Quaestio 150

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo primo quaestionis centesimaequinquagesimae, circa significationem ebrietatis, nota conditiones primi significati: quia defectus rationis non absolute, sed ut causatus ex multo vino potato, significatur nomine ebrietatis primo modo; et quod sic non est nomen culpae, sed poenae ex culpa. Ubi appellatione vini intelligitur omne potabile inebriativum, ut cervisia: intelliguntur enim secundaria sub principali, sicut etiam sunt adinventa ad supplendum principale. Et propterea debentes abstinere aliquo die a vino, tenentur etiam abstinere a cervisia: sumitur enim loco vini.

Et quoniam vinum causare potest aliquid. potatum vel non potatum, subiungitur ly potato, ad differentiam defectus rationis qui consequi potest ex vino odorato (aiunt enim quosdam solo odore vini rationis usum perdere): talis enim defectus non est ebrietas, sicut nec defectus rationis somno, vel quacumque causa alia a vino potato.

Additur autem in littera ly multo, quia vinum potatum non inebriat nisi sit multum respectu illius qui bibit, quantumcumque in seipso parum sit. quod bibitur. Multum autem dicimus communiter in quantitate: potest tamen contingere quod multum in virtute tantum, et non quantitate, inebriet; puta si tantundem ab eodem tunc, bene dilutum, bibitum non inebriasset; tunc enim multitudo virtutis, non quantitatis, in causa est.

Est autem defectus iste qui ebrietas vocatur, poena ex culpa, non actuali semper, sed originali saltem. In statu siquidem innocentiae, etiam si usus vini fuisset, nullus fuisset ebrius: quia nullus error aut infirmitas.

II. In eodem articulo primo, adverte quod ebrietas, pro actu inebriativo, ad hoc quod non sit peccatum, duas habet conditiones. Prima est quod praeter opinionem bibentis potus sit inebriativus. — Secundo, quod nulla in hoc bibentis negligentia concurrat. Nam si credit quis, aut dubitat se inebriari, non excusatur. Et similiter si non adhibet diligentiam suam in advertendo quantum bibit, et cuius vigoris sit vinum, et qualiter ipse bibens est dispositus, puta quia est valde calefactus, non excusatur.

In eodem articulo primo, adverte quod ebrietas ex inordinata concupiscentia et usu vini semper est peccatum: ita quod peccatum consistit in actu quo quis inordinato appetitu utitur vino inebriativo, hoc est inquantum est inebriativum. Iam enim dictum est quod ad gulae viium, non ad ebrietatem, spectat inordinatus usus potus absolute: ad ebrietatem autem quatenus est inebriativus.

In eodem articulo primo, circa illud: Ebrietas continetur sub gula sicut species sub genere, adverte quod gula est nomen aequivocum ad genus comessationis et ebrietatis, et ad ipsam speciem comessationis. Ita quod tractatus habitus superius de gula non est habitus de gula ut est genus, sed ut est species: quoniam tractatum est de gula ut est vitium oppositum abstinentiae, ut expresse in prinCipio qu. cxrvr, dividendo, dicitur; et inter species gulae non est computata ebrietas, quae hic dicitur species gulae ut est genus, sed solummodo enumeratae sunt species gulae quae continentur sub comessatione. Perinde igitur fuit tractare de gula ac si de comessatione tractaretur: sed quia species illa nomen generis sibi usurpavit, sub gulae nomine tractata est. In hoc autem loco gula non similiter sumitur: sed pro genere communi ad gulam pro comessatione et ebrietate.

III. In eodem articulo, in responsione ad primum, dubium occurrit ad hominem. Superius namque Auctor, in qu. de Gula, art. 3, ad 3, dixit quod nocumentum proveniens ex delectabili in cibo et potu, per accidens se habet ad gulam. In hac autem responsione, de vitio opposito ebrietati tractans, ex nocumento naturae culpam in abstinendo a vino constituit. Si enim est per accidens, non debet ex hoc culpa constitui: et si ex hoc culpa constituitur, non est per accidens.

Ad hoc dicitur dupliciter. Primo, quod aliud est dicere quod ex naturae nocumento sit culpa: et aliud quod ex naturae nocumento sit culpa talis, scilicet opposita ebrietati. Auctor non dicit secundum, sed primum. Quod constat esse verum: quia est culpa contra naturalem amorem sui ipsius, quamvis non opponatur ebrietati.

Secundo dicitur quod per gravamen naturae Auctor intendit gravamen naturae quoad usum rationis. Et talis culpa, qua quis quoad usum rationis ex abstinentia vini gravaret naturam, opponi conceditur ebrietati, quae usum rationis tolit ex nimio usu vini. In superioribus autem Auctor dixit quod nocumentum corporis se habet per accidens ad gulam: et non dixit quod nocumentum rationis: se habet per accidens. Quin potius de nocumento rationis dixit in qu. praec., art. 2, quod se habet per se ad abstinentiam, sobrietatem, et gulam et ebrietatem.

IV. In eodem articulo primo, in responsione ad secundum, dubium. primo ex Martino, in qu. 1 de Ebrietate, occurrit, contra Auctorem in hac solutione arguente dupliciter. Primo, quia haec solutio non consonat doctrinae sequentis articuli, ubi dicitur quod, si quis advertit potum vini esse immoderatum et inebriare potentem, magis tamen vellet ebrietatem incurrere quam a potu abstinere, talis proprie dicitur ebrius. Ex quibus arguitur sic. Omnis qui magis vult inebriari potu vini quam a potu abstinere, vult inebriari. Sed omnis proprie ebrius est huiusmodi. Ergo defectus ebrietatis est voluntarius.

Secundo. Ratio peccati ebrietatis consistit in volitione potus immoderati et inebriantis, sciti quod est talis. Ergo ad ebrietatem formaliter et proprie dictam exigitur quod potus, secundum quod inebrians, sit volitus,

Dubium deinde occurrit quia falsum est quod nullus velit carere usu rationis ex potu: cum aliqui sint qui ex industria ad hoc bibant ut inebrientur, et in hoc delectantur quod seipsos eximunt a rationis curis.

V. Ad dubium ex Martino dicitur quod non inconvenit aliquid esse voluntarium uno modo quod alio modo est involuntarium. Multipliciter enim dicitur voluntarium et involuntarium: sed quantum ad propositum spectat, dicitur dupliciter, scilicet directe et in seipso, vel indirecte et in causa seu alio. Verbi gratia, cum quis sponte. currit et inde fatigatur, cursus est directe et in seipso volitus: lassatio autem consequens est indirecte etin alio, hoc est in cursu, ad quem consequitur, volita, et non in seipsa nec directe. Et hi duo modi voluntarii communes omnibus peccatis videntur: nam in peccato est aliquid quod directe volumus, puta accipere alienum, uti muliere non sua, etc.; et aliquid quod indirecte volumus, scilicet deformitatem peccati, quae annexa est illi actui. Differunt autem huiusmodi voluntaria inter se in hoc quod primum est omnino voluntarium: secundum autem est aliquo modo voluntarium, scilicet indirecte et in causa, et aliquo modo involuntarium, scilicet directe et in seipso. Sic autem est in proposito. Potus scitus quod est immoderatus et inebriativus, est in se et directe volitus: defectus autem rationis consequens non est volitus in seipso et directe, sed tantummodo indirecte et in sua causa. In hac ergo solutione Auctor loquitur de voluntario in seipso et directe, et dicit quod defectus rationis est involuntarius: et bene, quia non est in se et directe volitus. In sequenti autem articulo loquitur de voluntario indirecte in sua causa: non in verbis allatis a Martino, quia in illis verbis Auctor loquitur non de defectu rationis consequente, sed de actu potatoris potente inebriare, quem diximus esse directe volitum; sed in verbis subiunctis, scilicet: quia secundum hoc homo volens et sciens privat se' usu rationis. Et per hoc patet solutio primae obiectionis.

Ad secundam vero, conceditur totum: sed non est contra id quod dicimus. Quoniam aliud est potum inebriativum, ut sic, esse cognitum et volitum directe et in seipso: et aliud est defectum rationis consequentem ex huiusmodi potu esse directe et in seipso volitum. Ebrius proprie et formaliter dicitur non a defectu rationis qui causatur ex potu, sed ex ipso actu potente inebriare, cognito et volito directe, qui ebrietas dicitur. Nam sicut fornicator proprie ille est qui scit hanc mulierem non esse suam et vult uti illa, quod est fornicari; ita ebrius est qui scit hunc potum esse inebriativum et vult illo uti, quod est inebriari ut inebriari sonat actum moralem. Ex hoc enim, tanquam ex intento per se et directe, ut in sequenti littera dicitur, sumit speciem ebrietatis vitium: non ex defectu consequente, qui indirecte et in sua causa tantum est volitus.

VI. Ad secundum dubium dicitur quod inebriare se ex industria ut careat usu rationis, videtur esse valde pauco- rum: quoniam carere usu rationis communiter ebrii incurrunt magis quam appetant. In quibus tamen appetitus directe tendit ad carentiam usus rationis, et ad hoc ebrietate utuntur tanquam instrumento delectabili, vitium plus quam humanum videtur, et ad bestialitatis vitia pertinere: velle namque directe se privare usu rationis nil aliud est quam velle se facere irrationale ac brutum animal pro tunc. Auctor autem de ebrietate ut est humanum vitium, loquitur, secundum id quod communiter in hominibus invenitur. Constat namque quod communiter nullus directe vult se privare usu rationis.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem quaestionis centesimaequinquagesimae dubium occurrit, an potus vini ex hoc ipso reddatur culpabilis mortaliter quod privat scientem et volentem usu rationis. - Et huic annectitur alterum dubium, an huiusmodi potus habeat rationem peccati mortalis ex ipso damno usus rationis; an ex periculo, quia scilicet exponit hominem periculo peccatorum mortalium; an ex utroque simul. In littera siquidem utrumque simul ponitur.

Est siquidem primi dubii ratio quia nulla conditio quae potest salvari tam in actu virtuoso quam vitioso, facit ex se sufficienter actum mortaliter culpabilem. Sed ista conditio, scilicet inferre privationem usus rationis, potest salvari in actu virtuoso et vitioso. Ergo actus potus, ex hoc quod est privativus usus rationis, non est peccatum mortale.

Minor probatur multipliciter. Primo, quia sciens et volens dormire, vult se privare usu rationis, Et tamen non peccat.

Secundo, quia propter vomitum inebrians se non peccat. - Nec valet, inquit Martinus, quod ait Thomas in responsione. ad tertium, quod quia vomitus potest fieri per aquam tepidam, ideo propter hanc causam non excusaretur quis ab ebrietate. Tum quia potus tepidae aquae non provocat vomitum in hominibus omnibus. Tum quia vomitus ex alia et alia causa provocatus, alias superfluitates emittit,

Tertio, quia si quis esset talis. complexionis quod ex vino quantumcumque et qualitercumque sumpto inebriaretur, et ex alio potu gravius laederetur in corpore, iste esset perplexus, si non liceret sibi uti minus malo bibendo vinum, per hoc scienter inebriando se.

Quarto, ad evitandam saevitiam tyranni vel infidelis, in casu homo posset se inebriare, ut sic relinqueretur pro communi bono, etc.

II. Haec sunt motiva sumpta ex Martino, ubi supra. Qui etiam, ibidem, tenens conclusionem dictarum rationum, solvit rationes Auctoris in hoc articulo. Negat siquidem illam. maiorem: Quicumque sciens et volens privat se usu rationis, propter instantias supradictas.

Ad secundam vero rationem, de periculo, dicit tria. Primo, quod huiusmodi pericula non sunt communia omnibus ebriis.

Secundo, quod huiusmodi periculis potest provideri ne sequantur, praecipiendo prius quod caveatur et observetur cum erit ebrius.

Tertio, quod duplex est periculum: circumdans, vel involvens. Et quod licet non possit quis exponere se periculo involvend, secus est de periculo circumdante, quale est istud quandoque.

Et ad auctoritatem Ambrosii in littera allatam, dicit quod loquitur Ambrosius, non universaliter, sed secinduii id quod multis accidit.

Ad rationem vero allatam in littera arguendo in oppositum, ex Canonibus Apostolorum, dicit duo. Primo, quod non loquitur nisi de assiduis in ebrietate: ut ostendit ly deserviens ebrietati. - Secundo, quod huiusmodi poenae non solum pro mortali, sed etiam aliquando pro veniali, et sine culpa, non tamen sine causa, imponuntur: praecipue propter indecentiam et exprobrationem facti, ut est ebrietas.

Secundi autem dubii ratio ex Martino iam dicta est. Et assignatur alia. Quia pericula consequentia per accidens se habent. Species autem mortalis peccati non attenditur secundum ea quae sunt per accidens, sed secundum id quod per se est obiectum actus.

IIT. Ad evidentiam horum, scito quod Auctor non dicit quod privare se usu rationis constituat peccatum mortale aut veniale: sed docet quod privare se usu rationis ex inordinata concupiscentia vini, est peccatum et mortale. Et si quaeratur: In quo consistit ista inordinatio? in promptu est responsio: quod consistit in hoc quod, propter delectationem in potu, non curat sciens et volens privare se usu rationis. [ta quod non privatio usus rationis absolute, nec delectatio in potu vini absolute, culpam constituit: sed delectatio in potu vini inebriantis in sciente et volente illam, constituit rationem culpae mortalis. Et in hoc proprie consistit actus ebrietatis: quae, cum intemperantiae species sit, est circa delectabile secundum sensum tactus, quale est potus vini inebriantis.

Ex hoc autem fundamento patet primo, quod rationes Martini non sunt contra Auctoris doctrinam de ebrietate, formaliter loquendo: sed allatae suae rationes, si concludunt, inferunt tantum quod ebrietas materialiter, hoc est bibere advertenter usque ad mentis alienationem, non propter delectationem potus, sed propter aliquam honestam in se causam, est licita. Quod nunc non affirmo nec infitior: sed in responsione ad tertium haec quaestio tractabitur, et, si Deus lumen dederit, determinabitur.

Patet secundo, quod solutio Martini ad primam rationem Auctoris data, nihil valet: quia loquitur de privatione usus rationis absolute, et Auctor loquitur de privatione usus rationis ex delectabili inebriativo potu.

IV. De dictis autem ad rationem de periculo, et obiectione allata in secundo dubio, dicendum est quod, cum ebrietas directe opponatur bono rationis humanae, hoc est usui rationis humanae; et reliqua vitia essentialiter ex suis directe malis speciem gravitatemque habeant; non est aliter de ebrietate dicendum. Sed distinguendum potius est, quod ebrietas habet duplicem gravitatem. Unam substantialem: et haec attenditur secundum ipsum rationis usum ex delectabili potu privatum. Alteram consequenter se habentem: et haec attenditur penes periculum mala committendi, et penes omissionem bonorum quae operari aut consequi debuisset. Et licet haec se habeant per accidens pro quanto sunt extra speciem, non tamen se habent per accidens pro quanto sunt regulariter seu communiter consequentia, et praevisa in communi, vel saltem in sua causa. Unde ad dubium dico quod non ex hoc primo habet ebrietas quod sit peccatum et quod sit mortale: sed hoc habet primo, ut dictum est, ex suo genere; et secundario habet ex hoc, scilicet ex periculo mortalis peccati, cui se sciens et volens committit.

V. Quod autem huiusmodi pericula non sint communia omnibus ebriis, ut prima Martini obiectio dicit, nihil obstat, si sunt consequentia ut in pluribus. Moralis enim doctrina attendit id quod communiter accidit.

Quod vero huiusmodi periculis possit prius ebrius providere per alios ne occurrant, ut secundo obiicitur: falsum, primo, est quoad concupiscentias et malas locutiones, puta velle percutere vel occidere vel adulterari, et dicere turpia; quamvis in quibusdam potantibus verum sit quoad executiones exteriores, puta ne percutiant vel occidant, claudendo ipsum in camera. - Deinde, quia istae provisiones sunt per accidens, et paucis conveniunt; ideo, attendendo ad ea quae consequuntur actum ebrietatis ex sua natura, ut Auctor docet, dicitur quod haec secundaria gravitas non excusatur propter huiusmodi potentiam providendi: quamvis, si provisiones apponerent, diminueretur et excusaretur a tanto, sed nona toto.

Distinctio demum tertio loco adducta de periculo circumdante et involvente, non solvit, si communiter pericula mortalis peccati consequuntur: quia tunc esset periculum involvens hominem in peccato mortali. An autem ebrii communiter in hoc incidant, fateor me nescire: quia non vidi multos ebrios.

VI. Quamvis autem responsio ista quoad gravitatem ex periculo, quoad primam partem sit optima, quod scilicet gravitas substantialis est ex suo genere consequens ex periculo; quoad secundam tamen partem, scilicet quod sit ebrietas etiam mortalis ex periculo, non videtur vera, nec habetur in littera ab Auctore. Littera enim debet sic punctuari ut ly et sic peccat mortaliter sit conclusio sequens ex praecedenti medio, quia, scilicet, sciens et volens privat se etc.: et postmodum subiungi, committens se periculo peccandi. Coniungendum est enim cum sequenti probatione ex auctoritate Ambrosii: ita quod ly committens se periculo peccandi non est expositio aut reddito alterius rationis, aut adminiculum praecedentis rationis quare peccat mortaliter, sed est subiunctio comitis ad ebrietatem aggravantis ipsam. Cuius signum est quod non dicit Auctor, committens se periculo peccandi mortaliter, sed, periculo peccandi. Et haec etiam in communi probat ex Ambrosio. Constat autem quod ex periculo peccandi non peccat homo mortaliter.

Et sic procul dubio intendit Auctor. Et hoc etiam videtur verum secundum se. Quia non apparet, quantum ego scio, quod communiter ebrii incurrant actus peccatorum mortalium: sed multi dormiunt, multi sunt otiosi, etc. Doctrina autem moralis secundum communiter accidentia tradenda est. - Nec obstat quod post haec Auctor infert: Unde ebrietas, per se loquendo, est peccatum mortale. Quoniam illatio ista ex ratione inducta de damno usus rationis intelligenda est: quam comitatur periculum peccandi in communi, sive mortaliter sive venialiter.

VII. Ad dicta autem Martini contra argumentum Auctoris ex poena in Canonibus Apostolorum, facile dici potest quod Auctor non inducit illum canonem nisi ut argumentum pro altera parte: ad quod non requiritur quod necessario concludit, sed sat est quod est probabile.

Dicitur tamen secundo, quod tales poenae sic modificatae monitorio praemittendo, non nisi pro mortali peccato imponi videntur. Ex eo enim quod moneri prius mandatur ut desinant, actus culpabiles ostenduntur exerceri. Ex eo vero quod obstinatis privatio communionis, et depositionis, apponitur, insinuatur quod culpa non est toleranda. Et sic videtur mortale.

VIII. In responsione ad primum eiusdem secundi articuli, dubium ex Martino. occurrit, ubi supra, arguente contra hanc solutionem quod relinquat multa sub dubio. Et arguit dupliciter. Primo. Quaero de illo qui, primo et secundo se inebriando, cognoscit haec duo quae in littera ponuntur, scilicet fortitudinem vini et habilitatem propriam ad ebrietatem, utrum tertia ebrietas sit peccatum mortale. Si sic, sequitur quod ebrietas non assidua est peccatum mortale. Si non, sequitur quod ex concupiscentia vini sciens et volens ebrius non peccat mortaliter: contra ipsum Thomam.

Secundo, quod, posito casu in quo quis ex assidua ebrietate venerit in dictam cognitionem, et statim abstineat, adeo quod ex assiduitate genitus habitus corrumpatur, et post ex passione concupiscentiae inebrietur scienter: — tunc sic. Aut ille peccat mortaliter in ista ebrietate, aut non. Si sic, ergo aliquis non assiduus, inebriando se, peccat mortaliter. Si non, ergo volens et sciens ex concupiscentia vini ebrius non peccat mortaliter: quod est contra Thomam.

Ad haec dicitur quod ex malo intellectu, immo ex appositione extranei sensus huic litterae, procedunt obiectiones. Non enim dicit, aut somniavit etiam Auctor quod assiduitas requiratur ad hoc quod ebrietas sit peccatum mortale, ut obiectiones imponunt. Sed Augustinum apponentem conditionem assiduitatis reverenter glossat, quod intelligitur de assiduitate quoad effectum qui est cognoscere fortitudinem vini et habilitatem propriam ad ebrietatem, Et quoniam huiusmodi cognitio non est effectus proprius assiduitatis ebrietatis, quoniam sine tali assiduitate potest talis cognitio baberi; idcirco sine assiduitate, tam praesenti quam praeterita, est ebrietas peccatum mortale, si adsit dicta cognitio. Nec hoc est contra Augustinum. Quoniam ipse dicit affirmativam, scilicet quod ebrietas assidua, idest habens talem cognitionem, est mortale: et non dicit negativam, scilicet, misi sit assidua. Quamvis etiam si diceret negativam, glossaretur ut dictum est: assidua, hoc est, habens cognitionem fortitudinis vini et propriae habilitatis: quia de assiduitate non secundum se, sed ratione talis effectus, intelligitur.

Ad utramque ergo obiectionem, seu quaestionem, dicitur quod utrobique est peccatum mortale. Quia intervenit effectus assiduitatis necessarius ad ebrietatem, quamvis non interveniat assiduitas, ut. patet ex dictis: sciens enim et volens ex delectatione vini in utroque casu inebriat se.

IX. In eodem articulo, in responsione ad secundum, dubium ex Martino, ibidem, occurrit, arguente contra hanc solutionem dicendo: « Haec solutio non videtur evacuare vim auctoritatis Augustini. » Et arguitur sic. Cum sumitur potus usque ad ebrietatem, sumitur plus quam necesse sit. Ergo non quoties sumitur plus quam necesse sit, pertinet ad minuta peccata: aut ebrietas pertinet ad minuta peccata. Hoc est contra Thomam. Maior est certa. Conclusio est contra Augustini auctoritatem arguendo allatam.

Ad hoc dicitur quod obiectio procedit ex non formali intellectu litterae. Nam peccatum consistens in hoc quod delectatio cibi vel potus facit hominem comedere aut. bibere plus quam oportet, ita quod ex hoc formaliter habeat speciem, spectat ad gulam, ut prius patuit. Delectatio autem trahens hominem ad bibendum usque ad ebrietatem, licet inferat etiam potum plus quam oportet, non tamen ex hoc trahit speciem, sed ex hoc quod est inebriativa. Et propterea illa propositio, Cum sumitur potus usque ad ebrietatem, sumitur plus quam oportet, distinguenda est: quod si intelligitur formaliter et completive, ita quod ly plus quam oportet sit in quo compleatur peccatum, falsa est; si autem intelligitur circumstanter, ita quod ad ebrietatem concurrit ut circumstantia quaedam ly pius quam oportet, sic est vera. Augustinus ergo et Auctor tradunt quod sumere plus quam oportet formaliter et completive, ita quod in ly p/us completur ratio peccati, spectat ad peccata minuta et ad gulam. Et quia hoc intendit Auctor, ut patet ex supra" dictis, ideo patet quod responsio Auctoris optime facit satis auctoritati Augustini.

X. In responsione ad tertium, iam tactum et promissum dubium occurrit, an ebrietas scienter non ex delectatione potus, sed propter medicinam, sit licita. Et ultra superius allata ex Martino, occurrit alia dubitandi ratio: quia in littera Auctor non dicit simpliciter non licere pro-: pter medicinam, sed dicit non licere propter vomitum, quia potest aliter procurari vomitus. Et propterea restat quaestio de ista conditionali: Si medici consulunt ebrietatem pro sanitate reparanda, nunquid liceat?

Ad hoc dicitur quod, si medicinae ars disponeret ebrietatem esse necessariam ad evacuationem seu curam alicuius infirmitatis, ebrietas in illo casu non esset ebrietas formaliter, quae est peccatum, sed materialiter tantum, quoniam non esset ex delectatione in potu vini: et esset licita. Et ratio est illa quam Auctor in hac littera explicat: scilicet quia talis potus esset moderatus infirmo, qui non est moderatus sano. Ista enim propositio directe subsumitur sub universali regula in littera tradita de cibo vel potu immoderato respective. — An autem ita sit de facto, quod medicina disponat in aliquo casu necessariam esse ebrietatem, non est philosophi moralis nec theologi, sed scientiae medicinae opus.

Nec huic conclusioni obstant verba subiuncta in hac littera de vomitu per aquam tepidam, ut Martinus obiecit. Quoniam Auctor loquitur de vomitu formaliter; et non de tali vomitu, nec de vomitu talis personae. Et intendit quod, quia ad procurandum vomitum, ut sic, non est necessaria ebrietas, ideo non excusaretur ab ebrietate si quis propterea inebriaretur, utpote inferendo sibi ipsi malum sine necessitate. Secus autem est de tali vomitu, aut de vomitu in tali persona, si necessaria est ebrietas ad talem vomitum aut talem personam.

Ex his autem ad duos casus Martini supra recitatos dicendum est. Et ad illum quidem de homine sic complexionato seu infirmo quod cum vino inebriatur, sine vino gravius infirmatur: standum esset consilio medicinae; eo quod regula cibi et potus infirmorum in ordine ad sanitatem corporis ad artem medicinae spectat.

Ad alterum vero, de ebrietate ad evitandum saevitiam tyranni aut infidelis, respondetur quod, cum potus talis in ordine ad. proprium et proximum finem sit immoderatus, quia in ordine ad corpus et usum rationis. est immoderatus; et huiusmodi immoderatio, scienter facta, sit peccatum ex suo genere; et non sint facienda mala ut hon excusaretur a peccato, non solum qui inebriaretur, sed nec.si medium excederet in cibo et potu, ut evaderet saevitiam tyranni aut infidelis. Non sunt enim haec congrua media ad huiusmodi finem.

XI. In eodem secundo articulo quaestionis centesimaequinquagesimae dubium circa principalem conclusionem occurrit: an, scilicet, ebrietas sit mortale peccatum. Videtur namque ratio in oppositum. Quoniam delectatio impeditiva usus rationis, seu. concupiscentia vini impeditivi usus rationis, quae assignatur pro causa peccati mortalis, non est suffidens ratio peccati mortalis: quamvis sit sufficiens causa peccati. Quoniam nec delectatio seu concupiscentia vini secundumr se est peccatum mortale, nisi in ea ponatur finis ultimus (quod est extra propositum): nec privare se usu rationis absolute est peccatum mortale, ut patet de dormiente voluntarie. Si igitur est hic peccatum mortale, oportet quod sit ex utroque simul iuncto: scilicet ex hoc quod concupiscentia seu delectatio vini est ablativa usus rationis, Et hoc superius affirmavimus. Sed quod haec duo simul non sufficiant ad peccatum mortale, probatur dupliciter.

Primo, ducendo ad inconveniens: scilicet quod sciens et volens dormire superflue ex delectatione quam percipit in aquae stillantis sonitu, peccaret mortaliter. Quoniam utrobique ex delectabili volens et sciens privat se quis usu rationis. Et similiter quicumque ex aliqua causa veniali secundum se, volens et sciens, sine necessitate dormiret, peccaret mortaliter: quia ex proposito, et causa mala, privaret se usu rationis. Nil enim plus mali culpae assignatur in causis ebrietatis quam in istis.

Deinde probatur ostensive. Quia privare se usu rationis contingit dupliciter: scilicet simpliciter; et ad modicum tempus. Primo modo, est maximum malum, ut patet in amentibus: et nullo modo licet, multo minus quam privare aliquem visu corporali. Sed secundo modo, constat quod non est peccatum mortale ex suo genere: ut patet ex somno et ex dormiente superflue scienter. Oportet ergo aliquid apponere unde habeat rationem peccati mortalis, Sed ex adiuncta concupiscentia aut delectatione potus vini hoc non habetur: quia secundum se aut non est peccatum, aut veniale. Ergo.

XII. Ad hoc potest dici, novam introducendo opinionem, immo potius antiquam renovando, quod ebrietas, nisi sit assidua, non est peccatum mortale. Non quod iteratio actus faciat de veniali mortale: sed quia virtus assiduae ebrietatis est notabiliter impeditiva usus rationis, et per hoc notabilis nocumenti illativa homini, qui secundum rationem vivere debet; in una autem ebrietate non est huiusmodi vis damnificativa notabiliter usus rationis, ut experientia testari videtur. Sicut ergo gutta cavat lapidem ex frequenti casu, ita ebrietas efficit notabile damnum homini ex assiduitate. Et quia peccatum mortale ex suo genere non est nisi sit notabiliter contra bonum Dei, proximi aut ipsius peccantis, ideo ebrietas non nisi assidua est peccatum mortale. Et haec videtur doctrina Augustini, in allegato sermone de Purgatorio, ubi, distinguendo peccata mortalia a non mortalibus, ponit ebrietatem, si sit assidua, inter mortalia. Hoc idem sentit Glossa ad Galat. v, in verbo, ebrietates. Et divus Thomas-met ibidem glossat, assiduae: et in Qu. de Malo, qu. n, art. 8, ad 3, et qu. vir, art. 4, ad 1, sentit quod ebrietas non est peccatum mortale ex suo genere.

Haec opinio sequaces multos inveniret, nisi auctoritas tanti Doctoris hic et superius in praecedenti Libro, qu. LxxxvIm, art, 5; ad i, et super Epistolam ad Rom. xi expresse, obstaret.

XIII. Ad cuius evidentiam, quia tota difficultas consistit, an una ebrietas inferat notabile nocumentum, advertendum est quod usus rationis est multo maius bonum quam usus domus. Constat autem. quod privans aliquem usu suae domus, non solum totaliter, hoc est in perpetuum, sed etiam ad tempus, puta uno die, peccat mortaliter: quoniam usus privatus est bonum notabile, et temporis circumstantia non facit ut pro nihilo habeatur. Quanto ergo magis privans proximum suum usu rationis per unum diem, peccat mortaliter! Et eadem ratione, privans seipsum usu rationis peccat mortaliter. Quoniam usus rationis non est bonum voluntarium, sicut domus, sed est bonum naturale, sicut oculus et cetera naturalia: in naturalibus autem ita peccat mortaliter privans seipsum sicut privans proximum; quia homo non est dominus suorum naturalium, ut possit se privare illis cum vult, sicut potest. donare domum et illius usum. Invenitur ergo in ebrietate, quae usum rationis violenter tollit, iniuriosa privatio notabilis boni ex suo genere, nec ex imperfectione actus propter breve tempus excusata: sicut nec excusaretur si tanto tempore quis violenter impediret aliquem ab usu manuum suarum ligando illas.

Ad obiectionem autem in oppositum de dormiente superflue ex delectatione vel alia illicita causa, respondetur quod non est simile, propter duo. Primo, quia privatio usus rationis per somnum est privatio naturalis, privatio autem per ebrietatem est privatio violenta: quoniam illa fit media quiete sensuum, in qua consistit somnus; ista fit perturbatione aegritudinali, ut patet in ebriis vigilantibus. - Secundo, quia in usu rationis considerantur tria: primo, ipse actualis usus rationis; secundo, rationis solutio, ut possit quis ea uti si vult; tertio, expeditio ad solutionem rationis. In somno prima duo tolluntur: in ebrietate autem tollitur etiam tertium, quoniam ebrietas non solum vinculum rationi imponit, sed etiam necessitatem permanendi in tali vinculo. Unde dormiens aliquo forti sono facto excitatur, et soluta ratione potitur: ebrius autem, quamvis vigilet, necessitatem violentam vinculi rationis patitur. Et rursus, dormiens potest disponere ut per hominem aut horologium, etc., tali hora excitetur: ebrius autem si ordinaverit, nil prodest, quia tali hora violentae necessitati vinculi rationis subiacebit.

XIV. Quod ergo Auctor in prioribus libris pertransierat, supponendo, cum aliis, quod ebrietas erat veniale; postmodum, ad altiora divini luminis cum accessisset, in Summa hoc determinavit, dicendo quod est mortale peccatum ex suo genere, quia tanto bono, scilicet usui rationis, opponitur.

Nec obstat hoc superius dictis, scilicet quod ebrietas materialiter, si necessaria est ex consilio medicinae, est licita. Non enim sequitur ex his quod peccatum ex suo genere sit licitum propter bonum finem: sed bene sequitur quod materia peccati ex suo genere, licita sit propter finem bonum quandoque. Quod non esse inconveniens, patet. Detractio enim ex sua ratione est peccatum mortale: detractio tamen materialiter est quandoque licita, puta si aliter non potest peccatum proprium confiteri, aut si propter bonum animae illius expedit revelare peccatum illius. Qui enim ex medicinae necessitate se inebriat vel alium, non nisi materialiter ebrietatem incurrit: quoniam non tendit ad delectabile, quod est formale in speciebus intemperantiae, de quarum numero est ebrietas.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertio eiusdem centesimaequinquagesimae quaestionis, in responsione ad primum, Martini obiectio occurrit, ubi supra, contra Auctorem hic arguentis, quod non reputat veram hanc expositionem Auctoris: cum multa vitia sint magis communia quam ebrietas; immo qui se inebriant pauci sunt in comparatione ad alios.

Ad hoc dicitur quod obiectio non solum contra intentionem, sed contra verba Auctoris sensum accipit. Auctor siquidem dicit quod peccata intemperantiae sunt communissima quoad pronitatem: et non dicit quod ebrietas est maxime communis. Ita quod Auctor intendit quod Chrysostomus- speciebus intemperantiae attribuit tantam amicitiam cum daemone, propter generis sui frequentiam, qua tam amicum redditur daemoni.

II. In eodem articulo tertio, in responsione ad secundum, dubium occurrit, quia responsio Auctoris aut est falsa, aut non solvit argumentum. Responsio enim sua consistit in hoc quod maius malum est vitium seu peccatum quam amissio usus rationis, quia maius bonum est virtutis bonum, quod est semper bonum, quam usus rationis, qui potest esse bonus et malus. Sub hac autem distinctione et doctrina aut Auctor intendit subsumi debere quod ebrietas tollit usum rationis, et non bonum virtutis, ac per hoc, non magis contrariatur rationi. Et sic falsum dicitur: quoniam ebrietas tollit utrumque bonum, scilicet et usum rationis, et ponit peccatum contrarium bono sobrietatis. - Aut intendit quod per ebrietatem tollatur utrumque bonum. Et sic verum dicitur: sed argumentum remanet. Quia ebrietas totaliter tollit bonum rationis: quia et quantum ad bonum moris, et quantum ad bonum naturae.

Ad hoc dicitur quod nulla falsitas est in hac responsione, et quod optime evacuat argumentum. Intendit siquidem Auctor quod, cum duobus modis, seu quoad duo, tollatur bonum rationis, scilicet quoad bonum naturae, quod est usus rationis, et quoad bonum moris, quod est bonum virtutis; comparatio vitiorum in gravitate non est tam commensuranda penes bonum vel malum naturae quam penes bonum vel malum moris: quia bono naturae, quale est usus rationis, potest quis bene et male uti; bonum vero moris, quale est bonum virtutis moralis, etc., est bonum semper. Et sub hac regula non est subsumendum quod ebrietas tollat tantum bonum naturae, scilicet usum rationis: quoniam in veritate tollit et bonum naturae, tollendo usum rationis, et bonum moris, ponendo peccatum contrarium bono virtutis quae est sobrietas. Commune siquidem est omni vitio ac peccato tollere bonum moris: peculiare autem est ebrietati quod etiam tollat bonum naturae in ipsa ratione, sicut alia vitia tollunt alia bona vel naturae in corpore, ut homicidium tollit vitam, vel fortunae, ut furtum tollit pecuniam, etc, Sed subsumendum est quod gravitas peccatorum praecipue pensanda est ex contrarietate ad bonum moris: ita quod vitium magis contrarium bono rationis morali est gravius. Ac per hoc, licet ebrietas sit contraria bono rationis et naturali et morali, quia tamen aliqua alia vitia magis contrariantur bono morali rationis, ideo ex hac ratione, quia scilicet ebrietas tolit bonum rationis totaliter, scilicet quia etiam tollit usum, non sequitur quod gravissimum sit peccatorum: sed illa vitia quae tollunt multo maius bonum rationis morale, sunt graviora.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quarto eiusdem quaestionis centesimaequinquagesimae dubia multa occurrunt. Primum est, an peccata commissa ab ebrio sine sua culpa, totaliter excusata sint. Et est ratio dubii quoniam Martinus, in hac quaestione, probat partem negativam quoad aliqua peccata: quae scilicet ebrius, cognoscendo, ex passionum motibus committit, quae etiam sine ebrietate esset facturus, et gaudet post ebrietatem se commisisse. Quoniam talia peccata ebrii nec per ignorantiam, nec ignorantes committunt.

In oppositum videtur littera dicens quod sequens peccatum totaliter excusatur a culpa.

II. Secundum dubium est, an peccatum commissum ab ebrio ex sua culpa, excusetur a toto, vel a tanto, vel potius aggravetur. Et est ratio dubii quia singula membra habent proprias opiniones. Martinus siquidem, ubi supra, probare nititur quod ebrietas culpabilis quandoque aggravat peccatum sequens. Probatque hoc, supponendo quod actus exterior non habet ex se propriam bonitatem vel malitiam, sed tantum ratione actus interioris. Et hoc supposito, ponit duos casus similes: unum de ebrio cognoscente coniugatam quia non recolit esse iam nuptam; alterum de Lot (supponendo ebrietatem eius culpabilem), ipsum putasse se cognoscere tunc propriam uxorem. Iste namque commisit incestum, et ille adulterium ex ebrietate: cum tamen ex voluntate Lot reddere debitum, ille autem solum fornicari volebat. Ebrietas igitur auget quandoque peccatum.

Et quamvis nullum sciam in secundo membro dubitare sane intellecto: quia scilicet constat ebrium minus peccare in his malis quae tunc facit, quam si sobrius illamet faceret; et propterea procul dubio excusatur a tanto: — dubium tamen non parvum est, an excusetur a toto. Et est ratio dubii diversitas opinionum et rationum. Quibusdam enim probabilius videtur quod excusentur a toto. Et his ratio suffragatur: quia mentis inopes non possunt peccare de novo, quamvis peccaverint ponendo se in tali statu mentis. — Et confirmatur hoc: quia furiosi et amentes, sive culpabiliter sive non, excusantur a toto.

Aliis autem videtur oppositum. Et de eorum numero videtur Auctor in littera, dum dicit, Diminuitur sequens peccatum, et non dicit, Tollitur sequens peccatum: diminutio enim quantitatis magnitudinem aufert, non speciem substantialem. Et his ratio quoque suffragatur. Quia peccatum sequens est in seipso actus deformis; et est voluntarius in sua causa, quam potuit et debuit iste vitare; ergo habet omnia requisita ad hoc quod sit formaliter peccatum in genere moris. Non subest igitur causa rationabilis quare excusabile sit, quin committenti imputetur: licet minus quam si sobrie committeret illud.

III. Ad horum evidentiam, distinguenda sunt hic quae in praecedenti Libro, qu. rxxvr, dicta sunt de peccatis ebriorum et similium, ut clara notitia casuum habeatur. Dicendum igitur mihi videtur quod ebrius ex sua culpa dupliciter se habet ad sequens ex ebrietate peccatum: scilicet praevidendo; vel non praevidendo illud. Reputatur autem praevisum peccatum, non solum si sit praevisum insua specie, puta quia novit quis se ebrium proximis detrahere; aut in suo genere, puta quia novit quis se ebrium vitio linguae irretiri, quamvis modo detractione, modo contumelia, modo blasphemia, modo irrisione, modo turpiloquio: sed etiam si sit praevisum in communi, puta quia scit se ebrium in aliquo peccare, licet nesciat in quo genere tunc peccabit. Reputatur rursus praevisum, non solum si sit praecogitatum, sed si debuit esse praevisum praecogitando: puta quia expertus est inclinationes suas pronas, quanto magis bibit, ad peccata; vel quia alias in alienatione mentis, vel prope, incidit in peccatum. — Aestimatur autem non praevisum peccatum ex ebrietate, quando nullo modo praevisum est, praeviderique rationabiliter non potuit, humano more.

Quando igitur peccatum sequens ebrietatem culpabilem est praevisum, tunc peccatum illud non excusatur a specie sui peccati, sed redit ad naturam suae speciei, ratione voluntarii in ignorantia ista inclusi terminati ad praevisum: licet excusetur a tanto, quia non tantum peccat quantum peccaret si sobrius illud committeret; quia aliquo modo involuntarium est peccatum istud, aliter non ex ebrietate causaretur. Et tunc sunt duo peccata: ebrietas, et illud peccatum in suis speciebus. Et quoad hoc, vera est opinio dicentium quod ebrietas culpabilis excusat a tanto, sed non a toto. Licet enim sine rationis usu, absolute loquendo, non possit quis de novo peccare; qui tamen, prius habens rationis usum, praevidet quod si se privat rationis usu, actum peccati incurret, et culpabiliter privat se rationis usu, iam vult, nunc pro tunc, scilicet quando sine rationis usu erit, peccatum incurrere. — Et si quaeratur: Quando iste committit illud sequens peccatum? Respondetur quod committit illud, actu quidem interiori, quando. inebriatur, quoniam tunc vult ebrietatem et sequens peccatum: actu vero exteriori, quando, iam ebrius, peccatum illud exercet, percutiendo vel detrahendo. — Et videtur quoque posse contingere in huiusmodi hominibus quibus huiusmodi casus oportet esse praevisos, quod alienatio mentis ex furia, vino, vel infirmitate evitabili, vel quacumque simili causa, quae secundum se esset venialis, propter praevisum actum futuri peccati mortalis, fiat mortalis, utpote cum voluntate non curante incursum peccati mortalis.

Quando autem nulla timendi futurum casum subest ratio: puta, ebrius assuetus est dormire in sua pace, etc.: - tunc, si casu ebrius culpabiliter aliquod peccatum committeret, peccatum illud excusaretur a toto, hoc est a sua specie. [ta quod ebrietas et ille actus non sunt duo peccata: sed ille actus est circumstantia quid, hoc est, effectus ebrietatis, non intentus nec praevisus. Et nihil, aut parum aggravat ebrietatem: nihil per se, pro quanto non intentus nec praevisus; parum per accidens, pro quanto culpabiliter iste se posuit in statu causandi istum effectum, ut sic aliquid de voluntario imputabili habeat. - Et quia sic Lot incestum commisit, ideo culpandus est, secundum Augustinum, non in quantum incestus, sed quantum illa ebrietas meruit.- Et secundum hoc, vera est opinio dicentium quod excusantur a toto ebrii.

IV. Sed restat hic dubium de homine inexperto primo se inebriante ex proposito, nihilque cogitante de periculo sequentium peccatorum, an sequens ex tali ebrietate peccatum excusetur ut non praevisum, aut imputetur ut praevisum.

Et ad hoc cum distinctione dicendum videtur, quod peccata quae solent ab ebriis committi, quamvis non omnes ebrii illa committant, collocanda sunt sub genere praevisorum: quoniam debuerunt praevideri ab illo qui se inebriavit, ex quo multorum ebriorum actiones contingit esse tales. Sicut enim inter praevisa homicidia computatur si quis casu. hominem in monte occidit, non praesciens an mons ille sit meabilis ab homine an non, ex quo aliqui sunt meabiles, aliqui non; sic inter praevisa peccata numeranda sunt quae aliquis, nesciens si in se haec sequentur, quae in multis ebriis sequuntur, ebrietati et suae dispositioni sibi ignotae quoad hoc se committit, cum possit utraque pars contingere. — Peccata autem quae magis in passione quam in actione consistunt, quae non ex ipsis ebriis, sed ab aliis captantibus tempus ebrietatis, emergunt, videntur computanda sub non praevisis, quoniam haec subterfugiunt humanam diligentiam communiter: quale fuit incestus Lot. Hoc enim inexcogitabile quodammodo est ad cavendum: et propterea non videtur cadere sub voluntate ebrietatis, nisi sicut eventus seu effectus in sua causa possibilis.

Et quoniam in hoc ultimo dubio tractatur proprie de ebrii, ut sic, peccatis; in praecedentibus vero de tali vel tali ebrio: ideo secundum haec tam Auctoris quam nostra in praecedenti Libro dicta de peccatis ebriorum interpretanda relinquimus.

V. His praelibatis, respondetur directe ad primum dubium. Et dicitur quod peccata sequentia ebrietatem $ ocantur illa solum quae causantur ex ebrietate inquantum tollit rationis usum. Et ideo, si aliqua ex parte remanet rationis usus liber, non est sermo de illis peccatis.

Similiter si peccata fiant ex ebrietate ob affectata peccata: huiusmodi enim ebrietas aggravat procul dubio, sicut ignorantia affectata. Sed haec non est causa quod peccetur per ignorantiam: immo ipsa ignorantia est instrumentum ad peccandum liberius.

In peccatis autem ad quae ebrietas se habet tantum concomitanter, regulae ignorantiae concomitantis servandae sunt: quod scilicet nec excusat nec accusat. Et propterea videtur redire peccatum in naturam suae speciei. — Auctor autem loquitur de peccatis ex ebrietate causatis ita quod ab illo sobrio non fierent. Et dicit illa ex toto excusari, si ebrietas est inculpabilis.

VI. Ad obiecta autem Martini in secundo dubio pro aggravatione peccatorum ex ebrietate in illis duobus casibus, dicitur dupliciter. Primo. In neutro illorum. casuum ebrius esset reus adulterii aut incestus:. nisi forte in primo, quia debuit praevidere casum.

Dicitur secundo, et melius, quod aliud est dicere, Ebrietas facit incurrere peccatum gravioris ordinis: et aliud, quod ebrietas aggravet peccatum. Primum enim gratis conceditur: quoniam ebrius incurrit et quandoque blasphemiam, et quandoque homicidium, etc. - Secundum autem negatur. Quoniam illud peccatum, cuiuscumque ordinis sit, quod ebrius ex ebrietate committit ita quod sobrius non committeret, minus est, et ex ipsa ebrietatis conditione alleviatur. Nec huius oppositum casus allati probant, sed primum: quod scilicet ille adulteratur qui non adulteraretur.

VII. Ad rationem pro opinione omnino excusante peccata omnia ebriorum quia mentis inopes nequeunt de novo peccare, respondetur quod mentis inopes non possunt totaliter de novo peccare: sed bene possunt, ex antiqua voluntate, de novo peccare exeundo in peccatum exterius. Dicitur enim in littera quod sequens peccatum redditur voluntarium ex voluntate praecedentis actus.

Ad confirmationem, de amentibus et furiosis, dicitur quod quia, absolute loquendo, ista sunt in genere involuntariorum, seu poenarum et aegritudinum, ideo simpliciter excusant a toto. — An autem, si acciderent huiusmodi defectus voluntarie, peccata sequentia excusarentur a toto: — licet diversa forte sit opinio, ratio tamen. convincere videtur quod idem sit de talium et ebriorum voluntarie peccatis; hoc adiecto moderamine, quod furiosi et amentes possunt fieri voluntarie venialiter vel mortaliter, et si venialiter tantum fierent, reliqua consequentia non excederent gravitatem venialem; ebrietas autem culpabilis, proprie dicta, non nisi mortaliter peccando incurritur, ut patet in art. 2. — Accedit ad haec Aristotelis, in III Ethic., auctoritas, qui ex eadem causa ebriorum ignorantiam atque peccata, et malos habitus, et orbitates corporales voluntarias, et ignorantiam legum ob negligentiam, reprehendit: quia scilicet in potestate nostra est ut fia- mus vel non fiamus tales, puta ebrii, iniusti, caeci, ignorantes. Simile siquidem esse constat in casu posito: scilicet si voluntarie quis fiat amens aut furiosus, Et hoc in tantum verum videtur ut non solum in moralibus, sed etiam in iudiciis secundum leges, si constaret quod aliquis voluntarie se furiosum fecisset, puniretur, et esset irregularis si occidisset hominem: quoniam in Sexto furiosus absolute, et non furiosus voluntarie, excusatur ab irregularitate homicidii. Leges enim, ut Aristoteles ibidem dicit, voluntarias ignorantias arguunt ac puniunt, non excusant.

VIII. Ad rationem vero alterius opinionis, quod nullum peccatum culpabiliter ebrii excusetur a toto, hoc est quin sit formaliter in se peccatum: dicendum est quod peccata quae rationabiliter praevisa sunt non sequi, aut sunt de raro contingentibus, quae ab extra causantur; aut non sunt voluntaria in causa ita quod debuerit ille vitare ebrietatem ut causam horum, licet debuerit ipsam vitare absolute. Et propterea ista non imputantur ut peccata: sed ut eventus consequentes peccatum ebrietatis.