Quaestio 137

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo primo quaestionis centesimaetrigesimaeseptimae dubia duo occurrunt circa corpus articuli, ex Martino, in qu. 1 de Perseverantia, in eodem tractatu. Primum est circa rationem quae in littera affertur: Ubi occurrit specialis ratio difficultatis et boni, ibi est specialis virtus. Sed in omni opere virtutis occurrit specialis ratio difficultatis et boni ex ipsa diuturnitate temporis: nam hoc ipsum quod est diu insistere alicui difficili, specialem difficultatem habet. Et ideo persistere diu in aliquo bono usque ad consummationem spectat ad specialem virtutem. Arguit siquidem contra hanc rationem dupliciter. Primo, quia sequela, sub maiorem sancti Thomae subsumendo: Sed ex circumstantia loci, modi agendi, finis, personae, in omni virtute est specialis ratio difficultatis boni. Nam difficilius est continere iram cum parvipensus est homo in publico, quam in privato; et cum a servo, quam cum a domino vel socio. Et similiter difficilius est exercere iustitiam contra potentem quam contra pauperem; et pro tempore quo eges alicuius auxilio, quam pro tempore quo non eges illo.

Secundo. Sicut specialis difficultas ex diuturnitate temporis accidit, ita ex frequenti repetitione operis: ut patet in ieiunio quadragesimae, et in quotidiana persolutione officii divini, et praesertim in choro. Et tamen beatus Thomas non ponit aliquam specialem virtutem propter difficultatem ex frequenti repetitione operis. Ergo.

II. Secundum dubium est circa conclusionem principalem, scilicet: Perseverantia est specialis virtus. Contra, inquit, perseverantia non est aliud quam virtus perseverans, accipiendo virtutem communiter ad actum et ad habitum. Probatur. Tum quia iustitia (et sic de aliis) inclinat ad eliciendum, exequendum et continuandum tandiu quandiu recta ratio dictat, Non ergo est necessaria alia virtus propter diuturnitatem. Antecedens probatur ex Aristotele, II Ethic., ponente conditiones virtutis ex parte operantis: scilicet quod operetur sciens et eligens, et propter hoc, et firmiter et immobiliter. — Tum quia, posito recto dictamine, et electione recta, et opere iusto continuato usque ad finem operis, remotis quibuscumque aliis virtutibus, ponitur perseverantia, Ergo perseverantia iustitiae non est alia virtus a iustitia: et sic de aliis. Secundo. Si perseverantia est virtus distincta a virtute perseverante, sequeretur processus in infinitum. Quia perseverare diu in ipsa perseverantia habet eandem rationem difficilis et boni ex ipsa diuturnitate temporis quam habeüt opera aliarum virtutum. Qua ergo ratione ponitur perseverantia distincta ab aliis, ponenda est distincta ab ista, et sic in infinitum, Aut, eadem ratione qua ipsa perseverantia ponitur circa diuturnitatem sui actus, aliae quoque virtutes concedantur circa diuturnitatem proprii actus.

III. Ad evidentiam horum, scito quod, sicut magnanimitas respicit magnum in opere cuiuscumque virtutis, ita perseverantia virtus respicit diuturnum in opere cuiuscoils queretur quod secundum quamlibet circumstantiam quae potest afferre difficultatem in opere, ponenda esset una specialis virtus, ut ponitur perseverantia, — Probatur secumque virtutis. Et propterea, sicut magnum dupliciter consideratum est superius, scilicet ut conditio operis absolute, et ut ratio principaliter obiecta et intenta; ita diuturnitas consideratur et ut circumstantia operis, et sic spectat ad eandem virtutem ad quam spectat illud opus; et ut ratio principaliter intenta. Et sic ponitur obiectum specialis virtutis quae dicitur perseverantia, propter rationem litterae.

Et ad primam rationem contra eam, negatur sequela, loquendo de circumstantiis ut sic: quoniam nec perseverantia ponitur circa diuturnitatem ut est circumstantia. Veruntamen conceditur quod quaecumque circumstantia potest transferri in rationem formalem alicuius boni moralis secundum speciem distincti ab aliis, constituere potest specialem virtutem. Quae autem affert arguens, sunt circumstantiae ut sic. Et ideo non variant speciem, sed magis aut minus in eadem specie.

Ad secundum dicitur quod frequens eiusdem operis repetitio ad observationem unius totalis operis consummandi, sub diuturnitate comprehenditur: quoniam eiusdem moris est ex intentione tendere ad diu insistendum operis consummationi, si opus unum pluries propterea repetendum est, et si opera succedentia sint diversa.

IV. Ad secundum dubium, negatur primo assumptum. Vel distinguatur quod perseverantia sumitur dupliciter: scilicet ex conditione, et ex principali intentione. Et quod perseverantia ex conditione habitus est ipsa virtus perseverans: nam quilibet habitus ex conditione immobilitatis firmat ad diu persistendum. Sed perseverantia quae ex principali intentione in quolibet opere tendit ad ipsam diuturnitatem, non est ipsa virtus iustitiae, temperantiae, etc., quae perseverat, sed alia. — Et per hoc patet responsio ad utramque probationem antecedentis. Quoniam gratis conceditur quod quaelibet virtus potest perseverare ex conditione: sed non ex principali intentione. Ad secundum argumentum, negatur sequela processus in infinitum: quoniam ista specialis virtus quae est perseverantia, quae per se primo tendit ad diuturnitatem in quocumque actu virtutis, sufficit ad tendendum ad diuturnitatem proprii actus, sicut et aliorum. Nec est par ratio de aliis virtutibus: quia nulla earum tendit ad diuturnitatem per se primo, seu ex principali intentione. Et propterea aliae egent ista per se primo in diuturnum tendente: ista vero, quia ex se hoc habet, non eget aliqua alia tendente ad diuturnitatem sui operis.

V. In eodem primo articulo, in responsione ad secundum, dubium ex Martino occurrit, ibidem, qu. ri, ubi, recitata hac responsione, dicit: — Sequentes hanc opinionem habent concedere quae sequuntur. Primo, sequitur quod de aliquo actu aliquando est verum dicere quod fuit perseverantia, de quo nunquam fuit verum dicere quod est perseverantia. - Secundo, quod per mortem actus qui nunquam fuit perseverantia, incipit esse perseverantia. — Tertio, quod actus proprius alicuius virtutis, pro tempore quo fit, non sortietur denominationem ab illa. - Quarto, quod perseverantia est virtus, et tamen eius operatio virtuosa non potest esse perseverantia. Quia vel esset perseverantia antequam esset: et hoc non. Vel quando est: et hoc non, quia adhuc non est finis. Vel post: et hoc non, quia tunc non est. - Quinto, quod duorum omnino uniformium intus et extra usque ad aliquod instans, de uno vere dicetur quod perseveravit, et alio non: ut patet si unus moriatur in illo instanti, et alius non. - Ista sunt quae sequuntur ex dicta opinione. Ad quam tamen ponendam nec ratio nec auctoritas cogere videtur.

In eadem responsione dubium occurrit ex eodem circa illud: Per se ad perseverantiam pertinet quod aliquis perC, num, v. Severet usque ad finem operis virtuosi. Contra arguitur: quia quandoque aliquis vere perseverasse dicitur qui non complevit opus, sed impeditus fuit per mortem vel violentiam.

VI. Ad evidentiam eorum quae in primo dubio tanguntur, scito quod, quia unumquodque ens tunc potest vere enuntiari esse, simpliciter vel de aliquo, quando iuxta naturae suae conditionem habet esse: unde successiva entia tunc dicuntur esse quando sunt, non simul, sed in successione propria inchoata; dicitur namque hodiernus dies esse quando iam inchoatus est, unde ab inchoatione usque ad terminum diei verificatur de illo tempore Aodie; et similiter, cum domus aedificatur, dicimus quod aedificatio domus est; quamvis nihil horum totum sit, et possit impediri ne terminetur: — proportionabiliter in proposito dicimus quod quandocumque aliquis incoepit actum perseverandi, iam actu perseverat, et de illo actu vere dicitur quod est perseverantia. Nec obstat si non consummetur: sicut non obstat, si domus aedificatio non consummatur, quin aedificatio coepta fuerit aedificatio et domificatio; et si hodiernus dies nunquam consummaretur, non auferret quin fuerit verum prius dicere hodie in primis horis eius.

Quocirca aliud est loqui de perseverantia: et aliud de perseverantia consummata. Ad verificandum siquidem de aliquo actu quod est perseverantia, sufficit quod actus ille perseverandi sit cum debitis conditionibus inchoatus, et sic in successione habeat esse: sicut ad verificandum quod aliquis actus sit motus, sufficit quod inchoatus motus successione sit. Si enim non consummatur, non sequitur, Ergo perseverantia non fuit perseverantia: sicut non sequitur, Ergo motus non fuit motus. Sed sequitur, Ergo perseverantia non est consummata: sicut, Ergo motus non est consummatus. - Ad verificandum vero de aliquo actu quod est perseverantia consummata, oportet terminum consummationis expectare, et tunc potest primo dici quod est perseverantia consummata, quoniam tunc est in suo termino, nec aliud esse requirit: sicut motus consummatus non nisi in termino potest primo dici motus consummatus: - non curando in proposito quomodo terminetur, positive vel negative.

Negatur ergo quod sectantes divi Thomae doctrinam de perseverantia, oporteat illa concedere quae arguens affert. Actus siquidem perseverandi usque ad mortem habuit hanc veritatem in vita, quod iste perseverat. - Nec per mortem fit perseverantia: sed in illo instanti fit consummata. — Et propterea patet quod pro tempore quo fit actus virtutis perseverantiae, ab illa denominatur perseverantia. — Et est perseverantia quando est in successione. Nec obstat quod adhuc non sit finis: quia non exigitur nisi ad consummatam perseverantiam. — Ad casum demum quinto loco, dicitur quod de illo qui moritur verificatur perseverantia consummata: quia iam est instans consummationis eius. In alio vero verificatur quod perseverat: sed non consummate, quia adhuc non est in termino. Unde nullum inconveniens hic accidit, ex quo ponitur unius terminus, et alterius non. - Unde patet quod non sequuntur ex sancti Thomae opinione quae arguens dicit. Et quod rationabiliter ponitur illa virtus: sicut magnanimitas.

VII. Ad secundum dubium dicitur quod sicut per se Num. v, In eaconvenit homini quod generet hominem, et quod leo ge- — neret leonem, et tamen potest impediri; ita per se convenit perseverantiae virtuti quod intendat persistere usque ad finem; si tamen impeditur ab extra, hoc est per accidens, et nihil obstare constat naturae virtutis, cui ex propria natura convenit inclinare in hoc quod persistat usque in finem. Argumentum ergo nihil obstat doctrinae Auctoris, nisi apud eos qui putant naturales et morales operationes, si possunt impediri, non per se convenire suis principiis. Quod est puerile, et satis rude.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo secundo eiusdem quaestionis dubium ex Maribidem, occurrit, circa rationem in corpore articuli ad Sapdusionem principalem, scilicet: « Omnis illa virtus cuius laus consistit in sustinendo aliquod difficile, est adiuncta fortitudini sicut secundaria principali: sed laus perseverantiae est in sustinendo difficultatem ex diuturnitate boni operis: ergo. Probatur maior: quia fortitudo firmat animum in sustinendo difficillima, quae sunt pericula mortis ». Contra, inquit, Martinus: maior est falsa. Quod probatur. Quia alias sequeretur quod omnis virtus esset adiuncta fortitudini: quia omnis virtus est circa difficile, et animum firmat contra aliquid difficile.

Probatio quoque maioris non infert, apparenter, nisi virtutes quae sunt circa eandem materiam, esse adiunctas. Et adhuc quaestio est, an hoc sufficiat. Iustitia enim perseverans facit sustinere diuturnitatem operis iusti: et sic de aliis.

Il. Ad hoc dicitur quod maior est verissima: et negatur sequela. Et ad probationem dicitur quod falsum est omnis virtutis laudem principaliter consistere in sustinendo aliquid difficile: cum iustitiae laus consistat in recte operando ad alium, et temperantiae laus in moderatione. Et ut excludantur omnes apparentiae, notato quod diximus, scilicet quod laus virtutis illius consistat principaliter in sustinendo difficile. Nam, dato quod omnis virtus aliquo modo sustinendi actum participaret vel haberet, non tamen principaliter consistit circa sustinendum. lam autem dictum est quod virtutes ex principali intentione pensantur.

Et per hoc patet solutio obiectorum de iustitia et aliis virtutibus perseverantibus ex conditione, non ex principali intentione, ut praedictum est.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio eiusdem quaestionis dubium ex Martino, ibidem, qu. 11, occurrit, circa differentiam inter perseverantiam et constantiam. Arguit siquidem dupliciter. Primo, sic. Continuet aliquis aliquem virtutis actum, et deinde, sola diuturnitate victus, deserat: talis nec perseverans nec constans est. Ergo constantia non respicit extrinseca impedimenta, ut dicitur.

Secundo, Aristoteles expresse ponit perseverantiam circa vehementes tristitias, etc. Ergo in usu terminorum debemus conformari antiquis doctoribus, nisi constet de abusu.

II. Ad hoc dicitur quod dupliciter aliquis potest continuare actum virtutis. Primo, ex intentione diuturnitatis. Et sic inchoans et aliquanto tempore continuans, et victus post a diuturnitate desistens, habuit quidem perseverantiae actum, sed, adveniente opposito, factus est mollis. - Si vero continuavit actum ex conditione virtutis, et post, occurrente diuturnitate superante, deficit, in mollitiem declinavit non ex contrario, sed ex privativo: hoc est, non ex perseverantia, sed ex non-mollitie.

Ad secundum vero dicitur quod, licet Aristoteles perseverantiae nomine usus fuerit in habitu cohibitivo tristitiarum imperfecto in genere virtutis, ex hoc tamen non sequitur quod sit abusus uti eodem vocabulo in habitu virtutis circa diuturnitatem, quam vocabulum perseverantiae respicere magis constat quam tristitias. Perseverans enim communi et frequenti usu dicitur qui diu durat in aliquo: et simpliciter perseverans qui usque ad finem durat in opere.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quarto eiusdem quaestionis, in responsione ad viua dubium occurrit ex Martino, ibidem, qu. rr, contra hanc responsionem arguente quod non satisfacit. Quia nemo dubitat an opus virtutis sit de necessitate eliciendum: quia si esset necessarium, non esset meritorium. Quaestio - ergo est, concesso quod non est necessarium quod habens habitum virtutis immobiliter utatur eo usque ad mortem, utrum tamen possit habitu suo uti, cum auxilio generali Dei, usque ad mortem? Et si non, unde provenit? Maxime cum. possit uti illo per unum aut duos dies, et per hoc habitus augeatur et fortificetur.

II. Ad huius evidentiam, scito quod actualis perseverantia usque in finem, de qua est quaestio, cum non suf- - ficienter causetur a voluntate ex virtute naturae et libertatis; ut patet ex eo quod voluntas est ad opposita et vertbilis ad bonum et malum, et ad malum quidem sufficienter, ad bonum autem non, iuxta illud, Perditio tua, Israel, ex te: salus autem ex me: oportet quod causetur vel ab habitu, vel ab extrinseca causa. Et si ab aliquo habitu causari sufficienter ponitur, necesse est quod habitus ille sic perficiat voluntatem ut immobilitet ipsam appetitu boni: alioquin nunquam sufficiens causa perseverantiae ponitur. Nam si non immobilitat liberum arbitrium, remanebit vertibile ad malum: et consequenter, non sufficiente tali habitu ad retrahendum ab appetitu mali, appetet quandoque malum, et sic non perseverabit usque ad mor-. tem. Efficacia ergo requisita ad habitum sufficientem causam perseverantiae actualis usque ad mortem in nostra voluntate, est immobilitare liberum arbitrium ad bonum. Et propterea, intuitus hoc Auctor, quia quaestio erat an, posito habitu virtutis perseverantiae, etc., remaneret indigentia alterius gratiae Dei, radicalem causam attulit quare habitus relinquit indigentiam talem: quia scilicet non immobilitat voluntatem ad bonum, sed relinquit ipsam vertibilem ad malum.

III. Ex hoc autem quod non sufficienter causatur talis perseverantia a voluntate informata caritate, subintellecto generali auxilio Dei, manifeste patent duo. Primum est quod remanet homo indigens, ad talem perseverantiam, speciali Dei auxilio protegentis et custodientis hominem ne declinet ad malum. Quoniam hoc maximum bonum esse constat; et ab extrinseco oportet causari, ex quo ab intrinseco suffidentem causam in via hac non habet: nisi quis tale et tantum bonum a casu ponat, aut absque propria causa sufficiente; quod est ridiculum.

Secundum est quod Auctoris responsio directe satisfacit argumento, radicalem causam assignans quare habitus virtutis non sufficit causare perseverantiam actualem usque ad mortem; ac per hoc, quare relinquit indigentiam divini auxilii ad talem perseverantiam. Unde cum arguens dicat, Nemo dubitat an opus virtutis sit necessario eliciendum, dicitur quod, licet non dubitet de hoc, dubitant tamen an habitus virtutis sit tantae efficaciae quod sit sufficiens causa perseverandi usque ad mortem, Et ad declarandum quod omnis noster in via habitus est insufficiens, reddita optime est ratio, quia non immobilitat ad bonum. Et si hoc penetrasset arguens, non opposuisset quaestionem alio modo quam ab Auctore formetur. Dicta enim ratio omnem difficultatem excludit, et causam assignat indigentiae extrinsecae causae, quae procul dubio est Deus.

IV. In eodem quarto articulo, in responsione ad tertium, dubium occurrit ex Martino, ibidem, arguente contra hanc responsionem quod non satisfacit: quia supponit unum cuius contrarium argumentum nititur probare, nec tamen illud solutio evacuat. Supponit enim quod homo potest de se peccare, et tamen non potest per se resurgere a peccato, immo nec bonum facere. Contra quod directe procedit argumentum, quo arguitur quod opera peccati sunt difficiliora quam opera virtutis. Et ideo videtur mihi quod nisi ad hoc respondeatur, non est sufficienter solutum.

Ad quod dicitur quod responsio Auctoris directe tendit, et satisfacit argumento quoad principalem difficultatem eius, scilicet quare homo potest seipsum peccando facere perseverantem in peccato, et non potest bene operando facere se perseverantem in virtute usque ad mortem. Haec enim difficultas evacuatur per hoc quod homo peccando constituit se in statu. unde non potest resurgere, et propterea remanet perseverans in malo usque ad mortem, quantum est ex se: sed virtuose agendo non potest se statuere in statu unde non possit ex seipso declinare. Ex hac autem universali conditione cuiusque peccati mortalis et cuiuscumque operis meritorii, patet quod nihil obstare relinquitur illud assumptum, scilicet, Opera peccati sunt. quandoque magis difficilia quam opera virtutis. Haec est enim: una particularis in nullo obstans universali conditioni mortalis peccati et meriti, ex qua satisfit in littera argumento. Et propterea non opus fuit quod Auctor in littera aliter responderet.