Quaestio 56

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio quaestionis quinquagesimaesextae, omissis duobus primis, dubium occurrit de sensu et veritate. litterae, cum ponit differentiam inter virtutem simpliciter et intellectualem, ex hoc quod aliquis habitus dat facultatem faciendi bonum opus, sed non dat quod semper operetur recte, ut grammatica, etc.; aliquis autem dat et facultatem faciendi bonum opus, et dat quod aliquis recte utatur facultate, ut iustitia.

Est autem hic multipliciter dubium. Primo, de qua rectitudine seu bonitate est sermo, cum dicitur quod aliquis habitus dat quod recte utatur facultate: an scilicet de bonitate propria illi habitui, an de bonitate morali. Si de bonitate morali, obstat littera obiiciens usui grammaticae non errorem in moribus, sed in grammatica, barbarismum scilicet et soloecismum, ut patet in littera. - Si de bonitate propria illi habitui, nulla videtur inter habitus differentia: quilibet enim, cum quis eo utitur, dat suam bonitatem actui apto nato suscipere illam bonitatem.

II. Deinde dubium est propter diversitatem vocabulorum, qua littera utitur: quid intendit cum dicit quod dat quod semper recte operetur, et sub aliis verbis, quod recte utatur facultate, vel sub aliis verbis, quod reddit bonum opus in actu: an scilicet intendat de opere in actu quod informatur habitu, puta de locutione in actu respectu grammaticae, concupiscentia respectu temperantiae, etc.; an de actu voluntatis qui vocatur. 4£/, quo omnibus habitibus utimur, applicando eos ad operandum in actu: cum. volumus. — Et rursus, an intendat semper: an cum utimur habitu illo.

Si namque intendit semper, sive loquatur de uti sive de opere, falsa manifeste est differentia: quia possum contra et praeter quemcumque habitum acquisitum et infusum, uti et operari, ut patet in peccantibus.

Si vero intendit de ipso opere quando utitur habitu, par quoque videtur iudicium de arte et virtute morali. Sicut namque contingit utentem grammatica, quia non utitur totaliter ea, barbarizare; ita utentem iustitia vel temperantia, quia non totaliter utitur ea, secundum aliquid deficere.

Si autem intendit de uti ipso actu voluntatis, aut respectu operis: et hoc non, quia nulla esset differentia; contingit enim uti concupiscentia contra vel praeter temperantiam quam habeo, sicut locutione contra grammaticam vel praeter eam. - Aut respectu habitus: et obstant tria. Primum est quod in littera dicitur quod ista secunda perfectio est respectu operis in actu; prima autem est respectu operis in facultate, quod est esse in potentia. Modo, opus in actu ab opere in potentia non distinguuntur genere, immo sunt eiusdem speciei specialissimae: uti autem et opüs grammaticae vel temperantiae distinguuntur genere, vel specie saltem, ut patet: ergo. - Secundum est quod hoc, scilicet rectificare ipsum uti, non convenit omnibus moralibus virtutibus: quia nec fortitudini nec temperantiae, quia sunt infra voluntatem. Et littera vult quod conveniat omnibus moralibus, dicendo, quia est iustus vel temperatus, et eadem ratio est de similibus. — 'Tertium est, quia aut dat recte uti habitu sic quod non potest illo uti et non recte: et hoc est exclusum, ex eo quod prudens uti potest prudentia, et deficere in aliqua circumstantia, sicut grammaticus barbarizare. Aut quia dat recte uti quando vult: et hoc etiam invenitur in artibus, deductis impedimentis organorum, etc.; et sic nulla esset differentia assignata.

III. Ad hoc dicitur quod hic est sermo de bonitate secundum illum habitum, et de uti qui est actus voluntatis. Nec refert utrum ad actum vel habitum, utrum semper vel quando utitur habitu vel quando vult, interpreteris: nulla enim harum limitationum opus est. Intendit enim Auctor quod differentia inter habitus, in proposito, haec est, quod quidam sunt quorum perficere non se extendit ad uti ipso habitu, quidam vero sic. Verbi gratia, ars grammaticae est talis quod eius perficere non se extendit ad uti grammatica: quia uti est actus voluntatis, quem nullo pacto perficit ars grammaticae. Et si ars grammaticae perficeret ipsum uti, tunc habens grammaticam, ex ipso habitu inclinaretur et determinaretur ad utendum recte, rectitudine grammaticali, ipsa grammatica; et si non recte uteretur, imputaretur defectui grammaticae: modo autem non. Iustitia vero quia rectificativa est ipsius uti, ideo voluntas determinatur ad recte, idest iuste, utendum iustitia: et propterea, si iniuste facit, iustitiae defectus imputatur. Ex hac igitur differentia innascitur quod defectus in artibus et scientia ex usu proveniens, non imputatur ipsis, sed voluntati: in moralibus autem, defectui ipsorum habituum.

Rursus, ut melius novitii doctrinam hanc imbibant, et quilibet hinc fructum referat agnitionis sui ipsius, an habeat virtutem aliquam moralem; scito quod in actibus potentiarum rationabilium (de. his enim est sermo) et habituum, est considerare duo. Unum est proportio ipsius actus ad ipsam potentiam seu habitum: puta locutionis ad imaginativam, appetitumque motivum organi etc., et grammaticam. Alterum est usus, quo haec principia a voluntate libere applicata sunt ad. hunc actum eliciendum. Nunquam namque potentiae animae, aut habitus, ponerent operationes proprias in actu, nisi voluntas applicaret eas et eos ad eliciendas operationes: ipsa enim est quae utitur omnibus, et hoc est uti, ut patet ex superius dictis in quaestione de Uti. Dupliciter ergo comparatur operatio ad potentiam: primo, secundum se absolute, prout ipsa potentia est apta nata elicere talem actum; secundo, ad ipsammet potentiam ut stat sub voluntate utente, seu applicante ipsam potentiam: ad eliciendam operationem in actu secundo. Et sic differentia in proposito habituum est, quod quidam habitus sunt perfectivi potentiarum absolute in ordine ad sua opera; et hoc vocatur in littera quod dant facultatem faciendi opus bonum; sed non perficiunt easdem potentias ut stant sub voluntate utente. Et istae sunt artes et scientiae, quarüm non interest perficere usum, neque in voluntate imperante, neque in potentiis exequentibus ut sic. Quidam vero habitus perficiunt potentias non solum absolute, sed etiam ut usuales, sive imperative sive executive. Et hi sunt virtutes morales. Et dicuntur in littera dare non solum facultatem boni operis, sed rectum usum facultatis: quia perficiunt quoad utrumque. Dicuntur etiam reddere opus bonum in actu: quia perficiunt usum, qui est immediata ratio quod sint in actu.

IV. Ad evidentiam autem solutionum dandarum quaesitis, oportet recolere superius determinata. In primis, cum dicitur quod habitus dat facultatem, et dat rectum usum, non est intelligendum nisi eo modo quo habitus est natus dare. Non enim habitus dat bonitatem cogendo ad illam; aut ita plene etiam immobiliter subiiciendo sibi potentiam, quod non possit in oppositum: sed per modum inclinantis. Unde differentia consistit in hoc, quod ars ex sua ratione non inclinat voluntatem, aut aliquam. potentiam ut substat voluntati, ad usum grammaticae: quia nec respicit volun- - tatem aut potentias sic. Moralis autem virtus ex propria ratione inclinat voluntatem ad rectum sui usum: quamvis voluntas non sequatur quandoque huiusmodi inclinationes habituum. Et tunc peccat, et virtus moralis culpatur: quia ab opere proprio, scilicet perfectione debita actui utendi, deficit; minus enim perfecte habetur virtus, a qua subducitur actus qui debet illi submitti.

Et ex hoc patet quod oportet non limitare, quando utitur, aut vult, aut non semper, etc. Ars enim nunquam; moralis virtus semper ex se, per modum inclinantis, dat rectum usum sui. Quia quoque in idem redit applicare habitum actui, et actum supponere habitui; et similiter, non uti habitu, aut subducere actum ab habitu: non refert utrum ad habitum vel actum uti referas, etc.

V. Ad primam obiectionem in oppositum contra hoc quod intelligitur de uti illo habitu, dicitur quod, licet verum sit quod operatio quam perficit aliqua virtus moralis, puta concupiscentia, differat specie ab uti; concupiscere tamen libere exercitum, ut sic, coincidit cum uti, immo est ipsum uti in executiva potentia. Unde magna aequivocatio est, aut figura dictionis, comparare concupiscentiam in actu ad concupiscentiam in potentia; et comparare concupiscentiam libere exercitam ut sic, ad concupiscentiam ut est in facultate concupiscibilis. Argumentum enim primo modo procedit; et Auctor loquitur secundo modo. Unde verbum Auctoris nihil obstat proposito: quia vocat operationem in actu, non ipsam absolute, sed ipsam ut in actu, idest secundum id unde habet quod sit in actu, idest secundum usum; ex hoc enim habet quod sit in actu. Et propterea, quia scilicet ex usu est operatio in actu, comparat secundam perfectionem habitus potentiae, sicut actum potentiae. Et vere sic est: habitus enim dans solam facultatem bene operandi, dat bonitatem operationis in potentia; habitus autem dans etiam rectum usum eius, dat. bonitatem operationis in actu; quia usus constituit operationem in actu, quia est applicatio potentiae ad ipsam.

Ad secundum dicitur dupliciter. Primo, quod virtutes in irascibili et concupiscibili, scilicet. temperantia et fortitudo, rectificant uti, quia stabiliunt fines prudentiae. regulativae ipsius uti ex illis finibus ut principiis. Et sic extendunt se ad voluntatem mediate. — Secundo, quod huiusmodi virtutes rectificant uti, pro quanto eget rectificatione. Non ege autem rectificatione uti his virtutibus, ut est in voluntate: sed ut estin ipsis potentiis inferioribus, Et ideo rectificant irascibilem et concupiscibilem ut subsunt usui voluntatis. Ipsa autem voluntas non eget rectificativo ad hoc: quia ex se determinata est ad rectitudinem omnis sui actus circa bonum fortitudinis et temperantiae, ut inferius dicetur,

Ad tertium autem iam dictum est quod dat, per modum inclinantis, quod semper recte utatur; et non cum. hac vel illa limitatione. Quod non facit ars. Cum hoc tamen stat, ut dictum est, quod non utatur illo, quod agat contra, et praeter illum agat, etc.

VI. In eodem articulo adverte subiectum fidei et pruden-. tiae, ut in locis propriis fundamenta hic Lig ubi tractabitur quidquid hinc difficultatis occurrerit. Et si vis videre quomodo intellectus. in ordine ad "roftiitin sit talium. i Cow habituum subiectum, conspice naturam actuum propter art. quos ponuntur. Quia enim credere est actus intellectus. non absolute, sed a voluntate moti, quia nullus credit nisi volens; consequens est ut habitus fidei inclinans intellectum ad credendum, perfectio sit eius ut a voluntate mobilis. Et similiter, quia praecipere actus est intellectus a voluntate moti, ut superius in quaestione de Imperio patet; oportet ut prudentia, cuius praeciputus et pro rius actus est recte praecipere in agibilibus, sit perfectio intellectus non absolute, sed ut a voluntate moti. Et haec bene nota.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto eiusdem quinquagesimaesextae quaeLus dubium occurrit ex Scoto, in III Sent., dist. xxx, negante in concupiscibili et irascibili, quae sunt potentiae partis sensitivae, virtutes: — et volens quod, licet possit concedi quod in istis potentiis sit aliquis habitus inclinans ad delectabiliter obsequendum rectae rationi, non tamen habitus ille est proprie virtus, quia non est. habitus electivus, nec inclinans ad rectas electiones.

II. Ad evidentiam huius, mirum, primo, videtur de hoc homine, cum fortitudinem et temperantiam, virtutes enumeratas in II Ethic., posuerit aperte Aristoteles in parte irrationali; quare non respondit Aristoteli. Et similiter, cum fundamentum suum fuerit argumentum a s. Thoma hic quarto loco factum et solutum; quare non confutavit responsionem.

Dicito ergo, cum Aristotele et Auctore, quod appetitus sensitivus, distinctus per irascibilem et concupiscibilem, est subiectum virtutis moralis proprie, temperantiae scilicet et fortitudinis, non inquantum communis est nobis et brutis, sed ut obedibilis rationi. Et quod sibi convenit definitio virtutis posita in II Ethic., scilicet quod est habitus electivus, dupliciter. Primo, quia est principium electionis participatae in ipsa potentia inferiore: inclinat enim tem- perantia concupiscibilem ad electam abstinentiam, ita quod non inclinat solum ad abstinentiam, sed ad abstinentiam electam ut sic, Et ratio est in promptu: quia perficit eam ut substat electioni, sicut ante dictum est de usu, Electio enim, licet sit partis superioris ut principaliter eligentis, est tamen partium obsequentium ut exequentium: et ad hoc egent virtute, ut ad participabilem in eis electionem proprii actus, determinatae sint. Et hoc est idem ei quod consuevit dici de actibus istis ut imperatis, - Secundo, quia est principium electionis in voluntate mediate, mediante scilicet intentione, ut in littera dicitur. Cum enim qualis unusquisque est, talis finis ei videatur, ut dicitur III Ethic.; ex hoc quod aliquis est talis ex bona dispositione temperantiae, videbitur ei medium in huiusmodi passionibus dis bonus; et sic in illo formatur intentio talis boni. Ex intentione autem finis subsequitur, medio discursu prudentiae ex stabilito fine discurrentis, conclusio electionis. Et haec est solutio litterae.

Unde et habitus est electivus in proprio subiecto electionis participatae. Et est inclinans ad bonas electiones, dando earum principium, quod est intentio finis, quae in electione clauditur ut principium in conclusione.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quinto eiusdem quinquagesimaesextae quaestionis, adverte, novitie, propter rationem quae fit in corpore articuli, duo. Primum, quod haec duo repugnant, quod aliquis habitus sit virtus; et quod subiectum eius sit altera potentia ab illa quae est consummativa operis illius ad quod perficiendum ponitur ila virtus. Et repugnantia fundatur super hoc, quod virtus sic reddit opus suum bonum, quod non contingit opus illud, virtute habente suum perficere, malum. esse, ut in littera breviter dicitur. Ex hoc enim statim patet quod, si-opus aliquod ad quod ponitur virtus, sit consummandum a potentia B, et virtus illa ponatur in potentia A; quod quantumcumque virtus illa habeat suum perficere in potentia A et actu eius, adhuc opus illud male consummabitur a potentia. B. Oportet ergo, si virtus illa debet illud opus bonum sic reddere ut non relinquatur quod fiat malus; quod sit in potentia consummativa operis, ut in subiecto.

Secundum est pro minore, quod vires interiores apprehensivae dupliciter sumuntur. Primo, secundum naturam: et sic a natura, et non a virtute nec habitu determinantur. — Alio modo, üt subsunt rationi: et sic ordinantur ad intellectus perfectionem. Propter quod, ipsi habitus qui sunt in his partibus, sunt praeparatorii ad intellectus actum; et non sunt perfectivi earum ad proprios actus secundum se. Et ideo in littera dicitur quod cognitio veri, ad quam ordinatur omnis virtus bonum cognitionis faciens, consummatur in intellectu tantum. Et propterea in his viribus nulla est virtus.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo sexto eiusdem quinquagesimaesextae quaestionis, in quo concluditur quod in voluntate est aliqua virtus, scilicet respectu boni divini et proximi; et aliqua non, scilicet respectu boni proprii: dubium: occurrit ex Scoto, in III Sent., dist. xxxiii, contra secundam partem. Putat enim quod temperantia et fortitudo in voluntate sint, et ibi proprie virtutes: in concupiscibili autem. et irascibili non sunt virtutes. Sed de hoc, quantum ad concupiscibilem et irascibilem spectat, tractavimus: unde relinquitur quantum ad. voluntatem discutere rationes et conclusiones.

II. Est igitur dubium circa rationem allatam in littera ad probandum quod in voluntate non sit aliqua virtus ad proprium volentis bonum, primo, quia falsum videtur quod voluntas ex propria ratione sit sufficienter. determinata ad bonum rationis proprium volentis. Quia si sic esset, voluntas, ut in pluribus saltem, eligeret tale bonum rationis. Et rursus prompte, faciliter et delectabiliter tale bonum eligeret. Et rursus ad tale bonum eligendum recte, eodem, modo determinata esset. Haec sunt falsa. Ergo. — Sequela probatur: quia determinatio naturae excludens habitum, supplet quidquid daret habitus in subiecto apto nato; et tanto melius, quanto habitus imitatur naturam, et non e converso. - Falsitas autem. consequentis experientia probatur: nam in nobis ipsis haec experimur.

Et ratione confirmatur. Quia si voluntas esset ex propria ratione determinata ad tale bonum, non opus esset continentiae- habitu in voluntate. Si enim voluntas ex se magis aut aeque determinata est ad' bonum tale, ac si haberet habitum virtutis; et habendo habitum virtutis, puta temperantiae, non egeret continentia: ergo, inclinata ex propria ratione, non eget continentia, Sed per te, eget continentia. Ergo voluntas non est ex se inclinata ad tale bonum.

III. Deinde dubitatur quia, si voluntas determinata ex propria ratione est ad bonum rationis, ergo nec virtus iustitiae in ea esset. — Probatur sequela: quia bonum iustitiae est secundum. rationem, et est proprium. exercentis iustitiam; iustitia enim bonum. reddit habentem, et opus eius bonum.

IV. Deinceps arguit Scotus, quia, cum iustitia sit virtus moralis, etin voluntate; rationes quae militant de voluntate et. virtute morali, non concludunt.

Praeterea, voluntas est indeterminata non solum ad opposita obiecta; sed modos agendi, scilicet recte et non recte. Ergo eget inclinatione ad recte agendum. Et haec est virtus.

Praeterea, voluntas non. magis est determinata ad unum, quam. intellectus. Ergo ex írequentibus rectis electionibus generatur in ea virtus; sicut in intellectu. ex frequentibus actibus, gr

Praeterea voluntas non facile, prompte et delectabiliter se habet, sine virtutis habitu. Ergo eget virtute. — Sequela patet.— Et antecedens probatur in vitioso. nuper: converso; qui difficultatem, patitur in. perseverando, quia. non .habet habitum acquisitum virtutis.

V. Ad hoc dicitur quod, cum naturaliter amabile sit bonum, unicuique autem proprium, ut experientia testatur; consequens est ut voluntati, quae appetitus est rationalis, amabile sit naturaliter et bonum, et bonum proprium. Cum autem apud Dionysium, rv cap. de-Div. Nom., bonum ho- minis sit secundum rationem esse; et hoc non conveniat homini secundum appetitum sensitivum: oportet quod conveniat secundum. appetitum rationalem; bonum enim appetitus alicuius obiectum constat esse. Igitur obiectum voluntatis est bonum rationis, Et si huic addatur. proprietas, concludetur quod proprium. bonum secundum rationem est naturale obiectum voluntatis: ac per hoc, voluntas. est ex propria natura inclinata ad proprium bonum secundum rationem, Et quia rationis medium in passionibus concupiscibilis et irascibilis non est alienum, sed proprium bonum, secundum rationem ipsius. habentis passiones; ideo naturaliter voluntas habentis passiones, qualis est voluntas humana, ex se determinata est ad tale bonum. |... - i

VI. Sed adverte quod aliud est voluntatem esse naturaliter inclinatam, quantum est ex se, ad. proprium volentis bonum secundum rationem: et aliud est volentem esse naturaliter inclinatum ad hoc. Primum enim sonat in voluntate tantum talem determinationem: secundum, simpliciter. Et tanta est inter haec distantia, ut ex hac radice omnia fere solvenda sint: ut nunc videbitur. Si enim volens, puta Socrates, esset determinatus ita quod non egeret habitu ad medium rationis in passionibus; pronus esset ad opera temperantiae et fortitudinis, sicut temperati et fortes. Sed quoniam proni sunt in malum ab adolescentia sua sensus hominum, et caro concupiscit adversus spiritum; no simpliciter, sed in voluntate tantum inclinatio haec ad tale bonum ponitur. Et quoniam exercitatio hominis in. diis non fit sola. voluntate, sed concurrente parte naturaliter secundum. se inclinata ad concupiscibile sine Taluntate quod, ut in pluribus, eligamus talia bona, aut quo prompte, faciliter et delectabiliter, et quod recte semp voluntas ad huiusmodi se habeat: sed bene sequitur cum hac specificatione, quod voluntas, quantum est ex se, recte se haberet ad huiusmodi, ut in pluribus eligeret talia hona. et prompte, faciliter atque. delectabiliter.

VIL. Ad id vero quod de continentia obiicitur, dicitur quod continentia non eget voluntas, ut inclinetur, i inquant in-se est, in tale bonum: sed ut resistat insurgentibussionibus sensitivi appetitus. fro

Et si contra hoc instetur, quia per eundem habitum potentia aliqua inclinatur in unum oppositorum, et reliqu resistit: - Et rursus, naturalis determinatio non est minor efficaciae quam determinatio habitus; constat autem quox Si voluntas esset habituata, non egeret continentia ad resistendum; ergo: — respondetur ordine retrogrado, quod detionis freno; ideo. non sequitur ex illa inclinatione in vod terminatio naturae non est minus efficax quam. determi-. natio habitus: est tamen minus faciens et explicans opus suum, quam determinatio habitus acquisiti. Et in prom tu causa est: quia acquisitus habitus in ipsa acquisitione pulit insurgentia contraria; naturalis autem - désriimiatio non. Unde assimilatur habitui infuso potius quam: acquisito. - Ad primum autem dicitur quod voluntas sumitur dupliciter; uno modo, secundum se; alio modo, ut coniuncta contrario appetitui sensitivo. Et quod, quemadmodum ipsa secundum se est determinata ad tale bonum, ita secundum se est potens resistere contrario obiecto. Et quod, quemadmodum ipsa ut coniuncta contrario appetitui, non est determinata ad tale bonum, pro quanto impedibilis est a tendentia in tale bonum, ad quod est ex se inclinata; ita, ut sic, eget habitu ad resistendum huiusmodi impedimentis.:

Et si hic instetur, quia voluntas, ut iuncta appetitui sensitivo, est determinata ab bonum in passionibus appetitus sensitivi, per te; et voluntas, ut iuncta appetitui sensitivo, eget habitu ad resistendum passionibus, etiam per te: ergo falsum est quod voluntas est ex se determinata ad tale bonum, et iuncta sensui eget habitu; sed ut iuncta appetitui sensitivo, habet utrumque: et sic omnia ruunt: - Probatur assumptum: quia voluntas separata non est determinata ad bonum eligendum in passionibus, ut patet in angelis; et ex ratione, quia non est proprium bonum volentis: - A

Respondetur quod falsum assumitur quoad hoc, quod voluntas, ut iuncta sensui, determinetur ad bonum in passionibus. Aliud est enim dicere, Voluntas, ut iüancta sensui, habet inclinationem ad bonum proprium passionum: aliud est dicere, Voluntas, ut iuncta sensui, habet quod inclinatio sua naturalis terminetur ad bonum in passionibus. Primum enim significat quod coniunctio voluntatis ad partem sensitivam, sit ratio quod voluntati conveniat inclinatio talis: secundum autem, quod coniunctio non sit ratio quod inclinatio conveniat, sed quod inclinatio quam habet, terminetur ad tale bonum. Et primum quidem falsum est, formaliter loquendo: secundum autem, verum. — Ad cuius evidentiam, scito quod voluntati humanae ex suo genere convenit quod naturaliter inclinetur in proprium bonum tam sui quam volentis, ut superius in qu. x patet: hoc enim commune est omni voluntati. Sed quod proprium bonum sit in tali materia, scilicet in passionibus volentis, hoc est ex coniunctione voluntatis ad partem sensitivam. Unde inclinatio ipsa voluntatis in proprium bonum secundum rationem, in quacumque materia sit, est ei naturalis ex propria ratione: sed quod haec sua inclinatio terminetur ad bonum in passionibus sensitivis habentis voluntatem, est ex coniunctione voluntatis ad partem sensitivam. Est igitur in voluntate nostra, quantum ex parte voluntatis est, sufficiens determinatio ipsius ad proprium bonum; ac per hoc, ad bonum secundum rationem ipsius volentis. Et cum hoc, ex coniunctione ad partem sensitivam, sortitur necessitatem habitus ad resistendum contrariis, quibus iungitur.

Et haec intelligito, sustinendo continentiam esse in voluntate: quod inferius discutietur. Si enim continentia in ratione ponitur, patet quod nulla est difficultas in proposito. Et tamen utilem disputationem hanc habes: cuius etsi - dicta. conclusio non teneatur, multa tamen alia vera et certa in ea dicta, tenenda sunt.

VIII. Ad secundum vero dicitur quod ibi est aequivocatio de bono iustitiae obiective, vel formaliter. Ad bonum enim iustitiae obiective non naturaliter inclinatur voluntas: quia non est proprium, sed alterius; iustitia enim in his quae sunt ad alterum, est. Et de tali virtute, et de bono secundum rationem, est sermo, cum dicitur quod, quia potentia naturaliter inclinatur in aliquod bonum, non eget babitu virtutis: potentia enim, utsic, obiectum per se primo respicit; et habitus operativus, de quo est sermo, et virtus obiectum respiciunt; nec virtutis est virtus, nec habitus habitus. Obiectio autem procedit de bono iustitiae formaliter, quod est formaliter ipse habitus iustitiae: ad quod constat potentiam inclinari non mediante alio habitu, ut patet. Hoc enim est commune omni virtuti: illud autem non est commune omni obiecto virtutis, ut patet.

IX. Ad obiectiones autem ex Scoto sumptas: - non quod ipse afferat eas contra s. Thomam; sed quoniam ipse, ut dictum est, dissentiat a s. Thoma, et has rationes contra oppositam positionem affert: — cuius rationes, licet non sint nostrae, veruntamen ut novitii cauti sint, proderunt. Ad primam ergo. dicitur quod rationes militantes de moralibus virtutibus circa passiones, non militant de iustitia: quia bonum illarum est proprium volentis, iustitiae vero alterum.

Ad secundam dicitur quod, quia bonum rationis in passionibus est medium secundum rationem, et non secundum rem in passionibus, ut patet in II Ezhic.; et medium rationis non attenditur secundum quantitatem intensivàm solam, sed secundum omnes circumstantias, scilicet quando oportet, ubi, propter quid, etc.; et in hoc manifeste includitur recte eligere: ideo voluntas, determinata ex propria ratione ad bonum secundum rationem in passionibus, est eo ipso. eodem modo determinata ad recte eligere; eiusdem enim rationis est inclinatio ad utrumque, et defectus in altero alteri defectum inducit.

Ad tertiam dicitur quod est manifeste sophisma. Concesso enim, sicut verum est, quod in voluntate ex frequentibus rectis electionibus fit habitus virtutis; non sequitur: Ergo ex frequentibus electionibus rectis circa talem materiam, scilicet passiones proprias, fit in voluntate habitus virtutis; ut patet. Et ratio physica est: quia voluntas non est determinabilis ex se, sed determinata ad tale bonum, quod frequenter eligit; habitus autem talis virtutis non est natus fieri nisi in subiecto apto nato, scilicet indeterminato.

Ad quartam iam patet responsio: quod nuper conversus, quantum est ex parte voluntatis, secundum se prompte, faciliter et delectabiliter eligeret bonum in passionibus; simpliciter autem ipse volens difficile eligit, propter habitus priores derelictos. Iam enim dictum est quod inclinatio haec voluntatis intrinseca assimilatur habitui infuso; quem experimur non auferre a nobis difficultatem bene operandi; quamvis quantum est ex parte ipsius, prompte, faciliter et delectabiliter det operari.