Quaestio 167

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo primo quaestionis centesimaesexagesimaeseptimae, nota quod negatio debiti finis in cognitione creaturarum tertio loco constituens peccatum in littera, quando scilicet non refertur in cognitionem Dei, dupliciter potest intelligi quod constituat peccatum. Primo, ac si oporteat cognitionem Dei esse finem proximum propter quem est cognitio creaturae. Et in hoc sensu non est intelligenda praesens littera. Quoniam cognitio creaturae, secundum rationem rectam, habet pro proximo fine seipsam: ut patet de scientiis speculativis. Nec aliqua lege iubemur habere Deum pro fine proximo speculationis. creaturarum: cum sit in genere boni honesti, quod propter seipsum bonum est.

Secundo ergo potest intelligi, quia oportet Dei cognitionem esse finem ultimum cognitionis creaturarum. Et in hoc sensu intelligitur littera. Nam sicut omnis scientia animae ordinatur ad felicitatem tanquam ultimum finem, ita omnis creaturae cognitio ordinatur ad cognitionem Dei ut finem ultimum.

Nec est opus propterea, ad peccatum evitandum, quod cum quis vacat scientiis creaturarum, ordinet earum notitiam in Dei cognitionem. Quoniam suapte natura cognitio creaturae gradum constituit ascensionis ad cognitionem Dei. Et ideo appetens studium sciendi creaturam, eo ipso appetit gradum deducentem in cognitionem Dei: nisi appetitu perverso deductionem huiusmodi contemnat, et negationem ordinis ad Dei cognitionem qui in ipso gradu cognitionis creaturae est, amplectatur. Tunc enim peccatum in littera descriptum aceidit.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem quaestionis centesimaesexagesimaeseptimae dubium occurrit, quoniam diminutus videtur Auctor circa curiositatem sensitivae cognitionis: quoniam omittit tertium naturalem finem, duobus tantum enumeratis, Sensitiva namque cognitio non solum ad duo, ut in littera dicitur, scilicet vitam et intellectum: sed etiam ad seipsam in homine ordinatur, quod in littera non dicitur. Homini enim natura dedit videre propter videre, et audire propter audire. Cuius infallibile signum est quod naturaliter homo delectatur in ipso videre, in ipso au- dire, etc. Et in hoc homo differre videtur a ceteris animantibus, secluso ordine ad intellectum.

Et hinc sequitur in proposito quod non est curiositatis videre propter videre, et audire ut audiat, etc., sicut non est curiositatis videre et audire propter intellectum aut vitae commoda: quoniam ad naturalem finem actus ordinatur, sine aliqua: mala circumstantia.

II. Ad hoc dicitur quod, sicut licuit Aristoteli, in libro de Sensu et Sensato, illam hominis olfactionem qua in florum odore delectatur sine ulla ad tactum et gustum relatione, quam soli homini propriam dicit, reducere in aliam humanae utilitatis speciem, scilicet in sanitatem cerebri, ut patet ibi, ita quod posuit naturam dedisse homini talem sensationem propter sanitatem; ita licuit Auctori cognitionem sensitivam datam homini etiam propter seipsam, reducere etiam in obsequium cognitionis intellectivae. Ita quod sub illo membro comprehendit utrumque cognitionis sensitivae in homine finem proprium: scilicet seipsam, et intellectivam cognitionem.

Ad id autem quod ad propositum applicatur de vidente ut videat, etc.: dicitur quod, per se loquendo, videre ut sensus habeat hanc suam perfectionem quae est videre, et similiter audire ut auditus habeat suam perfectionem quae est audire, nullum peccatum est; sed illud est vacare perfectioni, hoc recreationi naturae. Sed per accidens est ibi peccatum: si scilicet impeditur homo propterea a debitis cogitationibus; ut Augustinus dicit de visu canis post leporem. Et universaliter contingit peccatum in applicando sensum ad sentiendum propter sentire aut sensationis delectationem, si circumstantia aliqua debita desit, aut disconveniens apponatur, ex persona, loco, tempore, quantitate, etc.

III. In responsione ad primum eiusdem secundi articuli, dubium occurrit circa differentiam in littera positam inter gulam luxuriamque ex una, et curiositatem ex alia parte: quoniam aut nulla, aut falsa videtur. Nam per usum rerum tangibilium possumus duo intelligere: vel applicationem rerum tangibilium ad tactum; vel applicationem rerum tangibilium ad alia opera. Et si primo modo intelligimus, tunc differentia est nulla: quia etiam curiositas est circa applicationem tactus et omnium sensuum ad sentiendum sua sensibilia, ut in littera dicitur. - Si secundo modo, falsa est differentia: quia nec luxuria nec gula est circa usum tangibilium, quo venduntur et emuntur, et alia multa de eis fiunt.

Ad boc dicitur quod sermo litterae formalis est, et de usu tangibilium. quatenus tangibilia sensu tactus et gustus ut est quidam tactus sunt, intelligitur. Huiusmodi autem usus in venereis, cibo potuque. consistit. Ita quod differentia consistit in hoc, quod gula seu luxuria versatur circa delectationem tangibilium quae consistit in usu eorum, hoc est in applicatione eorum ad venereos actus seu ad comedendum et bibendum: curiositas vero versatur circa delectationem. eorundem, scilicet tangibilium et etiam reliquorum sensibilium, scilicet gustabilium, odorabilium, audibilium ac visibilium, quae consistit in cognitione eorundem. Curiosus enim quaerit cognoscere ac discernere sensibilia: luxuriosus autem ac gulosus quaerit uti sensibilibus. Unde, ut Augustinus docuit allatus in littera, voluptuosus quaerit sensibilia quae delectant, curiosus quaerit sensibilia etiam si molestant: quoniam ad cognoscendum oportet contraria sentire, ad utendum autem delectabilia sola conveniunt.

Et hinc habes primo, qualis est delectatio libidinosa quae consistit in tactibus et osculis: illa scilicet quae consequitur usum tangibilium. Illa siquidem carnalis delectatio quae in illo usu qui secundum suam naturam praevius natus est esse ad concubitum, etiam si in illa sistatur, est libidinosa: ut clare patet ex differentia ad delectationem curiosam, quae esset si delectaretur in discernendo molle a duro, calidum a frigido, asperum a leni, et cognitione eorum. Constat namque quod delectatio eorum qui in osculis et tactibus delectantur, non est circa cognitionem sensibilium.

Habes secundo, quod si virgo tanta curiositate tentaretur ad sciendum quid venereum opus esset, ut propterea illud appeteret, dupliciter peccaret, scilicet stupro et curiositate: sicut qui appetit moechari ut furetur.

IV. In eodem articulo secundo, in responsione ad secundum, circa inspectionem spectaculorum, advertendum quod concurrunt ibi multa. Scilicet repraesentatio ipsa: et quoad hoc, non est peccatum, quia naturaliter animum delectat repraesentatio, ut Aristoteles dixit. Res praesentatae: et quoad hoc, iuxta earum qualitatem sunt iudicanda. Nam si repraesentantur luxuriosa aut crudelia, bonis moribus adversantur, quia inductiva ex natura sua sunt ad vitia, ut Chrysostomus in littera dicit: sicut e contra, si repraesentantur pia aut divina, consonant pietatis et religionis virtutibus. Et quoniam communiter qui intersunt huiusmodi spectaculis, delectationis causa adsunt; ideo, si indecentia sunt quae repraesentantur, non excusantur a peccato videntes, dato quod in veritate sola eos. repraesentatio delectaret. Et ratio est quia saltem dant exteriori actu operam rei illicitae, scilicet delectabili praesentiae de indecentibus: praesentia siquidem illa exterior suapte natura communiter fit ad delectandum animum non de sola repraesentatione, sed de repraesentatis, ut patet, Praeter hoc autem, gravius peccant viri graves: ratione scandali et mali exempli. Gravissime autem clerici, religiosi, sacerdotes aut pontifices in hoc delinquerent.

Et licet ad indecentia spectacula praecognita nullus deberet, etiam invitatus, ire; si tamen, futurae indecentiae nescius, se ibi invenerit, nec exire potest; imitetur Alypium claudendo oculos, ut sic et seipsum servet, et, quantum in se est, alios hoc facto moneat.