Quaestio 23

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo, adverte quod hic quaeritur de divina praedestibae. non simpliciter, ex modo quaerendi; sed respectu hominum. Utrumque tamen est intentum. Et propterea in corpore determinat quaestionem a7 est simpliciter: in responsionibus vero argumentorum, respectu hominum.

II. In corpore ponitur unica conclusio, responsiva quaesito affirmative, 7n Deo est praedestinatio; cum uno corollario in calce. - Probatur conclusio sic. Vita aeterna, in divina visione consistens, est finis excedens proportionem et facultatem naturae creatae: ergo rationalis creatura illius capax, perducitur in ipsam quasi a Deo transmissa: ergo huius transmissionis ratio in Deo praeexistit: ergo in Deo est praedestinatio.

Antecedens et declaratur, distinguendo duplicem finem in quem a divina providentia creatura ordinatur, scilicet proportionatum et superexcedentem: et probatur ex supradictis in qu. xir. - Prima consequentia probatur: quia ad id ad quod non potest aliquid sua virtute pertingere, oportet ab alio transmitti, sicut sagitta a sagittante. — Secunda vero probatur: quia in eo est ratio ordinis omnium in finem, quae vocatur providentia. - Tertia autem probatur sic. Ratio rei fiendae in mente actoris praeexistens, est quaedam praeexistentia: ergo ratio huiusmodi transmissionis fiendae, est praeexistens transmissio: ergo est praedestinatio. Probatur hoc ultimum: quia destinare est mittere, et praedestinatio est ratio huiusmodi transmissionis in vitam aeternam.

Corollarium vero est: Praedestinatio, quantum ad obiecta, est pars providentiae. Et probatur: quia providentiae divinae subiacent omnia, quoad ordinem in finem.

III. Adverte hic, quod praedestinatio ex parte actus, non ponitur pars providentiae: quoniam actus divinus nec partis nec totius rationem in se habet. Sed quantum ad obiecta, pars ponitur providentiae. Quoniam quodlibet trium subiectorum praedestinationi, pars est subiectorum providentiae: res est enim creatura rationalis, ordo vero transmissio, finis vita aeterna; constat autem quodlibet horum partem esse totius entis, ordinis et finis creati, providentiae subiecti.

IV. Circa hanc partem, nota differentiam inter s. Thomae doctrinam et alios, de quorum numero est Scotus, in xr distinctione Primi. Putant enim praedestinationem proprie electionem, et consequenter actum divinae voluntatis significare. Hic autem expresse dicitur quod actum intellectus importat, sicut et providentia: quoniam pars est prudentiae.

Ad cuius maiorem claritatem, recolito quod divinus intellectus, nostro more loquendo, primo excogitavit ordinem eligendorum, ac mittendorum in vitam aeternam, eumque suae voluntati proposuit acceptandum; deinde libere sua voluntas illum ordinem exequendum elegit; et sic, tertio, ordo qui prius, idest secundum se, rationem excogitati habebat, modo habet rationem statuti. Diversitas igitur opinionum in hoc consistit, quod illi ipsam electionem, quae ordinem illum excogitatum ac propositum statuit, praedestinationis nomine intelligendam dicunt: nos autem non ordinem excogitatum, sed ordinem statutum in ipsa auctoris mente, praedestinationis nomine significamus. Et quoniam diversitas haec de vocabulis est potius quam rebus, eo quod haec omnia requiri ad praedestinationem nullus ambigit; unusquisque in suo sensu abundet, modo nominibus utamur ut plures.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo, utrum ponat aliquid: idest, cum dicitur, Socrates est praedestinatus, utrum ly praedestinatus praedicet aliquod ens in Socrate, substantiale aut accidentale, ut cum dicitur, Socrates est animal, vel, Socrates est albus: aut nihil ponat in eo, sed denominet tantum denominatione extrinseca, sicut cum dicitur, album videtur.

II. In corpore unica est conclusio, responsiva quaesito negative: Praedestinatio non est aliquid in praedestinato, sed in praedestinante tantum. - Probatur et manifestatur conclusio. Probatur quidem sic. Providentia nihil ponit in provisis, sed in intellectu tantum provisoris rationem ordinis etc.: ergo praedestinatio in mente tantum divina ponit rationem ordinis electorum, etc. Et probatur consequentia: quia praedestinatio pars est providentiae.

Manifestatur vero ex differentia inter ipsam praedestinationem, et illius executionem. Quoniam haec, active sumpta, ponit aliquid in exequente ipso, scilicet Deo; et aliquid in praedestinatis. Et declaratur hoc ex differentia simili inter providentiam et gubernationem; quae active quidem in gubernante, passive vero in gubernatis ponit aliquid. - Et quoniam executio praedestinationis aliquo uno proprio caret nomine, idcirco in littera duobus exprimitur, dum subditur quod est vocatio et magnificatio, ex testimonio Apostoli, etc.

Commentaria Cardina

In titulo, reprobare in communi significat repulsionem alicuius tanquam indigni: in proposito autem, indignitas ista attenditur respectu vitae aeternae.

II. In corpore duo facit: primo, respondet quaesito affirmative, determinando quaestionem an est; secundo, ibi: Sic igitur, determinat quaestionem quid est. Et quamvis hoc non fuerit directe quaesitum, quia tamen propria causa an est est quid est, ut in II Poster. dicitur, merito utrumque simul determinatur.

III. Quoad primum, est haec conclusio: Deus aliquos reprobat. - Probatur. Ad providentiam pertinet permittere aliquem defectum in rebus illi subiectis: ergo ad providentiam divinam pertinet permittere aliquos a vita aeterna deficere: ergo aliquos reprobare.

Antecedens patet ex dictis. Prima vero consequentia probatur: quia ad divinam providentiam pertinet ordinare homines in vitam aeternam. Secunda autem: quia hoc nihil aliud est quam reprobare.

IV. Circa hanc rationem dubium occurrit: quoniam tota vis eius non infert intentum. Aut enim intendit inferre quod reprobatio, seu permissio defectus a vita aeterna, recte infertur ex hoc, quod provisoris est permittere: aut intendit quod ex hoc recte infertur quod permissio, si est, pertinet ad providentiam, Et si quidem intendit hoc secundum, non respondet quaesito: quoniam ex hoc non habetur quod Deus aliquos reprobat; sed quod, si reprobat, reprobare ad providentiam suam spectat. — Si autem intendit primum, tunc ratio nihil valet: imo committitur sophisma Consequentis, dum arguitur a providentia in communi, respectu finis in communi, ad providentiam respectu huius finis, scilicet vitae aeternae. Quamvis enim ad providentiam universi exigatur permissio alicuius defectus; et similiter providentiae in communi non repugnet permittere aliquos defectus: non tamen omnis providentia hoc exigit, ut patet de providentia necessariorum, ut sic. Et tamen littera infert, ac si illa propositio, scilicet, ad providentiam pertinet permittere, esset universalis.

V. Ad hoc breviter respondetur, quod primus sensus est directe de intentione litterae: quoniam sic respondet quaesito. Nec oportet propterea sophisma aliquod admittere, nec illa propositione ut simpliciter universali uti: sed universali in materia defectibili secundum se. lta quod sensus est: Ad providentiam rerum secundum se defectibilium a fine, spectat permittere, etc. Et tunc optime sequitur: Ergo providentia divina habet hunc actum, scilicet permittere aliquos deficere a vita aeterna; quoniam creaturae rationales sunt defectibiles ab hoc fine. - Et si quaeras fundamentum illius praemissae, scito quod est suavis dispositio rerum provisarum. Ex hoc enim quod providentia suaviter disponit, defectibilia suis viribus relinquit: et sic eveniunt defectus.

VI. Quoad secundum, tria de reprobatione dicit. Primo, quod est pars providentiae. Et probat hoc ex proportionalitate ad praedestinationem. - Secundo, quod non est tantum praescientia. Et probat hoc ex suo toto, scilicet ex providentia, quae manifeste addit supra praescientiam. — Tertio, quod includit voluntatem permittendi casum, et puniendi culpam. Et probat hoc rursus ex proportionalitate ad praedestinationem, in hoc quod illa respicit et id quod est praesentis saeculi, et quod futuri, etc.

Ex his autem facile colligitur quid est reprobatio: quod scilicet est praescientia, cum voluntate permittendi culpam, et damnandi propter culpam.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, electionis vocabulum proprie sumitur, prout sonat actum voluntatis, quo, optione proposita, unum mavult altero.

II. In corpore una est conclusio, responsiva affirmative: Omnes praedestinati sunt electi et dilecti a Deo. — Probatur. Prudentia est ratio in intellectu existens, praeceptiva ordinationis aliquorum in finem: ergo providentia est ratio praeceptiva, etc.: ergo praedestinatio est ratio praeceptiva ordinis aliquorum in vitam aeternam: ergo praedestinatio aliquorum praesupponit quod Deus illorum velit salutem: ergo praedestinatio praesupponit electionem, et electio dilectionem: ergo omnes praedestinati sunt electi et dilecti a Deo.

Prima consequentia probatur: quia sicut est de pru dentia, ita de providentia. Et adverte, quod ly sicut potius expressive, quam similitudinarie tenetur: quoniam providentia, ut superius dictum fuit, principalis prudentiae pars est; imo est ipse praecipuus actus prudentiae politicae. — Secunda vero in littera explicite non habetur; sed ob clariorem contextum apposita est. Et patet ex eo, quod praedestinatio est pars providentiae. — Tertia autem probatur: quia non praecipitur aliquid ordinandum in finem, nisi praeexistente voluntate finis, Et hoc intellige de vere interiori praecepto. Quod dico propter exterius praeceptum, quod signum divinae voluntatis in qu. xix positum est: illo enim modo praeceptum sumendo, multa Deus praecipit quae non vult, ut patet in peccatoribus. - Quarta autem probatur: quia ad tale velle divinum pertinet electio et dilectio.

Et quoniam in hac quarta consequentia tria inferuntur, scilicet electio, et dilectio, et ordo inter electionem et dilectionem divinam; ideo singula in littera manifestantur. Et primo, quod ex tali velle sequatur dilectio: quia eis vult hoc bonum; diligere enim est velle illi bonum. - Secundo, quod electio: quia hoc bonum vult illis prae aliis, quos reprobat. - Tertio, quod electio dilectionem praesupponit: et hoc ex differentia inter ordinem horum actuum in nobis et in Deo; quoniam in Deo dilectio electionem praecedit, in nobis vero e contra, Et ratio est, quia voluntas sua causat bonitatem rerum; nostra autem a bonitate rerum movetur.

III. Circa differentiam nunc assignatam, adverte quod praedicta differentia est intelligenda respectu unius et eiusdem obiecti; et rursus, de prima ratione electionis. Aliter, non apparet vera differentia ista, universaliter intellecta. Cum enim amor sit primus actus voluntatis, non possumus eligere, nisi praeamemus. Sed tamen ex amore circumstantiarum eligimus hunc, ut ipsum amemus; ut patet in electione uxoris. Et sic, respectu huius, et non simpliciter, in nobis electio dilectionem praecedit. Manifeste quoque in dilectione nostra benefica patet quod, quamvis benefacere praecedat electionem eiusdem cui benefacit, dum omnes aequo amore prosequeremur; fieri tamen non potest, ut effectus in amato ex solo nostro amore proveniens, ad electionem eiusdem nos ducat; quoniam, stante paritate amoris, sequi non potest electio. Disparitas autem si fiat in amando, ab obiecti circumstantiis magis amatis movemur ad eligendum hunc prae aliis, ut ametur. Et sic dilectio nostra non potest esse prima electionis ratio respectu eiusdem; quamvis possit esse secundaria; ut cum ex amore alicuius eligitur illemet, ut ametur ad aliquod aliud bonum, ut quotidie fit. In Deo autem oportet dilectionem huius praecedere ut primam et totam causam, ex parte amati, electionis illius: quia electio disparitatem unius ab altero supponit; et tota disparitatis ratio in creatura est bonum illi a Deo volitum. Et sic dilectio electionis est ratio apud Deum.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS in corpore declaratur. - In corpore tria. facit: ann. declarat titulum; secundo, tractat tres opiniones circa quaesitum; tertio, respondet quaesito

II. Quoad primum, distinguit quod praedestinationem causari ex praescitis meritis, potest intelligi dupliciter. Primo, ex parte actus: et sic nulla est quaestio, Secundo, ex parte effectus: et sic vertitur in dubium, Manifestatque hanc distinctionem, cum suis membris, ex divina voluntate: quoniam ipsa clauditur in praedestinatione. Eadem siquidem distinctione uti oportet, cum de causa quare Deus velit aliquid, quaestio est, ut ex supradictis patet. Et littera est clara.

III. Quoad secundum, prima opinio est Origenis, dicentis praeterita ante hanc vitam merita animarum, causam esse praedestinationis. - Et confutatur auctoritate Apostoli: cum nondum boni aliquid egissent etc.

Secunda est Pelagianorum, dicentium quod merita praeexistentia in hac vita, sunt ratio praedestinationis, quia initium benéfaciendi ex nobis est. - Sed haec confutatur auctoritate Apostoli, quod nom sumus sufficientes cogitare etc.: constat enim quod cogitatio est primum ex nobis initium cooperandi bene.

Tertia. opinio est, quod merita futura, in hac tamen vita, sunt causa praedestinationis, Et ad hanc opinionem reducitur opinio retractata ab Augustino, scilicet quod fides futura fuit ratio praedestinationis Iacob, magis quam Esau. - Sed hanc opinionem confutat Auctor in littera sic. Si aliquid ex parte nostra esset causa praedestinationis, illud non clauderetur sub praedestinationis effectu: sed totum quod invenitur in bono usu gratiae, est effectus praedestinationis: ergo nihil quod est in bono usu gratiae, est causa praedestinandi. — Probatur destructio consequentis sic. Non est distinctum id quod est a causa secunda, et a causa prima: ergo non est distinctum quod est ex libero arbitrio, et praedestinatione: ergo id quod est per liberum arbitrium, est ex praedestinatione. Prima consequentia nunc facta probatur: quia divina providentia producit effectus per operationes causarum secundarum.

IV. Circa hanc partem adverte, quod Henricus de Gan davo, Quodl. IV, art. 19, et Quodl. VIII, art. 5, tenet opinionem satis propinquam huic modo confutatae, dicens quod bonus usus, non gratiae, ut praecedens dixit opinio,: sed liberi arbitrii, est causa praedestinationis, Et quoniam ratio facta in littera directe militat contra talem opinionem, idcirco conatur solvere eam, et probare suam opinionem. Et suam quidem probat; auctoritate Augustini: venit de occultissimis meritis etc., ut habes a Magistro, xr1 dist. ?k Deinde ratione, tripliciter. Tum quia electio praesupponit disparitatem eligendi a reprobando. Tum quia iustitia semper est comes misericordiae: et sic aliquam congruentiam ex parte praedestinandi oportet inveniri, ad misericordem praedestinationem. Tum quia reprobationis est aliqua causa ex parte nostri: ergo et praedestinationis.

Rationem autem praesentem arguit, negando quod ex indistinctione eius quod est ex libero arbitrio et divina gratia, sequatur quod id quod est ex parte liberi arbitrii, totaliter claudatur sub praedestinatione, seu eius effectu. Quoniam stat indistinctum esse bonum usum liberi arbitrii qui est a gratia et libero arbitrio, et tamen ipsum esse quodam modo a libero arbitrio, quo non est a gratia, Et sic, eo modo quo est noster et non gratiae, potest esse causa praedestinationis. Quod autem bonus usus liberi arbitrii aliquo modo sit ipsius, quo non est gratiae, patet auctoritate Augustini, super illud: Adiuva nos, Deus, salutaris noster, ubi vult nos cooperari gratiae.

V. Ad haec, quoniam manifeste eiusdem est difficultatis haec opinio cum recitata in littera, breviter nunc est dicendum. Et ad auctoritatem Augustini Magister respondet, dicens eam retractatam in simili. Et bene dicit: quoniam expresse ipse Augustinus hanc retractationum suarum regulam tradidit, ut sententia alicubi retractata, ubique in operibus suis retractata censeatur.

Ad rationes autem dicitur, quod electio supponit dilectionem, ex qua est disparitas. Sed dilectio non est extra praedestinationem. — Iustitia quoque in primis effectibus, non in ordine ad creaturas, sed bonitatem «et sapientiam divinam, comes est requirenda. — Nec est idem iudicium de reprobatione et praedestinatione. Quoniam in reproba tione est aliquid extra totum reprobationis effectum, scilicet culpa: non sic autem est in praedestinato, in quo totum ordinans ipsum in vitam aeternam, est praedestinationis effectus.:

Et ex hoc apparet error solutionis allatae. Videtur enim quod iste idem fecit iudicium de gratia gratum faciente, de qua loquitur Augustinus, et de qua verificatur quod bonus usus liberi arbitrii aliquo modo esta nobis, quo non est a gratia; et de gratia praedestinationis, idest gratuita praedestinatione; cum tamen distent plus quam caelum et terra. Quoniam sub ista cadunt non solum actus caritatis, sed omnes eorum modi, et gratuita auxilia, et breviter, ut in littera dicitur, omne ordinans praedestinatum in vitam aeternam. Et sic, cum bonus usus liberi arbitrii, prout est. a nobis, sit unum de his quibus ordinamur in vitam aeternam (quia ordinamur ut, libere cooperando bene, illam consequamur); sequitur quod non solum ipse bonus usus liberi arbitrii, sed etiam modus quo est a nobis, cadat sub praedestinatione; quamvis non cadat sub gratia 'gratum faciente. Et sic, cum in littera dicitur non esse distinctum quod est a libero arbitrio et praedestinatione, intelligendum est non solum quoad ipsum actum, sed etiam quoad omnem modum eius: ac per hoc, de omnimoda distinctione interpretandum est. — Et sic sit finis opinionum.

VI. Quoad tertium, respondet quaesito cum distinctione, tribus conclusionibus. Distinctio est: Effectus praedestinationis potest sumi dupliciter: scilicet in communi, vel in particulari. Et non intendit de communitate et singularitate secundum praedicationem, sed secundum totalitatem et partitionem: ita quod per commune intendit praedestinationis totum effectum, sive in omnibus, sive in aliquo uno praedestinato; per particulare vero intendit partem aliquam totius effectus praedestinationis, in àliquo uno praedestinato particulari sive etiam in omnibus in communi; hoc enim nihil refert ad propositum.

Prima ergo conclusio est: Effectus particulares praedestinationis nihil prohibet habere causam, sic quod alter alterius sit causa, et e converso. — Declaratur: quia posterior est finis prioris; et prior velut materia posterioris, ut meritum praemii, etc.

Secunda vero conclusio est: Totus effectus praedestinationis nullam habet causam ex parte nostra. — Probatur: quia totum in nobis nos ordinans in vitam aeternam, est raedestinationis effectus; quia etiam ipsa praeparatio, iuxta illud: converte nos, Domine, ad te, et convertemur.

Tertia autem conclusio est: Totus effectus praedestinationis habet pro causa divinam bonitatem. — Probatur: quia ipsa est et ultimus illius finis, et eiusdem prima ratio, tanquam primum movens voluntatem divinam ad praedestinandum. 1

VII. Responsio ad tertium, quoniam multa continet, et singula fere verba impugnata sunt ab Henrico et Aureolo, distincte tractanda ac examinanda est. Tria igitur in hac responsione facit: primo, causam reprobationis et praedestinationis in communi assignat; secundo, causam earundem in singulari, ibi: Sed quare hos elegit; tertio, directe respondet argumento, ibi: Neque tamen etc..

VIII. Quoad primum, intendit hanc conclusionem: Deus homines quosdam reprobat, et quosdam praedestinat, ut bonitas sua repraesentetur et per modum misericordiae parcitivae, et per modum iustitiae punitivae. Probatque hanc dupliciter: primo, ratione; secundo, auctoritate Apostoli, ad Rom.1x, et ad Tim. II.

Ratio sumitur ex proportionali similitudine universi, et generis humani in ordine ad vitam aeternam. Et consistit in hoc, quod, quemadmodum bonitas divina est causa finalis perfectionis universi, et sic ex ea habetur ratio diversitatis graduum rerum secundum summum et infimum, et permissionis malorum; ita ex eadem habetur ratio diversorum graduum in genere humano, secundum misericordiam parcendo, et secundum iustitiam puniendo. — Et declaratur assumptum. Quia bonitas divina est finis omnium ut repraesentabilis per ea; et cum sit una et simplex, nec aliqua creatura ad eius simplicitatem pertingere possit, oportet ut diversis rebus repraesentetur. Et consequenter, si universum perfecte, infra latitudinem tamen creaturae, debet illam repraesentare, oportet ex omnibus constare gradibus ab imo usque ad summum. Et si haec debent conservari, multa oportet mala permittere, ut superius declaratum fuit.

IX. Circa hanc rationem, quatuor occurrunt impugnata. Primum est proportio inter genus humanum et universum. Arguit enim hoc Henricus, dicens debuisse fieri proportionem inter universam creaturam rationalem et universum. Salvatur namque repraesentatio divinae bonitatis in iustitia punitiva respectu daemonum: et sic ratio in hominibus nihil valet.

Secundum est proportio inter gradus universi et gradus hominum. Non est, inquit Henricus, par de eis ratio: quoniam omnes species universi sunt de perfectione per se universi; non autem omnes species actuum moralium. — Quod probatur: quia nullus defectus sive culpae sive poenae, pertinet per se ad perfectionem universi; constat autem multos actus morales, ut mendacium, furtum, et his similia, mali culpae esse species.

Tertium est applicatio iustitiae ad reprobos. Salvatur enim iustitia, inquit Aureolus, in praedestinatis; iuxta illud Apostoli: guam reddet mihi Dominus in illa die, iustus iudex.

Quartum est causalitas finalis attributa iustitiae punitivae, respectu reprobationis in communi. Contra hoc enim arguit uterque. Henricus quidem, quia non videtur rationabile ut Deus fieri peccata permittat, ut ea postnodum puniat. Imo in hominibus videmus quod qui permittit aliquem peccare, si posset eum prohibere vel impedire, peccat. Non igitur hoc attribuendum est Deo. - Et confirmat hoc Aureolus. Quia non sunt facienda mala, ut veniant bona: sed reprobatio absque omni demerito, est mala: ergo non est a Deo facienda propter hoc solum, ut appareat in sua iustitia bonitas. — Praeterea, inquit Aureolus, iustitia punitiva non est per se intenta, sed tantum ex suppositione culpae punibilis. Ergo ipsa non est principalis causa reprobationis, sed peccatum prius ipsa. Et rursus: ergo nulla necessitas est ut aliquid fiat in universo, ad hoc ut iustitia punitiva elucescat.

X. Ad primum horum dicendum est quod, licet potuisset tota creatura rationalis poni ut universum, rationabiliter tamen Auctor genus humanum posuit: non quia duo universa constituant homines et angeli; sed quoniam de facto constat quosdam hominum reprobari et quosdam praedestinari, tanquam ipsum genus humanum cuiusdam universi ex tot gradibus constantis rationem habeat. Et quod haec sit mens litterae, insinuant illa verba: SSi igitur consideremus totum genus humanum, ut totam rerum universitatem. Ex nota siquidem conditionali innuit quod non tam ex vi rationis, quam ex facto poportionalitatem hanc exercebat.

Ad secundum dicitur, quod arguens forte somnians hoc obiecit huic litterae: nusquam enim reperitur talis proportio facta.

Ad tertium vero dicitur dupliciter. Primo, quod non ex relucentia iustitiae, sed iustitiae talis, reprobationem littera infert. Talis autem non salvatur in praedestinatis. - Secundo dicitur, quod etiam ex ratione iustitiae potest inferri reprobatio. Quoniam iustitia proprie dicitur opus in quo maxime ipsa relucet, et minus misericordia: sicut e converso misericordia absolute dicitur, ubi quasi totum ipsius est, parvum relinquens locum iustitiae. Et sic, licet in praedestinatis aliquid iustitiae salvetur, ut abundantia tamen eius reluceat, reprobatio fit.

XI. Ad quartum, ut bene intelligatur responsio, et s. Thomae doctrina, praelibare oportet quod in reprobatione sunt tria: permissio peccati, ipsum peccatum, et aeterna punitio. Nec haec tria sunt effectus reprobationis divinae, quemadmodum omne ordinans in vitam aeternam erat effectus praedestinationis, Propter quod non possumus hic recte dicere, totum effectum reprobationis vel partem, ut distinximus de effectu praedestinationis: sed debemus, cautius: loquendo, dicere, totum quod est in reprobatione, vel, id quod est in ea ex virtute reprobantis. Et tunc scito quod, apud divum Thomam, ut patet super ix cap. Epistolae ad Rom., diversa est sententia de causa praedestina- tionis, et reprobationis. Quoniam ultimus effectus reprobationis, scilicet punitio, habet causam ex parte reprobati, scilicet. culpam, cuius nullo modo Deus est actor: praedestinationis autem ultimi effectus, scilicet beatitudinis, licet sit aliqua causa in nobis, scilicet meritum, id tamen totum est a praedestinante. Et sic, si de effectu toto utriusque, scilicet reprobationis et praedestinationis, est sermo, nulla de peccato quaestio inseri debet: sed de his tantum quae a reprobante et praedestinante sunt, quae bona oportet esse. Et de his dicitur, quod divina bonitas eorum causa est. Si autem est sermo de toto eo quod in reprobo invenitur, sic aliquid est a Deo atque divina bonitate; aliquid vero nec a Deo, nec propter divinam bonitatem, imo aversio est ab illa, ut patet de peccato mortali. Et ideo, licet praeScientia meritorum non concedatur causa praedestinationis, praescientia tamen demeritorum causa quodam speciali modo est reprobationis. Quia propter .demerita praescita, nec a se praeparata, statuit Deus a se quosdam perpetuo puniendos; ut sua bonitas etiam in tali iustitia participetur, atque sic modi illam participandi, a sua sapientia statuti, impleantur.

Cum igitur relucentia divinae bonitatis in iustitia punitiva, finis et ratio reprobationis in littera dicitur, referendum est ad ipsos effectus reprobationis, scilicet permissionem peccatorum, et poenas culpae praeparatas vel redditas; et non quoad peccatum. Non enim finis eius est bonum aliquod, ut ex supradictis patet. Nec ad ipsos effectus sic referendum est, ut aliae causae singulorum excludantur; ut adversarii intellexisse videntur, et ideo decepti sunt. Quoniam, ut in littera expresse dicitur, permissionis malorum, conservatio diversorum est causa. Et, ad mala culpae applicando, suavis dispositio creaturarum rationalium et hominum, manifeste est causa permissionis peccatorum, dum homines quidam relinquuntur in manu proprii consilii. Punitionis quoque culpa, quae nullo modo est a Deo, est causa demeritoria. Unde omnia argumenta tam Henrici quam Aureoli, a falsa interpretatione huius litterae procedunt; dum relucentiam divinae iustitiae finem reprobationis effectuum, excludendo alias causas et praecipue culpam, intellexerunt a s. Thoma poni. Cuius oppositum iam manifestavimus,

XII. Singillatim igitur respondendo, ad primum dicitur, quod alius est ordo inter effectus praedestinationis, et effectus reprobationis. Non enim posterior est finis prioris, quemadmodum ibi praemium est finis meriti: non enim dicimus quod ideo Deus permittit peccata, ut puniat; sed dicimus quod permittit et punit propter relucentiam iustitiae suae. Et quia hoc est totus reprobationis effectus, idcirco reprobationis ratio divina iustitia merito dicitur. - Nec est verum quod quicumque potens impedire peccatum alterius, peccat si permittit. Hoc enim non habet locum nisi in eo qui tenetur ad impediendum; ut in regimine etiam humano experientia docet: multa enim suavitas regiminis deperiret, si permissio non esset licita.

Ad confirmationem. vero Aureoli dicitur, quod reprobatio quoad ultimum effectum, idest punitionem, dato quod esset mala sine omni demerito; quoad primum tamen, scilicet permissionem demeriti, etiam si nulla alia subesset causa nisi relucentia iustitiae divinae, mala non est. Quoniam permissio ipsa nihil adimit cadenti de his quae sibi debentur; sed tantum gratuitum negat amorem Dei, ad tenendum ne cadat, Unde, cum peérmissio secundum se non sit mala, et relucentia divinae bonitatis in iustitia punitiva sit magnum bonum, si ad nihil aliud permissio ordinaretur, adhuc bona esset. Negandum est ergo et quod reprobatio, quoad primum eius effectum, seclusa omni alia causa, esset mala; et quod reprobatio, quoad omnes eius effectus, ponatur a nobis sine omni alia causa, ut iam patet ex dictis,

Ad ultimum dicitur, negando assumptum: scilicet, iustitia punitiva non est per se intenta. Non enim uno modo dicitur per se intentum: aliquid est enim per se primo intentum; et aliquid per se mon primo. Id enim est per se primo intentum, quod, bonum cum sit, in se intentionem omnium ad ipsum quomodolibet facientium adaequat: idest, quod tam ipsum, quam omnia ad ipsum quomodolibet concurrentia, intenduntur ab eo respectu cuius est per se primo intentum. Id autem dicitur per se non primo intentum, quod in se quidem bonum est ac intentum, sed ex aliquo nullo modo intento occasionatur. Et de horum numero est iustitia punitiva, quae ex peccatis puniendis occasionem habet. - Quod autem huiusmodi perfectiones malum culpae praesupponentes, per se intentae sint et dicendae sint, relucentia divinae bonitatis in passione Christi testatur. Constat enim eam per se intentam esse a Deo, dum per ipsam intenta fuerit tota latitudo felicitatis omnium pure hominum praedestinatorum, et gloria sui corporis, cum ceteris quae sibi et aliis meruit. Et tamen ex malo culpae occidentium ipsum, occasionari oportuit.

Unde neutra consequentia aliquid valet. Et de prima quidem satis patet. De secunda quoque sollicitari non oportet: quoniam manifeste liquet quod propter haec bona ex malo culpae occasionata, multa in universo rationabiliter fieri expedit, ut patet in exemplis adductis.

XIII. Quoad secundum, intendit hanc conclusionem: "Causa quare Deus istos praedestinat, illos reprobat, est sola Dei voluntas". Et probat eam auctoritate Augustini; atque proportionali similitudine ad partes ac situs materiae, tam in naturalibus quam artificialibus, ut clare patet in littera.

XIV. Circa hanc partem, tria occurrunt impugnata. Primum est ipsa conclusio; secundum est exemplum naturale; tertium, exemplum. artificiale.

Contra exemplum quidem utrumque obiicit Henricus primo, quia in partibus materiae, sive arti sive actori naturae subiectis, aequa est ratio: in hominibus autem istis et illis est dispar ratio, aliter disposito hoc quam illo. — Aureolus deinde, quia huiusmodi partes materiae carent sensu, ac experientia boni et mali: homines autem isti et illi experiuntur et bona, et mala poenae. Et propterea non est par ratio: quoniam in exemplis sola voluntas sufficit, quia nulli fit iniuria; in proposito autem non sufficit, quia fit iniuria patientibus et afflictis.

XV. Contra conclusionem quamvis arguat Aureolus ac Henricus, quia tamen non alia tangitur difficultas quam dudum discussa et manifestata, pertransire expedit. Non enim haec conclusio aliud intendit nisi quod, stantibus supradictis, scilicet causis reprobationis et praedestinationis in communi, nulla est causa quare illae causae cum: suis effectibus magis applicentur ad hunc hominem quam ad illum, nisi divina voluntas. Quare enim hunc permittat cadere, illum vero teneat ne cadat, ex sola eius voluntate dependet. Quare vero hunc puniat, non ex sola Dei voluntate dependet, sed ex demerito huius, ut diximus de punitione reprobatorum in communi. Unde, concludendo quare in hoc reprobationis effectus primus, et non in illo, sola Dei voluntas est causa. Non enim ex divina bonitate, aut ex inaequali dispositione (quoniam nulla est ante primum effectum, ut in corpore articuli probatum fuit, contra Henrici positionem), ratio habetur quare in hoc magis quam in illo, hic ponatur effectus.

XVI. Ex his autem patet primo solutio obiectionum Aureoli. Quoniam impugnat quod nunquam somniavimus, scilicet quod Deus, pro libito voluntatis suae, magis hunc quam illum punit et affligit; putans hoc intendisse litteram hanc, et exempla adducta; cum tamen ad primos effectus, scilicet permissionem et dilectionem, omnia respiciant. - Patet quoque responsio ad Henricum. Quoniam ante primos effectus praedictos, aeque sunt dispositi isti et ili; sicut partes materiae primae, et lapides respectu domus, etc.

XVII. Quoad tertium, respondetur argumento, non esse iniquitatis aequalibus inaequalia praeparare in gratuitis, sed in debitis. Et confirmatur auctoritate Patrisfamilias, Matt. xx.

XVIII. Adverte hic, quod tam Henricus quam Aureolus hunc passum reprehendere conantur, quia reprobatio non est de numero gratuitorum. Punire enim non est gratiae, sed iustitiae: in iustis autem locum non habet verbum Patrisfamilias.

Sed ad hoc facillima est responsio. Reprobatio enim, ut iam dictum fuit, quoad ultimum effectum, idest punire, iustitiae actum exercet; in qua, ut expresse littera dicit, non licet unicuique facere quod vult. Quoad primum autem effectum, idest permissionem peccati, etc., negationem actus misericordiae seu gratiae exercet. Et quia non solum gratuitum est dare maiorem vel minorem gratiam, sed simpliciter dare et non dare illam infra latitudinem gratuitorum comprehenduntur; idcirco reprobare et praedestinare inter gratuita merito connumerantur, quamvis diversimode, ut patet ex dictis. Et propterea optime ad ea sententia Patrisfamilias est applicata.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, adverte, ex Qu. de Veritate, qu. vr, art. 3, quod ly certa potest dupliciter intelligi: scilicet certitudine cognitionis, vel certitudine ordinis. Cum enim praedestinatio duo in se claudat, scilicet praecognitionem et praecausalitatem, potest attendi certitudo eius et quoad cognitionem, ut scilicet habeat certam cognitionem de praedesti- natis effectibus et eventibus: et potest rursus attendi eius certitudo quoad causalitatem, ut scilicet habeat infallibilem ordinem in attingendo ac perducendo ad praedestinatos effectus. Et quoniam prima certitudo non exit limites scientiae divinae, de qua satis abunde tractatum est, certitudo vero ordinis proprias habet difficultates in hac materia; propterea hic titulus de certitudine ordinis est intelligendus. Ita quod sensus est: An praedestinatio, inquantum causa, habeat infallibilem ordinem ad effectus intentos.

II. In corpore una est conclusio responsiva, habens tamen duas partes: Praedestinatio est certa; non tamen necessitatem imponit. - Probatur, quoad utramque partem simul, dupliciter. Primo, ex parte providentiae, sic. Providentiae ordo est infallibilis, et tamen quaedam providentiae subiecta contingenter eveniunt, secundum conditiones causarum proximarum: ergo et praedestinationis ordo est certus, et tamen praedestinationis effectus contingenter eveniunt, iuxta libertatem arbitrii. — Antecedens patet in quaestione praecedente. Consequentia autem probatur: quia praedestinatio est pars providentiae

Secundo, manifestabilis dicitur conclusio ex supradictis similibus conditionibus scientiae et voluntatis divinae, respectu contingentium.

III. Adverte hic, quod manifeste littera adaequat certitudinem providentiae certitudini praedestinationis; imo ex certitudine ordinis illius, probat a priori certum ordinem istius; ita quod, sicut omne praedestinatum, ita omne provisum infallibiliter evenit. Verba autem s. Thomae in Qu. de Veritate, qu. v1, art. 3, cum ponitur differentia inter praedestinationem et providentiam in hoc, quod providentia non est certa respectu eventus finis particularis in materia contingenti, praedestinatio autem est certa, non sunt interpretanda ut sonant, ut ex hac littera et supradictis patet. Non enim intendit quod providentiae divinae non subiacent tales eventus, nec quod oppositum eveniat provisi eventus: sed quod multi ordines huiusmodi causarum contingentium ad aliqua futura, sub divina providentia cadunt, et tamen illa futura nunquam erunt; ut patet de multis praeparationibus huiusmodi causarum, quibus tamen non eveniunt intenta. Sub praedestinatione autem nullus cadit ordo particularis alicuius ad aliquod futurum, quin etiam sub eadem cadat eventus illius futuri. Et nascitur haec differentia ex amplitudine ambitus providentiae, quia scilicet sub ipsa omnis ordo clauditur, sive cum eventu futuri, sive non; sub praedestinatione autem soli ordines habentes eventum ad intentum finem etiam in particulari; nullus enim ordo deficiens a proprio intento, ut sic, sub ipsa cadit.

IV. Veruntamen non sunt extendenda, nec usitanda verba illa: quoniam ordo deficiens a proprio eventu, non est provisus a Deo quoad eventum, sed quoad ipsum ordinem, et non eventum proprium; et propterea nihil certitudinis adimit providentiae huiusmodi non eventus. Propter quod diximus, et dicimus, quod in melius verba mutavit Auctor, simpliciter de providentiae certitudine tractans hic, adaequando eam praedestinationi. Nec illorum meminit, quoniam nunc dicta pia interpretatione, ex parte rerum, sustineri utcumque possunt.

Cetera autem quae circa certitudinem praedestinationis disputanda essent, iam discussa sunt in praecedenti quaestione de Providentia. Unde non oportet ea amplius repetere.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus est. - In corpore tria facit: primo, de cerusiitse numeri praedestinatorum absolute; secundo, de numero reproborum; tertio, de certitudine quoad nos numeri praedestinatorum, tractat.

II. Quoad primum, est haec conclusio, responsiva quaesito affirmative: Numerus praedestinatorum est Deo certus; non solum formaliter, sed materialiter; non solum ut cognitus, sed ut electus et praedefinitus.

Conclusio haec habet tres partes principales. Et prima quidem, scilicet quod sit Deo certus, pro constanti relinquitur.

Secunda autem, scilicet, non solum. formaliter, sed materialiter, et declaratur quoad terminos, dum quidam hoc negantes afferuntur: et probatur, ducendo ad inconveniens, sic. Si numerus praedestinatorum esset Deo certus formaliter tantum, tolleretur certitudo ordinis praedestinationi attributa in praecedenti articulo: hoc est inconveniens: ergo. - Patet consequentia: quia staret Petrum esse praedestinatum, et tamen non salvari; et sic praedestinatio non infallibiliter suum sortiretur effectum.

Tertia autem, scilicet, non solum ut cognitus, sed ut praedefinitus, et declaratur quoad terminos, exemplo nu- meri guttarum pluviae et arenae maris, quoad ly cognitus; et differentia inter numerum mansionum domus et mensurarum parietis, etc., et numerum lapidum, respectu aedificatoris, quoad ly praedefinitus: et probatur sic. Omne agens intendit facere aliquod finitum: ergo intendit aliquam determinatam mensuram. in suo effectu: ergo excogitat aliquem numerum. in. partibus principalibus per se requisitis ad totum: ergo Deus praeordinavit in qua mensura debet esse totum universum: ergo praedefinivit quis esset conveniens numerus universi essentialibus partibus, idest perpetuis: ergo praedefinivit certum numerum praedestinatorum.

Antecedens ex qu. vir supponitur. - Secunda autem consequentia declaratur ex differentia inter numerum principaliter requisitorum ad opus, et numerum eorum quae requiruntur solum propter aliud. Illorum namque numerus praedefinitur: istorum autem tantus praecipitur, quanto opus erit ad constructionem priorum. — Tertia autem. probatur: quia totum universum est proprius effectus Dei. — Quarta vero, quoad illum terminum, scilicet partes universi, declaratur ex differentia inter corruptibilia et incorruptibilia, ut sic; in hoc quod illa propter se, haec autem propter speciei salutem, ad universum spectant. Et ex hoc inseritur corollarium pertinens ad providentiam Dei: scilicet quod numerus individuorum corruptibilium extra speciem humanam, est Deo certus, non praedefinitive, sed praecognoscitive; numerus autem specierum utroque modo est Deo certus, et similiter numerus elementorum, astrorum et sphaerarum. - Quinta demum probatur: quia creaturae rationales beatitudinem consequentes, ordinantur ad bonum universi prae ceteris creaturis, Quod probatur: quia ex eo quod rationales, sunt simpliciter incorruptibiles ut sic; ex eo autem quod beatitudinem consequuntur, immediatius attingunt ipsum ultimum finem totius universi, scilicet Deum.

III. Circa antecedens, dubium occurrit propter infinitatem motus. Constat enim quod, apud philosophos, motores orbium intendunt semper movere; et consequenter intendunt facere effectum infinitum. Et tamen in littera assumitur quod omne agens intendit facere finitum.

Ad hoc dupliciter respondetur. Primo, quod hoc assumptum intelligitur de effectu in actu: de tali enim probatum est in qu. vit, quod non potest intendi ab aliquo agente. Motus autem caeli, constat quod non est infinitus in actu: et propterea non obstat proposito.

Dicerent secundo philosophi, quod motores orbium non intendunt per se primo circulationes infinitas, sed assimilationem ad Deum in causando alia; quae quia movendo conservatur, ideo quasi per accidens intendunt semper movere; tanquam infinitae circulationes non sint propter se, sed quia tot requiruntur ad motorum perfectionem conservandam, seu diffundendam, quoad Deum gloriosum.

IV. Circa declarationem partium universi, dubium occürrit, Quoniam in I Caeli, Aristoteles et s. Thomas corpora tantum simplicia partes secundum speciem universi ponunt: hic autem adiunguntur species mixtorum, et vegetabilium et animalium.

Ad hoc dupliciter dici potest. Primo, quod in I Caeli est sermo de perfectione substantiali universi: hic autem de perfectione quasi per modum passionis. Habent enim se omnes corporales species ad simplicia corpora, ut passiones ad subiectum, dum ex eis et active et materialiter fiunt et constant.

Secundo dicitur, quod universum potest sumi dupliciter. Uno modo, pro universo corporeo ut sic: et hoc modo tractatur in I Caeli. Et constituitur ex solis simplicibus corporibus: quoniam nulla corpulentia est in universo nisi simplicium corporum; omnis enim mixtorum corporalis materia ex elementis est, Alio modo, pro universo perfectionis: et sic tractatur hic. Et ad eius integritatem exiguntur omnes species, ut in littera dicitur: non enim perfectiones specificae corporum istorum ex simpli- cibus corporibus ut sic sunt, sed ex altiori quadam natura, ut patet de perfectione vitali.

V. Circa conclusionem ipsam, adverte quod Aureolus, apud Capreolum, in xr distinctione Primi, eam nititur impugnare. Sed quoniam non arguit ex propriis certi numeri, sed ex communibus pertinentibus ad discretionem praedestinatorum a reprobis, et aequivocat de fine universi, et haec superius patent, idcirco pertranseundum censui: ex his enim facile patet omnium solutio.

VI. Quoad secundum, est haec conclusio: Numerus reproborum non est omnino sic certus. - Et probatur. Electis omnia cooperantur in bonum: ergo reprobi praeordinati sunt a Deo in bonum electorum: ergo numerus reproborum non est sic omnino certus,

Adverte hic ly sic omnino. In reprobis enim sunt duo: scilicet ipsa natura, et id quod pertinet ad esse reprobum. Quoad naturam, eodem modo praedefinitus est numerus electorum et reproborum: quoniam utrique eiusdem naturae sunt incorruptibilis, rationalis, etc. Quoad gratuita vero, sicut electi praedefiniti sunt propter seipsos, ut scilicet propriis actibus atque felicibus ultimum finem simpliciter attingant; reprobi vero, quasi irrationales creaturae, provisi sunt, non ad bonum proprium (quoniam felicitate privati sunt), sed alienum, scilicet Dei et electorum: ita numerus. electorum. est certus propter se, numerus autem reproborum propter aliud, idest electos. Unde, considerando reprobos ratione subiecti, dicimus quod est certus eorum numerus etiam praedefinitive. Considerando autem eos quatenus reprobi sunt, dicimus quod non sunt in certo numero praedefinitive; sed quasi tot divina providentia reprobis utitur, quot ad electorum bonum conferre conspicit. Et hanc distinctionem per illa verba, non sic autem omnino est, intendit littera. Dicens enim 7:07 sic, exclusit reprobos a principalibus et per se primo partibus universi; apponens autem ly onmino, exemit eos a partibus pure propter aliud; et sic quasi medios locavit, propter incorruptibilitatem Meo cti, etc., ut diximus.

VII. Quoad tertium, tractatur numerus praedestinatorum hominum, an nobis sit certus. Referunturque tres opiniones: et nulla earum approbatur, sed quarta apponitur melior.

Adverte hic, quod opiniones istae non reprehenduntur. Tum quia. in materia valde dubia, et per certitudinem occulta nobis, opinative locuti sunt auctores. Tum quia auctores opinionum harum illustres, ac etiam sancti videntur fuisse: secundam namque opinionem Gregorii esse constat. Me- lior autem omnibus quarta dicitur, quia auctoritati Ecclesiae innititur, dicentis in collecta secreta: Deus, cui soli cognitus est numerus electorum in superna felicitate locandus, Et ad hoc innuendum, eisdem verbis Auctor usus est in littera.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus est. - In. corpore duo facit: prirbo: duas opiniones tractat; secundo, respondet quaesito.

II. Quoad primum, opiniones, et earum improbationes, satis in littera patent. Et scias quod, ut in art. 6 Qu. vr de Veritate habetur, prima opinio ex Epicureis, secunda ex Stoicis orta videtur, aut potius ex Aegyptiis in Stoicos derivata. Et in eam Avicenna quoque incidisse videtur. Et quoniam extremae sunt, prima credente quod. nostra nihil conferunt, secunda vero quod totum faciunt, dum etiam ipsum praedestinantem mutant; rationabiliter media sententia vera comprobatur, scilicet quod aliquo modo sic, et aliquo modo non, ut in littera subiungitur.

III. Quoad secundum ergo, respondet quaesito duabus conclusionibus, iuxta duo distinctionis membra. Distinctio est: In praedestinatione sunt duo, scilicet praeordinatio, et effectus.

Prima conclusio est: Praedestinatio, quoad praeordinationem, nullo modo iuvatur precibus sanctorum, - Et pro- batur: quia non fit sanctorum precibus, quod aliquis praeordinetur a Deo in vitam aeternam,

Secunda est: Praedestinatio, quoad effectum, iuvatur precibus sanctorum, et aliis bonis operibus. - Et probatur. Providentia non subtrahit causas secundas, sed eis utitur sic, ut sine illis provisi effectus non provenirent: ergo praedestinatio salutis alicuius continet sub suo ordine quidquid illum promovet in salutem, quaecumque sint illa, ita quod sine eis salutem ille non consequeretur: ergo praedestinationis effectus per huiusmodi orationes et opera certitudinaliter impletur: quod erat intentum. — Antecedens patet ex dictis; et manifestatur in naturalibus. Prima vero consequentia, quae sola explicite habetur in littera, probatur: quia praedestinatio est pars providentiae. Reliqua ex se patent.

Annectitur quoque corollarium in littera, imo inseritur per modum exhortationis: quia ad mores plurimum res haec prodest. Confirmaturque auctoritate Petri Apostoli, ut satis clare patet in littera.