Quaestio 32

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS satis patet. - In corpore tria facit. Primo, reB osh: quaesito unica conclusione negativa, scilicet: Impossibile est per rationem naturalem ad cognitionem Trinitatis divinarum Personarum pervenire. - Et probatur sic. Homo per rationem naturalem cognoscit Deum tantum ex creaturis: ergo cognoscit ipsum secundum id tantum, quod est principium entium: ergo secundum id tantum quod pertinet ad unitatem essentiae: ergo non cognoscit ea quae pertinent ad distinctionem Personarum. —- Prima consequentia probatur: quia creaturae ducunt tantum in Dei cognitionem sicut effectus in causam. Secunda vero: quia virtus creativa communis est toti Trinitati. Et omnia sunt manifesta.

Secundo, declarat quod afferre rationes naturales ad Trinitatem Personarum, nocet dupliciter: primo, ratione dignitatis fidei; secundo, utilitatis hominum. Quae clare habentur in littera.

Tertio, infert quomodo ea quae sunt fidei tractanda sunt, tam cum fidelibus quam cum infidelibus, adiuncta auctoritate Dionysii. Quae ex supra dictis in quaestione prima, clara sunt.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, adverte duo. Quoniam quaestio est de quaestione an est, an scilicet sint notiones in divinis, primo, quid nominis ipsius notionis. Notio namque in communi, notificationem seu manifestationem importat, proprie loquendo, passive seu formaliter, sicut lectio et auditio et similia. Ad divina autem applicata, sumitur pro proprietate unius vel duarum personarum. Et videtur quod beatus Augustinus primo introduxerit in hanc materiam zotionis vocabulum, dum V de Trinit., cap. vi, ait quod alia est notio qua intelligitur ingenitus, et alia qua genitor.

Secundo, ad perfectionem doctrinae scito, quod notio, ut sumitur a theologis, in littera sequentis articuli definitur sic: Notio est propria ratio cognoscendi divinam personam. Ubi nota quod ly ratio cognoscendi insinuat quod sit formale principium cognoscendi. Et ex hoc sequitur, stricte loquendo, quod significetur in abstracto. Sicut enim for- male principium essendi oportet esse formam, .ita formale principium cognoscendi, ut sic, oportet concipi ac significari ut formam: hoc autem est ut quo aliquid est: hoc autem importat abstractum. Et propterea in praesenti articulo disputatio cum Praepositivo circa abstractum et concretum versatur: non enim est hic quaestio de rebus absolute, sed ut significatis ac innotescentibus per nomina. - Ly vero propria insinuat quod significat aliquid speciale: aliter non esset propria cognoscendi ratio. Et propter hoc, ut dicetur, esse ab alio non est notio. - Ly vero divinam personam insinuat tria. Primo, quod significat aliquid pertinens ad originem: quia ordine originis distinguuntur divinae personae. Secundo, quod illud pertineat ad dignitatem non. essentialem, sed personalem: quia persona dignitatis nomen est. Tertio, quod sit unius in eo quod unum: idest, quod si significet aliquid conveniens pluribus, ut de spiratione patet, conveniat iliis inquantum unum. - Et sic patet titulus.

II. In corpore duo principaliter facit: primo, ponit opinionem Praepositivi; secundo, confutando illam, respondet quaesito

III. Quoad primum, tria Praepositivus dicit: scilicet opinionem, quod scilicet non sunt ponendae proprietates in abstracto, seu notiones, in divinis; et radicem opinionis, scilicet propter simplicitatem personarum divinarum; et expositionem sacrorum eloquiorum, quoad hoc scilicet, quod abstractum exponendum est per concretum.

IV. Quoad secundum, duo ex opposito fiunt: primo, destruitur radix opinionis praedictae; secundo, probatur opposita opinio.

Primum fit sic. Secundum quod intelligimus, sic nominamus: ergo nominamus divina modo non suo, sed sensibilium: ergo nominamus ea, ratione simplicitatis, nominibus abstractis; ratione vero subsistentiae, nominibus concretis: ergo non praeiudicat divinae pone uti in divinis abstractis et concretis.

Prima consequentia probatur: quia intellectus noster non pertingit ad-cognoscendum Deum secundum quod in se est, sed cognoscit eum more sensibilium. - Secunda vero probatur: quia in sensibilibus abstracti nomen ex simplicitate, concreti vero ex complemento standi sumptum est - Reliqua per se patent.

V. Contra hanc rationem Aureolus, apud Capreolum, in xxix distinctione Primi, arguit, volens probare quod notio in divinis distinguitur ab eo cuius est notio, puta paternitas a Patre, non solum ex modo intelligendi ex sensibilibus orto, ut littera dicit, sed etiam ex parte rei. Et arguit sic. Ubicumque abstractum differt a concreto solo modo significandi, quidquid reale dicitur de uno, dicitur de reliquo, ut patet de deitate et Deo: sed paternitas et Pater non sic se habent, quoniam paternitas se tota distinguitur a Filio, non autem Pater: ergo.

VI. Ad hoc breviter dicitur, quod distinctionem inter abstractum et concretum in divinis ex divina re oriri, potest dupliciter intelligi. Uno modo, quod in Deo est aliquid unde verificat abstractum et concretum: et hoc proculdubio est verum, quoniam simplicitate abstractum, subsistentia concretum fundat. Alio modo, quod in divinis sit aliqua distinctio ex qua oritur distinctio inter abstractum et concretum: et hoc est chimaericum. Unde ad rationem in oppositum, neganda est maior. Eiusque probatio falsa est: quoniam generare praedicatur de Deo, non autem de deitate; ad veritatem namque locutionum, exigitur quod praedicatum conveniat rei significatae per subiectum sub illo modo quo significatur; ut patet Extra de Trinitate et Fide Catholica.

VII. Secundo, proponit oppositam opinionem. Et est conclusio responsiva quaesito affirmative: Oportet in divinis significari in abstracto et concreto non solum nomina essentialia, sed etiam personalia, scilicet paternitatem et Patrem, etc. — Et probatur conclusio duabus rationibus: quarum prima extendit se ad essentialia et personalia; secunda autem ad personalia tantum.

Est ergo prima ratio, ut haereticorum instantiae hà beamus propria responsiva. Et formatur sic ratio. A confitentibus Patrem et Filium et Spiritum Sanctum esse unum Deum et tres Personas, oportet responderi interrogantibus quo sunt unus Deus, et quo vel quibus sunt tres Personae: ergo oportet dicere quod deitate sunt unum, proprietatibus autem, scilicet paternitate, filiatione, etc., sunt plures: sic enim, et non aliter, tribus interrogativis, scilicet quid, quis, et quo, reddimus tria propria responsiva.

VIII. Contra hanc rationem Gregorius de Arimino, in xxix distinctione Primi, instat, intendens eam solvere, dicens quod propter haereticorum instantiam non oportet proprietates has distinguere. Quia Aüjustigus docuit respondere, in sermone de Fide et Symbolo: Credimus Trinitatem personis distinctam, substantia niii. Et Hieronymus, in Exypositione Fidei Catholicae: Substantia unum sunt, sed personis ac nominibus distinguuntur. Ergo absque proprietatibus habemus responsivum quo sunt unum, et quo plures.

IX. Ad hoc tripliciter dicitur. Primo, quod Gregorius male immiscere videtur hanc litterae. huius rationem tractatui de rebus absolute, quem videtur ipse ibidem intendere. Ut enim patet ex titulo totius quaestionis, hic tractatur de cognitione divinarum Personarum, et non de esse earundem. — Secundo dicitur, quod male ponderavit verba litterae, dicentis quod oportet habere responsivum ad ininterrogativum quo, non respectu huius termini qui est Trinitas, sed respectu etiam huius termini persona: quod constat ex neutra illarum auctoritatum haberi. — Tertio, quod littera, iuxta morem suum, loquitur formaliter: et consistit vis eius in hoc, quod interrogativo quo oportet reddi responsivum quod ex proprio modo significandi significat ut quo: alioquin non quiescet instantia quaerentium. Constat autem quod persona non significat ut quo, cum sit concretum nomen. Oportet igitur, ut habeamus proprium responsivum quo, non respectu huius aut illius termini, sed simpliciter respectu concretorum divinorum, proprietates in abstracto admittere in divinis. Et hoc directe intendit littera..

X. Secunda vero ratio primo ponitur; deinde a Praepositivo solvitur; tertio, excluditur solutio dupliciter,

Est ergo secunda ratio. Persona Patris una refertur ad duas personas, scilicet Filii et Spiritus Sancti, non una relatione: ergo oportet in Patre distinguere notiones. - Antecedens quoad secundam partem probatur, ducendo ad impossibile, sic. Si Pater una relatione respiceret Filium et Spiritum Sanctum, Filius et Spiritus Sanctus una quoque relatione respicerent Patrem: et si sic, ergo Filius et Spiritus Sanctus non essent duae personae. Et probatur haec ultima sequela: quia sola relatio multiplicat trinitatem.

XI. Praepositivus autem, secundam partem. antecedentis negans, consequentiam quoque primam ducentem: ad impossibile negabat. Afferebatque instantiam ex eo quod Deus unica relatione se habet ad creaturas, et tamen creaturae pluribus relationibus referuntur ad ipsum: sicque proportionaliter censebat de Filio et Spiritu Sancto ad Patrem.

XH. Contra hanc autem responsionem dupliciter in littera arguitur. Primo sic. Ratio specifica relativi consistit in hoc quod est ad aliud se habere: ergo uni relationi secundum speciem, non possunt ex opposito correspondere duae diversae secundum speciem: ergo relationibus Filii et Spiritus Sancti non potest respondere una relatio Patris, quamvis omnibus relationibus creaturarum possit respondere una relatio ex parte Dei. - Prima consequentia declaratur in patre -et domino, respectu filii et servi. Secunda autem: quia relationes Spiritus Sancti et Filii sunt diversarum rationum; creaturarum autem ad Deum, unius sunt rationis.

Secundo peccat instantia, quia sermo praesens est de relationibus realibus utrinque. Relatio autem Dei ad creaturam non est realis: et propterea non oportet quod sit una: nullum enim inconveniens est multiplicare relationes rationis in Deo.

XIII. Circa antecedens assumptum, scilicet, ratio specifica relativi consistit in esse ad aliud, adverte quod non intendit per hoc, quod ratio specifica relativi sumatur ex correlativo ad quod est (quem tamen sensum superficies deductionis prae se fert); quasi arguere velit quod, quia species relativi sumitur ex termino, impossibile est relationi unius speciei correspondere terminos diversarum specierum. Hoc enim est falsum: quoniam, apud ipsum, ex causa seu fundamento consurgit relationis species. Sed intendit quod specifica ratio relativi consistit in esse ad aliud proportionale sibi. Quemadmodum enim relativum in communi consistit in esse ad aliud in communi, ita relativi species consistit in ordine ad aliud secundum speciem: ac per hoc, unicum specie relativum consistit in esse ad aliud unicum specie correlativum. Sic enim per se descendit ad aliquid propriis differentiis in suas species.

XIV. Circa praedicta occurrit multiplex dubium. Dubitatur enim primo de illa propositione: Pater refertur ad Filium et Spiritum Sanctum non una, sed duabus relationibus. Aut enim est sensus quod ibi sunt relationes duae secundum rem: et hoc est falsissimum, quoniam spiratio et paternitas in Patre sunt una res numero. Aut est sensus quod sunt duae secundum rationem: et hoc, licet sit verum, non est tamen ad propositum. Tum quia de rebus in hac ratione est sermo, quae ex natura relationum procedit. Tum quia ex praemissis praedictae rationis manifeste sequitur, si est valida, quod diversis specie relationibus oportet diversas specie relationes correspondere: constat autem quod ad diversitatem specificam in rerum natura, non sufficit distinctio rationis.

XV. Dubium secundo est circa propositionem illam assumptam contra Praepositivum, scilicet: uni relationi secundum speciem, non possunt correspondere duae secundum speciem. Manifeste enim tenemus oppositum: quoniam uni filiationi Socratis respondent diversarum specierum relationes, scilicet paternitas et maternitas parentum ipsius, ut in Tertia Parte, qu. xxxv, art. 5, expresse habetur.

XVI. Ad primum dubium dicendum est, quod hic sunt duo: scilicet pluralitas relationis, et modus pluralitatis. De pluralitate quidem asserit littera partem affirmativam, volens quod paternitas et spiratio sunt duae relationes reales, quia distinguuntur differentiis relationis. De modo autem quo sunt duae, superius negata fuit distinctio realis: quia non opponuntur ad invicem relative, et sic non sunt duae realiter, quia non distinguuntur differentiis rei.

Affirmare vero quod sunt duae formaliter secundum rationem tantum, non quietat multorum intellectum: quia esse duo secundum rationem, non est esse duo, sed inteligi duo; sicut esse quantum secundum rationem, non est esse quantum, sed intelligi quantum. Unde, cum nulla sit actualis distinctio praeter realem aut rationis, restat quod sint duae virtualiter: idest, perinde se habent ac si essent duae.- Et hoc consonat excellentiae divinae rei, et est in rerum natura absque omni opere intellectus, sufficitque proposito, reliquisque difficultatibus solvendis. Nam specifica diversitas duarum relationum infert. specificam diversitatem relationum sibi correspondentium, formaliter vel virtualiter: idest, quod illae relationes correspondentes habeant specificam distinctionem in rerum natura actualiter, vel perinde se habeant ac si haberent illam distinctionem actualiter. Et sic, quoniam persona Patris habet relationes duas, sic quod unaquaeque vendicat sibi propria, ac si essent seorsum actualiter duae in re; ideo oportet duas relationes in abstracto, tanquam duas Patris notiones, ponere. Alioquin responderi non posset quaerenti, quo Pater, et quo Spirator: cum constet Patrem ad Filium, Spiratorem vero ad Spiritum Sanctum. esse. - Veruntamen proposito sufficere videtur affirmare quod distinguuntur formaliter: quoniam tractatus iste non est de rebus absolute, sed ut intellectis et significatis, ut patet ex littera.

XVII. Ad secundum vero dubium dicitur quod, cum radix propositionis s. Thomae sit illa propositio Aristotelis, V Metaphys., cap. de Ad aliquid, scilicet, nullum relativum dicitur bis, propter eandem rationem, quia ad aliquid hoc ipsum quod est, sui primo,termini est, quem patet esse unum; iuxta limitationem illius fundamenti, limitanda sunt consequentia. Relativum igitur som dici bis, potest dupliciter intelligi. Primo, son dicitur bis, idest ad duo correlativa solo numero distincta. Et sic credimus hoc esse falsum: quia Socrates albus eadem similitudine similis est omnibus albis. - Secundo, non dicitur bis, idest ad duo correlativa diversarum rationum. Et sic potest intelligi dupliciter: scilicet, vel diversarum rationum partialium: et sic etiam non est verum, ut ex illo articulo Tertiae Partis patet. Vel non partialium: et sic est verum. Unde notanter s. Thomas ibidem, in ultimo argumento, ex hoc eodem fundamento non infert, ergo impossibile est unum relativum dici ad duo: sed, ergo impossibile est quod una relatio terminetur ad extrema omnino diversa, per ly omnino non partialia innuens. - Voco autem relativa partialia, in proposito, illa quorum fundamenta partialiter concurrunt ad unum numero effectum, ut patet de patre et matre respectu filii.

Consona autem veritati glossa haec ostenditur ex eo quod, proprie loquendo, relativum non dicitur bis, quando plura ex eadem parte respicit, quasi partes adaequati extremi: sed quando unum ex una, et alterum ex altera parte respiceret, bis diceretur; ut species ad genus, et ad individuum, et scientia diceretur ad scibile et scientem, etc.

S. Thomas ergo hic, contra Praepositivum, intendit impossibile esse quod una relatio secundum speciem, habeat extrema diversarum rationum non partialium. Processio namque et filiatio non habent partialia fundamenta, sed diversarum omnino rationum secundum se perfectarum: quoniam Filius perfecte terminat processum intellectus, et similiter Spiritus Sanctus perfectus est terminus processionis voluntatis. In "Tertia autem Parte, extrema diversarum rationum partialia reddidit filiationi, ut patet.

XVIII. In responsione ad secundum, dubium occurrit, quid sit significari ut res, et quid significari ut ratio. Si enim hoc idem est quod significari in concreto et in abstracto, littera contradicit sibi: quia sapientia abstractum nomen est, et tamen de ea dicitur quod disponit omnia suaviter, etc., non obstante sibi tali modo significandi. Si autem intenditur differentia inter rem realem et rationis, manifeste falsum dicitur: quoniam paternitas rem realem: significat, sicut et sapientia.

XIX. Ad hoc dicitur quod, quia ly ut aliquam conditionem importat; et conditio rei est existere vel subsistere (nulla siquidem res, ut res, est nisi sit; et similiter nulla res ut res significatur, nisi ut ens seu existens significetur); ratio autem quia innotescendi gratia VI Topicorum dicitur inventa, principiumque notitiae sit actus et forma, ex IX Metaphys.; conditio rationis est, ut sit formaliter notificativa, et proportionaliter ut significetur ut formale principium in cognoscendo: sic enim modus significandi correspondet conditioni rationis ut ratio est. Et quia haec exercent abstractüm et concretum, ideo conceditur quod significari ut res, coincidit cum concreto, et uf ratio, cum abstracto.

Et ad obiectionem in oppositum dicitur quod, licet omnibus abstractis, ex modo significandi, commune sit non congruere operationibus; inter abstracta tamen est magna latitudo ex parte ipsius rationis formalis significatae. Quorundam enim ratio formalis secundum se nullum habet ordinem ad opus, ut patet in relationibus: quorundam autem secundum se habet ordinem ad opus, ut sapientia ad ordinare, iustitia ad reddere unicuique ius, etc. Illa abstracta quae ex re formaliter significata opus respiciunt, congruam propositionem admittunt, ut in littera de sapientia et intellectu dicitur. Reliqua autem, ut paternitas et reliquae notiones, quia nec ex modo significandi, nec ex propria ratione formali, operis principia sunt, congruas enuntiationes habere non possunt circa operationes, ut in littera dicitur. Unde nulla est contradictio.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS intendit de numero quinario adaequate, ita quod g poses plures neque pauciores sint notiones quam quinque.

II. In corpore duo facit: primo, respondet quaesito; secundo, ponit differentiam inter notiones, relationes, proprietates, et notiones personales, quoad numerum,

III. Quoad primum, conclusio responsiva quaesito affirmative est: Notiones sunt quinque, scilicet innascibilitas, paternitas, communis spiratio, filiatio et processio. — Et probatur sic. Notio est propria ratio cognoscendi divinam personam: ergo attenditur secundum originem: ergo secundum haec duo, scilicet a quo alius, et qui ab alio: ergo. sunt quinque.

Antecedens est descriptio notionis superius exposita. — Prima consequentia probatur: quia divinae personae multiplicantur secundum originem. - Secunda autem: quia-haec duo spectant ad originem, et secundum ea innotescunt divinae personae. — Tertia vero manifestatur, singillatim ad singulas applicando personas utrumque modum originis. Et quoad personam quidem Patris, ex illo modo qui ab alio, non positive, sed negative habetur innascibilitas: ex illo vero, a quo alius, paternitas et spiratio. Quoad personam vero Filii, ex ly qui ab alio habetur filiatio: ex ly vero a quo alius, habetur eadem spiratio. Quoad personam vero Spiritus Sancti, ex ly qui ab alio habetur processio: ex ly vero a quo alius, nec positive nec negative aliqua ponitur, propter rationem subiunctam in responsione ad quartum.

IV. Quoad secundum, determinatur et numerus simul cum ipsis rebus numeratis illorum quatuor, scilicet zotionis, relationis, proprietatis et personalitatis; ut formaliter possit locutio interpretari, nec unum confuse pro alio accipiatur. Et in littera satis clare patent. — Si qua vero circa haec sunt dubia, /circa] constitutiva, aut circa innascibilitatem, inferius propriis locis patebunt.

V. Circa discussionem factam in littera, post responsiones ad argumenta, occurrit dubium motum a Scoto, it xxvnr distinctione Primi, qu. 1, argum. 3, et hic intactum: quare scilicet non est ponenda sexta notio, scilicet inspirabilitas, communis Patri et Filio. Sicut enim Pater innotescit positive dupliciter, et negative negatione utriusque originis, vel primae earum, ita Filius, cum sibi conveniat negatio unius. earum, debet illa innotescere.

VI. Ad hoc dubium nihil invenio a s. Thoma dictum in speciali, respectu personae Filii. Inferius namque, qu. xxxi, art. 4, et in I Sent., dist. xxvur, qu. 1, art. 1, solutionem huius dubii dedit, inquantum tangit personam Patris, dicens quod innascibilitas importat negationem utriusque originis: ex hoc enim manifeste patet quod in Patre non est opus inspirabilitate. Sed praesens dubium est de persona Fili. - Ea quoque quae de sufficientia notionum, xxvr distinctione Primi dicit, male possent ad hoc applicari. Tum quia etiam inspirabilitas dicit aliquid speciale: est enim negatio in genere etc. Tum quia etiam innascibilitas conceditur a s. Thoma notio ut est negatio nativitatis, ut patet infra,

Scotus autem, ubi supra, quasi vellet introducere sextam notionem: non audet tamen se contra torrentem opponere doctorum, quinque tantum notiones approbantium. Unde, nisi, inquit, assignetur aliqua ratio de hoc, sexta erit concedenda notio. — Videtur autem rhihi quod sufficiens habetur ratio quare inspirabilitas non est ponenda inter notiones.

VII. Ad cuius evidentiam, scito quod, cum notio innotescendi gratia ponenda sit, ut eius nomen ostendit; et privatio per habitum, negatioque per affirmationem naturaliter cognoscatur, et non e converso: consequens est quod negationes modorum originis inter notiones computari regulariter non debent. In cuius signum, persona Spiritus Sancti unam tantum notionem habet, et tamen sibi convenit negatio nativitatis Filio convenientis. Et quoniam inspirabilitas negatio quaedam est, ideo inter notiones locum habere non debet.

VIII. Quod autem innascibilitas notio posita sit negativa, praeter regulariter est, propter tres singulares rationes, locum non habentes in aliis negationibus.

Prima est, quia persona Patris sola se habet in trinitate in ratione primi principii: solus enim Pater ibi est principium non de principio. Et propterea, tum quia ratio primi optime per negationem notificatur; tum ad commendandam hanc tantam Patris auctoritatem (propter quam, secundum Hilarium, maior dicitur Filio, et Filius in Evangelio solitus est omnia referre ad Patrem, et Ecclesia omnes fere orationes ad Patrem dirigit), merito huiusmodi negatio notio posita est. - Et haec ratio tangitur in littera, in responsione ad quartum in calce, et in I Sent., ubi supra.

Secunda ratio est, propter variam connexionem istorum terminorum in communi, scilicet Pater et ingenitus. Haec enim duo separata inveniuntur apud nos: omnis enim pater est genitus, idest ab alio; vel etiam genitus proprie, excepto Adam, qui fuit pater et ingenitus. Ex propriis tamen rationibus coniungi possunt, et in Paterna Persona iuncta sunt. Non sic autem est de Filio et inspirabili: haec enim ubique connexa sunt. Et ideo merito negatio illa inter notiones numerata est. - Et sumitur haec ratio ex Augustino, V de Trinit., cap. 8.

Tertia ratio est ex Hilario, in lib. de Synodis, ad commendandam unitatem divinae naturae: ponendo siquidem innascibilem unam pérsonam, ponitur unum principium et caput in natura divina. Inquit enim Hilarius quod ponere duos innascibiles, est ponere plures deos et plures naturas divinas: ac per hoc, ponere unum innascibilem, commendat unitatem divinae naturae. Propter quod, sacri doctores non qualitercumque ponunt innascibilitatem esse notionem, sed ut propria est Patri, ita quod nec essentiae nec Spiritui Sancto convenit.

Accessit forte ad haec, quod nominibus propriis processionis Spiritus Sancti caremus. - Quia igitur rationem habemus quare singulari privilegio innascibilitas est notio, et regulariter negationes a notionibus excluduntur, rationabiliter a sacris doctoribus inspirabilitas omissa est.

IX. In responsione ad secundum, adverte quod significari ut res quaedam, est significari ut res singularis in rerum natura. Et quoniam nominibus personarum in actu exercito, ut Pater et Filius et Spiritus Sanctus, et nomine similiter essentiae, ut Deus, significantur personae et natura in divinis ut res singulares; notionum autem, proprietatum et relationum ut sic nominibus, idest abstractis, rationes potius rerum significantur: ideo ex horum numero non dicitur Deus quinus, vel quatrinus, etc.

X. In responsione ad tertium, dubium est, propter obiectionem Scoti in Quodlibetis, qu. v, in calce art. 2. Si distinctio, inquit, rationis inter paternitatem et spirationem sufficeret ad impediendam praedicationem in abstracto, impediretur etiam ista, sapientia est bonitas, quoniam distinguuntur formaliter: consequens autem est falsum apud te hic: ergo. - Exemplum quoque quod de attributo adducitur, non est ad propositum: sed potius ad oppositum. Extra propositum quidem: quia attributum est nomen intentionis, quaestio autem est de nominibus primae intentionis. Ad oppositum vero: quia ex illo exemplo habetur quod, sicut attributum potentiae non est attributum scientiae, et tamen potentia est scientia; ita notio paternitatis non est notio spirationis, et tamen paternitas ést spiratio; quod est oppositum intentae conclusionis.

XI. Ad hoc dicitur, quod obiectio procedit ex malo intellectu litterae: imo ex diminuta inspectione eius. Non enim dicitur in littera quod ideo non praedicantur de invicem, quia distinguuntur ratione: sed quia significantur ut diversae rationes personarum, idest ut diversae rationes relativae (personae enim divinae relationes sunt subsistentes, ut praedictum fuit 9. Et intendit de diversitate in actu exercito, non sub notionis vocabulo, sed sub relationis ratione. Fundatur enim responsio haec super doctrina in V Metaphys., cap. de Uno: scilicet quod sub illo aliqua proprie multiplicantur, cuius differentiis distinguuntur. Ita quod intendit quod, quia paternitas et spiratio sub diversis differentiis divinae relationis sunt (illa enim est ad Filium, haec ad Spiritum Sanctum), ideo et duae relationes reales divinae sunt. Et quia hanc distinctionem important in actu exercito paternitas et spiratio, ex hoc quod significantur ut diversae rationes personarum, idest relativorum personalium; ideo non praedicantur de invicem.

XII. Unde ad obiectionem, negandum est antecedens. Et de exemplo dicendum est, quod est valde ad propositum, si sane intelligatur. Non enim adductum est nisi ad manifestandum fundamentum illud ex V, Metaphys., scilicet quod sub illo retinent aliqua pluralitatem, sub cuius pluribus differentiis comprehenduntur. Et quia sub attributi intentione, et non rei, scientia et potentia Dei distinguuntur, ideo plura attributa dicuntur, nec unum dicitur aliud: licet una sit alia, quia non distinguuntur rei differentia. Ita quoque dicitur in' proposito, non solum respectu intentionis importatae per ly notio, sed etiam respectu rationis formalis substratae, idest relationis divinae. Sicut enim attributum numeratur in potentia et scientia, ita relationis ' ratio, et non solum notionis intentio, numeratur in paternitate et spiratione. Et propterea, sicut hoc attributum non est illud, ita et haec notio non est illa (quod in littera tacetur), et paternitas non est spiratio: sunt enim relationis nomina. - Et quod haec sit s. Thomae intentio, percipi potest ex I Sent., dist. xxvm, qu. r, art. i, in corpore et ad 3.

XIII. Contra hanc quoque responsionem, inquantum dicit quod paternitas et spiratio sunt idem realiter, argumenta extant Durandi, apud Capreolum, xir distinctione Primi, art. 2, contra r concl. Sed non sunt mihi visa recitatione digna.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus est. - In corpore duo facit: primo, docet on communi in qua fidei materia liceat vel non liceat Cfnum.m. contrarie opinari; secundo, respondet quaesito.: II. Quoad primum, duplex ponit genus pertinentium ad fidem: scilicet directe, et indirecte. De primo genere dicit quod opinari falsum est haeresis, et maxime adiuncta pertinacia. — De secundo vero dicit duo. Primo, quod antequam z consideretur, seu determinatum sit, consequi aliquid contrarium fidei, opinari falsum non est haeresis, maxime sine pertinacia. Secundum est, quod error huiusmodi post mani1 festationem, aut Ecclesiae determinationem, est haeresis. — Et ex his deducitur corollarie quod multa hodie reputantur haeretica, etc.

III. Adverte hic quod ad rationem haeresis in se, sufficit quod sit error in his quae sunt fidei: sed ad rationem hae- retici formaliter, requiritur ultra haec, pertinacia. Et propterea in littera per modum additionis adiungitur, si adsit aut absit pertinacia.

Rursus, in secundo genere, quando deest determinatio Ecclesiae, non vocatur manifestum consequi aliquid contrarium fidei ex aliqua positione, ex hoc quod multi doctores credunt sic, aliis oppositum sentientibus. Unde in huiusmodi, falsum opinantes non solum ab haeresi, sed etiam a peccato excusantur, qui iuxta gradum suum, quantum cognoscunt, rationabiliorem viam arbitrantur se sequi, salva Ecclesiae reverentia.

IV. Quoad secundum, conclusio responsiva est, quod licet contrarie opinari dé notionibus, si nihil est, aut consideratur, consequens contrarium fidei. - Et probatur: quia notiones sunt in secundo genere.