Quaestio 33

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus. - In corpore una conclusio: Pater est "b aeisctihum. — Probatur. Principium est a quo aliquid procedit, et e converso: Pater est a quo procedit alius, scilicet Filius et Spiritus Sanctus: ergo Pater est principium.

II. In responsione ad primum, adverte quod Aureolus, apud Capreolum, in I, dist. xxix, duo dicta huius litterae impugnat. Primum est differentia. inter graecos et latinos doctores. Affert enim contra hoc Hilarium, in IV de 7rin. Patri auctoris nomen tribuentem: et Augustinum, in VII de Trin., cap. 1, dicentem de Patre, illud quod est ei causa ut sit, est ei causa ut sapiens sit.

Secundum est, quod ideo nomine principii, et norí causae, utimur in divinis, quia est communius, quoniam extendit se, etc. Contra hoc instat. Nomen ratione communitatis conveniens Deo, hoc habet quia ratio minus communis non conveniret ei. Sed principium non est huiusmodi, secundum dicta tua: quoniam nulla ratio principii posita in V Metaphys., convenit Patri respectu Filii, ut patet discurrenti.

III. Ad primum horum dicitur dupliciter. Primo, quod satis est litterae, quod latini doctores non habuerunt causae vocabulum in usu; dato quod aliquando inveniretur. —- Secundo, dicitur ad illud Hilarii, cum. s. 'Thoma in I Sent., dist. xxix, qu. r, art. 1, quod auctor non importat causalitatem, sed principium non ab alio: et ideo Patri attribuitur. Illud vero Augustini non est ad propositum: de essentialibus enim loquitur, in quibus constat non esse causam nisi secundum rationem.

IV. Ad secundum vero dicitur, quod falsum est nullam rationem principii ex V Metaphys. in Patre salvari. Expresse namque ibidem dicitur communissimam rationem principii esse: primum ex quo est aut cognoscitur aliquid. Constat autem Patrem esse primum ex quo est Filius, iuxta illud: et ex Patre nalum ante omnia saecula. In littera autem manifestatur ista maior communitas ex notioribus nobis, scilicet puncto, etc., non quod istae acceptiones locum habeant in divinis; sed ut ex his, tanquam 'ex notioribus, notificetur maior abstractio principii quam causae.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, ly Pater, ut in solutione dubii patebit, sumitur prout in divina Trinitate admittitur. Ly proprie sumitur et ut distinguitur contra metaphorice, et ut distinguitur contra commune, et ut distinguitur contra extranee. Extraneum autem dico quomodolibet adiacens: quemadmodum dicimus de aliquo quod Socrates est nomen proprium eius, filius vero Platonis primogenitus non est eius nomen proprium, quia significat accidens adiacens Socrati, et non eius substantiam. Et hoc tertio modo principaliter et directe sumitur in hoc titulo: utroque autem alio modo concomitanter. Ita quod intentio quaestionis est: An Pater sit nomen significans propriam substantiam, seu proprium substantiale alicuius divinae personae; an significet aliquid adiacens illi Unde ly divinae personae supponit pro ipsa hypostasi ut sic.

II. In corpore unica est conclusio, responsiva quaesito affirmative: Pater est nomen proprium personae Patris. — Et probatur sic. Significans id per quod persona quaecumque distinguitur ab omnibus aliis, est nomen proprium ilius: sed Pater significat paternitatem, per quam persona Patris distinguitur ab omnibus aliis: ergo est nomen proprium personae Patris.

Maior probatur in littera virtualiter sic. Nomen proprium huius hominis significat hanc animam et hoc corpus: ergo significat id per quod distinguitur ab omnibus aliis. Par autem ratio est de ceteris. Igitur. - Antecedens manifestatur et ratione, quia sicut de intellectu hominis sunt carnes et ossa, ita etc.; et auctoritate VII Metaphys.

III. Circa hanc rationem dubium: occurrit. Quoniam medius terminus, scilicet significare id quo persona haec distinguitur a ceteris, aut importat significare formaliter et in actu ipsum distinctivum personae; aut materialiter et in potentia, eo modo quo superius dicitur significare contenta sub eo. Si sumitur pro significatione formali, sic falsa est minor. Pater enim non significat personale distin- ctivum divinae personae: quoniam significat formaliter id quo Pater convenit cum ceteris patribus, convenientia saltem analoga; non est autem idem distinctivum alicuius, et quo cum aliis convenit, quia hoc est commune, illud proprium. — Si vero sumitur de significatione in potentia, vana est maior, vanusque est totus processus corporis. Quoniam expresse loquuntur de significare" actualiter: alioquin omo esset nomen proprium huius hominis, nec oportuisset haec adducere.

IV. Ad hoc breviter dicitur, quod hic est sermo de significare actualiter. Et ad obiectionem ad oppositum respondetur, quod ly Pater dupliciter sumi potest. Primo, ut est nomen analogum ad omnem quomodolibet patrem: et sic proculdubio falsa esset minor; sic enim significat commune quid proportionaliter omni patri. Alio modo; ut est primum et caput huius analogiae: et sic significat constitutivum distinctivumque personale primae personae Trinitatis divinae. Ut enim in qu. xnr declaratum est, alia est formalis ratio reddenda quaerenti, Quid est prima persona divina quatenus Pater? et Quid est Socrates quatenus pater? sicut in aliis analogis communibus Deo et creaturae. Ipsa autem alietas rationis consurgit ex elevatione relationis paternitatis ad subsistentiam et personalitatem, etc. Et propterea ly Pater, sic sumptum, ex propria sua ratione significat illius personalitatem: propter quod absque additione tradidit Dominus baptizandum esse im nomine Patris, etc.

Dubium autem remanens circa minorem, an scilicet paternitas sit personale distinctivum Patris, in qu. xr, art. 2, tractabitur.

V. In responsione ad quartum, nota quod de ratione generationis sunt duo: scilicet distinctio suppositorum, et unitas formae quae communicatur. Et quoniam generans ut sic assimilat sibi genitum, similitudo autem species est unitatis, quanto, stante distinctione suppositali, maior est unitas formae, tanto generatio est perfectior.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo adverte tria. Primo, ly Pater secundum quod personaliter. Pater enim dupliciter de Deo dicitur: scilicet personaliter, cum dicitur Pater Domini nostri Iesu Christi; et essentialiter, cum dicitur Pater misericordiarum. Et ideo non immerito additur ly secundum quod personaliter. - Secundo, ly dicatur. Non enim quaeritur, an in divinis prius sit esse Patrem ad intra, an esse Patrem ad extra: sed, an ratio formalis Patris nomine significata, per prius dicatur de Deo ut est Pater intra, quam de Deo ut est Pater extra. — Tertio, ly prius. Quamvis enim ex ratione in oppositum facta in littera, prioritatem indistincte significare videatur; directe tamen, in proposito, stat pro prioritate secundum naturae ordinem, qui inter intentiones unius nominis inveniri est solitus, ut patet in toto V Metaphys. —- I|ta quod sensus est: An ratio Patris nomine significata, personaliter dicta, sit naturae ordine prior intentio talis nominis, quam ratio eiusdem essentialiter dicta.

II. In corpore unica est conclusio, responsiva quaesito affirmative: Pater per prius dicitur in divinis personaliter, quam essentialiter. — Probatur sic. Omnia imperfecta sumuntur a perfectis: ergo omne nomen prius dicitur de illo in quo salvatur tota eius ratio perfecte, quam de illo in quo salvatur secundum aliquid: ergo paternitas prius dicitur in divinis secundum quod importat respectum Personae ad Personam, quam secundum quod dicit respectum Dei ad creaturas: ergo.

Prima consequentia probatur primo: quia de eo de quo nomen dicitur secundum aliquid, dicitur quasi per similitudinem ad id in quo perfecte salvatur. Manifestatur deinde in 7eonis nomine. - Secunda autem probatur: quia in Deo Patre et Deo Filio invenitur perfecta ratio paternitatis et filiationis; in Deo autem et creatura non, sed secundum aliqualem similitudinem. Et probatur prima pars huius assumpti: quia divinarum Personarum una est natura ac gloria. Secunda vero pars, quoad negationem: quia creatura non eiusdem naturae est cum Deo. Quoad affirmationem vero, manifestatur graduando latitudinem filialis assimilationis creaturae ad Deum, iuxta quatuor modos similitudinis, scilicet vestigii, imaginis, gratiae et gloriae. Confirmanturque omnia auctoritatibus 'satis clare in littera.

III. In responsione ad primum, diligenter notato tria: scilicet distinctionem, comparationes, et rationes earum. Distinctio est haec: communium, idest essentialium, quae- dam dicuntur absolute, ut bonus, sapiens, etc.; quaedam respective ad extra, ut Dominus etc. - Comparationes sunt duae. Prima est: communia absoluta sunt priora, secundum intellectum, personalibus. Altera est: communia respectiva ad extrà, sunt posteriora personalibus. — Ratio primae comparationis est, quoniam communia absoluta clauduntur in personalibus, et non e converso: priora enim constat esse a quibus non convertitur consequentia. Ratio vero secundae comparationis est, quoniam processio divinarum personarum est principium processionis creaturarum; ac per hoc, personalia praesupponuntur a respectibus ad extra. Et adverte diligenter hanc secundae comparationis rationem, quod non loquitur nisi de respectibus ad extra consequentibus actiones franseuntes: hi enim tantum spectant ad processionem creaturarum.

IV. Et propterea ex hoc loco non habemus mentem Auctoris circa communia respectiva ad creaturas, spectantia ad actiones immanentes, an scilicet posteriora sint personalibus; puta, an, secundum ordinem intellectus, prius sit Deum intelligere creaturas quam producere Filium, aut e converso. Et est dubitatio de simplici intelligentia, quae inest Deo naturaliter: non autem de scientia visionis, quae inest ei libere. Et quoniam impertinens est difficultas haec proposito, quoniam secundum huiusmodi non dicitur Deus Pater, erit de hoc specialis quaestio, iuxta hunc articulum..

Alia autem difficultas, an scilicet processio personarum sit principium processionis creaturae, inferius, qu. XLv, art. 6, ex proposito tractabitur.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo, proprium distinguitur contra commune. Et exToodir. ut in responsione ad secundum habetur, non solum alias personas divinas, sed etiam naturam ipsam.

II. In corpore unica est conclusio, non nisi implicite responsiva quaesito ac posita: Ingenitum esse est proprium Patris. - Probatur sic. Pater et Filius in divinis sunt principium non de principio, et principium de principio, quemadmodum in creaturis haec est principium primum, illa principium secundum: ergo pater dupliciter innotescit, scilicet inquantum principium, paternitate et communi spira- tione; et inquantum non de principio, per non esse ab alio: ergo per esse ingenitum. Et si subintellexeris quod esse principium non de principio, seu non esse ab alio, est proprium Patri, concludes non solum quod ingenitum convenit Patri, quod in littera explicatur; sed etiam quod est proprium Patri, quod quaesitum erat, et quod determinare intendebat littera.

Antecedens declaratur: quia in personis divinis non est prius et posterius, ut inferius patebit..— Consequentia vero prima probatur: quia principium primum in creaturis du- pliciter innotescit, scilicet relatione ad ea quae sunt a se, et negatione sui ab alio. - Secunda vero consequentia probatur: quia non esse ab alio spectat ad innascibilitatem significatam ingeniti nomine.

III. In responsione ad secundum, adverte quod ingenitum cum constet ex in et genitum, utrumque est multiplex. Nam ly i2 dupliciter sumitur, scilicet pure negative, aut privative: et hoc multipliciter, aut in ente, aut in genere, aut in seipso: et hoc solo modo dicit imperfectionem. Hic autem sumitur privative in genere aut principii personaliter, aut divinae rei. - Genitum quoque dupliciter su- ' mitur: scilicet proprie, idest ab alio per generationem; et communiter, idest quovis modo ab alio.

Unde in littera quinque dicuntur. Primo, quod; ngenitum pure negative, non est proprium Patri. Secundo, quod ingenitum privative in seipso, non convenit Patri. Tertio, quod ingenitum privative in genere divini suppositi, non est proprium Patri: quia convenit Spiritui Sancto. Quarto, quod ingenitum in genere principii personaliter dicti, est proprium Patri. Et in his quatuor acceptionibus ly genmitum sumitur proprie. Quinto, quod in genere rei divinae, sumendo ly genitum communiter, ingenitum est proprium Patri: quoniam solus nullo modo est ab alio; essentia namque, etsi non simpliciter, tamen ut in Filio et Spiritu Sancto, est a Patre.

IV. In responsione ad quartum, adverte quod littera duas assignat rationes quare non possunt esse in divinis duae personae ingenitae; iuxta illud Hilarii, cum unus Deus sit, duo innascibiles esse non possunt, unitatem divinae naturae assignantis pro causa unitatis personae innascibilis. Et prima quidem deductio litterae est, quia in omni natura oportet ponere unum primum: ac per hoc, si plura prima sunt, plures naturae erunt. — Secunda est quia, si essent duo innascibiles, distinguerentur diversitate naturarum: quia non relationibus originis oppositis; neuter enim esset ab altero, aut alio.

V. Veruntamen Scotus, in I, dist. m, qu. v, hanc secundam rationem reprehendit, eo quod medium non est notius conclusione: qui enim plures personas ingenitas poneret, non concederet eas relationibus originis distingui. Et Hilarius quidem, inquit, hoc dicit, sed non probat.

Sed re vera tam Hilarii ratio, quam illius in littera deductio, non solum rationabilis, sed necessaria est. Quoniam aut in.divinis non est personarum distinctio, ut dicunt philosophi: et sic una tantum persona est ingenita. Aut sunt tres personae, ut fides catholica docet: et sic, cum distinctio per absoluta non sit intelligibilis, restat quod per or-. dinem tantum originis esse possit. Unde medium notius est conclusione: sicut notius est non posse esse distinctionem realem personarum in absolutis absque diversitate perfectionis. Sed Scotus, actus concepta passione, quam expressurus erat in xxvI dist. eiusdem, haec dixisse videtur: qua de re inferius erit sermo.