, et homo perniciosus communitati pars perniciosa subsumitur; quodque in ordinem bestiarum transit, utpote propter aliud et tanquam de genere bonoutilium sit, Scriptura teste probatur, e et ordo divinae providentiae manifestat, quo homines, qui propter seipsos, te liberi, procreati sunt, ex hoc quod malos seipsos cem propter alios, bonos scilicet, disponuntur, ut patet ex eo quod, ne boni patiantur, Dominus prohibet malos eradicari, Matth. xui. Cum enim ratio moralium sumatur ex fine; et salus bonorum sit ratio quare mali non sint eradicandi de terra viventium: consequens est ut quando salus bonorum exigit malorum occisionem, occidendi sint; et quando. non, non.

Ad. fundamentum Scoti dicitur quod praecepta veteris - legis, Aequantum. sunt iudicialia, cessaverunt in passione Christi: inquantum sunt moralia, aeterna sunt. De moralibus autem praeceptis, quomodo, quare et quando ligant, rationis est naturalis disserere et definire, Unde non oportet magis recurrere ad exceptionem Dei circa occisionem hominis quam circa ablationem rerum, quam circa cetera nocumenta hominum: omnia siquidem lesus Christus morali rationi reliquit. Non enim occidere hominem ideo est peccatum quia prohibitum: sed e contra ideo prohibitum quia malum. Et propterea non oportet expectare bullam ab Auctore naturae, sed scrutari secundum lumen signatum ab eo super nos, quando occidere hominem peccatorem est malum, et quando non. Quando enim est malum, tunc est prohibitum a Deo per illud praeceptum, Non occides: quando autem non est malum, non est per id prohibitum a Deo, qui praecepta moralia promulgavit in lege utraque, negativa quidem quia mala sunt quae prohibentur, affirmativa vero quia bona sunt quae mandantur.

Et haec in communi de omni peccatore vera sunt. In speciali autem de fure dicendum est quod quando perniciosi sunt fures paci publicae, non minus quam hostes publicae pacis possunt publica auctoritate occidi. — Revocatio autem extorta ex illis verbis Domini de poena adulterae, si ad iudicialium praeceptorum evacuationem referatur, nulla est. Non enim propter illa Domini verba minus licuit iudicibus et principibus terrarum occidere adulteras quam ante licuerat et modo constat licere. Evangelicae namque legis misericordiam, quae poenam sanguinis non imponit, sed benefaciendum etiam inimicis mandat, monstrabat Salvator: non autem civilem potestatem principibus rectoribusque auferebat.

III In eodem articulo secundo quaestionis sexagesimaequartae, in responsione ad tertium, si etiam responsionem desideras ad id quod in argumento afferebatur, scilicet quod caritatis amicitia est ad omnes, et eis volumus esse et vivere: habes ex supradictis de ordine caritatis solutionem. Ordinata namque caritas magis diligit commune bonum quam vitam temporalem talis peccatoris, Et propterea praecisionem illius mavult quam perniciem communis boni.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio eiusdem sexagesimaequartae quaestionis dubium occurrit. Nam Auctor in II Sent., dist. xrrv, art. penult., ad ult., dicit quod quando non est recursus ad superiorem, laudabiliter tyrannus qui per violentiam se fecit dominum, occiditur a privata persona. Quamvis [ergo] non omnem peccatorem, possit privata occidere persona, talem tamen peccatorem licebit occidere. Et confirmatur: quia ludic. ur Aod, persona privata, occidit Eglon, regem Moab, pro liberando populo ab eius servitute. Quomodo stant haec simul cum doctrina praesentis articuli?

Ad hoc dicitur distinguendo de tyranno, quod est duplex. Quidam est tyrannus in modo tantum regendi: ut pluries contingit quod veri domini tyrannice regunt, ad suam utilitatem omnia convertentes, discordias inter subditos seminantes aut nutrientes ut ipsi lucrentur vel exaltentur, etc. Et de tali tyranno non est quaestio: quoniam constat quod non licet cuilibet de populo illum occidere; propter huiusmodi enim tyrannos reprobata fuit in concilio Constantiensi, session. 15, propositio dicens quod quilibet tyrannus licite. potest a quolibet suo subdito occidi.

Quidam autem tyrannus est in ipso iure dominii: quia scilicet usurpavit sibi dominium vi armorum vel alias inique. Et de tali tyranno est sermo. Et duo dicimus. Primo, quod licite potest a quolibet de populo occidi pro libertate populi, quando non est recursus ad superiorem a quo possit iustitia fieri de huiusmodi invasore. — Secundo, quod quando sic occiditur, non occiditur a persona privata propria, sed publica auctoritate.

Declaratur utrumque ex hoc quod talis tyrannus est hostis populi, habens continuum bellum iniustum cum populo. Quod enim sit hostis populi, patet ex hoc quod invasor est et oppressor libertatis seu iuris publici illius. Quod autem intelligatur habere continuum bellum cum populo, patet ex eo quod inchoatum bellum quo, populum invadens, seipsum nominavit dominum aliosque coegit ad recognoscendum se ut dominum, nulla est tregua interruptum, nulla pace terminatum, sed succumbens iacet populus. Cum autem bellum hoc ex parte populi sit iustum et ex parte tyranni iniustum, consequens est ut quilibet de populo insurgens pro populo contra tyrannum, bellum agat iustum: ac per hoc licite potest tyrannum illum occidere auctoritate iusti belli, quae est auctoritas publica, ut patet ex supradictis. Nec obstat si tyrannus a principio sine bello se fecerit dominum. Quoniam ipsa usurpatio dominii invito populo, est debellare populum. Semper ergo est bellum implicitum aut explicitum: et publica semper intervenit auctoritas explicite, ut in bello explicito, vel implicite, ut in bello implicito. Vices igitur procul dubio totius communitatis gerit pars quae, ipsius negotium tam utiliter gerens, ad ipsius liberationem procedit. — Et hoc modo Aod, ut Auctor in I lib. de Reg. Princ. dicit, in cap. vr, occidit Eglon, scilicet ut hostem. Et iuxta hunc sensum intelligenda sunt verba Auctoris in II Sent. Et sic omnia consonant. x

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quarto, in responsione ad tertium, adverte hinc quod coniunctio dominii temporalis cum spirituali non aequam reddit utriusque conditionem, ut possit et tanquam praelatus omnia illus officii, et tanquam dominus omnia illius dominii facere sicut si solum esset dominus. Patet enim quod non potest episcopus qui est dominus temporalis exercere iudicium sanguinis, bellare et huiusmodi, quae tamen posset si esset tantummodo dominus temporalis. ibo omini dpbimii o modificatur a spirituali, ita ut quaecumque dedecent praelatum, dedeceant dominum qui simul est praelatus et dominus. Et merito: quia nobilius debet ad se trahere ignobilius. Et, ex hac radice habes quod non licet huiusmodi praelatis et dominis simul vacare venationibus et aliis prohibitis clericis et praelatis, sicut non sunt eisdem licita alia supradicta: eadem enim ratio est quoad esse licitum vel illicitum, qaem non sit eadem poena.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quinto et sexto nihil aliud scribendum occurrit nisi quod difficultas tertii argumenti in sexto articulo tra- ctabitur inferius, cum exposita erit quaestio de iudice. Et tunc etiam de ministro iudicis tractabitur.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo septimo eiusdem quaestionis sexagesimaequartae, intellige bene distinctionem litterae, scilicet quod dupliciter potest referri occisio alterius ad conservationem vitae propriae: primo, ut medium ad finem; secundo, ut consequens ex necessitate finis. Et ut in littera dicitur, multum interest altero modo se habere. Nam. et finis et medium ad finem cadunt sub intentione: ut patet in medico, qui intendit sanitatem per potionem vel diaetam. Id autem quod consequitur ex necessitate finis non cadit sub intentione, sed praeter intentionem existens emergit: ut patet de debilitatione aegroti quae sequitur ex medicina sanante. Et iuxta duos hos modos diversimode occidere potest licite persona publica, et privata. Nam persona publica, ut miles, ordinat occisionem hostis ut medium ad finem subordinatum bono communi, ut in littera dicitur: persona autem privata non intendit occidere ut seipsum salvet, sed intendit salvare seipsum, non destiturus a sui defensione etiam si alterius mortem ex sua defensione oporteat sequi. Et sic iste non occidit nisi per accidens: ille autem per se occidit. Et propterea ad illud requiritur publica auctoritas, ad hoc non.

II. In eodem articulo septimo dubium occurrit circa illam rationem redditam in littera quare non tenetur homo praetermittere actum. tutelae propriae vitae ad evitandum occisionem alterius: quia plus tenetur homo vitae suae providere quam vitae alienae. Et est ratio dubii quia qui, defendendo se, suum occidit invasorem, non solum t illum vita hac, sed etiam vita aeterna: quoniam occidit illum in peccati mortalis actu, quo iniuste aggreditur defensorem. Constat autem quod defensor tenetur plus diligere vitam spiritualem animae proximi cuiuscumque quam vitam propriam corporalem, secundum caritatis ordinem. Tenetur ergo praetermittere actum tutelae propriae vitae, non ut evitetur occisio alterius quantum ad vitam temporalem, sed ut evitetur occisio alterius quantum ad vitam aeternam, quoniam ponitur ex hoc extra statum poenitentiae.

Ad hoc dicitur quod, licet magnae caritatis esset ut is cuius vita non est necessaria alienae saluti spirituali, privari se pateretur vita praesenti ut invasor haberet spatium poenitentiae, et sic se Deo redderet, ad hoc tamen non tenetur. Quoniam ponere vitam pro anima proximi non est actus caritatis ad quem de necessitate tenemur, nisi in casu quo tenemur eius saluti providere: ut superius in qu. xxv, art. 5, ad ult, dictum est. Constat autem quod hic non est casus talis: quoniam iste in nullo est necessitatis, sed iniquae voluntatis articulo constitutus. Quia igitur defensori incumbit cura providendi saluti propriae vitae, nec tenetur providere vitae corporali aut spirituali invasoris; consequens est ut cum ordinata dilectione caritatis amet magis salutem spiritualem proximi quam vitam propriam, et tamen hunc actum tutelae non praetermittat cum consequente damno utriusque vitae alterius: quia ad hunc effectum non tenetur nisi in casu, quia non est sibi commissa cura de illo, sed de corpore proprio. Et sic ratio, quae super cura suae corporalis vitae fundatur, stat solida: et tanto plus quanto satis a remotis, hoc est per accidens, effectus illius defensionis. Potest enim in instanti poenitere: et est alterius ordinis ab effectibus corporalibus, qui etiam per accidens sunt a defensione illa.

III. In eodem articulo septimo, in materia secundi argumenti, dubium occurrit an, defendendo res, liceat occidere. Et est ratio dubii, tum quia homo tenetur plus providere alienae vitae quam propriis rebus: tenetur namque praeponere vitam alienam omnibus rebus exterioribus; ut patet ex eo quod qui potest et non pascit fame morientem, homicida est. Tum quia Exod. xxu dicitur quod diurnum furem, etiam infringentem domum, si quis occiderit, reus erit homicidii. — In oppositum est et civilis iuris, et multorum auctoritas doctorum.

Ad hoc dubium a quibusdam dicitur quod dupliciter contingit defendere res: scilicet recuperabiles, vel irrecupebiles Ft quod quando accidit quod invasor auferre nititur res meas, si ego possum res meas etiam si auferentur, recuperare per viam iudicis, non possum, defendendo res, Occidere raptorem. Si autem non possem per viam iudicis recuperare res meas si auferuntur, possum, defendendo res meas, licite occidere. Nec alia affertur ratio nisi quia defensio rerum est licita. Et ius hoc concedit, ut in I. Furem, tf., ad legem Corneliam de Sicar. — Alii autem dicunt quod licet impune occidere saelvando res, quantum ad forum civile: sed in foro conscientiae non licet. Et affertur ad hoc cap. Interfecisti, Extra, de Homicidio.

Mihi autem aliter occurrit ex principiis habitis dicendum: scilicet quod quando quis non potest aliter res suas defendere. quin. sequatur ex defensione occisio invasoris, licite potest, defendendo, occidere illum. Et est ratio illa eadem quae assignatur in littera: quia scilicet plus tenetur aliquis curam habere rerum suarum, quae sunt adminicula vitae suae et virtutis atque felicitatis, quam alienae vitae. Quod probatur, quia cuilibet imminet cura rerum suarum, in ordine praecipue ad virtutem, non autem cura alienae vitae nisi in casu necessitatis: constat autem quod plus tenetur quis providentiam: habere eorum quorum cura sibi imminet simpliciter et absolute, quam eorum quorum cura non sibi imminet nisi in casu. — Et manifestatur amplius hoc ex supra dictis in art. 8 qu. xxv: quod scilicet non tenetur homo in speciali singulos proximos diligere ex caritate, neque secundum actum interiorem neque secundum actus exteriores. Si igitur non teneor diligere in particulari invasorem, nulla mihi cura est de illius vita commissa. De adminiculis autem vitae propriae et virtutum, constat oportere me curam habere. Quod simus autem extra casum necessitatis ex eo patet quod invasor seipsum sponte in tali casu ponit, inferendo talem iniuriam proximo quam ille non potest evadere nisi occidendo: in articulo ergo iniquae voluntatis et mortis seipsum ponit, ut iniurietur alteri.

Signum autem quod haec sit Auctoris intentio habetur ex hoc quod Augustini in I de Lib. Arb. auctoritas loquitur non solum de vita corporali, sed de aliis quae inviti perdere possumus. Et in speciali ibi quidem de libertate et pudicitia loquitur: postmodum vero, in prosecutione eiusdem primi libri, sub eodem ordine, scilicet eorum quae inviti perdere possumus, ponit honores et divitias. Unde cum in hac responsione Auctor glosset illam universalem, scilicet, pro his rebus quas contemni oportet, insinuat quod eadem est de omnibus huiusmodi ratio. Ita quod et Augustini sententia ibidem salvatur de his qui intendunt occidere pro salvandis rebus, etc.: et praesens doctrina salvatur de his qui non intendunt occidere, sed salvare res, et occisio se habet consequenter et per accidens.

IV. Ad primam igitur obiectionem dicitur quod cum maiore dilectione proximi quam rerum stat quod possim actum huiusmodi tutelae exercere; quoniam illa maior dilectio proximi non oportet quod sit nisi in communi, extra casum; haec autem tutela provenit ex cura particulari. Et sicut stat me plus diligere salutem animae proximi quam salutem meam corporalem, et tamen de proximi salute nunquam cogitare, illam nunquam in speciali amare, de corporali autem vita cogitare et in particulari diligere illam, propter iniunctam mihi istius curam, non illius: ita stat quod plus diligo vitam proximi quam res meas, et tamen de illa nunquam curem in speciali nisi in casu, istae autem me sollicitent; eadem ratione, quia scilicet istarum in ordine ad vitam et virtutem cura mihi imminet, illius non. Falsum ergo assumitur, quod tenear plus providere alienae vitae quam curam habere rerum mearum ut adminicula sunt vitae et virtutis, quamvis tenear plus diligere alienam vitam quam res meas. Sed, ut declaratum est, modus diligendi, scilicet in communi vel speciali, et cura mihi imminens vel non imminens, omnia solvunt.

Ad secundam obiectionem dicitur quod, cum illa verba ad praecepta iudicialia spectent, in foro iudiciali intelligenda sunt, in quo non discernitur an defensor intendat occidere pro salvandis, an salvare et ex consequenti sequitur Occisio. Sermo autem noster est in foro conscientiae, ubi intentio discernitur et iudicatur. - Rursus, lex illa absolute loquitur, et non in casu in quo non. potest aliter vim vi repellere: nos autem in solo hoc casu loquimur. Unde non excusamus quando potest repellere vim capiendo ipsum, vel quocumque alio modo.

Decretalis. autem illa Interfecisti non est contra dicta. Quoniam affirmando cum adversativa, Si autem te tuaque liberando, interfecisti, oppositum casum tractat respectu praecedentis, scilicet, Interfecisti furem aut latronem ubi comprehendi poterat absque occisione. Et licet non dicat disiunctive, £e vel tua, sed copulative, te tuaque; non propterea dicit quod, si solum tua liberando interfecisti (ubi aliter absque occisione salvari nequiverint), homicidii reus es.

V. Ex his autem patet solutio alterius quaestionis ab Augustino, ubi supra, et posterioribus mota: an liceat, repellendo violentiam stupri, adulterii, sodomiae et huiusmodi, occidere. Quoniam quando non potest aliter evadere quae tunc ad hoc infertur actualiter vim, licite potest. tuendo suorum membrorum libertatem, occidere. Et tanto plus licet in defensione hac quam in defensione rerum exteriorum, quanto vis haec magis aestimatis rebus infertur, et periculum consensus magnum ex hoc imminet, qui virtutis bono contrariatur. Unde Tullius, in oratione pro Milone, laudabiliter commemorat militem adolescentem qui, ne turpiter pateretur a tribuno militari, propinquo Caii Marii, ipsum interfecit.:

VI. In responsione ad tertium in eodem articulo, considera quod materia est iuris positivi irregularitas: et novo iure; in Clem. unica de Zomicid., statutum est quod is qui, aliter mortem evitare non valens, suum occidit invasorem, irregularis non est. Quae lex si tempore Auctoris extitisset, non scripsisset hoc Auctor.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo octavo eiusdem sexagesimaequartae quaestionis, circa imputationem casualis homicidii, notandum est quod, cum dupliciter contingat homicidium casuale imputari, scilicet dando operam rei licitae vel dando operam rei illicitae, aliquae conditiones sunt communes utrique modo, et aliquae propriae singulis. Communes quidem sunt tres. Prima est quod non sit intentio occidendi: quia iam non esset casuale homicidium. — Secunda est quod mors sequatur ex opere illius cui imputatur: ut in calce corporis articuli expresse habetur. Et ratio est quia, cum homicidium non sequatur ex intentione illius, si etiam non sequatur ex illius opere, nulla restat ratio quare illi imputetur occisio. Et ex hoc capite excusatur non intendens occidere percussor ab homicidio, quando mors ex mala cura vel regimine sequitur. Et propterea in particularibus casibus iudicandis oportet diligenter advertere an ex illius cui imputatur opere mors subsecuta fuerit. — Tertia est quod debuerit removere id ex quo sequitur homicidium: ut in medio corporis articuli habetur. Ita quod ad hoc quod alicui imputetur homicidium, requiritur quod non solum potuerit removere illud ex quo mors sequitur, puta iactum lapidis, gladium accinctum, etc.: sed etiam quod debuerit illum auferre, hoc est quod obligatus fuerit divino vel naturali vel humano iure ad removendum illud; vel positive, puta auferendo accinctum gladium, vel negative, puta abstinendo a iactu lapidis. Et ratio huius conditionis est quia ad hoc quod imputetur alicui homicidium, oportet quod voluntarium sit directe vel indirecte: et cum. casuale non sit directe voluntarium, oportet quod sit voluntarium indirecte. Constat autem ex dictis in praecedenti Libro quod ad voluntarium indirecte non sufficit quod voluntas possit prohibere, sed requiritur etiam quod debeat prohibere: alioquin non ei imputatur. Oportet igitur in casibus iudicandis considerare si is cui imputatur tenebatur ad abstinendum a tali opere, seu removendum tale quid, unde secuta est mors. Ex hoc enim capite excusor ab homicidio si petenti a me divite centum aureos, alioquin cogetur ire ad occidendum aliquem vel aliquos ut tantum lucretur, nego et non do: quia licet possim dare et sic prohibere homicidia, non tamen teneor dare.

II. Ad proprias autem conditiones singulorum modorum descendendo, quando datur opera rei licitae, unica opus est conditione, ut scilicet diligentem adhibeat diligentiam ne mors sequatur, ad hoc ne sibi homicidium imputetur. Ex negligentia siquidem imputatur: dictum est enim in praecedenti Libro quod negligentia eius ad quod homo tenetur ex praecepto, peccatum mortale est. Veruntamen diligentia secundum naturam negotiorum, temporis ac personarum censenda est. In quibusdam namque negotiis diligens est qui illud ut consuevit fieri, facit: ut patet in casu Decretalis, Joannes, Extra, de Homicid.; qui enim pulsat campanas iuxta solitum, nullius est reus negligentiae si inde alterius mors sequitur.

In quibusdam autem aliquid periculi, a remotis tamen, annexum habentibus, diligens est qui ea sic disponit et facit ut ea circumspiciat quae rationabiliter considerari debent, pensatis conditionibus personarum, etc. Fortuita enim ea quae viri prudentes communiter non cogitant, si eveniant, non sunt nobis imputanda: quia homines sumus, et humana ratione gubernamus nos ac nostros. Verbi gratia, et accidit de facto quod Princeps Hispaniae habens cervam parvulam-sibi domesticam quasi catellam, aborta fuerit ex timore canum insequentium cervam illam fugientem ad solitum gremium dominae suae. Fuit enim casus non solum ab ipsa puella inexcogitatus, sed a tot principibus et viris qui Principis curam habebant aut ei assistebant, et ex ea regni successorem expectabant. Et tamen post factum omnes dicimus quod debuerat caveri ne in locum ubi venatici canes adessent, illa iret cum cerva. Nec hoc de cervae tantum occisione, sed catellae vel avis, posset accidere. Et hoc dixerim ut in casibus distinguatur quid post factum, experientia prudentiores facti, faceremus: et quid inexperti fecissemus. Neque enim exacta diligentia exquiritur qualis a summa prudentia emanare potuisset: sed quae a communiter prudentibus emanare consuevit in huiusmodi negotiis. - Et ex hoc capite tute possunt sacerdotes religiosi, serviendo infirmis, eos, etiam in fine vitae, volvere in lecto ut quietius iaceant, et reliqua servitia exhibere, cum prudentia quae in huiusmodi consueta est. Nec oportet scrupulum inde capere si mors forte ex hoc acceleratur. Quidquid enim licitum est conversis in hoc opere, licitum est sacerdotibus: nec ullus est' irregularitatis timor in proposito, ubi nulla est culpa negligentiae; quae ita reum faceret conversum sicut clericum.

In quibusdam autem periculosis ex suo genere actibus diligens est qui aut consilio proprio, vel alieno ubi timor adhuc superesset periculi, haec operatur. Verbi gratia, tenere infantes tenellos secum in lecto opus est statim periculum oppressionis offerens: et propterea, nisi debitis circumstantiis honestetur, opus est illicitum. Et quia est contra curam debitam vitae proximi, cum facili casu mortis ( dormientes quippe non sumus nostrorum motuum domini), mortale peccatum est. Si autem honestatur circumstantiis, puta quia lectus est extensus, et non habetur prope se, et nutrix consuevit semper inveniri in eodem loco et situ quo se incipiendo dormire posuit, et implacabilitas infantis hoc exigat, excusari videtur: quia non est rationabile, his concurrentibus, periculum timere. Propter quod in cap. Consuluisti, II, qu. v, non omnino praecipitur parentibus ne pueros teneant in lecto: sed admonendi et protestandi dicuntur ne, negligentia proveniente, mors subsequatur. Et simile est in aliis actibus licitis periculosis, ut sunt ruinae domorum, iactus lapidum, etc. In omnibus enim his tanto maiori opus est consilio et sollicitudine quanto periculum propinquius timetur.

III. Quando vero datur opera rei illicitae, in littera dicitur, et communiter videtur confessum, quod imputatur ei homicidium ex illius opere consequens: nec oportet hic aliam apponere propriam conditionem. Ego autem non inteliigo indistincte doctrinam hanc. Quoniam didici quod actus materialiter mortalis, quando non est voluntarius nisi indirecte et in causa, iudicandus est secundum illam causam: et per hoc, effusionem humani seminis extra matri- monii actum posse esse solum peccatum veniale definitum est, quando scilicet in causa solum fuit peccatum veniale; ut patet ex pollutione nocturna ex veniali delectatione in die habita consequente. Sequendo igitur principia habita de voluntario, distinguendum est de imputatione ad poenam, vel ad culpam; et si culpam, mortalem vel venialem. Et quoad poenam irregularitatis, indistincte intelligo quod quando dat operam rei illicitae, imputatur ei homicidium consequens ex suo opere ad poenam irregularitatis. Quoad culpam vero, cum distinctione intelligo: quod quando dat operam rei illicitae, venialiter tamen, si diligens est ad cavendam sequelam periculi, sicut de dante operam rei licitae dictum est, non est reus homicidii nisi in sua causa; quod nihil aliud est quam esse reum illius rei illicitae venialis. Et probatur hoc ex ratione voluntarii supradicta. Unde si religioso alicui ex his quibus statuto prohibetur equitare, accidisset casus in cap. Dilectus velin cap. Significasti, Extra, de Homicid., licet daret operam rei illicitae sibi equitando sine licentia et necessitate, ac per hoc iudicatus fuisset irregularis, non plus peccasset propter homicidium subsecutum quam si non fuisset subsecutum: quoniam solius equitationis reus esset.

Et confirmatur auctoritate Augustini dicentis quod Lot non quantum ille incestus, sed quantum ebrietas praecedens meruit, in culpa fuit. Non dissimile autem est de aliis iudicium. Et ex hoc patet quod etiam quando dat operam rei illicitae mortaliter, adhibendo tamen omnem diligentiam ne mors sequatur, licet sit reus gehennae propter illud peccatum mortale, non tamen est reus homicidii, propter eandem rationem: quia scilicet voluntarium indirecte in sola causa, contra voluntatem et diligentiam adhibitam, non nisi in causa culpatur. Unde si ebrietas Lot fuit peccatum mortale, non propterea arguendus est incestus. - Haec autem dico quando actus peccati mortalis non est de genere suo via ad mortem. Percutientem enim aliquem, quamvis nolit occidere, non excuso ab homicidio: quia percussio via est ad mortem. Sed clericum mortaliter venationi vacantem ab homicidii culpa excuso, quando nobilis laicus venationi vacans ab homicidii culpa excusaretur, quia scilicet adhibita est omnis diligentia ne cuiquam noceret venatio.

Est igitur casuale homicidium semper imputandum danti operam rei illicitae, ut communiter dicitur, sed difformiter: quia quoad poenam irregularitatis et culpam aliquam, semper; sed non semper quoad culpam mortalem; nec etiam semper quoad culpam mortalem istius speciei, scilicet homicidii. Et quia huic doctrinae omnia consonant, amplectenda procul dubio est.

IV. In responsione ad secundum in eodem, adverte quod percussio praegnantis absque intentione occidendi potest dupliciter contingere. Primo, ut sit talis quae de genere suo nata est inducere aborsum, vel laedendo corporaliter, vel incutiendo timorem mulieribus, quae sunt communiter timidae, et huiusmodi. Et si sic sequitur homicidium, non inter casualia, sed voluntaria computandum videtur: quoniam in promptu ratio est ut actus ipse occisio sit, quoniam talis actus in pluribus natus est facere aborsum; casuale autem est ut in paucioribus. Et hoc dico quando scienter gravidam sic percutit. Nam qui ex ignorantia uteri sic graviter et gravius percuteret, casuale incurreret homicidium propter aborsum, etiam si ignorantia laboraret culpabili: nam licet non excusetur a culpa homicidii, excusatur tamen a modo homicidii; quia scilicet non est per se volitum ab eo, qui, si sciret materiae conditionem in quam agit, non ageret in illam. Et de similibus idem est iudicium.

Si autem percussio fiat aliqualis, quamvis indiscreta, ioco vel serio; vel timor levis incutiatur imprudenter; casuale est homicidium, quod ex dispositione singulari mulieris potius provenit patientis quam ex actione infertur agentis.

V. In responsione ad tertium, ubi de canonum poena agitur, adverte quod, quia tam Auctor quam alii, in Decretis, dist. L, ut patet in introductione capituli Clerico, distinguunt homicidium voluntarium a casuali non propter hoc quia illud est volitum et hoc non volitum, etc., sed propter hoc quod illud est volitum per se, hoc autem aut nullo modo aut in causa tantum et indirecte habet voliti rationem (ut patet ex hoc quod, de homicidio casuali disputantes, distinguunt de dante operam rei licitae vel illicitae); tota igitur coordinatio horum homicidiorum sub casuali homicidio comprehenditur. Et hoc quantum ad culpam parvi aut nihil refert, dummodo homicida in veritate quis sit. Quantum tamen ad auctoritatem dispensandi in irregularitate multum refert: quia privilegiati quibus concessum est dispensare cum irregularibus nisi sit ex homicidio voluntario contracta irregularitas, possunt dispensare cum irregularibus propter homicidium casuale quamvis culpabile, sive dando operam rei licitae sine debita adhibita diligentia, sive dando operam rei illicitae.