Quaestio 9

Commentaria Cardinalis Caietani

CIRCA titulum nonae quaestionis, adverte, novitie, quod iis idem est actus potentiae, et id in quod potentia reducitur a suo motivo, cum movere nihil aliud sit quam reducere de potentia ad actum; ideo ad praesentem tractatum de actibus voluntatis spectat disserere de motivo voluntatis, idest potentiae volitivae: hoc enim nihil aliud est quam disserere de causa actus ipsius voluntatis. Rursus, quia nunc tractatur de primo actu voluntatis, scilicet de volitione, ideo nunc investiganda est causa actuum voluntatis, quod fit quaerendo a quo potentia volitiva moveatur, idest reducatur ad actum.

Circa articuli primi quaestionis nonae corporis primam partem dubium occurrit non dissimulandum, ubi Auctor distinctionem ponit, quod dupliciter aliqua vis animae est in potentia ad diversa, uno modo quantum ad agere vel non agere, alio modo quantum ad agere hoc vel illud; et subdit quod eget motore quantum ad duo; et quod alterum horum, scilicet primum, se tenet ex parte subiecti, secundum vero ex parte obiecti. Est namque hic dubium, quia, licet verum sit, et ex processu litterae probetur, quod id quod est in potentia ad illa duo, egeat motore quoad duo; non tamen est probatüm, nec verum, quod egeat duobus motoribus, altero ex parte subiecti, altero ex parte Obiecti. Siquidem experientia, auctoritate, et ratione hoc convincitur. Experimur enim quod aqua, quae est in potentia ad pati et non pati, et ad pati hoc vel illud, puta raritatem vel densitatem, eget motore a quo et patiatur, et patiatur hoc, puta raritatem: ab eodem tamen agente, rarefactivo scilicet, utrumque habet. Et simile est in aliis navult quod sensitivi secunda mutatio fit ab obiecto. Et constat quod secunda mutatio sensitivi est quando visus reducitur de potentia ad actum secundum, in qua reductione visus et fit videns, et fit videns hoc, puta album obiectum. Non ergo visus eget duplici motore, altero ad hoc quod videat, et altero ad hoc quod videat album. — Suffragari demum rationem patet ex eo quod potentia unica unicum adaequatum actum, respondentem unico adaequato motori, exigit: alioquin non esset inter haec tria adaequatio. Non ergo eget una potentia duobus motoribus e regione diversis, quales sunt ex parte obiecti et ex parte subiecti.

II. Ad hoc breviter dicendum est quod huiusmodi dubium procedit ex malo intellectu distinctionis factae in littera. Ad cuius evidentiam, scito quod potentiae sunt duplicis ordinis: quaedam sunt quae solo proprio actu exercentur; quaedam vero in quibus exercitium proprii actus distinguitur ab actu ipso. In primo ordine sunt omnes potentiae naturales et animales, quatenus superiori imperio non subsunt: in secundo ordine sunt omnes potentiae quibus utimur cum volumus. Potentiae primi ordinis ab eodem motore habent operari, et operari hoc: potentiae vero secundi ordinis ab alio motore habent usum, et ab alio habent actum specificum, quia usus aliud est ab actu specificato. Unde distinctio posita in littera per ly exvercitium actus, intelligit usum proprie dictum, qui est actus voluntatis ut principii primi, aliarum vero potentiarum ut exequentium. Ita quod littera per esse in potentia ad agere et non agere, non intendit potentiam ad ipsum suum agere et non agere secundum seipsa: sed potentiam ad agere et non agere, secundum quod subsunt usui. Potentia enim visiva, ut ab uno-exemplo discas omnes, si referatur ad videre et non videre ut sic, et videre hoc, puta album vel nigrum, ab eodem motore, puta albo, reducitur et in actum videndi, et in actum videndi album, Et hoc est comparare potentiam ad suum actum et obiectum secundum se. Si autem referatur ad videre, et videre album, ut subsunt usui, sic, cum usus sit actus potentiae visivae non secun dum se, sed ut exequentis voluntatem principiantem usum; sic alio eget motore ad hoc quod reducatur in actum usus, et alio ad hoc ut reducatur in actum suae propriae speciei.

Et hic est sensus verus huius distinctionis et litterae, et intentus. Verus quidem, quia, ut inferius patebit, ufi est actus voluntatis ut imperantis, et reliquarum virium ut exequentium. Et constat quod omnes potentiae animae applicantur a voluntate ad suos actus: quod nihil aliud est quam exercitium actus, et uti seu usus illarum. Consonant omnia huic vero. Quoniam obiectiones in oppositum nihil militant contra istum sensum. Prima enim obiectio loquitur de potentiis primi ordinis. Secunda de potentiis relatis ad suos actus secundum se, non secundum quod subsunt usui. Tertia quoque de potentiis et actibus et activis secundum se loquitur: stat enim quod unica potentia secundum se egeat uno motore, et ut subest alteri, egeat alio, ut patet. - Quod autem hoc sit intentum in littera, patet etiam ex verbo litterae, ubi dicitur, quantum ad exercitium vel usum actus. Et inferius in quaestione de uti, apertissime exprimitur quod uti nihil aliud est quam applicatio potentiarum ad sua opera. Constat enim quod per exercitium actus hic nihil aliud intelligitur nisi applicatio potentiae ad suam operationem, agere scilicet vel non agere. Et sic manifeste salvatur quod hoc est ex parte subiecti, et illud obiecti, etc.

Et si Scotus, cum ceteris quos refert in II Sent., dist. XLIL qu. r tractando modum quo cogitatio subest voluntati, advertisset ad hoc, scilicet quod non subest nisi ut subest actui voluntatis qui est uti; vidisset, primo, quod idem est iudicium de applicatione intellectus ad secundas cogitationes, et oculi ad videndum, manus ad operandum, etc. Divertisset, secundo, a tot extraneis phantasiis. Conclusisset, tertio, quod hoc spectat ad tractatum de uti, quomodo scilicet uti sit actus voluntatis, de quo infra tractabitur. Haec dixerim, ne aliquis rem facilem in difficilem versam legens, nodum in scirpo timeat.

III. Circa ultimam partem eiusdem articuli, dubium primo occurrit de illa propositione assumpta in littera: "Obiectum movet, determinando actum, ad modum principii formalis, a quo in rebus naturalibus actio specificatur, ut calefactio a calore". Aut Auctor intendit quod obiectum moveat ad modum principii sécundum rem, idest secundum illud genus causae quo movet principium quo actionis in naturalibus: aut quod obiectum moveat in genere causae formalis, et exemplariter cetera afferuntur. Si enim intendit primum, obstat statim subsumpta propositio, scilicet: Primum autem formale principium est ens et verum universale. Quoniam tunc prima propositio assumeret de principio effectivo quo: est enim calor, quo calidum calefacit, calefactionis principium in genere causae efficientis, quamvis in ordine ad calefaciens se habeat ut principium formale. Secunda autem propositio subsumeret de principio formali. Et sic processus nihil concluderet. — Et confirmatur. Ista ratio tendit ad hoc. Quia obiectum habet rationem principii forma- lis, et obiectum intellectus est primum principium formale, ergo: ubi apparet quod, si prima propositio non salvatur de principio formali, nihil fit.

Si autem intendit secundum, tunc obstant, primo, dicta sua in Prima Parte, quaestione ubi dicitur quod obiectum tam potentiae activae quam passivae specificat, quia obiectum potentiae activae est finis, passivae vero est agens, et ab utroque operatio specificatur. Non ergo obiectum movet in genere causae formalis: sed quandoque finalis, et quandoque effectivae. - Deinde obstant multa philosophorum dicta: puta quod appetibile, quod est obiectum voluntatis, movet ut finis, et ut agens

IV. Ad hoc dicitur quod procul dübio Auctor intendit quod obiectum movet in genere causae formalis: alioquin nihil concluderet. Sed non dixit absolute quod movet ut principium formale, ut insinuaret quod non est principium formale intrinsecum, sed extrinsecum; non tamen separatum, ut idea, sed coniunctum. Calor enim non solum est principium .formale calefaciendi, sed etiam calefactionis quodammodo. Dico autem quodammodo: quia calor inquantum est principium elicitivum calefactionis, est eius principium in genere causae efficientis; inquantum vero est principium determinativum illius ad speciem, est principium eius in genere causae formalis extrinsecae, coniunctae tamen.

Nec obstant huic sensui allata in oppositum. Quoniam aliud est loqui de motione talis vel talis obiecti: et aliud est loqui de motione obiecti absolute. Conceditur namque quod tale obiectum movet finaliter, et tale effective, etc. Et boc dicitur in locis allegatis. Sed non conceditur quod motio conveniens obiecto absolute sit effectiva aut finalis: sed formalis, quamvis extrinsece. Obiectum enim est velut extrinseca forma actus. Unde Auctor, cum posuisset quod determinatio actus ad hoc vel illud, se tenet ex parte obiecti; naturam obiecti non ut tale vel tale est, sed absolute ut obiectum est, contemplatus, in ordine ad determinationem actus, vidit quod non determinabat actum ut efficiens nec ut finis, quia nihil horum omni obiecto determinanti actum convenit; sed ad genus causae formalis recurrendum esset. Hoc enim et omni vere obiecto convenit, et per se convenit illi. Dixi autem vere obiecto, propter multorum loquendi usum, terminos obiecta secundaria vocantium. Haec enim non movent: quia vere obiecta non sunt, sed termini potius operationum; sicut natura leonis terminus est intellectionis divinae, et securitas rustici regalis providentiae.

V. Circa efficaciam processus praefati positi in littera, dubium occurrit: quoniam aut non concludit quod intellectus movet voluntatem, quod est intentum; aut concludit quod intellectus movet omnes vires animae ex parte obiecti, quod est falsum. Cum enim ex hac ratione nihil aliud explicite habeatur, nisi quod obiectum intellectus, ex eo quod primum principium formale, est primum determinativum actuum ad speciem; ex hoc autem aut sequitur quod intellectus movet ceteras potentias, iuxta illam maximam, Primum in unoquoque genere est causa omnium. eorum quae sunt post; aut, si non subintelligitur haec maxima, voluntarie et absque nexu aliquo infertur: Ergo intellectus, ex hoc quod eius obiectum est primum principium formale, habet quod. moveat voluntatem. Quamvis enim hoc, scilicet intellectum movere voluntatem ex parte obiecti, sit verum et notum, quia praesentat ei obiectum; non tamen est notum quod hoc habet ex hoc quod eius, scilicet, in tellectus, obiectum est primum formale. In quo tamen consistit tota vis rationis litterae.

VI. Ad evidentiam huius dubitationis, scito quod Auctor, primas radices attingens utriusque motionis propositae in littera, scilicet ex parte subiecti et ex parte obiecti; quemadmodum primum agens in tota anima, ac per hoc movens ad usum actus, intulit esse voluntatem, quia ad eam spectat primum principium finale, ut clare patet in littera; ita modo primum movens inter partes animae ad specificationem actus, infert esse intellectum, ex eo quod ad ipsum spectat primum principium formale. Et si quidem ex parte obiectorum tantum discussio esset, par esset utrobique iudicium: scilicet quod, quemadmodum primum principium finale est ratio reliquorum finium, ita primum principium formale, quod est obiectum intellectus, est ratio, in suo tamen ordine, idest in genere causae formalis, reliquorum obiectorum: omnia enim obiecta ut sic, sub ente et vero ut particularia quaedam continentur. Sed ex parte potentiarum animae loquendo, est quodammodo par, et quodammodo non par utrobique ratio. Quoad primitatem enim, par est ratio: quoniam quemadmodum, ut dictum est, quia voluntas est primum finale principium, ipsa inter partes animae est primum movens ad exercitium; ita, quia intellectus est primum formale principium, ipse inter partes animae est primum movens ad specificationem; formalis enim principii opus hoc est. Quoad extensionem autem, non est par ratio: quia voluntatis motio extendit se ad omnes animae vires subditas, etc.; motio autem intellectus non extendit se directe nisi ad voluntatem. Et ratio diversitatis huius est modus causandi diversus. Motio enim voluntatis, quia est per modum imperii, extensiva ex sua ratione est. Motio autem intellectus, quia est per modum praesentantis, ad id tamtum directe se extendit, cui praesentat. Unde Auctor in littera, postquam posuit unde- inferebatur quod intellectus est primum movens, quia scilicet eius est primum principium formale; statim subdidit unde haberetur quod motio eius ad voluntatem extenditur, ponens modum quo intellectus motionem hanc facit, scilicet per praesentationem obiecti; et dixit: Et isto modo motionis intellectus movet voluntatem, sicut praesentans ei obiectum suum. Haec enim verba non solum explanativa sunt veritatis in se, sed connexiva et deductiva intenti, ut explanavimus. - Et per haec patet clare responsio ad obiecta.

Commentaria Cardinalis Caietani

CIRCA corpus secundi articuli eiusdem quaestionis, duetus occurrit pro novitiis; quia ratio quare appetitus sensitivus movet voluntatem, assignatur ex parte dispositionis subiecti appetentis; et tamen in calce concluditur quod appetitus sensitivus movet voluntatem ex parte obiecti: quomodo haec conclusio sequitur ex illis praemissis.

II. Ad hoc dicitur quod conclusio dicta ex praemissis illis habetur, si sane littera intelligatur. Dupliciter enim intelligi potest quod dispositio appetitus sensitivi moveat voluntatem. Uno modo, directe et immediate: tanquam scilicet immutans ipsam, sive quoad exercitium actus, sive quoad specificationem actus. Et hoc est falsum.- Alio modo, occasionaliter et mediate. Et hoc modo immutat ex parte obiecti, idest quoad specificationem actus, non quoad exercitium. Et hoc fit sic. Quemadmodum enim frigescenti corpori conveniens fit calefactivum 'eius, et ex hoc occa- sionatur in tali homine apprehensio calefactivi ut convenientis, et praesentatum voluntati desideratur, etc.; ita irato appetitui conveniens fit vindicta, et ex hoc occasionatur quod intellectus practicus apprehendit repercussionem ut convenientem huic, nunc, etc. Et sic percussio apprehensa ut conveniens nunc etc., movet voluntatem obiective. Et sic patet quod dispositio appetentis, quamvis se teneat ex parte subiecti, non movet tamen voluntatem nisi ex parte obiecti: quia non movet ipsam nisi pro quanto redundat in talem apprehensionem obiecti voluntatis. Constat enim voluntatem ab obiecto apprehenso, ut sic, moveri. Unde Auctor in littera duplicem posuit radicem talis vel talis apprehensionis obiecti: alteram ex parte ipsius obiecti, puta quod est bonum vel malum secupdum se; alteram ex parte appetentis. Utrinque enim convenientia vel disconvenientia oritur, ut in littera dicitur.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo articuli tertii eiusdem quaestionis, adverte quod Luisa est quaerere utrum voluntas moveat seipsam in quolibet suo actu; et aliud quaerere utrum voluntas moveat seipsam. Stat enim pars affirmativa istius quaesiti, cum negativa illius. Stat enim quod voluntas moveat seipsam quoad aliquem suum actum, et consequenter verum sit dicere quod movet seipsam: et tamen non moveat seipsam quoad omnem suum actum,

Ad praesentem ergo quaestionem non pertinet nisi an - voluntas reducat seipsam de potentia ad actum: Sive hoc sit quoad aliquem, sive quoad omnem sui actuni, sufficit.

Commentaria Cardinalis Caietani

CIRCA rationem .et conclusionem in corpore quarti à rCo eiusdem quaestionis, dubium. occurrit. Circa rationem quidem, quia ad actum volendi sufficit obiectum apprehensum praesens et voluntas, inquit Scotus, in Quolibet., qu. XXI. Non ergo requiritur exterius agens, nec quod praevolendo- incipiat velle, ut ratio litterae vult.

Praeterea arguitur quod ratio litterae committit sophisma Consequentis. Cum enim voluntarium, ut superius patet, dupliciter dicatur, scilicet vel quia volitum, vel quia in potestate voluntatis; littera ex hoc quod primus actus voluntatis non potest esse voluntarius primo. modo, infert quod nullo modo est voluntarius, ergo, etc. Ubi patet manifestus error. - Et confirmatur. Quia alio modo est voluntarium ipsum volitum; alio. modo ipsa volitio: nam illud ut obiectum, hoc actus; ac per hoc, illud mediante actu, hoc absque medio. Cum enim volo legere, non solum legere est voluntarium, sed etiam illud velle quo volo legere: quamvis dissimiliter, quia legere mediante velle, ipsum autem velle Et tamen ratio litterae, quia primum velle non potest. esse. volitum. ut obiectum, concludit quod non est in. potestate voluntatis, sed ex instinctu superioris: cum tamen. dici posset quod, licet primum velle non possit esse volitum Um cid est tamen volitum ut actus; et sic non. oportet qüod'sit volitum consilio mediante.

Praeterea; tota vis: rationis litterae consistit in hac exclusiva: Voluntas movet se mediante consilio, seu. ex aliqua. voluntate praesupposita, tantum. Et tamen neque hic, neque in praecedenti articulo probata est quoad utramque expolin. "HUP ii ER UG RUGa Rl os ibd ct «UP bbU niodo; sed non est probatum quod non alio modo: Super qua. tamen: negativa: fundatur tota vis rationis in littera; ut patet intuenti. Ergo, €t&« 1.000000 050 Contra. conclusionem vero Scotus, ubi supra, arguit: uia si voluntas in primo actu naturali instinctü. movererab intellectu. naturaliter moto, voluntas naturaliter moveretur. Et sic| homo: essét unum animal brutum. ^':

Ad evidentiam 'huius::difficultatis, scito tria. Primum. est fundamentum huius rationis, Et est id quod dictum est, scilicet quod voluntas movet se non alio modo quam ex voluntate finis. Sed radix huius fundamenti non. est. prae-, térmissa ab Auctore, sed in Y art. huius quaestionis posita, scilicet quod ;principiüm motionis ad exercitium actus est ex fine, quia omne agens agit propter finem; et in art. 3 repetita. et' applicata, cum dicitur quod ad. voluntatem pertinet movere alias potentias ex ratione finis, Est ergo vis rationis huius haec. Omne agens agit propter finem appetitum vel appetitu naturali, vel animali seu intellectuali: sed voluntas movendo tam alias potentias quam se, est agens: ergo actio ista est ab ea ex appetitu finis vel naturali, vel animali etc. Sed non ex appetitu naturali :. quia sic non moveret se, sed dans naturam moveret illam, eo modo quo gravia et levia moventur a generante. Nec esset voluntarium istud agere, ut patet: cuius oppositum significat voluntatem movere se. Ergo est ex appetitu animali seu intellectuali, idest ex volitione finis: quod est intentum. Agere enim ex praevolitione finis, et mediante consilio, idem sunt: sicut cognoscere ex principiis, et mediante syllogismo, idem est. Haec autem ratio procedit ex per se notis communibus animi conceptionibus, ut de se patet. Unde nullam habet calumniam: et utramque exponentem illius exclusivae probatam complectitur evidentem. — Et per hoc patet responsio ad ultimam obiectionem contra rationem litterae.

III. Scito secundo quod, ut inferius qu. xvr, art. ult., ad 3, et qu. xvu, art. 5, ad 3, patet, voluntarii actus voluntatis sic supra seipsos reflectuntur, ut quilibet eorum implicite vel explicite, formaliter vel virtualiter, habeat rationem. voliti obiective, et.non solum per modum actus. Dun enim eligo vitam contemplativam, consentio in talem electionem, et utor voluntate mea-ad actum eligendi applicando illam; et sic electio ipsa est actus, et est volita ut obiectum. consensus et usus. Et e contra dum utor voluntate mea applicando illam ad amandum Deum, consentio in talem usum, et eligo illum: et sic usus habet rationem actus, et cüm hoc est volitus ut obiectum consensus et electionis. Et similiter dum consentio in amicitiam divinam, utor voluntate applicando ad consensum, et eligo eundem: et similiter consensus est actus, et volitus ut obiectum electionis et usus, Quia igitur non quandoque, sed semper, Cüm voluntas movet se, utitur seipsa, applicando se ad volendum vel nolendum, etc.; et omnis huiusmodi actus est implicite vel explicite, formaliter vel virtualiter, volitus ut obiectum: licitum fuit Auctori ex negatione voluntàrii obiective in huiusmodi actibus, inferre. negationem voluntarii simpliciter.

Et hoc non solum quasi gratia materiae, scilicet actuum huiusmodi, in quibus voluntarium 'ut actus non invenitur sine voluntario ut obiectum; ut dictum est; sed etiam gratia formae. Quia si subtiliter perspicihtur distinctio. voluntari in voluntarium ut volitum, et voluntarium quia in potestate voluntatis; non est distinctio in disparata genera voluntarii, sed est distinctio distinctorum modorum penes directe vel indirecte. Voluntarium enim ut volitum, est directe voluntarium: voluntarium: vero: quia in. potestate voluntatis, est indirecte, ea. indirectione, quia. scilicet subest potestáti voluntatis. ut sit obiectum. eius volentis aut nolentis; hac, enim sola ratione voluntarium induit. Unde, cum voluntarium secundo modo, in idem redeat cum voluntario primo modo, licuit ex omnimoda negatione voluntarii primo modo, inferre formaliter negationem: voluntarii simpliciter. Ut enim. iam patet, voluntarium quia in potestate voluntatis, ad voluntarium simpliciter ut obiectum reducitur, sicut obiectum indirecte ad obiectum directe: et consequenter sub omnimoda negatione obiecti, utriusque modi negatio comprehenditur. - Et per hoc patet responsio: ad alias nostras obiectiones contra rationem..

IV. Scito. tertio, quod aliud. est loqui. de volitione; et aliud est loqui de volitione ut a voluntate applicante seipsam ad volendum. Volitio enim nil aliud dicit nisi operationem voluntatis qua vult: et certum est quod ad volendum sufficit voluntas cum obiecto. Sed ad volendum a se, ita quod ly.a se dicat causalitatem. applicantem seipsam ad volendum, non sufficit voluntas cum obiecto, sed exigitur voluntas praevolens finem, Et ratio huius est, quia velle a se non solum importat velle, sed agere seu movere: quod quia oportet fieri propter finem, praeexigit, natura vel tempore, appetitum finis, ut dictum est. Et non advertere hoc casus est loquentium. Et quia actio ipsa est magis propter finem quam obiectum, et volitio quam volitum, ut patet cum amo Deum; divus Thomas, qui supra hoc quod agens agit propter fnem, aedificabat, applicationem voluntatis ad volendum in ratione voliti propter finem contemplatus maxime est; et ex ea sic accepta, veritatem invenit atque docuit. Unde quamvis volitum ut obiectum habeat directius rationem. voliti, quam volitum ut actus; voluntarium tamen ut actus habet magis rationem eius quod est esse propter finem, quam obiectum actus. Et propterea hoc in loco, ubi tota vis consistit in hoc quod est esse volitum propter finem, actio ipsa, per modum actionis. exercita, primum tenet locum, — Et per haec patet responsio ad rationem Scoti.

V. Ad id vero quod contra conclusionem obiicitur, facillime respondetur, negando sequelam. Quamvis enim primus actus voluntatis sit ex instinctu dato ab exteriori, non obiecto, sed causa effectiva Deo; ipsa tamen iam ex hac finis volitione seipsam movet ad volendum. alia propter finem. Quod brutis non convenit: quoniam ad omnia moventur ab instinctu, Est i igitur Auctoris sententia quod, sicut generans grave dat gravi naturalem appetitum motus et: loci deorsum, et propterea, cessante impedimento, grave ex appetitu accepto movetur deorsum et quiescit ibi; ita Genitor voluntatis dat ei naturalem inclinationem. in bonum, ita quod, proposito per intellectum bono absque impedimento, voluntas tendit in illud actu elicito qui est volitio. Et hic actus dicitur esse ab exteriori agente, ea ratione qua motus gravis a generante dicitur. Et merito: quia ad hunc actum voluntas non concurrit ut propter finem agens, sed ut ad finem tendens ex directione. superioris agentis ordinantis ipsam in hoc. Et propterea hic actus, licet sit velle, et voluntatis, et a voluntate ut eliciente actum, non tamen est voluntarius, quia non est a voluntate ut applicante se ad volendum; sed naturalis, quia Dator naturae applicat ipsam mediante inclinatione data ad volendum. Oportet enim, ut in littera dicitur, dari processum in infinitum: in voluntariis, nisi deveniatur ad unum non voluntarium, sed naturalem actüm voluntatis, in -— sit status.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN corpore quinti articuli dubium occurrit, quare res immaterialis, formalioris et universalioris naturae et virtutis quam sit corpus, potest directe moveri a corpore ut ab obiecto; et non potest moveri ab eo ut a motore ad exercitium. Sicut enim ad primam motionem sufficit in movente maior nobilitas secundum quid, ut in hac quaestione, art. 2, ad r, dicitur, ita in secunda: ut patet ex hoc quod voluntas movet intellectum ad. exercitium, et tamen, apud divum Thomam, est secundum quid tantum nobilior intellectu, — Et rursus ratio assignata in littera non minus excludit primam motionem quam secundam. Ex hoc enim quod mens est formalioris et universalioris virtutis quam corpus, excluditur passio a corpore non solum ut effectivo, sed etiam ut a formali principio; quod est excludere motionem ab eo per modum obiecti, ut in primo articulo huius quaestionis dictum est. pter rationem allatam, et plures alias; quas vide, si vis, in III Contra Gent., cap. txxxiv et Lxxxv. Unde et in Prima Parte dictum est, et declaratum, quod phantasmata non nisi facta in actu lumine intellectus agentis, possunt movere intellectum. Et usque adeo divus Thomas in qu. rxxxtv, art. 6, hoc ponderavit, ut concluderet quod tota cognitio sensibilis, usque scilicet ad cogitativam inclusive, non est causa intellectualis notitiae, sed est materia causae, scilicet intellectus agentis.

Ratio autem quare conceditur, et hic et alibi, quod voluntas seu intellectus movetur ab exteriori tanquam obiecto, et non tanquam a motore ad exercitium, est quia ad movendum obiective exteriora concurrunt, etsi non sufficienter, tamen inchoative, mediate, et ut materia obiecti. Ad movendum autem ad exercitium, nullo modo concurrunt ex parte motoris ad exercitium: est enim thlis motor solus Deus, cum ipsa voluntate, ut in quaestione patet.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo sexto eiusdem quaestionis, adverte duo. Primo lod quia in titulo exprimitur ly sicut ab exteriori principio, non oportet in corpore articuli, cum de causa motus naturalis vel voluntarii agitur, facere vel subintelligere disiunctivam; puta quod non potest causari nisi a dante naturam seu voluntatem, vel a seipso. Hoc enim licet verum sit absolute, in genere tamen exterioris principii non comprehenditur ipsummet, quia est principium intrinsecum; sed solummodo dator naturae aut voluntatis.

Secundo, quod in responsione ad tertium habetur quod Deus non solum potentiam voluntatis dat, sed actum vo- lendi clausum in omni actu volendi, ipsam scilicet volitionem boni. In omni enim volitione haec volitio clauditur, ut principium in conclusione. Et propterea in littera dicitur quod ex hac volitione voluntas per rationem determinat se ad hoc vel illud bonum vere vel apparenter, et sine illa praesupposita volitione nihil omnino velle potest: sicut nec sine principiorum cognitione intellectus aliquid nosse potest. Et haec volitio est illa ad quam dictum est oportere voluntatem moveri ab alio etiam quoad exercitium actus: secundum hanc enim fertur actu in finem, et ex hac vult quidquid vult.