Quaestio 40

Commentaria Cardinalis Caietani "

In articulo primo quaestionis quadragesimae, in responsione ad tertium, adverte quod differentia secundum possibile vel impossibile dicitur nom omnino per accidens se habere ad appetitum; et quod secundum hanc differt spes a desperatione. Dedit siquidem Auctor parum perseitatis huic differentiae respectu appetitus: quoniam est de secundariis differentiis, nullam constituentibus passionem. Spes enim differt a desperatione primo, per simplicem accessum et recessum a bono arduo: per possibilitatem autem et impossibilitatem, secundario. Unde etsi desperatio passio sensitiva non causetur nisi a bono arduo aestimato impossibili, desperatio tamen in voluntate causatur quandoque ex bono arduo futuro, aestimato quod non erit, quamvis credatur possibile: ut prae se ferunt credentes Deum omnipotentem ad superandum omnia peccata mundi; et quia aestimantes sunt sibi nunquam dandam veniam, desperant de vita aeterna. — Aliquid tamen perseitatis habere in littera manifestatur ex hoc, quod terminus motus causati ab appetitu est obiectum appetitus: ad idem enim consequendum movet quod appetit. Et ex differentia inter desiderium et spem, potest facile patere. Multi enim desiderant principatum, qui tamen non sperant illum, Et multa difficilia bona concupiscuntur, quae non sperantur, propterea quia non aestimantur ab appetentibus ut possibilia eis evenire: unde et fatentur se concupiscere vel: desiderare, et non sperare.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertio, omisso secundo, dubium occurrit de eo dicitur, quod bruta non cognoscunt futura. Videtur enim hoc et contra sensum, et contra rationem. Contra sensum quidem, quia moventur ad futura, et appetunt illa; timent futura, et cavent ab illis. - Contra rationem vero, quia ad perfectionem animalis perfecti exigitur quod cognoscat quidquid sibi conveniens aut. disconveniens est, infra latitudinem cognoscibilium per animam sensitivam: alioquin natura defecisset. Sed pars sensitiva extendit se ad temporis perceptionem, ut patet in memoria: et distantia quae secundum tempus, sunt convenientia et nociva animalibus, ut patet in his quae timentur et sperantur. Ergo animal perfectum debet percipere futura, quae sunt absentia secundum tempus, sicut cognoscit distantia secundum locum.

II. Ad evidentiam huius ambiguitatis, sciendum est quod ex exterioribus motibus manifeste apparet in animalibus irrationabilibus esse appetitivos motus respectu futuri et boni, ut patet de spe et desperatione; et mali, ut patet de timore. Haec autem apparentia ducit necessario intellectum ad alteram duarum causarum! naturam scilicet, vel apprehensionem futuri. Oportet enim vel ex instinctu ad haec moveri; vel ex ipso obiecto cognito.

Et si quidem ponitur quod animalia timent et sperant non ex cognito futuro, sed ex naturae instinctu; minus no- bilia ponuntur animalia. Manifestum est enim quod nobilius est appetere per apprehensiónem, quam per naturam: et quod proprium motivum animalis est appetibile cognitum, ut patet in III de Anima. Unde appetere non ex obiecto cognito, ex defectu cognitionis provenit, et ad ignobilitatem. appetentis spectat. — Si vero creditur quod animalia timent et sperant ex obiecto futuro cognito, tunc animalia ponuntur nobiliter appetere, utpote ex propria causa appetitus animalis. Et servatur uniformitas passionum eorum: quoniam sicut amant et odiunt, delectantur et tristantur animaliter, ex propriis obiectis illarum passionum cognitis mota, ita timent, etc.

III. Et licet de nobilitate non sit dubium, de veritate tamen quaestio est. Cum enim ex possibilibus faciat natura melius, nec ullam perfectionem possibilem inveniri in aliquo genere deneget; et appetere futura cognita, si poneretur, esset non parvae perfectionis in natura sensitiva: ad hoc tota quaestio devenit, an sit possibile cognoscere futura notitia pure sensitiva, Si enim possibile est, negandum nullo pacto est inveniri in animalibus. Si autem impossibile, non defecit natura, sed supplevit instinctu quod impossibile erat fieri ab obiecto, ut animalia salvarentur.

Ad perspiciendum autem hoc, oportet cavere ne fallamur, intuendo cognitionem sensitivam in nobis. Quoniam in nobis, ex coniunctione ad partem intellectivam, plus ali- quid sortita est quam sua puritas se extendit: ut patet de reminiscentia, quae est actus partis sensitivae, ut dicitur in libro de Memoria et Reminiscentia, et tamen soli homini convenit, propter causam iam dictam. — Ex actibus quoque ipsorum animalium falli possumus facile. Quia, cum ex duabus supradictis possint procedere causis, si una illarum determinate inferatur, erit sophisma Consequentis. Nec est voluntarium aut temerarium affirmare appetitum animalem futuri, et dubitare de causa eius, an sit cognitio futuri in appetente existens, an in datore naturae. Quoniam manifeste videmus in animalibus quosdam actus ex syllogismo procedentes, ut patet ex supradictis: et tamen causam eorum non dicimus discursum in eis, sed instinctum naturae ab arte divina impressum, ordinate moventem; sicut in horologiis artis ordo relucet, et ordinate sonat.

IV. Sublata ergo via ex experientia in nobis, et ex actibus posterioribus in animalibus, ex ipsa natura cognitionis sensitivae et futuri, investigandum hoc restat. Futurum, cum sit temporis differentia, constat quód perceptibile est sensitiva cognitione, quatenus tempus est: quoniam memoria tempus praeteritum cognoscit determinate, ut heri, et indeterminate, ut olim; memoramur enim et quod heri vidimus, et quod olim, non certo nobis die, audivimus hoc. Unde si futurum perceptioni sensus repugnat, ex ratione propria, qua futurum est, oportet quod hoc habeat: et non secundum id in quo convenit cum praeterito. Et ex hoc apparet quod futurum, ex hoc quod non est in seipso, non repugnat perceptioni sensitivae: in hoc enim convenit cum praeterito, neutrum enim estin seipso; et tamen illud percipitur memorando. Proprium autem futuro, ut distinguitur contra praeteritum et praesens, est non esse nec fuisse, ac per hoc non immutare nec immutasse sensum, Et quoniam non aliter percipitur tempus a parte sensitiva nisi per immutationem, ideo futurum repugnat perceptioni sensitivae. Cum enim tempus sit numerus motus secundum prius et posterius, non aliter percipitur sensu tempus, nisi percipiendo quandam distantiam successivam ab illa mutatione usque ad illam: et sic, depictis in parte sensitiva hac et illa mutatione, percipitur tempus. Propter quod, illius tantum temporis praeteriti meminimus, cuius immutatio aliqua depicta retinetur. Unde cum futuri immutationes non. sint in anima pictae, quandiu futurum est, imperceptibile erit in sensitiva parte futurum, ut sic. Et propterea in littera dicitur quod bruta non percipiunt futura. Sed spes, et similiter timor, et universaliter quaelibet passio irascibilis, in eis est motus animalis appetitus secundum substantiam, quia est actus secundus elicitus ex cognitione, seu obiecto cognito, ab appetente causatus: sed est naturalis secundum quid, pro quanto natura supplet, non obiectum cognitum (quia, ut in littera dicitur, ex praesenti cognito sperant), sed proprietatem eius: quia sperant futurum, et non ex futuro ab eis cognito moventur.

V. Scito tamen cum his quod, sicut magna est differentia in dicendo, A est futurum, et dicendo, A erit, quoniam cum veritate primae stat falsitas secundae, ut dicitur in de Somno et Vigilia; ita in essendo, quoniam ab eo quod res est vel non est, oratio dicitur vera vel falsa; et similiter in repraesentando, immutando et cognoscendo. Primum enim ad id quod in praesenti de futuro praevenit, idest causas futuri, spectat: secundum ad ipsum quod futurum est. Cum enim dicimus pluviam futuram, causas pluviae significamus adesse, praeparatas ad eam: cum autem dicimus, pluvia erit, ipsam pluviam ponendam in esse dicimus. Ubi manifeste liquet quod, si causae illae impe- diuntur, secundum dictum non fuit verum, sed primum tantum. Et consequenter aliud et aliud esse significabatur, ut dictum est. Quia igitur aliud est nosse quod A est futurum, et aliud quod A erit; et differunt penes differentiam praesentis et futuri, quia dum cognoscitur quod A est futurum, cognoscitur praesens praeparatio futuri, dum cognoscitur vero quod A erit, cognoscitur ipsum futurum; et sensitivae cognitioni non praesens, sed futurum repugnat: consequens est quod, licet sensitiva pars non possit percipere quod quam timet percussio comminata, erit, aut quod captio praedae sperata erit; nón prohibetur tamen percipere quod futura est. Sicut enim ovis videns lupum, ex sensatis speciebus elicit et percipit inimicum; ita canis videns leporem sic distantem, elicit et percipit praedam futuram. Nihil video huic obstare. Futuritio enim, sicut et praeteritio, inter intentiones elicitas ex speciebus sensatis numeranda videtur: propter quod non est extra genus perceptibilium sensu. Et est praesens: propter quod immutare potest sensitivam partem. Et latet sub speciebus sensatis in respectu ad talia animalia: sicut enim inimicitia defertur cum speciebus sensatis ex lupo ab ove, et non cum eisdem sensatis ab alio lupo; ita intentio futurae pluviae, praedae, laesionis, vindictae, etc., defertur animalibus istis, et non aliis,

Nisi forte quis dicat quod, quia intentio futuri refert non ens: dicit enim habitudinem praeparationis ad id quod futurum est, quod constat non esse: — et nisi cognoscatur praeparatio illa ut sic, non percipitur intentio futuri. — Sed hoc non obstare videtur. Quia sicut animalia non negantur percipere possibile vel impossibile, ut sunt differentiae potentiarum, ut in littera dicitur, in responsione ad secundum; ita nec huiusmodi intentiones futurorum. Quod autem animalia cognoscant possibile eis vel impossibile, ex eo apparet quod canis motus ad capiendam coturnicem in aliquanta distantia, eandem coturnicem magis sibi appropinquantem super arborem se locantem miratur, et desistit a motu, appetens illam. Haec enim diversitas non ex parte appetitus, sed cognitionis, provenit: permanet siquidem in appetitu, sed apprehendit impossibilem sibi perventionem usque ad illam illic, quam prius alibi apprehendebat possibilem. Neutrum tamen cognoscit comparando potentiam ad actum, aut praesens futuro, aut id quod est ei quod erit, sic enim cognoscere rationis proprium est: sed. simplici praesentatione simul offertur ut quoddam factibile, aut quoddam imminens, ita quod simul extrema quasi confunduntur oblata. Intellectus enim natus est adunata dividere, et e contra, perfecte: vis autem sensitiva interior, rivus quidam nobilis intellectus, nata est etiam distincta quasi unire, simplici tamen indistinctione. Propter quod animalia non percipiunt sensu futura neque possibilia, nisi quae imminent nunc: quasi perceptio eorum non tam se extendat ad futurum, quam ad quoddam praesens confusum: simili modo quo apud grammaticos tempus praesens ponitur.

VI. Et sic simul salvatur littera, quod animalia non cognoscunt futura: quia non apprehendunt ipsa ut quia erunt aut non erunt, quod est proprie cognoscere futura; et quia etiam ipsa esse futura non apprehendunt nisi imminentia, quod est apprehendere intentionem futuri sub quodam praesenti confuso. Et sustinetur quod animalia moventur ab obiecto proprio, scilicet futuro apprehenso, ad timendum, sperandum, vindicandum, etc.: apprehendere enim sic intentionem futuri, sufficit ad haec. - Quod si alicui haec non faciunt satis, meliori innitatur rationi.