Quaestio 16

Commentaria Cardinalis Caietani

Titulus clarus. - In corpore duo: primo, respondet quaesito; secundo, assignat rationem plurium definitionum veritatis, ibi: Et secundum hoc veritas.

II. Quoad primum, conclusio responsiva quaesito est: Veritas principaliter est in intellectu, secundario in rebus, in ordine ad intellectum a quo dependent.

Haec conclusio habet tres partes. Et quoad primam quidem, probatur. Verum est terminus intellectus: ergo est in intellectu. — Antecedens declaratur ex proportionali convenientia inter verum et bonum: quia sicut bonum significat id in quod tendit appetitus, ita verum id ad quod tendit intellectus. Consequentia vero probatur ex differentia inter appetitum et cognitionem, ex VI Metaphys.: quia ille extra, haec intus perficitur.

Quoad secundam vero partem, scilicet quod secundario in rebus, probatur ibi: Sicut autem bonum. Verum est in intellectu eund quod conformatur rei intellectae: ergo ràtio veri ab llectu ad rem intellectam derivatur: ergo res intellecta vera dieitur, secundum quod habet ordinem ad intellectum. - Antécedens manifestatur ex proportionali convenientia inter bon t yerum: quia sicut bonum est in re ut conveniens est ap iui, ita verum in intellectu, etc. Consequentia quoque uti 'ex eadem radice probatur: prima, quia ex bono in re bonitas ad appetitum derivatur; secunda quoque, quia ex hoc appetitus boni dicitur bonus.

Quoad tertiam autem partem, scilicet a quo dependent probatur ibi, Res autem intellecta, dupliciter: primo, ratione; secundo, ab effectibus. Ratio est. Iudicium de unaquaque re non fit secundum ea quae insunt per accidens, sed per se: ergo unaquaeque res dicitur vera absolute, secundum ordinem ad intellectum a quo dependet. Antecedens patet. Consequentia vero probatur ex differentia inter ordinem rei ad intellectum causativum, vel cognoscitivum tantum: quia scilicet ad istum per accidens, ad illum per se ordinem habet; quod declaratur exemplo domus respectu artificis et non artificis. - Effectus autem testimonium praebentes his, sunt artificialia et naturalia. Artificialia enim, tam mechanica, ut domus, quam liberalia, ut oratio, vera absolute sunt, si conformia sunt artibus. Naturalia quoque vera absolute sunt, si consonant opifici, quem supponimus esse primum intellectum.

III. Circa praedicta, duae propositiones advertendae sunt. Prima est, verum est id in quod tendit intellectus, sicut bonum etc.: haec enim inferius art. 3, ad tertium, discutietur. Altera est, cognitio est secundum quod cognitum est in cognoscente, appetitus autem secundum inclinationem ad rem: et haec in qu. rxxxr, art. 3 defendetur, ubi comparabitur intellectui voluntas.

IV. Quoad secundum, redditur ratio sex definitionum veritatis; quod tres pertinent ad verum in re, duae ad verum in intellectu, et una ad verum utrobique. Omnia clara sunt.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus, apud retinentes quod intellectus componens et dividens non significat substantiam aut potentiam aliquam; sed operationem intellectus vocatam compositio et divisio in III de Anima.

II. In corpore est unica conclusio, responsiva quaesito affirmative: Veritas, proprie loquendo, est tantum in intellectu componente et dividente, - Haec conclusio habet duas exponentes, scilicet: veritas, proprie loquendo, est in intellectu componente et dividente; et, quod in nullo alio. Probanturque ambae simul in littera, sic. Omnis res est vera secundum quod habet propriam formam suae naturae: ergo intellectus, ut cognoscens, est verus, secundum quod assimilatur rei cognitae: ergo veritas est conformitas intellectus et rei: ergo cognoscere veritatem est cognoscere conformitatem cognitionis ad cognitum: ergo nec sensus, nec intellectus quod quid est, sed intellectus iudicans ita esse sicut apprehenditur, cognoscit primo et dicit verum: ergo intellectus componens et dividens cognoscit verum: ergo in eo tantum est verum secundum proprium modum nomine veri importatum: ergo in eo tantum est verum, proprie loquendo.

Prima consequentia probatur: quia similitudo rei cognitae est propria forma intellectus ut cognoscens. - Secunda vero manifeste tenet ex suo antecedente probato, adiuncta illa propositione in principio corporis articuli po- sita, scilicet, verum secundum sui primam rationem est in intellectu. Si enim sic est, et veritas intellectus attenditur secundum similitudinem ad rem, consequens est quod veritas per conformitatem intellectus et rei definienda sit. — Tertia autem ut nota relinquitur. Et vere nota est: quoniam, si veritas cognitionis consistit in similitudine seu conformitate intellectus et rei, oportet ut cognoscere veritatem sit cognoscere conformitatem hanc, scilicet intellectus et rei; et e converso, cognoscere hanc conformitatem sit cognoscere veritatem, - Quarta vero, quoad partes negativas, declaratur in visu et intellectu simplici. Quoad affirmativam vero, nec probatione nec manifestatione eget. - Quinta autem probatur: quia in omni propositione aliquam formam significatam per praedicatum, applicat rei significatae per subiectum, vel removet ab ea.- Sexta vero probatur: quia verum est perfectio intellectus ut cognitum. Et manifestatur ex differentia, ex supradictis consequente, inter cognoscentem esse verum, et cognoscentem cognoscere verum. Illud enim est cognoscentem esse verum ut quandam rem: et ideo convenit sensui, et intellectui quod quid est, et vocibus incomplexis. Hoc autem est habere verum ut cognitum in cognoscente: et ideo in intellectu componente, vocibusque complexis ut signis, etc, - Ultima demum consequentia per se nota est, ut patet.

III. Ad evidentiam horum, adverte quod planus sensus quem superficies huius litterae prima fronte ostendit, videtur quod, quia cognitio sensus, puta visus, aut etiam simplicis intellectus, conformis est rei, ideo vera dici potest: sed quia non potest illam conformitatem quae est inter ipsam cognitionem simplicem et rem, cognoscere, ideo non cognoscit verum: et quia intellectus componens illam cognoscit, ideo cognoscit verum. - Sed huiusmodi sensus alienus est ab hac littera, secundum veritatem. Tum quia falsum est quod intellectus simplex non cognoscat illam conformitatem: quoniam conformitas illa definibile quoddam est, et consequenter simplici intellectu cognoscitur. 'Tum quia illa conformitas non cognoscitur nisi reflexe ab intellectu: verum autem cognoscitur directe, et non reflexe tantum. Tum quia medius terminus in littera adductus ad probandum quod conformitas in qua consistit veritas, cognoscatur ab intellectu componendo vel dividendo, non esset ad propositum, ut patet applicanti.

IV. Ut igitur praesens littera, cum qualibet sibi simili, pateat, notato quatuor. Primo, quod aliud est loqui de intellectu etiam in actu secundo, et aliud de intellectu izquantum cognoscens: et similiter aliud est loqui de veritate illius, et aliud de veritate istius. Ad veritatem enim intellectus in actu secundo, non plus requiritur quam ad veritatem sensus in actu secundo: unde et intellectus et sensus in actu, verus dicitur ut quaedam res vera, quando cognitio assimilatione ad cognitum informatur. Ad veritatem autem intellectus ut cognoscens est, exigitur quod veritas sit in eo ut est cognoscens: hoc autem non est nisi sit in eo ut cognita. Et propterea littera, investigans ubi proprie verum sit, a propria forma intellectus, non in actu primo aut secundo, sed ut cognoscens est, procedit: et vult quod propria eius forma ac perfectio est similitudo cogniti, non quae est principium cognitionis, sed quae est terminus vel quasi terminus, seu perfectio ad quam attingendo cognitio perficitur.

V. Pro quo nota secundo, quod similitudo rei cognitae dupliciter sumitur, quantum ad propositum spectat. Primo, pro specie intelligibili sive sensibili simplici, idest per modum incomplexi repraesentantis, quidquid sit illa species. Secundo, pro specie repraesentativa cogniti ut sic, sive complexe sive incomplexe, quidquid sit illa, sive species impressa, sive expressa, sive ipsa cognitio: haec enim non variant propositum. In praesenti littera non sumitur similitudo cogniti primo modo, ut superficialis expositio intelligit, sed secundo. Ita quod sensus litterae est, quod similitudo attacta seu assecuta a cognitione, est propria forma et perfectio intellectus ut cognoscens est; et illa cognitio quae sui ipsius conformitatem cum re cognoscit, illa cognoscit verum, et nulla alia; quomodocumque sit illa conformitas, scilicet sive per modum complexi, sive incomplexi.

VI. Tertio nota, quod cognoscere conformitatem sui ad cognitum, contingit dupliciter: scilicet in actu signato, et in actu exercito. Cognoscere conformitatem in actu signato, est cognitionem terminari ad. relationem conformitatis. Cognoscere vero conformitatem in actu exercito, est cognoscere aliquid in se ut conforme cognito. Quod ut clarius percipiatur, manifestatur in actu dicendi: quoniam clarius apparet propositum in ipso. Dicit quispiam conformitatem intellectus et rei in actu signato, cum haec verba, seu significata eorum, in communi, vel in speciali materia quam intelligit, dicit mentaliter vel vocaliter: dicit autem in actu exercito, quando aliquid dicit ut conforme rebus. Nunquam autem dicit aliquid ut conforme vel difforme rei, quandiu incomplexum aliquod dicit: dicendo enim Aomo aut ceztaurus aut vacuum, nihil dico ut conforme vel difforme rei alicui, Sed cum primo dicit Aomo est, aliquid. dicit ut conforme vel difforme rei: quoniam dicit aliquid significans hominem esse, ut de se patet. Et simile est de credere et cognoscere. Cognoscere igitur conformitatem sui ad rem, nihil aliud est quam cognoscere aliquid in se'ut conforme rei, Hoc autem nihil aliud est quam apprehendere. com- plexum aliquod: apprehendendo enim ly Aomo est, apprehendo aliquid ut conforme.

In proposito, non sumitur cognoscere conformitatem primo modo, ut superficialis illa expositio accepit, sed secundo. Et propterea in littera probatur quod cognoscere sui conformitatem ad rem, est proprium intellectus componentis et dividentis, ex eo quod enuntiatio omnis ponit vel removet aliquid a subiecto. Si enim cognoscere conformitatem sui ad rem, est cognoscere aliquid in se ut conforme rei; et nunquam cognoscitur aliquid in se ut conforme, nisi cum cognoscitur enuntiatio, quam constat esse in enuntiante, et conformitatem vel difformitatem ad' rem importare; oportet quod solus intellectus enuntians cognoscat ac dicat conforme vel difforme ut sic. Et quia hoc solum est dicere et cognoscere verum in actu exercito, ideo solus intellectus componens et dividens cognoscit et dicit verum; et verum in actu exercito est in solo intellectu componente et dividente, ut cognitum et dictum in cognoscente et dicente. Ita enim distinguendum est de cognitione veri in actu exercito etsignato, sicut de praedictis. Quam distinctionem si non capis, ex distinctione hac, quoad significationem, percipiet etiam novitius quilibet. Significare enim verum, ut in logicalibus instructionibus habetur, dupliciter invenitur: scilicet in actu exercito, et signato. Nam ly verum significat verum, sed non exercet ipsum: sed ly homo est bipes significat verum, quia exercet ipsam veritatem. Et ly homo est alatus significat falsum in actu exercito, etc. Et propterea in I Periherm. dicitur quod enuntiatio est oratio significans verum vel falsum, scilicet in actu exercito; quod est significare conforme rei vel difforme ut sic.

VII. Ex his autem patet quartum, quod obscuritatem magnam in hac materia ponit, scilicet quod vertas est conJformitas intellectus et rei. Hoc enim potest intelligi de veritate rei, vel de veritate absolute. Et primo modo est optime dictum: quoniam veritas qua omnis res in suo gradu essendi dicitur vera, sive cognoscat sive non, consistit in conformitate horum duorum, ut patet ex littera hac et praecedente. Secundo autem modo, ut prima fronte apparet, est bene dictum, sed particulariter intelligendum: quia non conformitas cuiuscumque intellectus, sed intellectus complexi tantum, est veritas, ut patet ex dictis. Sed si altius definitionem hanc perscrutati fuerimus, inveniemus quod universaliter et proprie loquendo, haec definitio soli veritati absolute convenit; et non veritati rei, nisi extensive. Conformitas enim intellectus ad rem, dupliciter potest in intellectu inveniri: uno modo per accidens, alio modo per se. Nulli enim intellectui incomplexo ut sic, convenit per se conformitas ad rem: quia incomplexum ut sic, respectum nullum aequalitatis aut inaequalitatis ad alterum exercet, quamvis forte adaequatum alteri de facto sit, ut patet inductive. Complexa autem enuntiatio mentalis omnis per se exercet, in propria ratione, quod sit aequalis et inaequalis enuntiatae rei: quoniam essentialiter est similitudo quod hoc insit vel non insit illi; et si quidem inest quod repraesentat inesse, conformis dicitur; sin autem, difformis. Cum igitur aliquis intellectus sit ex propria ratione conformis aut difformis; et de ratione veritatis absolute sit conformitas intellectus; consentaneum est quod de. intellectu cui per se convenit conformitas, est sermo. Ita quod sensus est; veritas est conformitas intellectus et rei, idest: veritas est intellectus. per se conformis rei; vel, conformitas intellectus per se subiecti conformitatis: ut sic in definitione veritatis ponatur intellectus tanquam subiectum non per accidens, sed per se. Talis autem est intellectus componens, ut dictum est.. Unde Aristoteles, IV Metaphys.; text. 27, definivit verum et falsum per enuntiabile, dicens quod verum est ens esse et non ens non esse, falsum autem, ens non esse et mon ens esse. lta quod enuntiabile definit verum, et verum enuntiationem: ut ostendatur verum proprie in huius compositione tantum inveniri, ut verum exercite.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, ly verum in suae analogiae communitáte suTéatis, ut ex responsione ad primum habetur.

In corpore una conclusio, responsiva quaesito affirmative: Verum et ens convertuntur. - Probatur ratione includente simul vim medii, et manifestationem ex proportionali similitudine veri et boni. Vis medii est: unumquodque inquantum habet de esse, intantum est cognoscibile; ergo ens et verum convertuntur. - Antecedens manifestatur ex auctoritate III de Anima, in qua dicitur animam esse omnia, quia est omnia cognoscibilia: hoc.enim non esset verum, nisi cognoscibilitas adaequaret esse, ut patet. Consequentia vero probatur: quia verum importat ordinem ad cognitionem, idest cognoscibile.

Proportionalis autem similitudo consistit in tribus. Primo in hoc: sicut bonum significat appetibile, ita verum cognoscibile. Secundo, quod sicut bonum convertitur cum ente, ita verum. Tertio, sicut bonum addit supra ens ordinem ad appetitum, ita verum ordinem ad intellectum.

II. Circa hoc est unum dubium. Quoniam vis medii consistit in hoc, quod verum importet cognoscibile in communi, ut patet et in verbis litterae, et ex auctoritate inducta ex III de Anima. Hoc autem esse falsum littera in calce dicit: quoniam dicit quod importat ordinem ad intellectum; ac per hoc importat cognoscibile sic, scilicet per intellectum, et non cognoscibile in communi. Et vere sic est: quoniam, ut in primo articulo dictum est, verum importat id in quod tendit intellectus.

III. Ad hoc breviter dicitur, negando quod vis medii exigat quod verum significet cognoscibile in. communi. Sufficit enim quod vel significet cognoscibile in communi; vel significet tali modo, sic quod ille modus sit ita amplus, quod se extendat ad omnia ad quae se extendit cognoscibile in communi. Nihil enim refert ad vim rationis, an verum importet cognoscibile in communi, an aliquid illi aequivalens: utrobique enim sequitur convertibilitas veri cum ente. Sic autem est in proposito: quoniam intelligibilitas ad omnia se extendit, ad quae se extendit cognoscibilitas; omne enim cognoscibile est intelligibile, et unumquodque quantum habet de esse, tantum habet de intelligibilitate. Inchoavit autem a cognoscibili littera, et pervenit ad intelligibile, ut a facilioribus traderet disciplinam, hoc quod diximus subintelligendum relinquens. Sicut etiam, dicens unumquodque inquantum habet de esse, intantum est cognoscibile, relinquit et e converso: quod tamen subintelligi oportet, ut convertibiliter se consequantur ens e verum.

IV. In responsione ad tertium, dubium occurrit: quoniam responsio haec repugnare videtur supra et alibi dictis s. Thomae. Dictum est enim in r articulo, quod verum est in quod tendit intellectus, sicut bonum est in quod tendit appetitus et alibi dicitur quod verum est obiectum intellectus. Modo autem dicitur quod veri ratio assequitur apprehensionem entis. Obiectum enim intellectus non sequitur, sed praevenit potius intellectionem. - Videtur etiam contra veritatem. Quoniam non'ideo ens est verum, quia apprehenditur: sed e converso, quia est verum, ideo apprehenditur, sive actu sive potentia.

V. Ad hoc dicitur, quod verum dupliciter sumitur, ut patet ex dictis: scilicet pro veritate rei, et proprie. Et quod proprie est terminus intrinsecus intellectionis, et obiectum intrinsecum eius, imo propria intelligentis perfectio obiectiva. Et sic verum non consequitur nec praecedit intellectionem, sed simul est perficiens ipsam. Et de hoc non loquitur praesens littera, sed littera articuli primi, quae infert verum esse in intellectu. — Verum autem rei est posterius quidem ente, prius autem cognitione; et est obiectum intellectus non formale, quoniam illud est ens; sed est conditio propria obiecti formalis. Ens enim, licet secundum omnes conditiones et modos et rationes terminet intellectum, dum omnia intelliguntur actu vel potentia, certam tamen exigit conditionem generalem, qua exercet hoc quod est perficere intellectum obiective: et hanc addit verum supra ens. Non enim quomodolibet perficit intellectum; sicut nec quomodolibet perficit appetitum, nec quomodolibet agit. Unde inter verum et bonum, quamvis conveniant in hoc quod utrumque est obiectum et terminans, etc., hoc interest, quod bonum obiectum formale voluntatis, verum autem conditionem obiecti formalis significare videtur. Et propterea omnis appetitio est appetitio boni formaliter: omnis autem intellectio non est intellectio veri formaliter, ut in littera dicitur, sed rei verae; ita quod ly rei notat rem intellectam, et ly verae conditionem qua res intelligitur. Propter quod rationes Scoti in I, dist. nr, qu. n vel v, quibus impugnat verum esse proprium obiectum intellectus, non oportet solvere: quoniam de obiecto formali loquuntur, quod in hac littera docetur non esse.

VI. Ad opposita igitur dicendum est, quod dicta s. Thomae nec inter se nec veritati adversantur. Quoniam non intendit haec littera, quod ratio veri consequatur apprehensionem, de veritate rei loquendo: sed quod ratio veri astat seu assistit apprehensioni. Hoc enim intendit per ly assequatur: assequi enim, proprie loquendo, non est sequi, sed potius pertingere. Manifeste enim littera ostendit quod nihil aliud intendit, nisi quod verum est, quando ens intelligitur et tamen verum non intelligitur; ut etiam exemplum de intelligibilitate ostendit; constat enim prius obiectum esse intelligibile, quam apprehendatur. Nec propterea ponimus verum in re absque ordine ad intellectum: sed ponimus primo ens, deinde ens ut perfectivum intellectus, et tertio intelligibile; quoniam intelligibile est, quia verum est, et non e contra. In hoc autem quod est esse perfectivum intellectus, manifeste patet ordo ad intellectum.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, ly secundum rationem proprie cadit supra ly bonum et verum, et non supra ly prius: quamvis in idem redeat uterque sensus, si accipiatur prioritas rationis secundum se, ut ex responsione ad primum sumi potest, non quoad nos tantum. Est ergo sensus: Utrum ratio boni sit prior ratione veri.

II. In corpore duo: primo, excluditur tacita obiectio contra ipsam quaestionem; secundo, respondetur quaesito.,

Quoad primum, dicitur quod, licet utrumque horum convertatur cum ente suppositaliter, distinguuntur tamen ratione. Dixit enim hoc, quoniam, cum ordo supponat distinctionem, et quaestio haec est de ordine boni et veri, oportet ipsorum distinctionem praehabere. Ex dictis autem hactenus habetur quod idem sunt bonum et verum quod ens, et consequenter inter se. Quomodo ergo nunc quaeritur de ordine? Haec enim obiectio per pauca illa verba in principio litterae excluditur: quoniam in eis declaratur quod identitas est in supposito, non in ratione formali horum; sed in hac distinguuntur.

III. Quoad secundum, respondetur quaesito unica conclusione: Veri ratio absolute est prior ratione boni.

Probatur dupliciter. Primo, verum sequitur esse simpliciter et immediate, bonum autem consequitur esse secundum quod est aliquo modo perfectum, idest secundum quod habet aliquo modo rationem perfectionis: ergo verum est propinquius enti quam bonum: ergo est prius. - Antecedens, pro secunda parte, probatur: quia ens est sic appetibile; idest, ens non habet rationem appetibilis, nisi ut rationem perfectionis induit. Quod patet, tum quia ens non secundum quamcumque considerationem | comitatur boni ratio, ut patet in mathematicis: tum quia omne appetens appetit perfectionem aliquam, — Secunda quoque consequentia probatur: quia ens constat esse prius bono, imo primum simpliciter.

Secundo probatur conclusio. Verum respicit cognitionem, bonum autem appetitum: ergo verum est prius bono. - Probatur sequela: quia cognitio naturaliter praecedit appetitionem.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus. - In corpore una conclusio responsiva quaesito In Deo non solum est veritas, sed ipse est veritas prima et summa. - Conclusio haec claudit in se quatuor partes: prima est, quod n Deo est veritas ut in re; secunda, quod in Deo est veritas obiective; tertia, quod Deus est veritas; quarta, quod est prima et summa. Et quoad omnes in littera probatur.

Quoad primam quidem: Esse Dei est non solum con- formae suo intellectui, sed etiam ipsum intelligere: ergo est maxime verum veritate rei, - Probatur sequela: quia veritas in re est secundum quod habet esse conformabile intellectui.

Quoad secundam vero: Intelligere Dei est mensura omnis alterius esse et intellectus: ergo cognoscit verum. - Probatur sequela: quia veritas in intellectu est secundum quod apprehendit rem ut est. Constat enim intellectionem mensurantem omne esse, oportere apprehendere res esse ut sunt. Et similiter mensurantem omnem intellectum, etiam componentem et dividentem, oportere apprehendere quidquid a quocumque apprehenditur.

Quoad tertiam autem: Deus est suum esse et suum intelligere; ergo est ipsa veritas. - Et patet sequela. Ex eo enim quod est suum esse, sequitur: ergo est ipsa veritas rei. Ex eo autem quod est suum intelligere, sequitur: ergo est ipsa veritas in intellectu.

Quoad quartam autem particulam, probatio non specialiter affertur, sed ex insertis in praecedentibus habetur. Ex eo namque quod suum esse et intelligere habet rationem primae mensurae et causae omnis esse et intellectus, manifeste sequitur quod quae illic est veritas, summa et prima est.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus. — In corpore una conclusio responsiva i pressus Veritas qua omnia sunt vera, quodammodo est una, et quodammodo non. - Probatur haec conclusio, quoad utramque partem simul, hoc modo. Veritas per prius est in intellectu, et per posterius in rebus in ordine ad intellectum divinum. Ergo veritas in intellectu existens, secundum propriam rationem, multiplicatur et in diversis intellectibus creatis, et in uno et eodem secundum diversa cognita: veritas autem qua omnes res verae dicuntur, est una ac prima.

Antecedens patet ex dictis. Consequentia autem, quoad utriusque partis illationem, probatur ex differentia inter univocum et analogum in hoc, quod illud in quolibet univocato salvatur secundum propriam rationem; istud autem in primo tantum ponit propriam rationem, in aliis autem fundatum ordinem ad primum. Exempla habentur in littera. - Quoad id vero quod in secunda parte consequentis implicite clauditur, scilicet quod omnia respiciant veritatem intellectus divini, probatur: quia illi unumquodque assimilatur secundum suam entitatem. Et confirmatur prima pars consequentis auctoritaté Glossae, ut patet in littera.

II. Circa partem primam consequentis, dubium occurrit. Aut illa pars, scilicet veritas intellectus multiplicatur, non est in littera probata nisi auctoritate Glossae: aut veritas invenitur univoce in omnibus intellectibus, saltem creatis. Utrumque autem horum est inconveniens. Ergo. - Assumptum probatur. In littera nulla probatio est nisi ex differentia inter univocum et analogum. Et ex parte analogi, ut patet in littera, non infertur multiplicatio, sed ex parte univoci. Ergo aut non probatur: aut probatur ex conditione univoci, quod multiplicatur ad multiplicationem univocatorum: etsic'supponitur veritatem univoce inveniri in omnibus intellectibus creatis. - Quod autem utrumque horum sit inconveniens, manifestatur. Et primum quidem, quia in littera, post differentiam inter univocum et analogum, ac applicationem eius ad materiam de qua est sermo, statim cum nota illationis concluditur, dicendo, si ergo loquamur etc. Secundum autem, quia veritas in intellectu nostro est compositio et divisio: in intellectu vero angelico et divino est simplex intelligentia, eminenter praehabens quidquid et nostra simplex intelligentia, et compositio et divisio habet.

III. Circa eandem quoque partem dubium occurrit, quia videtur littera implicare. Quoniam si analogum in uno tantum secundum propriam rationem salvatur; et ex qu. xr constat omnia nomina communia Deo et aliis esse analoga, et consequenter veritatem analogice inveniri in intellectu divino et aliis intellectibus; sequitur quod in multis intellectibus non sunt multae veritates, sed omnes intellectus sunt veri una sola veritate, scilicet intellectus divini. Et econverso, si veritas multiplicatur ad multiplicationem intellectuum verorum, ergo non per prius et posterius dicitur de eis: quia quod per prius et posterius dicitur, in uno tantum formaliter invenitur, ut littera sonat.

IV. Circa secundam quoque partem consequentis, dubium occurrit. Quia cum dicitur omnia esse vera veritate divina, loquendo de veritate rei, aut intelligitur secundum denominationem extrinsecam, aut intrinsecam. Non intrinsecam, ut patet: ergo extrinsecam. Et si sic, ergo res aut non sunt verae formaliter: quod est inconveniens, quia unaquaeque res habet in se propriam veritatem rei, qua dicitur vera, ut patet de sensu respectu proprii sensibilis. Aut sunt verae utroque modo; sicut in Qu. de Bono dictum est quod omnia sunt bona bonitate divina exemplariter, finaliter et effective, et tamen, cum hoc, sunt bonitatibus propriis formaliter bonae. Et si sic, ergo non sunt verae sola veritate divina.

V. Ad primam dubitationem dicitur, negando disiunctivam illam: quoniam datur tertius modus exponendi litteram. Ad cuius evidentiam, scito quod in univoca praedicatione duo clauduntur: scilicet, praedicari formaliter de univocatis; et praedicari de eis secundum eandem omnino rationem formalem, ut patet in animali respectu bovis et leonis. Multiplicatio autem eius ad multiplicationem subiectorum, non convenit ei ex secundo (quoniam ipsi soli conveniret, quod constat esse falsum): sed convenit ei ex primo, in quo communicat cum aliquibus non univocis. Unde, cum in proposito sit sermo de univoco inquantum multiplicatur ad multiplicationem subiectorum, consequens est quod propositio in cuius virtute tenet sequela quoad primam partem, non est ista, univocum multiplicatur ad multiplicationem univocatorum: sed ista communior,.et clausa in praedicta, praedicatum formaliter multiplicatur ad multiplicationem subiectorum. Et tunc concedo, quod subsumi intelligitur, quod veritas sit formaliter praedicatum respectu intellectus. Et sic infertur: ergo veritas multiplicatur ad multiplicationem intellectuum; immo intellectorum, sive in uno sive in diversis intellectibus. Meminit autem littera potius univoci quam praedicati formaliter, ut a notioribus traderetur disciplina.

VI. Ad secundam vero dubitationem dicitur, quod illa regula de analogo tradita in littera, non est universalis de omni analogiae modo: imo, proprie loquendo, ut patet I Ethic., nulli analogo convenit, sed convenit nominibus ' ad unum wel in uno aut ab uno, quae nos abusive vocamus analoga. Veritas autem, si comparetur ad res et intellectus, est nomen ab uno: quoniam in intellectu solo est. veritas, a qua res dicuntur verae. Si vero comparetur ad intellectus inter se, sic est nomen analogum: nam proportionaliter salvatur, formaliter tamen, in quolibet intellectu cognoscente verum. Esse ergo nomen aliquod secundum propriam rationem in uno tantum, est conditio nominum quae sunt ad unum aut ab uno, etc.: et non nominum proportionaliter dictorum. Veritas autem, respectu intellectus divini et aliorum, proportionale nomen est. Et ideo non sequitur quod in solo Deo sit. Iam enim dictum est in solutione primi dubii, quod omni praedicato formaliter de pluribus, convenit plurificari ad plurificationem subiectorum, sive illud sit univocum, ut animal, sive proportionale, ut ens, etc. - De huiusmodi autem differentia nominum plene scriptum invenies in tractatu de Analogia Nominum.

VII. Ad dubium autem contra secundam partem conclusionis, responsio ex littera habetur, ubi dicitur quod licet plures sint essentiae vel formae rerum, tamen una est veritas etc. Haec enim verba post probatam conclusionem adiuncta sunt, ad declarandam differentiam inter bonitatem et veritatem quoad hoc. Quoniam res omnes dicuntur bonae dupliciter, intrinsece et extrinsece, ut in: qu. vr dictum est: verae autem dicuntur extrinseca tantum denominatione, ita quod, nülla est in rebus formaliter veritas; sed imitative seu adimpletive respectu intéllectus divini, et causaliter respectu nostri intellectus speculativi. Si enim nullus esset intellectus, nulla res vera, nullus sensus verus dici posset, nisi aequivoce, ut in Qu. de Ver., qu. t, art. 4, dicitur: quemadmodum, si non esset sanitas animalis, nulla medicina, nullaque diaeta sana dici posset. Et omnium una est ratio: quia scilicet in ratione veri in rebus cadit veritas intellectus; et sani in medicina et diaeta, cadit sanitas animalis; et sic de aliis. Sublata enim definitione, non remanet idem nomen nisi aequivoce.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus. - Ín corpore una conclusio, responsiva quaesito negative: Nulla veritas creata est aeterna. — Probatur. Veritas enuntiabilium et rerum nihil aliud est quam veritas intellectus: ergo, si nullus intellectus esset aeternus, nulla veritas creata esset aeterna: ergo in solo intellectu divino veritas aeternitatem habet: ergo nulla veritas creata est aeterna.

Antecedens, quoad primam partem, probatur. Enuntiabile in voce est verum significative tantum, sicut urina est sana: in mente autem est per seipsum, idest formaliter, verum: ergo. Quoad secundam vero, ex dictis assumitur. Prima consequentia relinquitur nota per se: eo quod non datur alia veritas praeter tres has, scilicet in.re, in signo, et in intellectu. Secunda probatur: quia solus intellectus divinus est aeternus. Tertia autem: quia veritas in intellectu divino est ipse Deus, ut in art. v dictum est; creata autem veritas est aliud a Deo.

II. Adverte hic duo. Primo, quod conclusio principalis non ponitur formaliter in littera, sed virtualiter in illa universaliore propositione, nihil aliud quam Deus est aeternum, quia veritas Deus est. — Secundo, quod 'ex hoc loco apertissime habes quod nullum secundario obiectum divini intellectus ponendum est, quod sit aliud a Deo: quoniam si propositiones cognitae, seu earum veritas, quod idem est, in intellectu divino sunt Deus, quanto magis lapis, et quidquid aliud incomplexe significatur. Et hoc est bene notandum, ad confirmandam notitiam de intelligere divino traditam.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus. — In corpore, una conclusio responsiva quaesito, cum uno corollario. Conclusio est: Veritas intellectus divini est immutabilis; nostri autem intellectus, est mutabilis. - Circa quam conclusionem tria dicuntur, Primo, redditur ratio quare respondetur de veritate intellectus, cum quaesitum fuerit de veritate in communi. Et dicitur in principio corporis, quod hoc fit, quia veritas in solo intellectu est formaliter: ergo et mutabilitas et immutabilitas eius: ceterae enim conditiones sequuntur esse. — Secundo, probatur conclusio. - Tertio, declaratur ille terminus mutabilis, in conclusione positus. Potest enim sumi dupliciter: scilicet subiective, et terminative. In proposito sumi dicitur terminative, et non subiective: et ratio est, quia formae sic, idest terminative, vocantur mutabiles, non subiective.

Probatur igitur conclusio sic. Veritas intellectus est conformitas intellectus ad res: ergo potest variari ex parte intellectus et rei: ergo, si sit aliquis intellectus absque alternatione opinionum, et cuius acceptionem nulla res subterfugiat, eius veritas est immutabilis: ergo veritas intellectus divini est immutabilis, nostri vero mutabilis. - Antecedens patet. Prima consequentia probatur: quia omnis similitudo potest ex parte extremorum variari. Secunda autem: quia ista variatio ex parte intellectus consistit in mutatione acceptionum; ex parte vero rei, in latente mutatione rei. Tertia autem relinquitur evidens.

Corollarium autem est: Veritas secundum quam res naturales dicuntur verae, est omnino immutabilis. - Probatur: quia est veritas intellectus divini.