Quaestio 185

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo primo quaestionis centesimaeoctogesimaequinle; nota quod Auctor, post distinctionem trium quae in episcopatu inveniuntur, quinque ponit conclusiones. Prima, iuxta tertium in episcopatu inventum, scilicet honorem ac sufficientiam temporalium, ubi dicit: Zllicitum est. manifeste appetere episcopatum ratione huiusmodi circumstantium bonorum, et pertinet ad vitium cupiditatis vel ambitionis. Circa quam conclusionem dubium occurrit, an huiusmodi illicitum sit ita illicitum quod sit peccatum mortale. Ex littera enim neutra pars habetur: nec caret ambiguitate utra pars affirmanda sit.

Ad hoc dicitur quod appetere episcopatum ratione cir-, cumstantium bonorum contingit dupliciter: uno modo, ex parte appetitus tantum; alio modo, etiam ex parte rei appetitae. Cum enim dicitur episcopatum appeti ratione circumstantium bonorum, ponitur ibi actus appetendi in ly appeti; ponitur res appetita in ly episcopatum; ponitur ratio appetendi in ly ratione circumstantium bonorum. Ratio autem appetendi finis est. Et referri potest ad duo: scilicet ad rem appetitam; et ad ipsum actum appetendi. Et si quidem refertur ad rem appetitam et ad actum appetendi simul, sensus est quod illud quod est ratio appetendi, appetitur et ut finis rei appetitae, et ut finis actus appetendi. Et sic appetens episcopatum ratione circumstantium bonorum, appetit ipsa circumstantia bona ut finem episcopatus, et ut finem sui actus appetendi. — Quando vero ratio appetendi refertur ad appetitum tantum, tunc non denotatur quod id quod est ratio appetendi, sit finis rei appetitae: sed denotatur quod est finis movens ad appetendum. Et sic appetens episcopatum ratione bonorum circumstantium, non ordinat episcopatum ad bona circumstantia ut ad finem: sed appetitum suum ordinat ad circumstantia bona ut ad finem.

Inter hos autem duos modos appetendi episcopatum ratione circumstantium bonorum, haec est differentia, quod primo modo appetere est omnino et manifeste perversum: quoniam ordinat episcopatum quoad principalem actum, qui est cura animarum, ad bona circumstantia ut finem; quod procul dubio est peccatum mortale ex suo genere. Et huiusmodi perversitatis radicem tetigit Auctor in littera dum, distinguendo tria inventa in episcopatu, addidit ordinem, dicens quod principale et finale est episcopalis operatio, qua utilitati proximorum consulitur.

Cum vero episcopatus alio modo appetitur propter bona circumstantia, appetitus quidem malus est: eo quod appetibilia inventa in episcopatu non eundem ordinem habent respectu appetentis. quem habent inter se; quoniam respectu appetentis, bona circumstantia se habent ut finis; inter se autem non sic se habent, sed bona circumstantia se habent ut ad finem. Mortalis autem appetitus non videtur secundum genus suum: ex eo quod talis appetitus compatitur secum rectitudinem voluntatis respectu aliorum in episcopatu inventorum. Verbi gratia, Ioannes movetur ad appetendum episcopatum ratione bonorum circumstantium, ut scilicet habeat sufficientiam temporalium et honorem: veruntamen, cum hoc, intendit facere debitum suum circa curam animarum et distributionem bonorum tam ecclesiae quam pauperibus terrae; nec intendit uti episcopatu ad finem temporalium, sed, quantum sibi conceditur, frui portione sua et debito sibi honore, et huiusmodi, ad laudem Dei. In hoc appetitu ex hoc capite nullam ego video deformitatem mortalem, propter dictam rationem. Et propterea puto Auctorem dixisse, z/licitum, et non dixisse, mortale.

Et confirmatur. Quia nec avaritia nec ambitio, quae duo vitia hic in littera dicuntur inveniri, sunt peccata mortalia; quando deest materia iniusta, aut finis ultimus non ponitur in pecunia seu honore: ut ex propriis, tractatibus superius latius patet. In hoc autem casu non ponitur finis ultimus in huiusmodi, nec iniustitia ex parte materiae appetitae.

II. Sed contra hoc obstat quod clericum appetere beneficium ut habeat sufficientiam temporalium, nullum peccatum est. Igitur appetere episcopatum ut habeat sufficientiam temporalium, cum persona est nobilis, seu talis gradus aut status ut reditus episcopales sint proportionati ad sufficientiam temporalium respectu ipsius, non erit illicitum.

Ad hoc respondetur quod, loquendo semper ita quod bona temporalia sint ratio appetendi ex parte appetitus tantum, quod non est simile, seu eadem ratio, de appetitu clerici respectu beneficii in communi et sufficientia temporalium; et de appetitu respectu episcopatus et sufficientiae temporalium. Et ratio diversitatis est quia beneficium in communi habet sufficientiam temporalium propter vitam clericorum deputatorum cultui divino: ac per hoc, qui iam clericus est et ex hoc ipso deputatus divino cultui, habet actu unde sibi debetur primum inventum in beneficio ecclesiastico; et sic, appetendo secundum, scilicet sufficdentiam temporalium, eundem ordinem in nullo pervertit, aut mutat ordinem appetibilium inventorum in beneficio ecclesiastico, sed eundem ordinem habent respectu appetitus clerici haec duo, scilicet esse ministrum Dei et habere sufficientiam temporalium, quem habent inter se in ipso beneficio, ex quo, ut dictum est, iste iam est clericus et Dei minister. Nec restat sibi hoc appetendum in beneficio, cum appetit beneficium: sed solummodo restat sibi appetendum secundum, quae est sufficientia temporalium. In quo nullum peccatum. committit.

Secus autem est de laicis appetentibus clericatum ratione sufficientiae temporalium: quorum plenus est orbis, Horum enim appetitus est manifeste illicitus, propter supra dictam rationem: quia scilicet duo inventa in clericatu, hoc est ministerium Dei et sufficientia temporalium, non eodem modo se habent inter se quo se habent ad appetentem; quoniam divinum ministerium se habet ut finis, et sufficientia temporalium ut ad finem; respectu autem appetentis, sufficientia temporalium ponitur quod se habet ut finis laicorum praedictorum. Et si interveniret hic similis perversitas ex parte rei appetitae qualis in episcopatus appetitu declarata est, hoc est quod laicus ordinaret clericatum ad bona temporalia ut ad finem clericatus, procul dubio peccaret mortaliter. Quoniam ex suo genere mortale peccatum est spirituale ordinari ad temporale ut ad finem: fit enim magna iniuria in hoc spiritualibus.

Redeundo igitur ad propositum obiectionis factae, dicitur quod ex his patet aliam esse rationem de appetitu eius qui appetit episcopatum propter temporalia. Quoniam respectu illius appetibilia inventa in episcopatu non retinent rectum ordinem quem inter se habent: sufficientia enim omnium temporalium in episcopatu secundum se se habet ut ad finem; respectu autem huius appetentis se habet ut finis. Et propterea huiusmodi illicitus semper appetitus invenitur.

Et secundum hoc accipienda sunt verba Domini contra Pharisaeos: Amant primos accubitus in cenis. Habent enim haec rationem eius quod est ad finem: quoniam sunt quaedam virtutum testimonia. Et propterea perverse agunt qui haec appetunt ut finem, etiam ex parte appetitus. Et hoc insinuavit Dominus per ly amant.

III. Secunda conclusio, iuxta secundum membrum, est: Appetere episcopatum ratione celsitudinis gradus est praesumptuosum. Circa quam conclusionem applica tu distinctionem supra positam: an scilicet ly ratione celsitudinis dicat finem appetitus tantum; an finem appetitus et rei appetitae simul. Et si dicit finem rei appetitae, procul dubio peccatum mortale est huiusmodi appetitus: quoniam animarum curam ordinat ad sui celsitudinem ut ad finem. Sed si dicat rationem appetendi tantum, illicitum est, eadem ratione qua etiam appetere ratione sufficientiae temporalium erat illicitum.

Obscurum tamen remanet quo pacto huiusmodi appe- titus ad speciem praesumptionis spectet: cum praesumptio consistat in hoc quod aliquis appetit id quod est supra dignitatem suam. Constat enim multos homines esse in quibus inveniuntur conditiones ab Apostolo positae de episcopo. Et propterea non videtur universaliter verum quod appetere huiusmodi celsitudinem sit praesumptuosum.

Ad hoc breviter dicitur quod implicat incompossibilia dicere aliquem habere conditiones requisitas ad episcopum, et dicere quod appetat episcopatum ratione celsitudinis. Est enim praeponere in appetitu suo id quod est postponendum, scilicet ipsam celsitudinem. Ac per hoc manifeste convincitur quod appetit celsitudinem supra dignitatem suam. Unde non dicimus quod universaliter verum est appetere celsitudinem episcopalem esse praesumptuosum: sed dicimus quod appetere episcopatum ratione celsitudinis semper est praesumptuosum. Et ita est intelligenda haec littera. - Non tamen dico quod semper est mortale: sed, eadem ratione, idem sentio in hoc casu sicut sentio in praecedenti. Quod clarius in quarta conclusione manifestabitur.

IV. Tertia conclusio est, iuxta primum membrum: Appetere proximis prodesse est secundum se laudabile et virtuosum. Ubi Auctor, volens complere singula tria membra singillatim, de hoc primo et principali membro, scilicet episcopali operatione, non dixit, sicut in praecedentibus, appetere episcopatum ratione episcopalis operationis, ponendo episcopatum pro re appetita et illud membrum pro ratione appetendi: sed dixit quod appetere episcopalem operationem (quam significavit per ly proximis prodesse) est secundum se laudabile; ubi solam episcopalem operationem posuit et ut rem appetitam et ut rationem appetendi, apponendo ly secundum se. Fecit autem hoc non casu, sed ex industria: quoniam in quarta conclusione tractaturus erat de episcopali operatione ut ratione appetendi relata ad episcopatum ut rem appetitam. Et propterea transeamus ad quartam conclusionem. Sufficit enim "haec declarasse in tertia.

V. Quarta conclusio litterae est: Appetere episcopatum ut prosit subditis, praesumptuosum videtur: nisi manifesta necessitate imminente, praesertim cum aliquis caritatis gelo divinitus ad hoc incitatur. Circa quam conclusionem singula primo declaranda sunt.

Primo, quod Auctor non dicit, praesumptuosum est: sed dicit, praesumptuosum videtur. Tanquam nolit definire huiusmodi appetitum esse praesumptuosum, sed dicere quod habet praesumptionis speciem: ut, si non malus, saltem habeat speciem mali. Scriptum est autem: Ab omni specie mala abstinete vos.

Secundo, quod Auctor non ponit hanc conclusionem universalem, sed veram ut in pluribus: et propterea excipit ab ipsa. Et licet ex modo loquendi unam tantum exceptionem videatur facere, in veritate tamen sunt duae exceptiones, quarum utraque est per se sufficiens ad excludendam praesumptionem ab huiusmodi appetitu.

Unde, fertio, scito quod prima exceptio est: nisi manifesta necessitate imminente. Ubi nota ly manifesta: ne teipsum seducas, existimando necessitatem imminere ubi necessitas forte non est. Nec mirum si tu teipsum fefelleris: cum Elias deceptus fuerit putans se solum evasisse in divino cultu. Si igitur manifesta immineat Ecclesiae necessitas, sufficiens exclusio praesumptionis habetur ab appetitu episcopatus ut prosit.

Similiter, quarto, scito quod secunda exceptio est: cum aliquis caritatis zelo divinitus ad hoc incitatur. Haec enim sola causa sufficientissima est ad excusandum appetitum a praesumptione: quoniam constat divinam incitationem ad nihil reprehensibile esse. Sed diligentissime considera ly divinitus. Quoniam caritatis zelum multi possunt sibi promittere se incitantem, dum dicunt, Scio quod non me movet aliud quam «zelus animarum: sed quod huiusmodi incitatio divinitus veniat, nemo potest cognoscere nisi ut supra dictum est de prophetia. Et propterea ista exceptio amplectenda non est, acceptanda non est, nisi aliquod speciale divinum testimonium evidenter adsit: ut de Isaia constat quod vidit se prius purgatum ;, et de Equitio monacho in libro Dialog. habetur quod vidit se in lingua tangi, ita quod non poterat deinceps continere se a divinis eloquiis seu praedicatione.;

Ex quibus omnibus scire debes, quinto, quod regula generalis sit quod actus quandoque licitus et quandoque ilicitus, non est ex suo genere illicitus: quoniam actus ex suo genere illicitus nulla potest fieri ratione licitus. Et - propterea, quia appetere episcopatum ut prosit Ecclesiae quandoque est licitum et quandoque praesumptuosum, consequens est quod ex suo genere non est actus illicitus, sed ut in pluribus illicitus et praesumptuosus.

Et cum in appetitu licito episcopatus claudatur celsitudinis gradus ordinatus ad episcopalem operationem ut ad finem, eadem ratione consequens est ut appetitus celsitudinis episcopalis non sit ex suo genere illicitus. Quoniam si ex suo genere esset illicitus aut praesumptuosus, non posset in aliquo casu licite appeti in ordine ad finem episcopalis operationis. Cuius oppositum in littera dicitur.

Et si his adiunxeris quod actus ex suo genere non solum non mortalis, sed nec illicitus, non facile ex circumstantiis iudicandus est esse mortalis, sed magna opus est diligentia ac circumspectione rationis ad iudicium peccati mortalis ex solis circumstantiis particularibus: videbis non tam malum esse quantum multi putant, appetere episcopatum ut prosit Ecclesiae. Quod dico de appetente proportionato, hoc est, viro irreprehensibili, sobrio, ornato, prudente, pudico, hospitali, doctore, non vinolento, non percussore, modesto, non litigioso, non cupido, domui suae bene praeposito, nec aliis impedito: haec enim sunt conditiones positae ab Apostolo, I ad Tim. m. Si talis enim episcopatum appeteret in veritate ut prodesset, crediderim ego quod, attenta tanta necessitate Ecclesiae carentis talibus viris, non peccaret. Et si huiusmodi necessitatis oculus deficeret, non nisi venialiter peccaret, ratione nonnullae praesumptionis, qua se in animo suo aliis praefert, aliis autem non solum quibus praeesse desiderat, sed qui forte melius quam ipse locum illius episcopatus occuparent. Et propterea, quanto magis sancti fuerint viri prisci, tanto magis inventi sunt alieni ab huiusmodi appetitu. Et multi eorum inventi sunt fugisse: ut patet de Ambrosio, Martino, etc.

VI. Quinta conclusio, scilicet: Quilibet absque praesumptione potest appetere talia opera facere si esset epi-. Scopus: et etiam potest appetere se esse dignum talibus operibus et episcopatu. Quae, quia manifesta est, nostra non indiget mora.

VII. In eodem articulo, in responsione ad secundum, dubium circa illud occurrit: Praesumptuosum est quod aliquis perfectum se reputet. Et est ratio dubii quia hoc videtur contrariari doctrinae Apostolicae: et etiam ipsius Auctoris superius, in tractatu de humilitate. Nam si vir est perfectus, nulla praesumptio est quod se reputet perfectum: immo hoc ad donum Dei spectat, secundum illud Apostoli: Ut sciamus quae a Deo nobis donata sunt.

Ad hoc dicitur quod haec verba Auctoris intelligenda sunt ut in pluribus: quoniam perfectorum parvus est numerus. Et propterea, secundum cursum communem loquendo, praesumptuosum est quod aliquis perfectum se reputet: quamvis in quibusdam, qui valde pauci videntur, nullius sit praesumptionis talis aestimatio.

Et haec de hoc articulo sufficiant.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem quaestionis, nota quod, cum in corpore dicitur: Sicut ad inordinationem voluntatis pertinet. quod aliquis proprio motu feratur in hoc quod aliorum gubernationi praeficiatur, ita etc., ly sicut non denotat similitudinem quoad omnia: quoniam, ut dictum est, appetitus ut praeficiatur non est ex suo genere malus, sicut appetitus resistendi superioris praecepto est ex suo genere malus. Sed tenet similitudo quoad hoc, quod utrobique est inordinatio voluntatis, quamvis dissimiliter: quia in primo est inordinatio ut in pluribus, et ex circumstantiis; in secundo autem est inordinatio ex suo genere. Sufficit autem veritati litterae quod similitudo teneat quantum ad ipsam inordinationem, undecumque veniat.

Posset tamen et aliter exponi: ut similitudo teneat etiam quantum ad inordinationem actus ex suo genere. Et sic, ferri in hoc quod praeficiatur aliorum gubernationi, intelligitur in ratione finis, ita quod finis voluntatis talis est ut praesit. Et sic actus est malus ex suo genere, quia praesumptuosus: ut in secunda conclusione praecedentis articuli patet. Et tunc similitudo currit sine impedimento. Et haec expositio magis amplectenda videtur, utpote formalior.

II. In eodem articulo, in responsione ad secundum, nota [distinctionem] inter tria genera impedimentorum ad obediendum: scilicet auferibilium a se; vel a praeceptore; vel a neutro. Primum impedimentum ponit peccatum mortale respectu episcopatus suscipiendi. Unde habes quod existens in peccato mortali est divino iure inhabilis ad episcopatum.

In secundo autem genere impedimenti, quia Auctor dicit quod tenetur, dispensante praeceptore, obedire, quotidianum dubium occurrit: An subditus teneatur obedire praelato mandanti contra constitutionem seu regulam in his in quibus potest et vult dispensare, puta quod frangat ieiunium in feria sexta, aut aliquid simile. Argumentum enim hinc sumitur quod tenetur obedire, ex quo aufert vinculum iuris dispensando: sicut praecipienti accepta- tionem episcopatus et amoventi impedimentum, tenetur obedire.

Ad hoc breviter dicitur quod dupliciter contingit praelatum mandare aliquid dispensando in vinculo constitutionis. Uno modo, quia id quod mandat est secundum se consonum religioni, sed obviat huiusmodi mandato impedimentum aliquod ex vinculo constitutionis, in quo tamen praelatus potest dispensare. Verbi gratia, mandat praelatus alicui quod vadat praedicatum, aut quod disputet, legat, aut aliquid huiusmodi consonum suae religioni faciat; sed quia est feria sexta, et ille est debilis et non potest utrumque simul perficere, scilicet ieiunium et mandatum adimplere, et propterea excusat se forte ab obedientia: — procul dubio tenetur subditus obedire praelato mandanti et dispensanti in ieiunio, nec excusatur a transgressione praecepti: eo quod consonum religioni praecipit; nec abutitur potestate dispensandi, sed optime utitur ea, ad subtrahendum impedimenta melioris boni. Et hoc optime probat argumentum ex littera ista.

Si autem praelatus alio modo se habet in praecipiendo et dispensando, quia scilicet solum actum praecipit in quo dispensat; puta, nihil aliud praecipit quam ut frangat ieiunium in feria sexta: non tenetur subditus obedire, etc.; eo quod actus iste qui praecipitur, non est propriae religioni consonans, nisi forte tolerabiliter. Unde Bernardus: Vota mea praelatus non minuat sine necessitate.

III. In responsione ad tertium eiusdem articuli, nota duo. Primum, differentiam in praeveniendo ac impediendo obedientiam praecepti ab homine; et praecepti a iure, sive divino sive naturali sive scripto, facti. Quoniam impedire primum praeveniendo licet: secundum autem non, ut in littera dicitur. Et hoc deserviet in multis casibus.

Secundo, quod qui vovit non acceptare episcopatum quantum est ex parte sui, votum validum fecit, et tenetur illud servare: et nisi compellatur, reus voti violati est acceptando episcopatum. Et hoc est verum tam in religiosis quam in saecularibus, etc.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertio eiusdem quaestionis, dubium occurrit gens illud: Divina ministeria hominibus non committuntur propter eorum remunerationem. Videtur enim hoc esse falsissimum: quoniam et recta ratio et iura clamant quod bene meriti de Ecclesia clerici debent ab Ecclesia remunerari ecclesiasticis beneficiis; quae constat pertinere ad divina ministeria, cüm beneficiati ministri Dei sint.

Ad hoc dicitur dupliciter. Primo, quod verba ex ratione dicendi pensanda sunt. In littera autem ratio dicendi est differentia inter esse meliorem simpliciter, hoc est secundum caritatem; et esse meliorem ad hoc, idest ad regimen Ecclesiae. Et volens concludere Auctor quod non est attendenda maior bonitas simpliciter, usus est dicta propositione, scilicet: Divina ministeria non committuntur in remunerationem, procul dubio meriti quod ex caritate est. Nam si beneficia ecclesiastica dispensanda essent in remunerationem meritorum caritatis, procul dubio, quanto aliquis esset melior secundum caritatem, magis deberet sibi dari ecclesiasticum regimen. Ad hoc igitur excludendum, Auctor dictam protulit propositionem, intelligendam de remuneratione meriti ex caritate. In cuius signum, subiungit: quam remunerationem expectare debent in futuro. Et sic cessat obiectio: quae de alio genere remunerationis loquitur, scilicet de remuneratione servitiorum ecclesiasticorum.

Secundo dicitur quod, loquendo etiam universaliter de remuneratione, quod in distributione ecclesiastici regiminis principaliter non debet attendi remuneratio sive meriti sive servitiorum sive quorumcumque aliorum beneficiorum: sed debet principaliter attendi utilitas Ecclesiae, praecipue spiritualis. Et propterea, licet possint praelati et debeant secundario pensare ecclesiastica servitia recepta ab aliquo, non tamen adeo quod propter remunerandum illum postponatur magis idoneus ad ecclesiasticum regimen. Sed, ceteris paribus, potest et debet illum praeficere qui est magis bene meritus de Ecclesia. Et hoc solum est quod recta ratio dictat circa distributionem ecclesiastici regiminis, etc.

II. In eodem articulo, diligenter adverte distinctionem in littera positam: scilicet, quid conveniat distribuenti, et quid acceptanti episcopatum. Et menti fige quod distributor tenetur ad comparativam, hoc est, ad eligendum meliorem ad regimen ecclesiae. Ubi tria includuntur. Primo, quod eligendus sit bonus secundum caritatem: nullus enim peccator est eligibilis: Et loquor de peccato mortali. Secundo, quod sit bonus seu idoneus. ad Ecclesiae regi- men, in tribus actibus consistens principaliter, quae in littera numerantur: scilicet instructio, defensio et pacifica gubernatio. — Tertio, quod sit magis idoneus ad haec quam quicumque alius possibilis haberi. Alioquin, vitium acceptionis personarum esset, si ille alius, possibilis haberi, melior isto ad regimen, postponeretur. - Et hoc quod dixi de distributore, intelligendum est etiam de quocumque ad quem spectat eligere: ut patet in littera.

Is autem qui eligitur, non tenetur ad comparativam: non enim tenetur, ad hoc quod licite acceptet, reputare se alis magis idoneum ad Ecclesiae regimen. Sed tenetur ad positivam: quod nullum in se impedimentum inveniat ad praelationis officium assumendum, etc. Sunt autem impedimenta, ut in sequenti patet articulo, et habetur Extra, de Renunt., cap. Nisi cum pridem, non solum irregularitates, mortale peccatum, et reliqua supra dicta: sed etiam ignorantia, et perversae intentiones fruendi temporaliter potius episcopatu quam spiritualiter servire; ut utinam quotidie non videremus

III. In eodem articulo, in responsione ad tertium, nota differentiam inter ordinem naturae et gratiae in littera manifestam. Et quia in regimine ecclesiastico non attenditur ordo naturae, sed ordo gratiae; ideo contingit ista diversitas, ut minus habens de gratia caritatis plus habeat de gratia regiminis, Quocirca illi qui extra latitudinem ordinis gratiae sunt, nihil habent unde ecclesiastica regimina Sibi debeantur secundum divinae dispensationis ordinem. Secus secundum abusum: de quo verba Hieronymi in littera habes.

IV. In eodem articulo dubium occurrit: An episcopus debeat esse doctus et doctor theologiae, an iuris canonici. Ad hoc quidam dicunt quod, licet priscis episcopis magis scientia theologica conveniebat quam scientia iuris, quia opus erat contra haereticos theologiae gladio procedere; hodie tamen, quia magis accidunt quaestiones spectantes ad ius quam ad fidem, convenit magis quod episcopi sint in iure periti.

Sed hi longe aberrant. Tum quia officium episcoporum, quod eis in consecratione imponitur, est praedicare. Materia autem praedicationis non est ius, sed Evangelium, dicente Domino, Praedicate Evangelium: sub quo sacra Scriptura comprehenditur, quae est vere et proprie scientia theologiae. Nec minus tenentur hodie quam olim episcopi ad praedicandum. Quia non minus hodie quam olim eis officium hoc imponitur: quamvis hodie tanta sit abusio quod non est qui faciat, fere usque ad unum.

Tum quia magis tenetur episcopus ad docendum populum servare ea quae ad bonos mores spectant, quae Iesus Christus mandavit servari, quam docere homines sacros canones, quos non ipse Dominus, sed homines ediderunt. Constat autem quod docere servare mandata Dominica spectat ad theologicam scientiam, quam ipse Dominus Apostolis infudit. Et propterea, dato quod hodie cessassent quaestiones fidei, maxima tamen necessitas est doctrina morum qui sunt secundum Domini mandata. Et ideo episcopi tenentur omni tempore esse theologi: iuxta illud Apostoli: Quosdam pastores et doctores, procul dubio doctrinae duplicis quam Dominus imposuit Apostolis, scilicet fidei et morum, dicens quoad primam, Praedicate Evangelium; et quoad secundam, docentes eos servare quaecumque mandavi vobis.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quarto eiusdem quaestionis centesimaeoctogesimaequintae, adverte defectus in littera positos, sumptos ex Decretali Innocentii III, Extra, de Renunt., cap. Nisi cum pridem: et casum scandali ibi in genere, hic specifice positum, scilicet quod si propter fidem Christi aut Ecclesiae iustitiam violandam scandalum contingit, ut accidit sancto Thomae Cantuariensi, non est propter huiusmodi scandalum cedendum ecclesiae.

Et cum pateat non plus teneri hominem ad cedendum episcopatui quam ad non suscipiendum, habens in se aliquem horum defectuum tenetur non suscipere oblatum sibi episcopatum: multo magis quam teneatur, post susceptum, renuntiare. Quare redeant qui promoventur, eetiam sine proprio appetitu, ad seipsos; pensent si aliquis horum defectuum occurrit, etc.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quinto eiusdem quaestionis, dubium occurrit de residentia episcoporum in suis ecclesiis: An scilicet teneantur sub peccati mortalis vinculo ad residendum in suis ecclesiis. Et est ratio dubii quoniam utraque pars quaestionis habet pro se argumenta.

Quod enim non sit peccatum mortale, probatur ex hoc, quia aut hoc esset ex iure positivo: et tunc hoc esset per accidens, scilicet, malum quia prohibitum; quod est exire propositum, cum ius positivum contraria tollatur consuetudine. Aut ex divino, seu morali iure. Et hoc non. Tum quia constat in pluribus casibus licitum esse non residere. - Tum quia necessitas ista non nisi ex fine esset, scilicet salute animarum curanda. Quando ergo episcopus per alium. sufficienter, vel etiam sufficientius curam gerit ani- marum quam per se, non tenetur residere: etiam si nulla necessitas, nulla ecclesiae commoditas ad extra manendum inducat, etc. - Tum quia infinitorum episcoporum consuetudo videtur non residendi, nisi forte ad breve tempus, in ecclesiis suis: sed curias sequuntur multi, nec putant se reos qui bonos habent vicarios. Valde quoque durum et absurdum esset damnare tot praelatos, quos ecclesia non reprehendit, sed honorifice sic morientes tumulat.

Praeterea, aut episcopus tenetur ad residentiam tantum; aut ad opus tantum; aut ad residendum et opus simul. Non ad residentiam tantum: quia vanum esset. - Non ad opus tantum: quia sic posset per alium supplere, et non residere. - Nec ad utrumque simul. Tum quoniam quaedam dioeceses sunt ita magnae ut impossibile videatur episcopum posse personaliter omnia persolvere: constat autem nullum teneri ex divino aut ecclesiastico praecepto ad impossibile. Tum quia aliqui episcopi sunt illustris generis, quos non decet ad huiusmodi ministeria personaliter descendere continue, etc.

In oppositum autem est quia pastor nec nomen pastoris meretur, si non personaliter attendat suo gregi. Non enim quilibet ovium dominus, sed ille tantum qui pascit suas, vocatur pastor: alioquin, principes habentes multos ovium greges, quos per alios pascunt, pastores ovium essent; quod est falsum. Episcopus autem est vere pastor: iuxta verbum Domini ad Petrum: Pasce oves meas.

II. Ad hoc dicitur quod episcopus tenetur ex praecepto divini iuris ad residendum personaliter in suo episcopatu. Ad cuius evidentiam, tria agenda sunt: primo, monstrabitur quod hoc cadit sub praecepto divino; secundo, ex qualitate praecepti reddetur ratio contingentium; tertio, satisfiet obiectis.

Quoad primum: Ad illud tenetur episcopus sub praecepto divino quod necessarium est ad finem episcopi, qui est cura animarum. Sed residentia episcopi est necessaria ad curam animarum. Ergo episcopus tenetur sub divino praecepto ad personaliter residendum in suo episcopatu.

Maior propositio est per se nota: et patet inductive. Constat namque quod omnis qui simpliciter tenetur ad aliquid agendum, tenetur ad medium necessarium ad illam actionem. Dixi autem, simpliciter, ad differentiam eorum qui tenentur ex suppositione. Verbi gratia, famulus tenetur ad sequendum dominum, si providetur ei de equo et expensis; milites aliqui tenentur ad pugnandum, si providetur eis de armis, etc. Episcopus autem non ex suppositione, sed absolute et simpliciter tenetur ad curam animarum: et propterea tenetur ad medium sibi possibile necessarium ad curam animarum. Nec solum tenetur, sed eadem necessitate qua tenetur ad finem, tenetur ad medium: ex quo medium est ita necessarium quod sine illo non potest finem consequi. Et quia constat quod de necessitate praecepti divini iuris tenetur episcopus ad curam animarum, consequens est quod etiam de necessitate praecepti teneatur ad medium necessarium ad curam animarum. Et sic patet maior.

Minor autem, scilicet, Residentia personalis episcopi est necessaria ad curam animarum, probatur. Episcopus tenetur ad curam animarum mediantibus his actibus personalibus: scilicet doctrina, ministratione sacramentorum, consecrationibus, visitatione, custodia ac diligentia. Ergo residentia personalis episcopi est necessaria ad curam animarum. - Consequentia ista est clarissima. - Antecedens quoad singulas eius partes probatur. Quoad doctrinam, patet ex auctoritate Apostoli, Oportet episcopum esse doctorem: et non dicit, Oportet episcopum habere doctorem. Et in ordinatione episcopi dicitur, Vade, praedica populo Dei: et non dicitur, Mitte ad praedicandum. - Quoad ministrationem sacramentorum, patet ex eo quod tenetur ad ministrandum populo sacramenta quae solus episcopus potest ministrare, ut sunt sacramenta confirmationis et ordinationis. — Quoad consecrationem, patet quod consecratio ecclesiarum, calicum, altarium ^ac virgitiumr, confectio chrismatis, benedictio olei sancti, corporalium et reliquorum requisitorum ad' vestiendum sacerdotem ac ornandum altare, ad solum episcopum spectant. - Quoad visitationem, custodiam ac vigilantiam, patet ex eo quod, - nisi ad haec personaliter teneretur, non esset ipse pastor custodiens gregem et vigilans super eo, ac visitans singulas oves ut cuique tribuat quod convenit: sed, ut dictum est, esset dominus ovium habens pastorem ovium, illum scilicet mercenarium cui committit quod vigilet, custodiat et visitet. Et tamen liquido constat episcopos ipsos esse pastores ovium Christi: et ad illos spectant Ezechielis actus sex, cap. xxxiv a Domino expressi, scilicet, consolidare infirmum, sanare aegrotum, alligare confractum, reducere abiectum, requirere perditum, custodire pingue ac forte. Ad illos denique in Petro dictum est, Pasce: non, Pascere fac oves meas.

Nec obstat huic rationi si dicatur quod episcopi exercent haec per episcopos pauperes. Quia quilibet episcopus tenetur ad haec omnia in sua dioecesi: ac per hoc, incompossibilia sunt haec duo simul, scilicet quod quilibet episcopus exerceat haec in sua dioecesi per se vel alium episcopum, et quod omnibus dioecesibus fiat satis; nisi unus episcopus sit simul in diversis locis, puta Feria Quinta in Cena Domini ad conficiendum chrisma. Abusionis quidem est detestabilis quod pauper episcopus, relicta sua ecclesia, alteri serviat.

Nec etiam obstat si dicatur quod per episcopos titulares supplentur hi defectus. Quoniam per accidens est quod inveniantur episcopi titulares: ex hoc scilicet accidente, quia ecclesiae aliquae sunt in manibus infidelium, vel destructae. Quod autem est per accidens, ab arte relinquitur, nec infirmat rationem per se solidam.

Restat igitur ratione firmatum quod, per se loquendo, quilibet episcopus tenetur ex divini iuris praecepto residere personaliter in suo episcopatu. - Haec de primo.

III. Quoad secundum: quia praeceptum de residentia est affirmativum; praecepta autem affirmativa, licet: obligent, non tamen obligant ad semper, sed pro loco et tempore; ideo videndum est pro quo tempore obliget. Nam de loco nulla est quaestio: quia ad certum locum obligat, scilicet propriae dioecesis, Quamvis igitur tempus pro quo obligat affirmativum praeceptum, sit illud tantum in quo oportet affirmationem ponere in exercitio, oportet diligenter considerare quando opus est actum episcopalem ponere in exercitio. €

Sunt autem triplicis differentiae episcopales actus. Nam quidam exigunt certum et determinatum tempus: ut collatio ordinum et confectio chrismatis, ut patet. Et ratione horum, sufficeret quod episcopus resideret pro tunc quando exercere oportet hos actus.

Quidam vero sunt indeterminati temporis, sed non frequenter occurrunt: ut consecrationes et benedictiones. Et ratione horum, sufficeret episcopum residere ita quod ecclesia non pateretur defectus istorum.

Quidam autem sunt temporis indeterminati et frequentis, ita quod nullum tempus est exceptum in quo non facile et saepe occurrat horum necessitas: ut est actus pascendi Christi gregem. Oportet namque pastoralibus actibus ita assiduum pastorem esse ut quasi continue pascat oves: scriptum est enim: Qui praeest, in sollicitudine; et rursus: Sollicitudo mea omnium ecclesiarum. Quis infirmatur, et ego non infirmor ? Quis scandalizatur, el ego non uror? A pastore quoque exiguntur illi actus supra dicti in. Ezechiele, quos aut continuum, aut frequens valde tempus exigere constat. Et ratione eorum tenetur episcopus continue in episcopatu residere: quoniam tanta temporis frequentia continuam exigit residentiam, tum ex frequentia exercitii actuum huiusmodi; tum ex praeparatione ad istos actus. Nam licet omne tempus non occupetur in exercitatione actus pastoralis, nullum tamen tempus est exemptum in quo nom oporteat episcopum esse paratum ad exercitationem actus pastoralis. Et quia actus pascendi est principalis actus episcopi, iuxta verbum Domini ad universalis Ecclesiae episcopum, Pasce oves meas; et ex principali actu iudicium sumendum est: ideo, per se loquendo, episcopus tenetur sub praecepto ad continuam residentiam in suo episcopatu. Ita quod hoc praeceptum affirmativum, ex natura rei praeceptae, sicut habet locum determinatum, scilicet propriam dioecesim, ita habet tempus determinatum, scilicet, assidue. Et sic, licet praecepta affirmativa formaliter obligent semper sed non ad semper, sed pro loco et tempore quo oportet, et in hoc differant formaliter a negativis: hoc tamen praeceptum, gratia materiae, obligat ad semper, seu assidue, quod est quasi semper, et ad certum locum.

IV. Et quoniam obligatio ista ad semper ex parte materiae est; et materia ipsa mutabilitati subiecta est: idcirco contingit absque violatione praecepti episcopum non semper residere. Quaecumque enim ita se habent ad huius praecepti materiam quod, secundum rectae iudicium rationis, absolvunt illam a vinculo necessariae continuitatis, excusant episcopum ab obligatione ad residendum pro tunc. Sunt autem quae ab huiusmodi vinculo absolvunt et excusant, tria: necessitas impedimenti; qualitas negotii; et conditio personae.

Et impedimentum quidem invenitur dupliciter: scilicet ab extrinseco, vel ab intrinseco. Si enim extrinseca persecutio, vel infidelium vel principis Christiani, cogit episcopum exulare vel recedere, ut contigit Beato Ioanni Evangelistae et-Beato Thomae Cantuariensi, licite episcopus subtrahit propriam praesentiam gregi suo. Et in huiusmodi persecutionibus servanda universaliter est regula in littera tradita: distinguendo scilicet quando expedit ecclesiae praesentia personalis episcopi, etiam si corporalis illius vita auferenda credatur a tyranno (quoniam bonus pastor ponit animam suam pro ovibus suis); et quando expedit ecclesiae ut vita vel libertas personae episcopi conservetur; ex ecclesiae siquidem bono sumenda est ratio praesentiae aut absentiae.

Impedimentum autem intrinsecum, quod ex corporea procedit infirmitate, absolute loquendo, excusat a residentia: puta si oportet mutare aerem ad recuperandam sanitatem, vel ire ad balnea, et huiusmodi. In casu tamen imminentis periculi ecclesiae suae, cui sua obviaret praesentia, teneretur sustinere aegritudinem, etiam usque ad mortem inclusive: iuxta verbum Domini: Bonus pastor animam suam ponit pro ovibus suis, etc.

V. Negotium vero excusans a residentia, licet multiplex valde sit, ad triplex tamen genus reducitur: sicut ecclesia ipsa, ex cuius bono ratio residentiae sumitur, tripliciter se habet. Nam ad aliquid se habet ut totum ad partem; ad aliquid vero ut pars ad totum; ad aliquid autem ut pars ad compartem. Verbi gratia, ecclesia Caietana habet se ad singulos actus sibi debitos, puta visitari, doceri, defendi, et huiusmodi, ut totum ad partes; habet autem se ad universalem Ecclesiam ut pars ad totum; ad alias vero ecclesias ut pars ad compartes. Quando igitur negotium exigens absentiam episcopi se habet ad ipsam suam ecclesiam ut pars ad totum, puta quia imminet defensio ecclesiae, ob quam opertet episcopum ad remotiores partes se transferre: tunc liquet episcopum excusari a residentia. Et ratio est quia ipse tenetur suae ecclesiae exhibere non solum alios actus, sed etiam istum qui est defendere vel procurare bonum eius. Et propterea licite ob suae ecclesiae bonum subtrahit corporalem praesentiam. Et ad hoc membrum directe respicit quod in littera dicitur, quod propter aliquod commodum ecclesiae episcopus potest se absentare.

VI. Cum vero negotium exigens episcopi absentiam ad universalis Ecclesiae bonum spectat, clarum quoque est licite episcopum se absentare a sua ecclesia. Et ratio est quia bonum partis ordinatur ad bonum totius ut finem: et debet pars exponi pro totius bono, et, si oportet, etiam detrimentum pati; ut patet cum inciditur quandoque manus ut salvetur persona. Unde ecclesia particularis tenetur pro bono universalis Ecclesiae suum exponere pastorem, et damnum etiam pati suae absentiae.

Est tamen hic opus distinctione, an negotium huiusmodi universalis Ecclesiae sit necessario exigens episcopum, vel non. Nam si negotium necessario exigit episcopum, ut ire ad concilium. generale. vel ad. synodum provincialem (quae etiam se habet ad ecclesiam. episcopalem ut totum ad partem), constat quod rationabilis est absentia. Sed si negotium universalis Ecclesiae non necessario exigit episcopum, puta quia persona episcopi habet officium quo oportet ipsum universalis Ecclesiae servitio perpetuo personaliter Romae deservire, verbi gratia, quia est secretarius Sedis Apostolicae, vel auditor Rotae, aut huiusmodi: non ex hoc excusatur a residentia, quoad Deum. Et ratio diversitatis est quia partes dupliciter ordinantur ad bonum totius. Primo, absolute: et sic, secundum naturalem statum ordinantur ad bonum totius; sicut manus, pedes et cetera membra hominis absolute quidem ordinantur, secundum, suos naturales status, ad bonum hominis cuius sunt partes. In casu autem quo totius bonum periclitatur, partes etiam perdendo naturales suos status, ordinantur ad bonum totius. Secluso autem casu necessitatis seu periculi totius, natura totius non requirit defectum in parte aliqua, sed nititur singulas partes salvare suis naturalibus statibus. Sic autem proportionaliter oportet fieri in toto et partibus ecclesiasticae politiae, secundum rectam rationem: ita quod quaelibet particularis ecclesia ordinatur ad universalis Ecclesiae bonum et servitium, absolute quidem, salva cuiusque ecclesiae perfectione; in casu autem necessitatis, ordinatur ad bonum universalis Ecclesiae etiam cum sui detrimento. Et quia servitia quaedam, ut ire ad synodum, sunt manifeste in articulo necessitatis Ecclesiae universalis vel provincialis; servitia autem quae Romae in huiusmodi officiis exhibentur, nulla necessitate communiter exigunt quod episcopi incumbant talibus officiis, sed sunt tales in Ecclesia Dei velut monstra in natura: ideo non excusantur a residentia.

Et si instetur quod residentes in ecclesia communi, qualis est Romana, censentur ubique residere: — respondetur quod, si hoc est verum fictione positivi iuris, quod iuristis relinquo, non tamen est verum quoad Deum. Quia secundum veritatem, alius est finis proprius curae ecclesiae communis, et alius est finis proprius curae ecclesiae particularis: ac per hoc, aliud est incumbere curae communis ecclesiae, et aliud est incumbere curae particularis ecclesiae. Et eadem ratione, aliud est residere in cura particularis ecclesiae, et aliud est residere in cura communis ecclesiae.

Et si rursus instetur quod cardinalis Romanae Ecclesiae de iure potest esse episcopus alicuius particularis ecclesiae, etiam remotissimae ab Urbe: ac per hoc, excusatur a perpetua residentia in sua particulari ecclesia, ex hoc quod residet Romae, vacando curae universalis Ecclesiae: — respondetur dupliciter. Primo, iuxta illorum opinionem qui tenent cardinalem non-episcopum posse non solum retinere episcopatum prius habitum, sed etiam posse eligi in episcopum: quod hoc non convenit cardinali ex hoc quod perpetuae servituti universalis Ecclesiae est addictus; sed ex hoc quod praesumitur, quia sic debet esse, quod cardinales sunt flores orbis, electi ex universa Ecclesia ut viri excellentissimi in vita et doctrina; ita ut merito ad universalis Ecclesiae non qualecumque servitium, sed hoc maxime, scilicet curam, sint assumpti. De talibus autem viris rationabiliter praesumitur quod non minus bene pascent particulares ecclesias suas absentes quam alii praesentes. Et idcirco non ex hoc capite solo, hoc est ex negotio universalis Ecclesiae,'sed ex alio adiuncto capite postmodum tractando, scilicet ex conditione personae, excusatur cardinalis a residentia in suo episcopatu etiam quoad Deum. Utrumque autem caput clauditur in hoc quod dicitur cardinalis Romanae Ecclesiae: quia incumbit perpetuo curae universalis Ecclesiae; et praesumitur de iure unus ex primis sapientibus orbis ad regendum ac pascendum Ecclesiam Dei.

Secundo, iuxta doctrinam iuris communis editi ab Innocentio III, Extra, de Postulat., cap. Bonae memoriae: quod falsum assumitur, scilicet quod cardinalis de iure potest esse episcopus cuiuscumque ecclesiae quantumcumque remotae. Quoniam, ut in dicta patet decretali, propter impossibilitatem residendi in utraque ecclesia, Romana scilicet et Ravennate, praefertur utilitas universalis Ecclesiae ut cardinalis praesens sit Romae, et non admittitur postulatio ipsius ad archiepiscopatum ecclesiae Ravennatis. Et quia textus clarus est, et rationi innititur sanctae: ideo dicendum videtur quod cardinalatus et episcopatus sint de numero incompatibilium de iure, ut Parnomitanus etiam, ibidem, sentit; quidquid sit de consuetudine; si tamen consuetudo, et non potius abusio appellanda est. É

VII. Cum autem negotium ad bonum alterius particularis ecclesiae vel personae ordinatum, exigit absentiam episcopi, contingit licite, et illicite episcopum abesse. Nam cum quaelibet particularis ecclesia se habeat ad aliam particularem tam ecclesiam quam personam ut pars ad comparte, eo quod sumus omnes unum corpus in Christo, singuli autem alter alterius membra: potest et debet illam adiuvare.

Dupliciter tamen unum membrum ordinatur ad bonum alterius, tam in naturalibus quam in politicis: scilicet absolute, vel in casu. Et absolute quidem, quodlibet membrum salvo suo naturali statu confert alteri: sicut oculus videt sibi et pedibus ac manibus, et similiter pedes ambulant sibi et oculis, et sic de aliis. Et similiter quaelibet ecclesia ac persona, in sua perfectione consistens, et sibi et cuilibet prodest: scriptum est enim in Symbolo, Sanctorum Communionem.

In casu autem necessitatis, videmus naturam membrum quidem minus necessarium pro magis necessario exponere, ut pedem pro capite: sed non e contra. Et rursus videmus quod, pro maiori necessitate membri minus opportuni, non abhorret aliquid detrimenti sustinere in membro magis nobili et necessario: ut patet quando, ne perdamus pedem, sustinemus laesionem aliqualem in capite, puta cauterium. Quocirca, cum officium episcopi praecipue circa spiritualia versetur; et spirituale est magis necessarium ecclesiae quam temporale: non licite episcopus, propter temporale negotium alterius personae vel ecclesiae, privaret ecclesiam suam spirituali pastu, ad quem personae suae praesentia tenetur. Sed e contra optime faceret si in temporalibus damnum sustineret suae ecclesiae, ut alteri in spiritualibus subveniret. - Similiter, cum unum spirituale sit magis bonum necessarium quam aliud, puta negotium fidei vel pacis quam ministratio sacramentorum et huiusmodi, laudabiliter episcopus pro negotio fidei vel pacis in aliena moratur ecclesia. Et hac ratione episcopi licite sunt legati ad pacem inter reges Chfistianos componendam: si enim cuiusquam, inquit Ambrosius, officium est pacem facere, sacerdotis maxime officium est. Quod autem legati eant promiscue ad temporalia negotia, abusionis est: scriptum est enim: Nemo militans Deo implicat se negotiis saecularibus. — Posset quoque tanta necessitas alteri ecclesiae vel personae in minus bono spirituali aut temporali imminere ut laudabiliter ecclesia eligeret sustinere aliquod. detrimentum in seipsa per subtractionem sui pastoris ad tempus, ut tantae alterius necessitati subveniret.

Prudentiae autem humanae relinquitur pensanda quantitas alienae necessitatis, cum quantitate damni, spiritualis praecipue, ecclesiae propriae. Si enim bona fide prudens propter aliquod pietatis opus ecclesiam suam ad tempus corporaliter deserit, etiam si minus recte iudicaret, non imputaretur ei ad culpam mortalem, ab eo qui intuetur quod cogitationes mortalium timidae, et incertae providentiae nostrae.

VIII. Conditio autem personae excusans episcopum a personali residentia est unica: quando scilicet persona talis est ut melius, aut saltem aeque bene pascatur ecclesia a tali persona absente, quam pasceretur ab alio praesente. Ob hanc rationem sunt sex episcopi vicini Romanae Ecclesiae, habentes Romae residentiam, quia sunt episcopatus cardinales. Ob hanc quoque rationem posset unus plures ecclesias habere, deficientibus aliis idoneis: et excusaretur a iugi residentia in una. Ob hanc quoque rationem, secundum quorundam opinionem, ut dictum est, concedunt iura ut cardinalis Romanae Ecclesiae possit eligi in episcopum alicuius particularis ecclesiae.

Et quia excusatio ex isto capite est per accidens, per accidentem scilicet penuriam pastorum bonorum; ideo non est mirum si per accidens in huiusmodi casu oportet per aliquem titularem episcopum, aut vicarium, supplere opportunos actus qui personalem praesentiam in ecclesia exigunt.

IX. Quod autem haec quae de personali residentia diximus, ita se habeant, ex ipso etiam iure scripto, de Clericis non residentibus, satis patet: quia privandi sunt non residentes absque rationabili causa. i

Ex regulis quoque Gregorii in Pastorali, quas personalem exigere industriam ac probitatem patet, constare quoque potest.

Et ex articulo hoc huius quaestionis patet hanc esse Auctoris doctrinam, ubi nec persecutionis tempore concedit licitam esse absentiam pastoris, nisi in casu. Quanto ergo magis absque persecutione illicita est et perniciosa absentia pastoris sine rationabili causa? — Haec de secundo.

X. Quoad tertium, respondendo obiectis, dicitur ad primum, quod obligatio episcopi ad residendum in sua ecclesia est ex praecepto divini iuris, ut monstratum est. Et ad primam obiectionem in oppositum dicitur quod, quia praeceptum hoc est affirmativum, ideo nihil illi obstat quod in multis casibus contingit licite non residere.

Ad secundam vero dicitur quod nec illa comparativa, scilicet, Sufficientius per alium quam per se episcopus regit, excusat ipsum a residentia. Quia licet verum sit quod sufficientius per alium quam per se episcopus regat, non tamen ex hoc habetur quod sufficienter regat. Quilibet enim malus rector sufficientius per alium bonum quam per se regit: et tamen stat quod nec ille alius sufficienter regat. - Nec illa positiva, scilicet, Sufficienter per alium regit, excusat ipsum a residentia. Quoniam licet per hoc sufficienter sit provisum episcopatui ex parte ecclesiae, non tamen sufficienter ex parte episcopi: quia non solum tenetur ad providendum ecclesiae, sed tenetur ad personaliter pascendum ecclesiam, ut monstratum est; in debitis autem personalibus non absolvitur debitor si per alium facit. Verbi gratia, sacerdos, si divinum officium faciat per aliquem devotum ac sanctum clericum pro se dici, sufficienter satisfacit illis pro quibus tenetur orare: sed non propterea excusatur a dicendo officium, quia est debitum personale. Et similiter accidit in proposito. - Unde, cum dicitur, Si residentia sub praecepto caderet, hoc esset ex necessitate finis, qui est salus animarum, conceditur: et dicitur quod salus animarum necessitat pastorem suum ad personale debitum, hoc est, personalem curam animarum. Et cum dicitur, Salus animarum potest procurari absque personali episcopi cura, Ergo non necessitat ipsum ad personalem curam: respondetur quod, quia in moralibus non attenditur possibile secundum potentiam logicam, hoc est, quod non implicat contradictoria, sed secundum potentiam moralem officiorum; constat autem ex Domini sententia quod mercenarii officium non se extendit ad id quod praecipuum est in pastore, scilicet amorem ovium suarum, non alienarum: —- et propterea dicitur quod, per se loquendo, salus animarum ita necessitat pastorem ad personalem curam quod regulariter non potest sine ipsius personali cura episcopi haberi: quamvis per accidens contingere forte hoc possit. Sed quod est per accidens, non variat naturam moralium vinculorum. Et propterea non excusatur episcopus a personali residentia, ex hoc quod per optimum vicarium providet ecclesiae.

Ad tertiam dicitur quod non consuetudo, sed abus est tot episcoporum non residentium, et sequentium curias, Et quia unusquisque praesumitur poenitens in fine vitae suae, quando cum sanctae Ecclesiae communione recedit; ideo nihil honoris non residentium tumulis Ecclesia adimit. Nec hoc videri debet durum ei qui illud Hieronymi considerat: Non omnes episcopi sunt episcopi.

XI. Ad secundum argumentum dicitur quod episcopus tenetur ad utrumque simul, scilicet residentiam et opus. Et cum instatur contra hoc ex parte magnitudinis dioecesis: respondetur quod nulla est adeo magna dioecesis cui non possit unus episcopus personaliter exhibere omnia quae sui sunt officii, si vere vult curam ovium suarum gerere.

Cum autem instatur ex parte illustris generis: respondetur quod nemo illustrior illo qui, Pontifex assistens futurorum bonorum, introivit semel in sancta, qui de seipso dicit: Filius hominis non venit ministrari, sed ministrare. Non acceptet vir illustris episcopatum, si non vult pasto- rale officium exercere. Sibi ipsi imputet illustris qui acceptavit episcopatum: et exequatur quod promisit. Servet Deo et Ecclesiae fidem. Turpem se recognoscat si nomen, potentiam, honorem ac divitias episcopi tenet in persona sua, officium autem alteri delegat: quoniam priora omnia suae data sunt personae ut habeat simul cum illis personale officium episcopi.

Cum his tamen stat quod persona episcopi, salva conScientiae puritate, ex rationabili causa abstineat ab aliquo proprio sibi actu, et per alium exerceat illum: puta quod praedicet per alium, ubi hoc magis expediens fuerit; exemplo Valerii, qui per Augustinum praedicabat, etc.

XII. In responsione ad tertium eiusdem articuli, diligenter adverte hos duos perfectionis status, scilicet episcopalem et religiosum, non se habere ut magis perfectum et minus perfectum, sic ut in maiore includatur minus: sed ut diversorum generum perfectiones. Et hinc provenit quod vota quaedam, puta castitatis et paupertatis, sunt de essentia status perfectionis unius, puta religiosi, et non sunt de essentia status alterius, scilicet episcopalis. - Hinc etiam oritur quod qui vovit se religiosum fore, si interim vocetur ad episcopatum, tenetur implere prius votum religionis profitendo religiosum statum: et deinde potest transire ad episcopatum. Hoc enim non esset opus si episcopalis status esset perfectior ut perfectio eiusdem generis, ut una religio est perfectior alia: sed transeundo ad episcopatum absque ingressu religionis, satisfecisset voto religionis; sicut qui vovit ingredi imperfectiorem religionem, facit satis suo voto ingrediendo perfectiorem religionem, ut infra patet.

Habent ergo se episcopalis et religiosus status ut duo perfectionis genera: nam ille est velut perfectionis universalis, iste perfectionis particularis; ille sicut sol, iste sicut margarita aut animal perfectum; ille naturae perfectivae aliorum, iste naturae sibi ipsi proficientis, etc.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo sexto eiusdem quaestionis, in responsione ad primum vide quod voluntaria paupertas in actu exercito, ut nunc nunc dictum est, nec ad perfectionem nec ad perfectionis statum exigitur, absolute loquendo: sed ad talem perfectionis statum, scilicet religiosum, exigitur. Unde Salvator noster dixit: Si vis perfectus esse, vende omnia quae habes: et non dixit: Si vis perfector esse, vende omnia quae habes. Per illa siquidem verba, Si vis perfectus esse, denotavit perfectionem singularis personae, quae ad statum religionis pertinet: et non denotavit perfectionem activam, quae ad statum episcopalem spectat. Et propterea fuerunt episcopi sanctissimi sine paupertatis voto.

II. In responsione ad secundum eiusdem articuli, adverte quod littera loquitur de proprio sive in particulari sive in communi, cum dicit non teneri viros perfectos ad observandum illa Evangelii mandata de non habendo proprios sumptus. Et probationes adducuntur de proprio in communi, quoad Paulum, Ambrosium et Augustinum.

III. In responsione ad tertium eiusdem articuli, nota quod Deus dupliciter potest fieri pars mea: uno modo, respectu alterius partis meae; alio modo, respectu alterius partis non meae. Et si primo modo Deus esset pars mea, esset compars alteri meae parti: puta gloriae, famae, delectationi, divitiis, vel alicui huiusmodi. Et fit Deo iniur dum amatur ut pars: quia minus amatur quam m, ut in littera dicitur. - Si vero secundo modo esset pars mea, tunc respectu mei esset totum, et haberet tantum rationem partis respectu partium alienarum. Verbi gratia: cum hereditas dividitur in multos, pars mea est totum quod ad me spectat; et esset pars respectu aliorum heredum. Ita in proposito in Deo et universo. Si Deus portio seu pars mea est, ipse totum bonum meum est: et vocatur pars respectu aliorum bonorum quae ab aliis a petuntur et quaeruntur. Unde iuxta sensum hunc scriptum est: Dominus pars hereditatis meae; et, Pars mea Deus; et, Portio mea Dominus, etc.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo septimo eiusdem quaestionis, sciendum est Iquoà inter bona episcopi propria et ecclesiastica differentia in tribus attenditur: primo, in titulo; secundo, in usu; tertio, in restitutione, Nam respectu propriorum habet episcopus titulum dominii: respectu ecclesiasticorum habet titulum dispensatoris, ut patet ex auctoritate Augustini in littera allata, quae habetur in Decretis, XII, qu. r

Differenter quoque convenit utrorumque usus. Nam in usu propriorum liber est: nec peccat nisi sicut laicos peccare contingit in usu rerum suarum, scilicet ex parte affectus inordinati, ut in littera dicitur. Respectu autem ecclesiasticorum non est liber, sed obligatus ad creditam sibi dispensationem fideliter exequendam. Et hinc oportet, ut in littera fit, distinguendo colligere, et colligendo distinguere, ex littera, quod tripliciter invenitur ecclesiastica bona commissa esse fidei episcopi. Primo, sunt bona quandoque communia, quae ex iure distincta inveniuntur in quatuor partes: prout antiquitus erant. Et tunc servanda est regula quae in littera ponitur, et habetur ex multis capitulis Decretorum, XII, qu. mr. Et, ut dicitur in littera, peccat mortaliter episcopus usurpando sibi aliquid portionum aliis debitarum. Et multo magis peccat si non solum ex iure, sed de facto distincta bona usurpat sibi; ut si praebendam canonici, aut portionem deputatam fabricae, aut bona hospitalium sibi usurparet. - Secundo, committitur episcopo dispensanda portio sua. Et respectu huius dicitur in littera quod in usu non peccat nisi sicut respectu propriorum, scilicet ex parte affectus. - Tertio, committitur quandoque episcopo dispensandus annuus reditus distinctus a praebendis clericorum et reditibus hospitalium: ut hodie communiter invenitur. Et tunc difficultates tam circa usum, quam circa restitutionem, tertio loco propositam, insurgunt.

Nam respectu propriorum, clarum est quod, etiam si ilis abutitur, non tenetur ad restitutionem. — Et per oppositum, respectu ecclesiasticorum tam communium quam distinctorum, si sibi aliquid usurpat, clarum est quod tenetur ad restitutionem. — De portione autem sua, si abutitur, non tenetur restituere, sicut nec cum abutitur propriis: quoniam simile est iudicium de utrisque.

II. Est ergo prima quaestio: An episcopus habens reditus suos distinctos a praebendis clericorum, teneatur ad dispensandum illos in reliquas portiones, puta unam pro fabrica et unam pro pauperibus: an suo relinquatur arbitrio dispensatio. - Secunda: An talis infidelis dispensator teneatur ad restitutionem.

Est autem primi dubii ratio quia, ex quo bona episcopi dispensationi commissa sunt indistincta a portionibus debitis pauperibus et fabricae, consequens videtur quod fidei episcopi relicta est distinctio reliquarum portionum: ac per hoc, teneatur ad istas distinctiones.

In oppositum autem est quia huiusmodi reditus videtur principaliter ordinatus ad sustentationem episcopi: et sicut praebendae clericorum successerunt portioni clericis debitae, ita hospitalia successerunt portioni pauperibus debitae, etc.

Secundi vero dubii ratio est quia Auctor in littera, quando bona commissa fidei episcopi sunt indistincta, nihil dicit de restitutione. Immo in Quolibeto VI, art. 12, dicit quod quando reditus principaliter ordinatur ad sustentationem ministrorum, .ut sunt praebendae clericorum, non tenetur abutens ad restitutionem. Constat autem quod reditus episcopi est sicut praebenda illius,

In oppositum autem est quod sequeretur quod meretrices et consanguinei ditati ab episcopis prodige consumentibus reditus suos, non possent cogi ad restituendum ecclesiae. Quod valde absurdum est.

III. Ad primam harum quaestionum dicitur distinguendo quod reditus episcopales aut sunt tenues, ita quod sufficiant pro subsidio episcopi; aut sunt mediocres, ita quod sufficiunt et parum abundant; aut sunt abundantes no- tabiliter supra id quod necessarium est ad sustentationem episcopi. Et si primo aut secundo modo se habent, cum constet quod principaliter ordinantur ad episcopi sustentationem, idem videtur de reditibus istis iudicium quod de praebendis clericorum: ita quod, quia quod, parum superabundat pro nihilo a iure computatur, ideo iura de distributione in tot reliquas partes, scilicet. pauperum et fabricae, non videntur habere locum in istis. Et propterea non obligantur tales episcopi ad huiusmodi distributionem.

Si autem reditus sunt pingues et abundantes, ita ut in sapientis animo cadere non possit quod sint episcopo assignati pro eius sustentatione, tunc tenetur episcopus duas quartas ad minus distribuere iuxta dictos canones, in pauperes et ecclesiae fabricam seu supellectilem, etc. Et ratio est quia ex hoc quod clerici habent seorsum suam portionem, non est subtracta a iure pauperibus portio illis debita ex iure, et similiter non est fabricae subtracta a iure portio illi ex iure debita: sed bona episcopalia remanent affecta tali iuris dispositione antiqua et sancta. lta quod quemadmodum, quando erant communia ecclesiastica bona his quatuor, scilicet episcopo, clero, pauperibus et fabricae, commissa erant episcopo cum. vinculo et bito talis duiribntionis; ita, excluso uno membro, scilicet clero, a tali communitate, quia iam habent proprias praebendas loco suae portionis, remanent bona episcopalia communia reliquis tribus; ita quod pauperibus remaneat debita quarta portio quae prius eis debebatur, et ecclesiae fabricae similiter sua quarta portio. - Videtur tamen quod, in casu necessitatis pauperum, posset portio ecclesiae fabricae non multum indigentis debita pro pauperibus dispensari. Et hoc videtur Augustinus servasse, qui fabricis vacare horrebat. Et principalis intentio iuris ad fabricas vivas refertur.

Nec obstat si dicatur quod iura illa sunt per co riam consuetudinem abrogata, sciente tanto ROREE NE mano Pontifice et non reprehendente. Quoniam non consuetudo, sed abusus est. Et similiter multa per patientiam tolerantur quae, si ad iudicium deducerentur, arguerentur.

Rursus, dato quod iura illa abrogata essent quoad id quod iuris est positivi, hoc est quoad quotam portione puta quartam: non tamen possunt abrogari quoad id quo. est iuris divini, hoc est, quod sint episcopi patres pauperui et templorum suorum reparatores quoad fabricam et supellectilem. Et propterea nulla ratione a fideli distributione pro subventione utrorumque excusantur: dato quod excusentur a quota, — Quod et sustineri posse videtur, et crediderim ego esse verum: quia iura illa ad statum antiquum Ecclesiae, in quo vivebant clerici in communi, direct respiciunt.

Et per haec responsio ad obiecta patet.

IV. Ad secundam quaestionem dicitur quod reditus, decimae et cetera episcopalia bona, dupliciter possunt iudicari: vel ut propria; vel ut communia. Si iudicantur quasi propria, ut praebendae clericorum, sic, quantumcumque pinguia sint, non tenetur ad restitutionem episcopus qualitercrumque illa consumens, et consequenter nec illi quibus prodige data sunt: sicut homo valde dives et abundans supra statum suum, si non det superflua quae ex necessitate praecepti tenetur pie exponere, sed prodige consumit, non tenetur ad restitutionem. Si autem iudicantur ut communia episcopo, pauperibus et ecclesiastico cultui, sic episcopus dissipans id quod debetur pauperibus et ecclesiastico cultui, tenetur ad restitutionem: sicut distributor communis boni in civitate tenetur ad restituendum illis quibus non dat sibi debita bona. Differentia igitur quoad restitutionis vinculum ex natura proprii vel communis boni pendet: natura siquidem proprii boni a restitutionis vinculo praeservat non dispensantem superflua ut tenetur dispensare; natura autem communis boni restitutionis vinculo stringit non distribuentem commune bo- num. quibus debet. Et propterea subtiliter perspiciendum est si reditus episcopi se habent ad ipsum quasi proprium bonum, vel ut commune,

Et, ut dictum est, si reditus episcopi tantus est ut rationabiliter appareat quod quasi pro sua praebenda sit suae commoditati addicta, tunc quasi propria bona censenda videntur: et consequenter non teneretur episcopus dispensator ad restitutionem. Et eadem. ratione, nec meretrices nec alii quibus donarentur, restituere tenerentur ecclesiae, de necessitate praecepti.

Si autem reditus episcopi tantus est ut rationabiliter appareat quod non quasi praebenda sibi respondeat, sed, quia pater est pauperum, igitur tanta bona suae sunt fidei commissa ut distribuenda: tunc ut communia bona censenda videntur; ita quod episcopus talis male dispensans, et illi ad quos haec perveniunt, tenentur ad restitutionem omnium illorum quae pauperibus vel ecclesiae debentur.

Rationabile autem videtur quod, si abundantes reditus ex ecclesiasticis decimis aut possessionibus et huiusmodi constant commissa sint episcopis ut patribus pauperum. Et dedecimis quidem, probatum est superius quod iniqua esset lex decimarum in novo Testamento, si, ultra honorabile stipendium ministrorum Dei habentis universale dominium, tanta rerum affluentia uni deputaretur, cum damno totius populi, nisi ut patri pauperum. Possessiones autem legatae aut donatae ecclesiae cathedrali in tanta abundantia, procul dubio credendum est quod ut patri pauperum episcopo creditae sint. Ideo enim episcopis datae sunt, quia oculata fide perspiciebatur eos esse patres pauperum: et haec videtur fuisse ratio tanti augmenti.

Si vero reditus magni debentur episcopo ex temporali dominio, quia scilicet episcopus, in eo quod episcopus, est dominus in temporalibus alicuius civitatis et oppidorum, et ex dominii temporalis reditibus dives est: alia videtur ratio. Quia oportet quod non solum ut episcopus, sed ut dominus expendat, tenendo exercitum pro defensione patriae, et habendo thesaurum, ne impugnetur. patria: ita quod tunc dexter oculus ad commune bonum patriae sibi creditae respicere debet, sinister autem ad pauperes. Quoniam temporale dominium datum est Ecclesiae principaliter ad Ecclesiae honorem, simul et auctoritatem; post honorem Dei, propter bonum commune ipsius dominii, sicut datum erat domino saeculari; et secundario ut exinde eleemosynae fiant pauperibus. Quocirca tales episcopi in illis solis casibus tenentur ad restitutionem in quibus domini saeculares tenerentur ad restitutionem.

V. Ad obiecta ergo in oppositum dicitur quod locus ab auctoritate negative infirmus est. Et forte ideo Auctor tacuit de restitutione, quia non est una et eadem semper ratio, quando bona sunt indistincta: quia quandoque se habent ut propria, et quandoque ut communia, ut patet ex dictis.

Ad id vero quod in Quolibetis dicitur, respondetur quod intelligitur quando reditus episcopi se habet ad ipsum ut praebenda, etiam pinguis: non autem quando tam notabilis est excessus ut non cadat in animo sapientis quod pro honorabili statu episcopi sint datae divitiae tantae.

Ad id vero quod de exactione a meretricibus, etc., oblicitur, patet responsio ex dictis.

VI. In eodem articulo septimo, in responsione ad primum, dubium occurrit circa illud: Non potest determinari quando sit ista necessitas quae obliget ad mortale peccatum. Quia constat ex superius in qu. xxxi dictis quod ista necessitas est determinata: scilicet, quando est extrema. Si ergo necessitas extrema est quae obligat ad peccatum mortale, quomodo nunc dicitur quod non potest determinari quando est ista necessitas?

Ad hoc dicitur dupliciter. Primo, quod verba litterae istius intelligenda sunt de necessitate extrema in particularibus. Unde subdit: sicut nec cetera particularia quae in humanis actibus considerantur. Superius autem necessitas determinata est in communi quod est extrema.

Secundo dicitur, et magis ad mentem auctoritatis Ambrosii, quod verba litterae istius intelliguntur in casu quo quis habet de superfluo naturae et personae, hoc est status, unde illud, cum possis et abundas: in quo casu, ut patet ex supra dictis, tenetur ex caritatis debito indigentibus illud erogare. Sed quanta tunc indigentia alicuius occurrere debeat ut obliget habentem superfluum ad dandum isti, non subest scientificae determinationi, sed relinquitur prudentiae, ad quam singularium iudicium spectat.

VII. In responsione ad secundum eiusdem articuli, nota alteram conditionem appositam respectu consanguineorum vel aliorum, scilicet, moderamen. Et exponitur penes quid attenditur huiusmodi moderatio: scilicet penes exclusionem indigentiae, et non penes appositionem divitiarum. Da ergo, Episcope, consanguineis, ut non indigeant: sed non ut divites fiant.

Dixi, alteram conditionem: quia altera iam dicta erat, scilicet quod non det de debitis aliis, sed de deputatis usui episcopi. Nam de debitis ecclesiae aut pauperibus non potest, nisi sicut uni alteri pauperi distribuendo, dare. Sed de suo deputatis usui, potest pro suo libito dare.

VIII. In responsione ad tertium, vide quod clericus seu episcopus, quantumcumque habeat patrimonialia, potest de. ecclesiastica praebenda vivere, nisi in articulo necessitatis, etc. In quo tamen etiam si peccaret vivendo de sua praebenda, non tenetur tamen ad restitutionem. Quia peccatum consisteret in abusu quo non subveniret aliis quando subveniendum est: libertas autem a restitutione consurgeret ex eo quod praebenda se habet ut proprium clerici vel episcopi bonum.

IX. In responsione ad quartum, videte, qui augendis ecclesiarum proventibus tam laudabiliter creditis vos vacare, tabescentibus pauperibus, et utinam non arescentibus: quoniam peccatis, iuxta Auctoris sententiam, tot pauperes puellas nobiles, tot pauperes cives, pupillos, orphanos viduasque posthabendo.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo octavo eiusdem quaestionis, dubia duo occurrunt de episcopis religiosis: alterum, de quibusdam regularibus actibus in speciali; alterum, de modo vinculi. Est igitur primo dubium: An religiosus factus episcopus teneatur ad habendum socium sui ordinis; et bibendum cum duabus manibus; et similibus. Et est ratio dubii quia haec non impediunt officium pontificale: et propterea videntur ad hoc teneri, — In oppositum autem est quia haec dissonare videntur ab episcopali dignitate.

Dubium deinde est: An subdatur vinculo praecepti vel censurae ecclesiasticae in institutis regulae posito. Verbi gratia: si in regula ieiunium feriae sextae statuitur sub praecepti aut censurae ecclesiasticae vinculo, an factus episcopus subiectus sit vinculo praecepti vel censurae illius, ita quod, si transgrediatur, peccet mortaliter vel sit excommunicatus. Et est ratio dubii quia hinc apparet quod subdatur huiusmodi vinculis. Quia ex quo subditur statuto, subditur etiam vinculo statuti: eiusdem siquidem rationis est quod aliquis subdatur statuto, et vinculo statuti, — ln oppositum autem est et quia non subditur poenis in statuto appositis, puta gravis vel gravioris culpae, et similium. Ét quia huiusmodi vincula derogare videntur episcopali dignitati ac perfectioni, etc.

II. Ad evidentiam horum, sciendum est quod distinctio trimembris regularium observantiarum in littera posita, scilicet quod quaedam sunt promoventes seu custodientes perfectionem pontificiam, quaedam impedientes, quaedam neutrae, sic accipienda est quod aliquae manifeste utilitatem afferunt perfectioni pontificali, ut castitas, paupertas, abstinentia, ieiunia moderata, abdicatio lineorum, et huiusmodi; — quaedam manifeste impediunt officium pontificale, ut silentium, solitudo, et universaliter quaecumque incompossibilia sunt cum pontificali officio, dignitate et auctoritate: nec solum haec, sed quaecumque communiter dissonent a pontificali dignitate, et appellatione impedientium intelliguntur; - quaedam vero, non communiter, sed in casu aliquo inveniuntur dissona, ratione vel loci vel officii vel societatis, etc.

Et ab impedientibus quidem et communiter dissonis absolvitur ipso iure. Et quia de horum numero est obligatio ad habendum socium collateralem, ideo non tenetur ad socium habendum secum ex suo ordine. Derogaret enim episcopali dignitati fratrem illi appropinquare ut socium: et derogat societatis rationi quod sequatur ut famulus, societas enim est relatio aequiparantiae. — Accedit ad haec quod episcopus, sicut ad aliam ecclesiam et ad aliud officium ecclesiasticum persolvendum transfertur, ita ad alterius generis societatem ipso facto translatus intelligitur: ac per hoc, absolutus a priori societate. Non enim duplici societate gravari debet: sicut nec duplici gravatur officio. Et quoniam quaecumque ad socialis vitae uniformitatem, aut depressionem actuum seu gestuum in personis religiosis spectant, dissonare videntur ab episcopali conversatione seu dignitate, seu auctoritate vel libertate: ideo ad nullum talium remanet obligatus. Et de eorum numero videntur huiusmodi observantiae, scilicet bibere sedendo aut cum duabus manibus, et similia. Sicut enim religiosus factus episcopus reviviscit quodammodo ad vitam civilem, dum, a iugo monasticae regulae absolutus, adire potest hereditatem, ut patet XVIII, qu. r, cap. Statutum; in a depressione actuum spectantium ad priorem statum absolutus videtur: ut absolutio a iugo monasticae regulae dicta in canone, non sit quasi frustra dicta; sed aliquid operatur ultra excusationem ab incompossibilibus, ad quae omnino constabat, utpote incompossibilia, episcopum non teneri.

Ab impedientibus vero in casu, non absolvi videtur episcopus ipso iure, sed in casu tantum, si qua sunt talia. Videntur namque haec esse illa de quibus in littera dicitur quod possunt episcopi secum dispensare sicut praelati religionum. Et haec sunt abstinentia a carnibus et ieiunia et huiusmodi, ad quae constat episcopum remanere obligatum, utpote foventia perfectionem vitae. Et ideo religiosus cui, secundum regularia instituta, inhibetur esus carnium, factus episcopus non potest feria sexta in die Natalis Domini vesci carnibus, sed peccat mortaliter hoc faciendo: quia beneficium canonis concedentis esum carnium in Natali Domini, non comprehendit ipsum, quia excipit eos qui regulari observantia sunt adstricti ad abstinentiam a carnibus.

III. Ad secundum vero dubium dicitur, salvo meliori iudicio, quod vincula praeceptorum et censurarum videntur inter dissona computanda: ita quod ipsi actus qui praecipiuntur aut sub censuris positi sunt, licet non dissonent sed consonent episcopali perfectioni ac dignitati, etc., ut ieiunare feria sexta et in Adventu, et huiusmodi; vinculum tamen praecepti aut censurae superadditum ab episcopali statu dissonat. Et ratio est quia episcopalis status se habet ad statum religiosum, ut in littera dicitur, sicut magistri status ad statum discipuli. Constat autem quod frequentia studii ad meditandum et lectioni vacandum ita convenit discipulo quod non minus convenit magistro: sed quoad huiusmodi assiduitatem ad meditandum et legendum sub praeceptis aut poenis si aliquis adstringatur, statui discipulorum convenit, non statui magistrorum. Et ideo, sicut religiosus factus episcopus absolutus est a vinculo praeceptorum et censurarum praelatorum religionis, qui sunt quasi paedagogi religiosorum in disciplina perfectionis; ita sunt absoluti a vinculo praeceptorum et censurarum regulae et statutorum. Quoniam regula est tanquam. praelatus inanimatus: sicut e contra praelatus est sicut lex animata.

Secus autem est de vinculo votorum castitatis, etc. Quoniam illa non ex superioris regulae aut hominis vinculo, sed ex propria promissione Deo facta vim suam retinent.

IV. Ad obiectorum ergo primum dicitur quod mutatio status efficit ut non sit respectu huius transeuntis de statu in statum eadem ratio de subiectione ad statutum, et ad vinculum statuti. Et haec responsio patet, quia, quantum ad vinculum suspensionis, constat ex iure communi quod episcopus non subiacet vinculo suspensionis nisi de epi- scopo fiat mentio. Mutatio ergo status efficit quod, respectu huiusmodi, non est eadem ratio de subiectione ad statutum, et ad vinculum superadditum in statuto. Quocirca, sicut de suspensionis vinculo ex iure scripto habemus casum decisum, ita de aliis vinculis ex iure naturalis rationis videtur simili modo casus decidendus, propter rationem allatam.

Ad alterum obiectum dicitur quod ratio non valet. Quia vincula sunt duplicia: quaedam ferentia secum executionem, ut sunt vincula praeceptorum et censurarum; quaedam vero non nisi mediante iudice habentia executionem, ut sunt vincula ad alias poenas ligantia. Et ad haec constat clarissime episcopum non obligari: quia non subiacet amplius praelatis religionum, per quos exequendae sunt huiusmodi poenae. Et si aliqua etiam vincula ad tales poenas essent deferentia secum executionem, non propterea ligarent episcopum: quia concernunt vel supponunt socialem convictum, a quo absolutum constat esse episcopum, ac per hoc, ab omnibus spectantibus et consequentibus ad illum. Et forte vincula omnium praeceptorum et censurarum in regula et statutis religiosorum interpretanda sunt, supposito consortio personarum: a quo episcopus est exemptus, ut patet. Nec maiorem habeo certitudinem quam dixerim.