Quaestio 43

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS ex consuetudine Scripturae clarus est. - In. cordeo unica est conclusio, responsiva affirmative: Alicui Personae divinae potest convenire mitti.

Probatur sic. Missio includit duo: scilicet habitudinem processionis a mittente, vel secundum imperium, vel secundum consilium, vel secundum originem; et habitudinem ad id quo mittitur, incoeptionis essendi, simpliciter vel novo modo. Ergo Personae divinae potest competere missio, ut importat habitudinem processionis secundum originem, et habitudinem incoeptionis novi modi essendi in alio. - Et confirmatur consequens. Quia de facto Filius est missus a Patre, ut novo modo esset in mundo, scilicet per assumptam carnem.

II. Adverte hic quod simul littera tradidit et quid sit missio, et quot includat, et quotupliciter dicatur; et absque alio medio intulit conclusionem: quoniam constat alicui Personae divinae convenire processionem secundum originem, et novum modum essendi in aliquo, ut de Filio explanatur.

Dubium autem quod circa rationem missionis est, in ultimo huius quaestionis articulo tractabitur: quoniam ibi ex proposito accidit.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, ly tantum positum est propter processionem, quae distinguitur in aeternam et temporalem, xiv dist. I Sent. Ita quod quaestio est: An missio divinae Personae distinguenda sit in aeternam et temporalem; an inveniatur tantum missio temporalis, et nulla sit missio aeterna.

II. In corpore ponitur una distinctio trimembris, cum tribus conclusionibus, iuxta singula membra. Distinctio est. Nominum significantium originem divinarum Personarum, quaedam significant solum habitudinem ad principium, ut processio: quaedam, cum habitudine ad principium, processionis terminum aeternum, ut generatio et spiratio: quaedam, cum habitudine ad principium, processionis terminum temporalem, ut missio et datio. Quod probatur: quia mittitur aliquid ad hoc quod in aliquo sit, simpliciter vel novo modo; datur vero ad hoc ut habeatur; utrumque autem horum est temporale.

Conclusiones autem sunt, quod nomina tertii ordinis dicuntur temporaliter tantum; secundi vero, aeternaliter tantum; primi autem, utroque modo. Et sio patet responsio satis clara.

III. In responsione ad tertium, adverte diligenter quod duae responsiones ibi datae non differunt in numero significatorum, quoniam secundum utramque missio importat processionem a principio, et terminum seu effectum temporalem: sed in qualitate seu specie processionis. Nam prima responsio intendit quod missio importat processionem in communi in terminum temporalem: secunda autem intendit quod missio includit processionem aeternam et effectum temporalem.

Et hanc responsionem secundam praefert Auctor primae ex hoc, quia habitudo divinae Personae ad suum principium est una tantum, illa scilicet qua aeternaliter procedit ab eo: secundum autem primam responsionem, Persona missa, puta Filius, praeter generationis respectum, refertur ad Patrem ut mittentem ipsum in terminum temporalem, puta assumptam carnem. Et ad hoc confirmandum, exponitur distinctio quae fit de gemina processione, temporali scilicet et aeterna; quod ibi non geminatur respectus ad principium, sed ad terminum, quoniam alter est aeternus, alter temporalis.

Et hanc secundam responsionem sectatur Auctor communiter.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, missio znvisibilis dicitur. Quoniam, ut ab Augustino, IV de Trin., et in xv distinctione Primi, tractatur, missio distinguitur in missionem visibilem, et in missionem inyisibilem. Et dicitur visibilis, illa quae fit cum aliquo signo sensibili: sicut Spiritus Sanctus missus est in forma ignis et columbae, et Filius in carne humana. Invisibilis autem, cum fit intus in anima absque exterioribus signis; ut cum infunditur gratia communiter. De hac ergo invisibili missione divinae Personae ad animam, est nunc quaestio: utrum attendatur tantum secundum gratiam gratum facientem, quae filios Dei constituit; an etiam secundum alia dona, communia bonis et malis, puta secundum scientiam, fidem, prophetiam, etc. Et dicitur gratia gratum faciens, ad differentiam gratiae gratis datae, ut sunt illae de quibus Apostolus ad Corinthios

II. In corpore tria intendit probare. Primum est, quod Persona divina mittitur invisibiliter secundum solam gratiam gratum facientem. Et haec est conclusio directe responsiva quaesito. - Secundum est, quod Persona divina datur etiam secundum solam gratiam. - Tertium est, quod Persona divina in ipso gratiae dono simul datur et mittitur, ibi: Sed tamen in ipso dono.

Probat autem haec, adunando dao prima, sic. Divinae Personae missio quidem exigit existentiam novo modo in aliquo, datio autem exigit quod habeatur ab aliquo: ergo utrumque exigit gratiam gratum facientem. - Et probatur sequela: quia neutrum horum est nisi secundum perfectam gratiam, Quod in littera singillatim probatur.

III. Et primo, de novo modo existendi, sic. Modi existendi Dei in creaturis sunt duo, communis scilicet et specialis. Primus attenditur secundum participationem causae ab effectibus; et distinguitur per essentiam, praesentiam et potentiam, de quibus in qu. vur diffuse tractatum est. Secundus vero, specialis, attenditur secundum esse obiectivum respectu solius creaturae rationalis. Et quia secundum hunc modum Deus ipse attingitur ut amatus et cognitus, ideo sic existit novo modo in creatura rationali ut in templo suo. Et consequenter secundum solam gratiam novo modo existit,

IV. Circa hanc deductionem, dubium occurrit de intento, et de vi processus. De intento quidem: an intendat novum modum existendi tanquam disparatum ab illis quatuor enumeratis (scilicet per essentiam, praesentiam, potentiam, et ut cognitum ac amatum), ita quod detur quintus modus, proprius gratiae, secundum quem Persona divina existat cum mittitur; aut intendit novum modum existendi tanquam novam speciem alicuius istorum quatuor modorum. Si primum intendit, ergo falsum dicit quod secundum illum modum quo amatum est in amante, Deus habitat in creatura rationali ut in templo. - Si vero intendit secundum, pari, et forte meliori ratione, novus hic modus potest poni nova alicuius illorum trium priorum modorum species, puta esse per essentiam: quoniam gratia est in essentia animae a Deo immediatione virtutis et suppositi.

V. De vi autem processus, dubium est primo, quoniam causa reddita in littera non est causa. In littera enim dicitur: quia, cognoscendo et amando, creatura rationalis attingit operatione sua ad ipsum Deum, ideo secundum istum modum Deus habitat in ea ut in templo. Quod enim hoc non sit causa, manifeste probatur: quia, cum posita causa ponatur effectus, sequeretur quod in omni creatura rationali cognoscente et amante Deum, habitaret ut in templo suo; quod patet esse falsum in gentilibus philosophis, etc.

Dubium est secundo, quia, concesso quod assignata causa sit efficax, ambiguum tamen restat unde sequatur exclusiva, scilicet quod secundum solam gratiam sit novus modus. Quamvis enim Deus, ut cognitus et amatus, novo modo sit per gratiam, non tamen per solam: quia per fidem et prophetiam etiam est, ut cognitus et amatus, novo modo; ut patet in Christianis existentibus in mortali peccato, et multa opera bona amore Dei facientibus. - Et quidquid sit de re, dato quod sit verum quod per solam gratiam sit novus modus, unde hoc probatur in littera? Et tamen cum nota illationis subditur: Sic igitur nullus alius effectus potest esse ratio quod divina Persona existat, nisi gratia gratum faciens etc. Nulla enim alia causa huius illationis in littera apparet nisi supradicta; quae aut solam exponentem affirmativam, aut nullam infert. Voluntarie igitur exclusiva illata est, etc.

VI. Ad primum dubium dicitur, quod intendit non de disparato modo, sed de specie nova quarti modi, Et quod quartus modus sit magis habilis ad hoc, in littera duplex ratio insinuatur, secundum duas differentias inter ipsum et alios positas. Prima est, quod iste est specialis, idest proprius ratio creaturae: reliqui vero communes sunt omnibus. Secunda est, quod per istum Deus ipse attingitur a creatura: per illos, effectus eius tantum. Oportet enim eam excellentem missionem, utpote divinae Personae ad rationalia, attendi secundum proprium et supremum rationalis creaturae. Hoc autem constat non esse actum aliquem primum, quoniam est sicut dormiens: nec quemlibet actum secundum, sed eum quo cognoscitur ac amatur ipse Deus optimus, Unde Deus ut per gratiae habitum in anima existens, ignobiliori modo existit quam ipse in eadem per gratiae, actus, scilicet cognitionem et amorem, quanto actus praestat habitui, et tangere secundum se praestat tactui per aliud. Solus igitur quartus modus est, secundum quem novus inquirendus est modus existendi Dei in creatura rationali.

VII. Ad secundum vero et tertium dubium simul dicitur, quod littera potest dupliciter exponi, Primo, ut reddat causam qua$i proprii generis; secundo, ut reddat causam quasi propriae formae. Potest siquidem intelligi de amore et cognitione Dei absolute: et potest intelligi de amore et cognitione Dei in se, ut est ex caritate diligendus. Si de amore:Dei absolute intelligamus, tunc redditur ratio propri et per se generis illius novi modi qui quaeritur. Ex eo enim quod iste modus quartus est specialis creaturae rationali, et secundum eum Deus ipse attingitur operatione creaturae, sequitur quod excellens ille modus quaesitus infra latitudinem istius contineatur. Et hic sensus aperte praetenditur in littera.

Et sic patet nihil obstare obiectionem secundi dubii. Quoniam stat quod sit vera causa assignans proprium genus, et tamen non valet, ergo ubi est illa causa, ibi est illa species, sed, ergo ibi est illud genus: licet enim animal sit proprium leonis genus, invenitur tamen extra leonem. — Et quoniam omnis species constituitur differentia per se süi generis, et non différentia per accidens, ut patet VII Metaphys.; ideo ex hoc quod quartus ille modus est proprium genus istius novi, oportet quod iste novus modus consistat in differentia Dei u£ amati et cogniti. Et cum Deus, ut amatus et cognitus, praeter communem modum non sit nisi uno modo, simpliciter loquendo, scilicet per caritatem seu gratiam sanctificantem templum suum; consequens est quod ex illa causa habeatur etiam exclusiva, de qua est tertium dubium.

At si dixeris quod in littera non habetur quod Deus non est praeter communem modum amatus nisi ab his quos inhabitat, etc., fateor. Sed memento quod Auctor hic supponit proprietates gratiae et caritatis: et propterea, taCitis his, cucurrit ad conclusionem. Ipsa quoque exercitatio ecclesiastica nobis hoc insinuat. Deum enim a nullo amari (nisi communiter) concedimus existenti in peccato mortali, seu extra gratiam: quare hoc, quasi in promptu esset, ex practica subintellectum est.

VIII. Si vero de amore Dei quo ex caritate diligitur, interpretemur, brevior est via. Ex eo namque quod, amando et cognoscendo, creatura rationalis ad tantam celsitudinem conscendit, quod Deum ipsum, idest secundum quod in se est ex caritate diligendus, attingit; sequitur statim et quod secundum hunc quartum modum in hac sui celsitudine tantum, divina Persona non solum existat, sed inhabitet ut in templo, quo actibus cognitionis et amoris colitur; quoniam extra hanc celsitudinem non attingitur ipse secundum quod in se est, prout ex caritate diligitur. Et quoniam haec celsitudo et hoc templum sola gratia fit, ideo optime infertur: Ergo sola gratia gratum faciens est ratio ut Deus novo modo sit in creatura rationali, - Et sic patet solutio utriusque dubii.

IX. Deinde probatur in littera assumptum, de haberi Personam divinam ab aliquo. Habetur solum quo libere quis potest uti vel frui: ergo Persona divina sola gratia habetur. - Probatur sequela:. quia per solam gratiam potest quis Persona divina frui.

X. Tertium autem, scilicet quod ipsa Persona divina simul datur et mittitur, probatur: quia ipso gratiae dono Spiritus Sanctus inhabitat creaturam.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus. - In corpore una conclusio responsiva TEooasic? Patri non convenit mitti, sed Filio et Spiritui Sancto.

Probatur. Missio importat processionem ab alio, et in divinis secundum originem: ergo non Patri, sed Filio et Spiritui Sancto convenit mitti, - Consequentia probatur: quia Pater nullo modo est ab alio, sed Filius et Spiritus Sanctus.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS ex praecedentibus patet. - In corpore una conclusio: Tam Filio quam Spiritui Sancto convenit invisibiliter mitti. - Probatur. Mitti invisibiliter Personam divinam, significat originem eius ab alia, et inhabitationem illius per gratiam: sed utrique convenit utrumque horum: ergo utrique convenit mitti. - Maior manifestatur ab opposito, et ex tota Trinitate et ex Patre: quoniam eis convenit alterum tantum, scilicet inhabitare per gratiam.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus est. - In corpore una est conclusio implideett responsiva quaesito affirmative: Missio invisibilis fit ad omnes participes gratiae.

Probatur. Missio importat incoeptionem essendi, vel simpliciter vel novo modo: ergo in eo ad quem fit missio invisibilis, oportet ponere gratiam, et eius novitatem: ergo missio invisibilis fit ad omnes in quibus sunt haec duo: ergo ad omnes participes gratiae.

II. Adverte hic quod novitas gratiae non est a gratia distincta, tanquam gratia possit esse non nova; sed ad ostendendum tempus quando fit invisibilis missio. Ad hoc enim non sufficit sola inhabitatio gratiae, ut patet in his qui sunt in gratia, pro illo tempore quo eorum gratia non augetur: est siquidem tunc inhabitans gratia, sed quia deest innovatio aliqua, ideo tunc eis non fit missio. Et propterea puto Auctorem subticuisse conclusionem ultimo illatam, quasi intulisset quod missio invisibilis fit ad omnes participes gratiae cum aliqua novitate; non ad excludendum quosdam participes, sed quoddam tempus, ut dictum est, et diffuse patet in responsionibus argumentorum. In quibus ea quae dicuntur de Sacramentis et Christo, loco proprio discutienda sunt.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS ex praecedentibus est notus. Et de solo quaerit Spiritu Sancto: quoniam de Filio constat quod missione visibili missus est, cum Verbum caro factum est.

In corpore duo facit: primo, respondet quaesito universalius quam quaesitum fuerit, idest non solum de Spiritu Sancto, sed Filio; secundo, ponit differentiam inter modum utriusque missionis.

II. Quoad primum, conclusio est: Conveniens fuit Filium et Spiritum Sanctum visibiliter mitti. - Probatur sic. Modus connaturalis hominis est, ut per visibilia ad invisibilia manuducatur: ergo invisibilia Dei oportuit homini per visibilia manifestari: ergo, sicut seipsum et aeternas processiones per visibilia Deus hominibus quodammodo demonstravit, ita conveniens fuit ut invisibiles missiones Personarum se- cundum aliquas visibiles creaturas manifestaret. Hoc autem est ipsas visibiliter mitti.;

Prima consequentia probatur: quia Deus providet omnibus secundum uniuscuiusque modum. Reliqua sunt satis rationabilia.

III. Quoad secundum, differentia est, quia Filius est missus visibiliter tanquam sanctificationis Actor, ut patet in processu sacrae Scripturae: Spiritus autem Sanctus tanquam sanctificationis indicium, ut in baptismo Christi apparet. — Ratio autem huius differentiae satis accommoda redditur ex conditionibus notionalibus: quia scilicet Filius est principium Spiritus Sancti; ipse autem Spiritus Sanctus est Donum, inquantum procedit ut Amor, ut ex supra dictis ;Quaestxxxvir,

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus est. - In corpore tria facit: primo, refert Td opiniones; secundo, salvat utramque; tertio, excludit obiectionem, ibi: Norm autem propter hoc homo. Et quoniam omnia ordinate sunt in littera ac clare, non opus est mora.

II. Ad evidentiam tamen huius quaestionis, scito quod optima via omnes difficultates solvendi, est dicere quod missio est nomen multiplex, habens multas intentiones, quemadmodum nomina tractata in V Metaphys.. Et quod intentiones eius sunt hae quae narrantur in littera, scilicet: processio missi a "mittente secundum se, et secundum no- vum modum essendi; et rursus, processio missi secundum se ab aliquo, et secundum novum modum essendi a mittente. Et secunda intentio reducitur ad primam, tanquam ad potiorem. Et propterea in: articulo huius quaestionis, Auctor dixit quod de ratione missionis est processio missi a mittente: loquebatur enim de primaria intentione mis- ' sionis. Hic autem, non oblitus, distinguit, ut secundam intentionem eiusdem adiiceret; praesertim ob reverentiam Augustini, Sanctorum, et Magistri, in xv distinctione Primi, ubi, qu. iii, art. 1, diffuse rationem secundae intentionis invenies.