Quaestio 152

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo primo quaestionis centesimaequinquagesimaeoen dubium ex Martino, in 1 qu. de Virginitate, Occurrit, contra Auctorem arguente quoad tria. Primum est: Propositum perpetuae incorruptionis per se pertinet ad virginitatem. Contra, inquit: propositum nubendi non repugnat virginitati. Ergo. — Assumptum probatur. Quia alias nunquam virgo voluntarie desponderetur viro. — Praeterea, tales sunt castae. Et non sunt viduae nec coniugatae. Ergo virgines.

II. Secundum est: Integritas signaculi virginalis per accidens. se habet ad virginitatem. Hoc siquidem concedit Martinus absolute, sed. non modificate: opinans quod integritas virginalis signaculi opposita corruptioni libidinosae, est de ratione virginitatis, et ad eam per se pertinet. Et intendit per corruptionem libidinosam, agitationem membrorum genitalium ad opus venereum. Et probat hoc quadrupliciter.

Primo. illud sine quo non consistit virginitas, per se pertinet ad rationem virginitatis. Sed talis integritas est huiusmodi. Ergo. — Maior probatur. Quia si aliquid spectat per accidens tantum ad virginitatem, illo posito vel remoto, nihil minus consisteret virginitas.

Secundo. Illud quod est per se obiectum volitionis quae est essentialiter virginitas, per se pertinet ad virginitatem. Sed talis integritas est huiusmodi. Ergo.

Tertio. Quidquid est de definitione virginitatis, per se pertinet ad virginitatem. Sed talis integritas est huiusmodi. Ergo.

Quarto. Illa integritas est de ratione virginitatis secundum quam. feruntur iudicia humana de virginitate. Sed ex integritate signaculorum naturalium fiunt iudicia de virgine. Ergo, etc.

III. Tertium est: Immunitas a delectatione in seminis resolutione est de ratione virginitatis tanquam materia. Contra: posito proposito integritatis oppositae corruptioni libidinosae, et ipsa integritate, ponitur virginitas: altero autem eorum remoto, removetur virginitas. Ergo immunitas a delectatione seminis non est de ratione virginitatis. - Antecedens probatur. Quia si, per possibile vel impossibile, puella habeat dictam integritatem et illius propositum, quantumcumque haberet delectationem voluntarie in resolutione seminis, manet virginitas.

Secundo. Pono duas puellas, quarum una est passa non procuratam resolutionem seminis cum delectatione in somno, et in vigilia cum meminit eius: altera, nihil cogitans de delectatione, sed pecunia subducta, consentit viro, sed nec delectationem sentit nec seminat, et postea pro- ponit iterum non consentire delectationi venereae. Tunc sic. Prima est virgo: et secunda non. Ergo propositum - integritatis dictae, et non propositum immunitatis a delectatione, est virginitas.

Tertio. Sequeretur quod virgo consentiens viro et seminans, propter vim tamen doloris non delectata, esset virgo secundum corpus. —- Probatur sequela. Quia in ea non esset illa delectatio quam ponit Thomas.

IV. Deinde ex doctrina Auctoris infero, inquit Martinus, quinque corollaria, Primum est. Mulier non consentiens violento corruptori est vere virgo.

Secundum est. Mulier cognoscens quod cum de die cogitationem habet circa venerea, de nocte patitur in somno pollutionem circa eadem delectabilem, si ex proposito habeat huiusmodi cogitationem, cum nocturna sequela iam dicta, perdit virginitatem: quia delectatio seminis ex mentis proposito procedit.

Tertium est quod scientes se impotentes ad seminis resolutionem (ut de perfecte sciaticis dicit Aristoteles, in Problematibus), quantumcumque concumberent et frangerentur claustra pudoris, etc., semper essent virgines: quia nec in actu nec in proposito seminis resolutionem habent.

Quartum est quod naturaliter potest esse quod virgo pariat. - Probatur de puella violenter corrupta et gravida.

Quintum est quod, si sint duae puellae virgines, quarum una commisceatur viro per mensem sine seminis effusione; altera vero consentiat in commixtionem, et per mensem, sed, impedita, non commiscetur: sequeretur quod prima esset ita immunis a corruptione opposita virginitati sicut secunda.

V. Ad evidentiam horum, scito primo, quod virginitas sumitur dupliciter: scilicet naturaliter, vel moraliter. Et rursus moraliter sumitur dupliciter: scilicet pro quodam castitatis statu; et prout est specialis virtus a castitate distincta. Virginitas naturalis consistit in naturali integritate membrorum: secundum communem enim usum loquendi, illas appellamus virgines quae integritatem carnis quam a natura habent, servant. Et ad hoc inspiciuntur quandoque mulieres, si sint virgines. — Virginitas ut est status castitatis, requirit duas conditiones: primo, quod persona non sit voluntarie polluta; secundo, quod sit in proposito sic se servandi, nisi matrimonio iungatur. Et hoc modo puellae nubiles castae dicuntur virgines. — Virginitas prout est specialis virtus, addit supra virginitatis statum perpetuitatem voto firmatam, ut patebit. Et hoc modo Auctor tractat de virginitate hoc in loco.

VI. Scito deinde quod nova haec opinio, quam Mar- tinus introducere nititur, de virginitatis materia, scilicet quod est integritas opposita corruptioni per libidinosum actum, irrationabilis est, et procul a piis et pudicis auribus abiicienda. Quod monstratur et ostensive, et ducendo ad inconveniens. Ostensive quidem, quia libidinosus ille actus (quem etiam turpe est dicere) per se ordinatur ad seminis delectationem. Quod manifeste patet ex hoc quod uterque sexus ab huiusmodi actibus cessat cum ad resolutionem seminis perventum est: et nunquam, naturali ordine, cessat, quousque ad hoc perveniat. Quia ergo intemperantia est circa delectabile secundum tactum; et omnes eius species sunt circa aliquod delectabile praecipuum secundum tactum; consequens est ut virginitas sit circa praecipuum delectabile secundum tactum inter ea quae ad ipsam spectant. Sed praecipua delectatio non est in istis libidinosis actibus, sed in ipsa seminis resolutione. Ergo talis delectatio est propria materia virginitatis.

Et confirmatur. Quia ubi unum propter alterum, ibi unum tantum. Sed actus libidinosus est per se et naturaliter propter seminis resolutionem: et illa delectatio propter istam delectationem. Ergo sola delectatio in seminis resolutione est materia virginitatis.

Et confirmatur rursus ab oppositis. Quia cetera vitia luxuriae, secundum perfectam suae speciei rationem, constituuntur ex aliqua resolutione seminis: ut patet de fornicatione, adulterio, incestu, mollitie, sodomia, etc. Ergo stuprum consistit etiam in aliqua inordinata seminis emissione. Ac per hoc, virginitas opposita consistit in abstinentia ab huiusmodi delectatione.

Ducit autem ad inconveniens maximum haec novitas. Quoniam secundum hoc, tam. mulier quam vir voluntarie in morosis delectationibus inhonestatis manentes, et advertenter volentes inde sequi pollutiones, quae sic dispositis communiter adveniunt: tunc, post mille pollutiones voluntarias, sine exteriori tamen procuratione, essent virgines moraliter; quia integritatem oppositam libidinosae corruptioni omnino servare volunt. Hoc autem non solum viri docti, sed ipsae mulieres virgines non admittunt. Et quomodo potest sustineri ut illustrior portio gregis Christi, virginitas, compatiatur secum quae communis castitas non compatitur? Communis siquidem animi conceptio omnium Christianorum esse videtur quod virginitas sanctior est castitate. Quo autem pacto sanctior, si secum compatitur tot peccata mortalia, carnalia, innaturalia, consummata, quae castitas constat quod non compatitur secum? Et bene nota quod hoc inconveniens non est inconveniens ex aliquo casu per accidens, ex infirmitate: sed, stando infra naturalem communemque cursum rerum, frequenter istud inconveniens accideret.

Sequendo ergo Patrum vestigia, ad obiecta respondendum est.

VII. Ad duas obiectiones in primo dubio iam patet responsio ex dictis: scilicet quod de ratione virginitatis ut est status castitatis, non est perpetuitatis propositum. Et secundum talem castitatis statum, virgo voluntarie nubit; et distinguitur status virginalis a coniugato et viduali. Sed Auctor loquitur ut est specialis virtus ipsa virginitas, a castitate distincta secundum speciem. Nec somniavit Auctor, aut ex se posuit perpetuitatem de ratione virginitatis: sed, ut in littera patet, ex Augustino hoc accepit.

VIII. Ad obiecta in secundo dubio dicitur ordinate. Et ad primum, quod maior est falsa: quoniam subiectum non est sine propria passione, et tamen propria passio non est de ratione subiecti. Et probatio eius assumit falsum scilicet, Quod. est sine eo quod per accidens se habet, nihilominus remanet res: ut patet in instantia data. Passio enim per accidens, hoc est extra essentiam est subiecti: et tamen sine illa non est, saltem naturaliter, subiectum. Apparet autem manifeste error in ista maiore et probatione: quia plus exigitur ad esse de ratione alicuius quam inseparabiliter sibi connexum esse. Non adulterari namque necessario annexum est virginitati, ita quod sine hoc non consistit virginitas: et tamen non adulterari non est de ratione virginitatis. - Unde ad minorem dicitur quod, dato quod sine tali integritate non salvaretur virginitas, ex hoc non habetur quod sit de ratione virginitatis: sed quod radix huiusmodi integritatis sit de ratione eius; sicut radix eius quod est non adulterari, et similiter radix eius quod est non libidinose corrumpi, scilicet non seminare voluntarie, est de ratione virginitatis; et non ipsa integritas opposita, nisi ut via ad immunitatem seminariae delectationis.

Ad secundum dicitur quod huiusmodi integritas, seclusa pollutione, non est per se obiectum propositi virginalis: sed cadit sub proposito virginali ut via ad immunitatem a pollutione seminis.

Et per hoc patet responsio ad fertium. Quoniam integritas huiusmodi non nisi ratione immunitatis a pollutione, seu ordinis ad illam, in ratione virginitatis clauditur: si aliqua talis definitio inveniretur.

Ad quartum, iam patet quod aequivocat de virginitate. Quoniam signa apparent virginitatis naturalis, non moralis, ut clarum est.

IX. Ad obiecta in tertio dubio respondetur. Et pri710, negatur antecedens. Quoniam, posita tali integritate, et illius proposito, non ponitur virginitas, ut patet. Quia stat cum hoc quod nullus perdat castitatem consummate voluntaria pollutione procurata per solas morosas delectactiones. — Unde patet quod probatio petit principium.

Ad secundum vero dicitur quod in casu illo prima ideo diceretur virgo quia nunquam habuit voluntariam pollutionem. Approbatio enim post factum non reddit praeteritam voluntariam: sed videtur aequivalere desiderio seu voluntati pollutionis, quae virginitatem mentalem solam tollit. - Secunda autem est per accidens, ex parte corporis seu materiae, virgo: sicut per accidens non seminavit in actu concubitus. Ea autem quae sunt per accidens non debent inducere mentem doctorum ad mutandas virtutum definitiones, quae attenduntur penes id quod est ut in pluribus et per se. Idem est enim iudicium de ista, et quacumque alia quae incoepit perdere virginitatem, et per accidens non est perdita consummate.

Ad tertium, negatur sequela. Mulier enim consentiens stupro et seminans omnino perdit virginitatem. — Et ad probationem, quia prae dolore non sentit delectationem: respondetur quod huiusmodi non sentire est per accidens. Sat est enim ad violationem virginitatis quod delectatio in resolutione seminis adsit, licet non sentiatur. Quin etiam, si aliqua esset mulier quae non sentiret in huiusmodi resolutione delectationem aliquam, nil obstaret. Quoniam sat est quod resolutio sit secundum suam naturam delectabilis, et ita de facto est utin pluribus. Naturalia siquidem et moralia iudicantur secundum ea quae/in pluribus apta nata sunt inveniri.

X. Ad obiecta in corollariis: conceditur primum corollarium.

Ad secundum vero dicitur quod magni refert inter habere pollutionem in somno ex proposito: et habere ex proposito cogitationem quae cognoscitur futura in somno causa pollutionis. Et tamen arguens quasi synonymis istis utitur. In primo enim propositi obiectum est.ipsa pollutio: in secundo autem est cogitatio. Primum non potest esse licitum. Secundum potest etiam cum merito esse, si scilicet cogitatio est necessaria: nec sequens pollutio praecognita esset peccatum. Negatur ergo secundum corollarium, ut iacet.

Ad tertium autem dicitur quod scientes se omnino impotentes et coeuntes, per accidens tamen, remanent, ut dictum est, quoad aliquid, virgines: quia scilicet deest eis materia stupri. Unde, per se et formaliter loquendo, isti, et supradicta mulier quae posita est non seminare, non sunt virgines: sed materialiter et per accidens, ex parte materiae, remanent virgines. Sicut, per oppositum, pauperes excellenti praediti animo sunt formaliter magnifici, remanent tamen materialiter non magnifici, propter defectum materiae.

Ad quartum dicitur quod ista potest esse naturaliter vera, Virgo moraliter parit: non autem ista, Virgo naturaliter parit. Nec hoc est admiratione dignum, nisi in verbo. Quoniam virgo moraliter potest esse naturaliter corrupta et gravida, utpote violenter oppressa.

Ad quintum, negatur sequela. Quoniam prima non nisi per accidens, ex parte materiae, immunis est a materia stupri: quantum enim in se est, dedit operam corporaliter naturalem ad huiusmodi materiam. Quod non fecit secunda: quae solum secundum mentem corrupta est. .—

XI. Advertendum quoque inter haec est quod, licet communiter ante annos pubertatis uterque sexus impotens sit ad generandum; quandocumque tamen personam aliquam contingit voluntarie seminare, perditur virginitas. Et quoniam sexus femineus invenitur seminare, si provocatus ad hoc fuerit, non solum parum ante pubertatem, sed in sexto aetatis anno et supra, ut ipsae mulieres expertae testantur, ita quod, quantum ex auditis coniicio, non est hoc per accidens, sed puto posse fieri universale, scilicet, « Ut in pluribus inest eis potentia haec »: ideo longe citius possunt mu- lieres irreparabiliter virginitatem perdere quam viri. Quantumcumque autem infra tempus quo impotens quis est naturaliter ad seminandum, operam det venereis citra seminationem, et virginitatem perdat mentalem, non perdit ita virginitatem quin per poenitentiam reparetur. Differt siquidem puer a viro per infirmitatem impotente, quod puer est per se impotens, vir autem infirmus est per accidens impotens. Et propterea puero per se deest materia stupri, viro autem per accidens. Ac per hoc, puer remanet virgo per se ex parte materiae, seu corporis: vir autem remanet ex parte corporis per accidens virgo. Et propterea non est dubium quin pueris virginitas sit reparabilis per poenitentiam. Sed an sit etiam reparabilis sic perdita infirmi viri virginitas, non facile dixerim. Trahitur forte id quod est per accidens ad id quod est per se.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo secundo eiusdem quaestionis, in responsione ad primum, Martinus, ubi supra, occurrit dicens: « Nec mihi placet opinio Thomae dicentis quod lex ista tantum obligat multitudinem. Quia credo quod pro aliquo tempore satis longo obligavit unumquemque de multitudine ad multiplicationem generis humani. »

Ad hoc dicitur quod, cum de vinculo praecepti alicuius est sermo, oportet quod iudicium feratur secundum id quod per se respicit tale praeceptum. Inter haec autem duo naturalia praecepta, scilicet de alimento sumendo et de prole procreanda, manifeste haec est differentia, quod primum per se respicit singulos homines, secundum autem multitudinem. An autem per accidens, propter penuriam hominum, in aliquo tempore praeceptum hoc obliget singulos: - quia per accidens est, naturam praecepti non variat. Et propterea, etiam si verum esset quod aliquo tempore singuli tenerentur, adhuc responsio et decisio Auctoris in sua soliditate perstat, formaliter et per se loquendo.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertio eiusdem quaestionis centesimaequinquagesimaesecundae dubia multa occurrunt. Primum ex Buridano, apud Martinum: quod virginitas non sit virtus. Quia virtus semper et in quolibet est virtus. Sed virginitas non in quolibet semper est virtus, sed quandoque est vitium: ut patet in multis casibus. Ergo, etc.

Ad hoc breviter dicitur quod de virtutibus et vitiis non est iudicandum secundum ea quae sunt per accidens, sed secundum id quod est per se. Constat autem quod virginitas moraliter sumpta, ut scilicet importat propositum perpetuae incorruptionis propter Deum, est bona moraliter, et semper est in quolibet: cum importet ordinem rectissimae rationis, quo inferiora superioribus bonis subiiciuntur, et maxima minoribus praeferuntur. Perinde autem est dicere quod virginitas non est virtus quia in aliquo casu peccaret virgo, ac si diceretur quod religio non est virtus quia in aliquo casu vacans religioni peccaret, impediendo aliud necessarium bonum. Dicito ergo quod aliud est dicere, A est virtus, sive actus virtuosus, simpliciter et in quolibet et semper: et aliud est dicere, A semper et in omni casu virtuose potest exerceri. In primo enim dicto consideratur habitus et actus secundum suam rationem: in secundo autem considerantur circumstantiae et accidentia circa executionem actus. Constat autem quod multarum virtutum actus possunt sic impediri aliquando ab executione, ita quod, licet absolute sint virtuosi, si tamen tunc fierent, essent vitiosi: ut si quis celebraret quando infirmus ilius eget visitatione, et si quis redderet gladium furioso. Errant igitur forte aliqui in hac re non advertentes quid virginitas, ut est nomen moralis habitus aut actus, importet: propositum scilicet perpetuae integritatis propter Deum, ut hic, in responsione ad primum, in littera exprimitur. In hac enim ratione manifeste apparet rectissimus rationis ordo secundum se et absolute. J

II. Secundum ex Richardo, in xxxur dist. Quarti, quod virginitas non est virtus distincta a castitate sicut magnificentia a liberalitate. Quia materia virginitatis et materia castitatis se habent ut magis et minus: et non sicut alterius et alterius rationis, sicut materia magnificentiae et liberalitatis: Ergo. Et propterea cum dicitur in littera, ubi est specialis materia boni habens specialem excellentiam, oportet addere aut subintelligere, alterius rationis. Et sic minor est falsa. Non valet ergo ratio litterae.

Et augetur quaestio. Quia si virginitas est ut in littera dicitur, sequitur quod virginitas sit subiective in irascibili et castitas in concupiscibili, et obiectum illius sit arduum, istius vero bonum absolute: ut proportionaliter se habeant ut magnificentia et liberalitas. Sed haec patet esse falsa. Ergo non se habet ad castitatem ut magnificentia ad liberalitatem.

Ad hoc dicitur quod virginitas potest considerari dupliciter. Primo, infra limites temperantiae purae. Et sic virginitatis materia est materia virtutis, sed non distinctae a castitate: et similiter virginitas est virtus, sed non distincta a castitate. Et sic bene salvatur Richardus: nec oppositum sensit Auctor. Et hoc concludunt argumenta allata. Nam materia virginitatis non est alterius rationis, sicut materia magnificentiae: nec virginitas est circa arduum, cum non sit circa actum aliquem irascibilis, sed concupiscibilis, delectationem scilicet veneream.

Si autem consideretur in ordine ad divinum obsequium (quoniam virgo cogitat quae Domini sunt, etc. ), sic virginitatis materia constituit materiam specialiter bonam, et alterius rationis a materia castitatis. Et sic virginitas se habet ad castitatem ut magnificentia ad liberalitatem. Non quod similitudo ista teneat quoad omnia, ut obiectiones quasi supponunt: sed quoad duo, scilicet quod sicut illae differunt penes mediocre et magnum, ita istae penes excellens et mediocre; et sicut ibi magnum distinguitur specie a mediocri, ita hic excellens a mediocri. Sed quoad rationem diversitatis specificae, non assimilantur: quia ibi magnum distinguitur specie quia ingreditur ordinem arduorum; hic vero excellens distinguitur specie quia trahitur ad ordinem divinorum. Unde patet quod solida stat doctrina Auctoris.

III. In responsione ad tertium, dubium ex Martino occurrit directe contra Auctorem hic arguente, in qu. m de Virginitate, probareque nitente quod per poenitentiam nec materiale nec formale virginitatis reparari potest. Et primo, quia in quocumque non potest esse, per quamcumque poenitentiam, propositum servandi integritatem carnis, in eo non potest per poenitentiam reparari formale virginitatis. Sed corrupta est huiusmodi. Ergo. - Probatur minor. Quia tali non potest reparari integritas carnis per poenitentiam: ut ipse Thomas fatetur.

Secundo. Virginitas, castitas coniugalis et castitas vidualis formaliter et specifice differunt, ut probabitur. Sed non nisi per hoc quod de ratione virginitatis est propositum servandae integritatis. Et hoc propositum non est reparabile per poenitentiam. Ergo.

Tertio, quia propositum servandi integritatem carnis aut est materiale tantum in virginitate: et hoc non. Aut formale tantum: et habeo intentum. Aut compositum ex utroque. Et hoc non. Tum quia corrupta credens se integram, suo errore posset reparare sibi virginitatem, intendens servare integritatem. Tum quia materiale virginitatis est integritas, non obiecta voluntati, sed inexistens carni. — Ideo, inquit, dico quod sunt aliquae virtutes per poenitentiam irreparabiles.

Ad hoc dicitur, cum Auctore, quod reparatio virtutum est intelligenda sicut connexio earundem, Et propterea, sicut decrepitus potest esse fortis et pauper magnificus, ita corrupta persona potest esse virgo quoad formale. Sed formale virtutis aliter invenitur coniunctum suae materiae: et aliter separatum ab ea. Nam cum materia virtutis subest, per formale simpliciter determinatur: cum enim adest pecunia magna, virtuosus magnificentia praeditus determinat eam ad sumptus magnos. Cum autem virtuoso pecunia deest, non pecunia absolute, sed pecunia si adesset, a magnificentia determinatur. Et simile est in aliis. Et sicut salvatur hoc modo in paupere magnificentia formaliter, ita salvatur in corrupta virginitas formaliter ex proposito integritatis servandae si adesset. Et hoc sufficit: nec requiritur propositum salvandae integritatis absolute ad formale virginitatis separatum a materia, sed ad coniunctum suae materiae. Et quia huiusmodi propositum patet esse reparabile per poenitentiam, ideo patet omnes virtutes esse reparabiles per poenitentiam quoad suum formale, cum omnes sint connexae. Et hoc magis consonat et Sacrae Doctrinae, secundum quam filio prodigo data est s/ola prima; et philosophiae morali, secundum quam qui una caret virtute, nullam habet. — Et per haec patet solutio omnium.

IV. In eodem tertio articulo, in responsione ad quartum, dubium occurrit ex Martino, ubi supra, dicente quod haec conclusio ponitur contra Thomam, scilicet: Virginitas nullo voto firmata est virtus, et probatur quinque mediis. Primo, quia est actus humanus bonus et laudabilis in medietate consistens. — Secundo, quia est actus rationi conformis. — Zertio, quia est actus qui est materia voti. — Quarto, quia est temperantia. — Quinto, quia in aliquo casu virginitas non voto firmata est laudabilior quam voto firmata. Probatur assumptum. Si frater regis Franciae cognosceret probabiliter quod, rege sine haerede decedente, regnum transiret ad tyrannum crudelissimum, consultius ageret sine voto servare virginitatem quam vovere.

Ad haec breviter dicitur quod aut rationes istae non militant contra doctrinam Auctoris, contra quam inducuntur: aut nihil valent. Nam ex rationibus istis aut intendit concludere quod virginitas sine voto est virtus: aut quod talis virginitas est virtus specie distincta a castitate. Si primum, non est contra Auctorem: quoniam gratis omnes fatemur virginitatis propositum esse actum castitatis. Si secundum, rationes nihil valent. Nam licet concludant quod sine voto virginitas est sub temperantia, et actus virtuosus, etc.; non tamen concludunt distinctionem specificam eius a castitate. Et tamen Auctor ponit virginitatem, non ad hoc quod sit virtus, sed ad hoc quod sit specialis contra castitatem virtus distincta, exigere firmitatem voti. Nec huius oppositum Martinus probavit.

Quin etiam responsio Martini ad rationem in littera huius argumenti tactam, scilicet, Nulla virtus perditur sine peccato, nil valet: dum dicit quod omnes virtutes quae sunt de actibus cadentibus sub consilio, perduntur sine peccato, ut voluntaria paupertas. Hoc namque nihil valet. Tum quia nulla virtus est quae sit circa consilia, quin eadem sit circa praecepta: ut patet discurrenti per omnes virtutes morales, iustitiam, fortitudinem, temperantiam, prudentiam, et partes earum. Sed videtur deceptio contingere quia aliud est loqui de aliquo excellenti actu virtutis, et aliud de ipsa virtute. Potest siquidem excellens actus virtutis omitti absque peccato, quia excellentia illa est in consilio. Et sic contingit de actu virginitatis et paupertatis voluntariae et similibus: non quod virtus aliqua per horum omissionem perdatur. Patet autem nullam virtutem perdi sine peccato: quia, ut in Praedicamentis dicitur, contrarium bono ex necessitate est malum; quidquid ergo contrariatur virtuti, quam constat esse bonum morale, oportet esse malum morale, quod est peccatum seu vitium.

V. Sed contra hanc Auctoris doctrinam urgens magnum occurrit dubium. Quoniam si firmitas voti exigitur ad constituendum virginitatem in esse virtutis specifice distinctae a castitate; cum constet quod votum est actus religionis et trahat ad ipsam religionis speciem materiam supra quam cadit; virginitas firmata voto erit quidem distincta specifice a castitate, quia erit religio aut religionis pars: sed non erit distincta a castitate ut una species temperantiae distinguitur ab alia temperantiae specie. Diversorum siquidem generum, et non subalternatim positorum, diversae sunt differentiae et species, ut in Praedicamentis dicitur.

Ad hoc dicitur quod, sicut adulterium ponitur species luxuriae, et tamen non per differentiam per se intemperantiae seu luxuriae distinguitur a speciebus luxuriae, sed per differentiam per se iniustitiae, ut inferius patet; ita virginitas ponitur species temperantiae, et tamen non per differentiam per se temperantiae, sed per religionis differentiam distinguitur ab aliis temperantiae speciebus. Est autem utrobique eadem ratio: scilicet quia materia ibi est luxuriae, hic temperantiae. Et, quod plus urget, quia sic locuti sunt non solum philosophi, ratione materiae; sed prisci Patres, ob quorum venerationem decuit Auctorem, decet et omnes moralia docentes, sapere ad sobrietatem et species temperantiae et luxuriae appellare etiam ex non per se illius generis differentiis. Unde et Auctor, ut virginitatem poneret specialem virtutem, seipsum in Quarto, dist. xxxii, correxit, ubi virginitatem tam cum quam sine voto, minus tunc sciens, posuerat ut magnificentiam.

VI. In responsione ad quintum eiusdem articuli, adverte quod hinc habes quod licet peccatum luxuriae in vidua sit gravius quam in alias fornicaria, non tamen distinguitur specie: cum vidualis castitas non sit specialis virtus, cui huiusmodi luxuria opponatur. Aliunde siquidem non habere distinctionem specificam satis apparet, ex quo soluta est a viri lege.

In eadem responsione dubium ex Martino, in eodem libro, qu. de Viduitate, occurrit, nitente probare quod viduitas est virtus distincta specie a virginitate et castitate coniugali. Et quidem quod sit virtus, probat quia est habitus electivus in medietate consistens determinata ratione. - Quod vero sit distincta specie ab aliis, probatur quia habent obiecta specie distincta: nam obiectum virginitatis est integritas carnis, obiectum viduitatis est continentia perpetua.

Ad haec breviter dicitur quod viduitas non est nomen virtutis, sed status continentium. Claudit autem in se virtutem castitatis, et dicit perfectiorem gradum castitatis quam castitatis coniugalis: omnis tamen huiusmodi castitas sub una castitatis virtute comprehenditur. Quod probatur ex eo quod nunquam peccatur nisi contra virtutem castitatis agatur, vidua enim si nubit, non peccat: nulla autem virtus sine peccato perditur. Et licet hoc Martinus negaverit, a veritate tamen actus, immemor suae negationis, asseruit post, in qu. 1 de Luxuria, conclus, 3, asserendo quod nihil deiicit animum a statu virtutis nisi peccatum: et per hoc probat quod son omnis actus venereus deiiciat animum a virtute, quamvis deiiciat ab arce et excellentia. perfectionis.

Ad obiectionem ergo in oppositum, conceditur quod viduitas est virtus castitatis, seu claudit illam. Castitas enim sufficit ad medietatem eligendam in vidua.

Ad secundam vero dicitur quod non quaecumque distinctio obiectorum, sed sola formalis in esse morali, hoc est in ordine ad rationem, distinguit specie virtutem a virtute. Servare autem se immunem ab illicita delectatione venerea, quod pertinet ad castitatem; et super hoc, nolle licitis venereis delectationibus se immisceri, quod addit vidualis castitas; non distinguuntur formaliter, sed sicut actus necessarius et actus supererogationis sub eadem formali ratione, qua persona circa venereas delectationes recte se habet. Plus enim, ut in littera dicitur, exigitur ad constitutionem specialis virtutis quam aliquid plus dignitatis seu excellentiae habere.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto eiusdem quaestionis, in responsione ad bs; dubium ex Martino, in qu. mr de Virginitate, Occurrit, dicente: — Ista solutio non mihi videtur rationabilis: Tum primo, quia Abraham nunquam habuit coniugium in opere et virginitatem in praeparatione animi: cum nihil habeamus in praeparatione animi nisi quod est nobis possibile, nisi apud insipientes. - Nec iuvat adducta Augustini auctoritas: quia non dicit quod Abraham habuit virginitatem in habitu, sed continentiam vel caelibatum, qui etiam viduis convenit.

Tum quia habere aliquam virtutem in actu et opere multo perfectius est quam habere eam secundum praeparationem animi. Sed loannes habuit virginitatem in opere, et Abraham in sola praeparatione animi. Ergo.

Il. Ad evidentiam horum, adverte quod Auctor. non aequat opus coniugii operi virginali: sed adaequat meritum continentiae Abrahae serito continentiae virginalis Ioannis Baptistae. Haec autem constat distare valde. Unde in principio responsionis Auctor dicit quod meritum non solum pensatur ex genere actus, sed magis ex animo operantis. Per hoc enim quod dixit ex genere actus, denotavit primam inaequalitatem: nam ex genere operis virginitas praestat continentiae coniugali. Per hoc vero quod subdit, sed magis ex animo operantis, denotavit adaequationem secundo loco dictam, quoad praemium substantiale.

Ad primam igitur Martini obiectionem dicitur quod Abraham habuit semper virginitatem in praeparatione animi. Nec est verum quod solum id quod est possibile nobis, habeamus in animi praeparatione: cum senex impotens pertinax in luxuria habeat in praeparatione animi adulteria, stupra, etc., si posset; et similiter inimicus alicuius, quamvis privatus manibus omnique spe occidendi inimicum, habeat animum praeparatum occidendi illum si posset; et sic de aliis. Et sicut isti, quoad damnum et poenam sensus substantialem, sunt ita rei sicut adulteri et homicidae, et forte plus, iuxta animi maiorem ardorem ad haec; ita Abraham virtuosus, privatus propter necessariam causam exercitio virginitatis, perseverabat in praeparatione animi ad virginitatem si esset conveniens tunc. — Auctoritas quoque Augustini allata adiuvat. Quoniam continentia ibi ab Augustino pro continentia tollente coniugium sumitur, quam constat esse virginalem solam: vidualis enim non simpliciter, sed post tempus, tollit coniugium. Patet autem Augustinum sic accipere ibi continentiam: quia lo- quitur de ea quam non habebat in opere Abraham, sed in animo, et Ioannes in opere.

Ad secundam autem dicitur quod, licet quantum ad bonitatem ex genere actus et penes praemium accidentale, plus sit habere virtutem in opere quam in sola praeparatione animi; tamen quantum ad bonitatem meriti ex animo operantis et quantum ad meritum substantiale, non oportet quod sit plus, sed quandoque est minus, ut patet ex dictis. Et ideo ratio nihil valet.

III. In responsione ad tertium eiusdem articuli dubium ex Martino, ubi supra, occurrit, dicente: — Haec solutio non placet mihi. Et videtur concedendum quod multipli. catio sive conservatio speciei humanae est simpliciter melior quam contemplatio divinorum, quantumcumque sint diversorum generum. Si enim finis virginitatis esset melior simpliciter quam finis coniugii, videretur quod propter conservationem humanae speciei non esset deserenda virginitas etiam firmata voto. — Nec pro pace unius regni posset Papa dispensare: quia dispensatio non fit nisi propter melius. Hoc autem est error.

Ad hoc dicitur quod comparatio rerum in bonitate non est consideranda secundum casus aut eventus, sed absolute. Constat autem secundum omnes quod bonum animae praefertur bono corporis; et quod contemplatio divina est magnum animae bonum. Multiplicatio autem hominum per generationem corporale bonum secundum suum genus est: generatio siquidem carnalis carnale bonum directe facit, iuxta illud Ioan. ur: Quod natum est ex carne, caro est. Igitur optime Auctor dixit quod finis virginitatis secundum genus suum est simpliciter melior quam multiplicatio hominum, quae est finis coniugii.

Ad obiectionem autem Martini, negatur utraque sequela. Prima quidem, quia in casu quo speciem humanam oporteret conservari, praeceptum iuris naturae praevaleret voto virginitatis. Et sicut simpliciter melius est philosophari quam ditari, tempore tamen necessitatis oppositum agendum est; ita, licet simpliciter melior sit virginitas matrimonio, tempore tamen necessitatis melius est nubere.

Secunda autem, quia in pace unius regni non tenditur ad bonum temporale tantum, sed ad bonum spirituale, virtutum scilicet in regno, quae discordiis, seditionibus bellisque impediuntur, tolluntur. Et universaliter dicitur quod dispensatio potest fieri non solum propter melius secundum suum genus, sed propter melius ex circumstantia: puta hic in tali eventu.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quinto eiusdem quaestionis nihil scribendum occurrit, nisi quod illud quod in fine articuli dicitur de cantico novo, seu gaudio singulari de integritate carnis, servata, cum de aureolis tractabitur, declarandum est.