Quaestio 10

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo primo quaestionis decimae dubium occurrit, et specialiter in materia primi argumenti. Videtur enim omnino quod infidelitas, idest nolle credere, non sit peccatum. Et ratio est quia fides non est necessaria ad bonum naturale, sed supernaturale tantum. Ex hoc enim arguitur sic. Nullus peccat nolendo bona quae sunt supra naturam suam, etiam oblata: nisi forte ratione contemptus, quia scilicet despicit offerentem vel oblata. Sed homo, salva Dei et donorum suorum supernaturalium reverentia, potest ea nolle, volendo stare in suis solis naturalibus. Ergo non peccat nolendo fidem suscipere. — Maior patet in civilibus. Nam rusticus nolens acceptare civilitatem, et civis nolens ascendere ad nobilitatem, et alii huiusmodi non peccant. — Minor est de se evidens. - Ergo.

Si dicatur quod quia homo est infirmus et per fidem sanatur, et ideo tenetur ad sanitatem; - vel, quia Deus praecipit fidem suscipi ab omnibus, iuxta illud, Qui non crediderit, condemnabitur, ideo peccatum est non suscipere fidem: - Contra primum dictum est quia secundum hoc nec homo in statu innocentiae nec angeli obligati fuissent ad fidem. Quod est falsum. -. Contra secundum est quia ratio praecepti vertitur in dubium. Apparet enim quod iniuste praecipiatur alicui: Aut ascendas supra gradum tuum, aut occideris. Cum universae iustitiae nostrae quasi pannus menstruatae, et misericordia Domini sit super omnia opera eius, si inique et crudeliter rex terrestris offerret civibus nobilitatem aut mortem, quomodo fas est dicere quod Deus misericordiarum offerat creaturis rationalibus fidem, cum reliquis supernaturalibus donis, cum tali praecepto: Aut hoc suscipite, aut mortem? Iustitia namque hoc potius exigere videtur: Aut haec suscipite, aut privati eritis felicitate supernaturali, vobisque imputabitur quidquid vobis ex hac refutatione deerit.

II. Ad hoc dicitur quod, quia praecepta dantur creaturis rationalibus secundum naturas, seu gradus naturae, quas habent; et creaturae rationales, supra gradus naturales, consummantur in participatione naturae divinae, ita quod sic institutae sunt: consequens est ut, quemadmodum iuste subduntur praeceptis spectantibus ad alios gradus, ita iuste subiacent praeceptis fidei, spei et caritatis, spectantibus ad gradum quo participant divinam naturam. — Et licet haec responsio apud doctos non egeat expositione, pro novitiis tamen declaratur.

In homine est in primis natura vegetativa; est natura sensitiva; est natura intellectiva; est demum participatio naturae divinae. Et sicut constitutio creaturarum in suis speciebus spectat ad primam rerum distributionem secun- dum divinae sapientiae rationem, ita constitutio creaturarum rationalium in suis naturalibus et in participatione divinae naturae ad primam rerum conditionem spectat; et tanto plus quanto superius, in qu. rt, art. 3, dictum est quod perfectio naturae inferioris confirmatur ex participatione superioris. Quia igitur in homine est pars vegetativa, ad quam spectat conservare individuum et speciem, oportuit hominem subiici praeceptis spectantibus ad generationem et cibum et potum. Et similiter quia in homine est pars sensitiva, ad. quam spectant passiones, oportet hominem subiici praeceptis ad iram, timorem et huiusmodi. Et similiter quia in eo est pars rationalis, in qua est voluntas, oportet ipsum subiici praeceptis spectantibus ad iustitiam vel iniustitiam. Et eadem ratione, quia constitutus est ut in ipso sit natura divina participative, ideo oportet ipsum subiici praeceptis fidei, spei et caritatis, ad huiusmodi participationem spectantibus. Et sicut non potest iure conqueri de Deo quod fecerit ipsum in gradu rationali, ita non potest iure conqueri quod constituerit ipsum in hoc quod sit particeps divinae naturae. Et quemadmodum, data iam natura rationali, non potest quis refutare praecepta spectantia ad illam; ita, data iam creaturae rationali hac participatione, non potest refutare praecepta ad illam pertinentia.

III. Et per haec patet clare responsio et solutio quaestionis. Nam non est simile quod affertur pro simili. Quia non praesupponitur quod rex possit homines constituere in gradibus sine ipsis hominibus, sicut potest Deus, qui creat nos sine nobis. Nec praesupponitur quod homines sint iam constituti in gradu nobilitatis, ut in proposito invenitur. Simile autem esset si, praesupposito quod iam essent cives in gradu nobilitatis, et refutare vellent praecepta regia spectantia ad nobiles. Creaturae namque rationales ab initio institutae sunt ut essent et viverent non solum secundum proprias naturas, sed secundum divinae naturae consortium: et propterea merito praeceptis supernaturalibus subiiciuntur; tenenturque ad maximas gratias Deo, qui eas tanti fecit ut tam excelso gradu constitueret. Propter quod non solum iustum est ut, non credendo, priventur bonis gratuitis; sed etiam ut damnentur, utpote nolentes vivere secundum constitutam eis divinitatis participationem a datore et distributore naturarum et graduum. Propter hos enim scriptum est: Homo, cum in honore esset, non intellexit: comparatus est iumentis insipientibus, dum in propriis naturae manet opponens se altissimae causae iudicio: et ideo similis factus est illis. - Nec excusantur a contemptu refutantes fidem: quia, nolunt subiici praeceptis quibus tenentur, ut iam declaratum est.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem quaestionis adverte quod, sicut P his quae sunt fidei constituit. statim hominem fidelem, ita in his quae constat spectare ad fidem dissentire statim constituit hominem infidelem. Dissentire autem contingit tripliciter. Primo, positive, sentiendo contrarium: ut si credat quis Deum non esse incarnatum.. Secundo, negative, non sentiendo quod constat teneri a fide. Et hoc dupliciter contingit: vel non. credendo simpliciter, ut si quis non credat Deum esse incarnatum; vel sub dubio vacillando, ut si quis dubitet Deum esse incarnatum. Et hoc habet latitudinem iuxta triplicem modum dubii, scilicet opinionis, suspicionis et neutralitatis. Quocumque autem dictorum modorum contingat dissentire voluntarie, idest cum consensu, peccatum est infidelitatis. Et haec notanda sune;a scrutatoribus conscientiarum.

In eodem articulo quaestio de subiecto peccati si moveatur, ad praecedentem Librum recurratur, ubi sunt fundamenta huius.

In responsione ad tertium in eodem articulo nota, pro habentibus visiones, ultima verba: cum incipit ad sua adducere, idest mala et falsa. Et memento quod appellatione malorum veniunt hoc in loco minus bona. Cum enim Spiritus Sanctus aemuletur charismata meliora, suadens aut ducens ad minus bona Spiritus Sanctus non est...

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio eiusdem quaestionis dubium quod esse potest, quomodo omne peccatum formaliter in aversione consistit, in praecedenti Libro solutum est, ubi dictum est quod peccatum, ut est in genere mali simpliciter, consistit in. aversione formaliter.

In eodem articulo dubium novitiorum occurrit, quomodo infidelitas ponitur gravissimum peccatum ex genere suo, et gravitas eius pensatur ex parte aversionis. Nam gravitas peccati ex genere suo, quae est gravitas substantialis eius, attenditur penes obiectum seu finem peccati utin qu. nxxur praecedentis Libri patet. Aversio autem in peccato dividitur contra obiectum.

Ad hoc breviter dicitur, ex praedicto loco, quod quia aversio consequitur conversionem ad obiectum, quanto obiectum ad quod fit conversio peius est, tanto aversio est maior: ac per hoc peccatum gravius ex genere est gravius secundum ayersionem. Et sic est in proposito. Nam infidelitas, quae consistit in dissensu contemnente veritatem primam, convertitur ad contrarium primae veritati: ac per hoc aversionem habet a prima veritate non solum secundum affectum, ut vitia moralia, sed secundum cognitionem, ut in littera dicitur. Et propterea eis omnibus gravius est.

II. In eodem articulo dubium ex duplici capite occurrit Circa illa verba: Nec potest esse quod quantum ad quid Deum cognoscat qui falsam opinionem de eo habet: quia id quod ipse opinatur non est Deus. Primo, quia falsa videntur. Quoniam infidelis, puta Iudaeus vel philosophus, refutans fidem Incarnationis, quantum ad aliquid. Deum cognoscit, puta quod est super omnia, actus purus, optimum omnium, prima causa, etc.: et hoc opinatum non assumpsisse carnem est Deus. - Et confirmatur. Quia aliter fidelitas et infidelitas non essent de eodem, scilicet Deo. Et semper esset aequivocatio inter fidelem et infidelem in disputando, etc.

Secundo, quia praesupponunt unum v— scilicet: quod omnis infidelitas erret circa Deum: cum contingat infidelem errare in aliis, puta quod Ismael non fuit filius AO et similibus.

III. Ad haec ordine retrogrado dicitur quod, quia obiectum fidei est Deus, et opposita sunt circa idem, infidelitas circa Deum est. Et quemadmodum quidquid sub fide comprehenditur intantum ad fidem pertinet inquantum ad Deum reducitur, ita quidquid ad infidelitatem spectat, ut sic, ad Deum reducitur. Qui enim negat Ismaelem esse filium Abrahae affirmat auctorem sacrae Scripturae, Spiritum Sanctum, esse mendacem: et simile est in aliis. Et propterea omnis infidelis false opinatur de Deo, ut in littera dicitur.

Ad primum autem dicitur quod aljud est loqui de infideli ut sic; et aliud de homine infideli aliam cognitionem habente. Non enim dicitur in littera quod homo infidelis nullam habet cognitionem de Deo, quod obiecta impugnant: sed dicitur quod per infidelitatem non cognoscitur Deus nec simpliciter nec secundum quid. Non simpliciter, quia falsa alicuius cognitio non est illius cognitio, sed error de illo: et propterea non facit appropinquare ad illud, sed elongari ab illo; ignorantia enim pravae dispositionis elongat ab eo quod sic ignoratur. Nec secundum quid, quia falsa enuntiatio, ut sic, affert oppositum subiecti, simpliciter vel secundum quid iuxta materiam necessariam vel contingentem. Cum enim dicitur, Socrates non est risibilis, per istam enuntiationem affertur non-Socrates: quia nonrisibile infert non-Socratem. Cum autem dicitur, Socrates currit, ipso sedente, affertur non-Socrates-nunc: quia affertur Socrates currens, qui non invenitur. Et sic in omni materia patet quod falsa enuntiatio, ut sic, nihil cognitionis largitur de subiecto, quia oppositum subiecti refert. - Et Si dicatur quod largitur saltem cognitionem incomplexam terminorum: - dicendum est quod huiusmodi cognitio non spectat ad falsam enuntiationem,, sed praesupponitur. Ft in proposito non spectat ad infidelitatem. Unde in littera non dicitur quod terminus apprehensus non est Deus: sed, quia id quod ipse opinatur non est Deus. Quod enim opinatur infidelis, ut sic, non est Deus, ut declaratum est.

Et per hoc. patet solutio obiectorum, Aequivocatio namque esset in proposito secundum terminos incomplexos qui supponuntur, si varie sumerentur. Sed non sic est in proposito. Aliud est enim dicere quod id quod supponitur incarnari vel non incarnari, est Deus: et aliud est dicere quod id quod affertur ex falsa fide incarnationis, non est Deus. Nam infertur Deus non incarnatus, qui non est Deus. Nihil ergo ex infidelitate, inquantum huiusmodi, cognoscitur de Deo, sed elongatio fit intellectus ab eo. Et ideo aversio maior est in ea quam in ceteris moralibus: quia affectum quidem a Deo, sed intellectum a creatis veritatibus avertunt, ut patet in virtutibus cardinalibus.

IV. In responsione ad tertium in eodem articulo nota quam gravia sint scelera Christianorum; ut cognoscentes gravitatem. peccatorum, faciamus iudicium et iustitiam de nobis condigne.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quarto eiusdem quaestionis dubium occurrit ex Gregorio de Arimino, in xxxviii dist. et reliquis usque ad xli II Sent., volente quod omnis actus infidelium simpliciter, qui nulla fide credunt Deum, est malus moraliter. Quia deest in omnibus circumstantia ultimi: finis; quia scilicet non fit recta intentione propter Deum ultimate; quia non cognoscunt Deum. ultimate. diligendum propter se et omnia alia propter ipsum.

Et confirmatur. Quia omnis intentio qua aliquid. aliud a Deo diligitur propter se est mala: quia nullum aliud a Deo est diligendum propter se, quia non est summe diligendum, - Et probatur haec ultima sequela, scilicet;. Non est summe diligendum, Ergo non est propter se diligen- dum. Quia propter se diligendum potest ultimate - diligi, ita quod multa possunt propter illud ultimate. diligi: ergo est summe diligendum. Ergo, a destructione consequentis, non est summe: ergo nec propter se diligendum.

Et confirmatur hoc. Quia qua ratione aliquid, puta actus virtutis est. propter se diligendus, pari ratione alia, puta honor et fama, quae sunt secundum se bona diligibilia quia praecise sunt talia. Et sic ultimate operari propter honorem. et gloriam. non esset peccatum: quod est. contta doctrinam Sanctorum.

Et confirmatur. Quia aliter in gentilibus fuissent verae virtutes: contra Augustinum.

II. Ad evidentiam horum considerandum est aliquid ex parte ordinis rerum; et aliquid ex parte nostri. Ex parte siquidem rerum apparet quod, sicut cum supremo agente stant inferiora agentia et multa prima agentia in genere hoc vel illo, ut patet in regnis et actibus; ita cum ultimo fine simpliciter totius universi stant multi ultimi fines in genere hoc et illo. Nec esse ultimum finem in hoc genere derogat ultimo fini simpliciter: nec aufert ab ultimo fine in genere ordinari ipsum ad ultimum finem simpliciter. Et quoniam in agentibus agens primum in aliquo genere, puta dux in exercitu, potest considerari dupliciter, primo ut est caput et primum movens in illo ordine, secundo ut est motum ab alio, scilicet a primo agente simpliciter; nec est una et eadem ratio ducis primo et secundo modo sumpti, quia non est eadem ratio moventis moti inquantum moventis et inquantum moti, ut patet: proportionaliter in finibus oportet dicere quod finis ultimus in genere habet duas rationes; unam quatenus est finis ultimus in illo genere, et ex hac habet, quatenus est finis, quod omnia illius generis sint propter ipsum, quatenus vero est ultimus in illo, quod ipse non sit propter aliud in illo genere; alteram quatenus ordinatur ad finem ultimum simpliciter, et ex hac habet quod propter aliud sit.

Ex parte autem nostri consideranda sunt tria. Primo, quod cognoscere Deum esse ultimum finem universi totius, propter se tantum diligendum et alia propter ipsum, naturali ratione absque omni fide patet: et ex XII Metaphys. habetur. Cum enim pars naturaliter sit propter totum, et totum propter Deum, "ut ibi ostenditur; consequens est quod naturali ordine patet quod homo seipsum propter Deum ut ultimum: finem amet, ac per hoc reliqua. quae amat propter seipsum. - Secundo, quod diligere sic Deum contingit dupliciter, scilicet implicite et explicite: explicite quidem, cum ad hoc homo dirigit intentionem suam; implicite autem, cum se habet secundum affectum ad res ut sunt. Ex eo enim quod res sunt recte ordinatae, et ad Deum mediante universo, affectus tendens in res ut sunt in gradibus suis constitutae tendit in eas implicite ut sunt propter universum, et ultimate propter Deum. - Tertio, ad diligendum Deum explicite ut finem naturae seu universi homo non tenetur semper, cum sit affirmativum: nec statim, quia non prius tenetur ad explicite diligendum quam ad explicite cognoscendum, constat autem quod. post multum temporis advenit homini haec cognitio, naturaliter loquendo. Ad implicite autem diligendum Deum ut finem naturae tenetur homo statim: et si non semper actualiter, | quia est affirmativum, tenetur tamen, quando operatur, semper virtualiter; alioquin peccat venialiter vel: mortaliter, defectu debitae circumstantiae ultimi finis.

III. Ex his autem facile satisfit obiectis. Nam prima ratio nihil valet. Nam simpliciter infideles et possunt per philosophiam nosse Deum esse finem universi: et, si nescirent, sufficit ad evitandum peccatum in multis suis actibus diligere et intendere Deum implicite, habendo se quandoque ad res ut sunt; quamvis hoc non sufficiat ad salutem aeternam, nec ad evitandum omnia peccata.

Ad secundum autem dicitur falsum esse quod nihil aliud a Deo est diligibile propter se. Actus enim virtutum speculativarum sunt diligibiles propter se. - Et ad probationem, quod nihil aliud a Deo est summe diligibile, respondetur quod sicut aliquid habet rationem ultimi finis, ita habet rationem summe diligibilis. Quod enim est finis ultimus simpliciter, est diligibile summe simpliciter: quod autem est finis ultimus in genere, est diligibille summe in genere. Unde, exempli gratia, perfectio partis intellectivae, quae propter seipsam appetibilis est, summe: appetitur in genere tali, puta formalium perfectionum:. et propter ipsam reliqua eius generis appetuntur. Nec hoc est constituere ipsam finem ultimum simpliciter, sed in genere. Et per hoc patet responsio ad confirmationem de fama et honore. Quia non est par ratio de omnibus bonis. Quia quaedam sunt ultima in aliquo genere, et quaedam non; et quaedam sunt bona quia ipsa sunt bona, quaedam sunt solum bona quia utilia: sicut quaedam sunt agentia prima, quaedam non, et quaedam sunt agentia et quaedam in- strumenta agentium. Honor etcetera huiusmodi inter minima bona sunt: et tamen in suo. genere summe amare summum eorum nullum malum est. Sed ubi decepti videntur isti est hoc, quod non vident quod appetere, verbi gratia, scire philosophiam, quia est perfectio intellectus, et nihil cogitando tam. ante. quam tunc, est appetere bonum, puta. intellectum. perfectum; sic propter se explicite quod tamen est appetere idem propter aliud, puta universum et Deum, implicite, quia appetitus tendit ad rem illam ut est. Tendit enim ad illam propter se, et ita est: sed non excludit appetitus ordinem eiusdem ad aliud, quamvis nec includat eundem explicite. Nec ad hoc tenetur semper quando hoc appetit. Et simile est de aliis.

Unde in gentilibus, quamvis non fuerint verae virtutes, quae sunt dispositiones perfecti ad optimum simpliciter; actus tamen virtuosi, qui sunt dispositiones ad optimum in genere, idest felicitatem naturalem, esse, nihil negando de Augustino, potuerunt.

IV. In eodem quarto articulo dubium adiunctum occurrit, an vendentes infidelibus ea quibus utuntur ad infidelis cultus ritum servandum peccent. Et est ratio dubii pro parte affirmativa, quia sunt digni morte non solum qui faciunt, sed etiam qui consentiunt facientibus. Constat autem quod cooperantes ad aliquid illi consentiunt. Cooperari autem vendentes opportuna ad illud, quando sunt conscii intenti usus, patet ex eo quod illicitum iudicatur vendere ballistas et alia huiusmodi tempore belli iniusti, vendere taxillos et alia huiusmodi his qui abutentur eis.

Pro parte: autem negativa, quia vendens aliquid, ut sic, non communicat cum emptore in futuro usu, sed solum in contractu venditionis et emptionis. Ac per hoc, si vendit iusto pretio, etc., iuste transfert dominium illius rei in illum: De usu autem relinquit illi curam, postquam erit translatum dominium.

V. Ad:hoc dicitur quod vendere pertinentia ad ritum infidelium contingit tripliciter. Primo, ea quorum usus ad nihil est nisi ad infidelitatem: ut sunt idola, stolae sacerdotales et huiusmodi. Et hoc constat esse illicitum, ut inferius in qu. crx, art. 2, ad 4, dicitur. - Secundo, ea quorum usus commmuunis est ad bonum et malum: ut res naturales, puta. animalia, fructus, flores et huiusmodi;. et artificiales, ut. vestes communes et alia huiusmodi. Et hoc contingit tripliciter. Vel vendendo ad hunc effectum, ut scilicet habeant opportuna ad cultum suum. Et hoc etiam constat esse illicitum: quoniam hoc est cooperari instrumenta praebendo ad peccandum. - Vel nesciendo. quod infideles ementes utantur istis in suis sacris. Et hoc nullum peccatum de se continet; cum etiam ignorantia illa sit eorum quae fidelis non tenetur scire. — Vel sciendo quod infideles emunt ista pro suis sacris: et in hoc casu tota difficultas consistit. Si tamen diligenter consideretur quod, vendendo ista communia cumscientia et sine intentione usus mali futuri ex parte rei venditae, non dat directe occasionem peccandi, ut in primo casu, quia res talis non est principaliter ad usum malum, sed indifferens; et ex parte voluntatis non est consensus ad hoc ut iste habeat opportuna ad sacra sua, ut in secundo casu accidit, sed sola scientia futuri usus mali intervenit: apparebit quod malus usus qui sequetur. non est respectu sic vendentis voluntarius, ita ut sibi imputetur; ac per hoc, non est peccatum,

Manifestatur autem hoc ex distinctione voluntarii, directe scilicet aut indirecte. Constat namque quod talis usus non est voluntarius directe: cum non sit a voluntate vendentis directe, ut patet. Quod autem non sit indirecte voluntarius, quia scilicet in potestate voluntatis vendentis est non vendere, ex quo evitabitur malus usus illius rei, hinc patet quod venditor rei habentis usum indifferentem, per se loquendo, non tenetur cavere de usu futuro: alioquin oporteret venditores rerum sollicitari circa hoc, quod est fatuum. Per accidens autem, puta quia sunt conscii futuri mali usus penes istum emptorem, non tenetur nisi pro quanto potest et debet cavere ne ille in aliis usus fiat: haec enim est natura voluntarii indirecte, quod scilicet possit et debeat voluntas velle. Constat autem quod, licet venditor in casu nostro cavere possit, non tamen debet: quia non tenetur impedire eos a sacris suis.

Apparet autem. hanc determinationem esse veram, quia ex ea solvuntur difficultates accidentes in huiusmodi, scilicet de vendentibus ballistas tempore belli iniusti. In his enim venditor non solum potest, sed tenetur, quantum in se est, | impedire bellum iniustum: multo magis quam particularem | oppressionem pauperis. Et propterea isti non excusantur: sicut nec vendentes venenum conscii de malo usu futuro. Sicut enim tenetur quis auferre gladium de manu furiosi, ita tenetur ad impediendum huiusmodi: et tanto magis quanto sola negatione venditionis hoc possunt. De venditoribus autem taxillorum et aliorum huiusmodi in suo loco inferius erit sermo.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quinto dubium occurrit de duplici ordine speLens diversorum vitiorum, an in utroque ordine sit vera diversitas specifica. Nam si distinguantur specie vitia secundum diversitatem requisitorum ad virtutem, non sufficienter determinatum est superius de diversitate specifica vitiorum et virtutum ex obiectis. Nec possent discerni species peccatorum nisi singulariter individua cernerentur, - Si autem non sunt verae species, male dicitur quod infinita uni opponuntur, etc.: constat enim quod de pluralitate specifica est sermo.

Ad hoc dicitur quod peccatum, ut praedictum fuit, est in duplici genere, scilicet mali simpliciter et mali moralis; et propterea species eius dupliciter assignantur. Nam prout est in genere mali moralis, assignantur ei species determinatae et certae: et hae sunt quae in littera dicuntur attendi penes diversam habitudinem ad virtutem. Prout autem. sunt in genere mali simpliciter, assignantur ei species, infinitae; et hae sunt quae in littera dicuntur attendi penes corruptionem. requisitorum ad virtutem. Et quoniam species in genere mali simpliciter non sunt species, sed privationes specierum, sicut malum ipsum est privatio generis, puta boni moralis; ideo species vitiorum secundum corruptionem. requisitorum non sunt vere et proprie species vitiorum simpliciter, sed secundum quid, idest in tali ordine. Illae autem quae determinatae sunt simpliciter sunt species vitiorum. Et propterea sufficienter superius determiunatum est de specifica diversitate: et ad discretionem peccatorum. sufficit illas certas species nosse.

Hanc autem esse mentem Auctoris in littera ex eo patet quod distinctionem factam in corpore articuli de duplici diversitate vitiorum ad distinctionem factam in responsione ad primum de duplici formali constat pertinere. Nam omnis disunctio specifica penes formale attenditur: ac per hoc duplex ordo diversitatis specificae ipsius vitii penes duplex formale in peccato attendi debet. Ac per hoc certae species vitiorum ex parte obiecti, infinitae autem ex parte recessus, ponendae sunt. Et ad hoc explicandum, in corpore articuli, tractando de diversitate vitii infinita, duo dicuntur. Primo, ly ut a rectitudine virtutis recedatur: ubi ostendit quod infinitas ista consistit in recessu a bono, ex qua parte peccata non habent veram speciem. Secundo, testimonium Pythagoricorum, qui de malo simpliciter loquuntur.

Et confirmatur hoc ex praecedenti Libro, ubi didicimus quod corruptio quorumcumque requisitorum ad virtutem ad idem vitium spectat ad quod spectat obiectum: ut in qu. Lxxi, art. ult, patet. Ubi etiam, im resp. ad r, patet quod species penes corruptionem requisitorum sunt species mali simpliciter, et non species peccatorum.

II. In eodem quinto articulo dubium occurrit de speCiebus determinatis infidelitatis. Tum quia differentia assignata penes fidem susceptam vel non, videtur per accidens seu materialis. Reniti enim temperantiae vel iustitiae habitae vel non habitae eiusdem rationis est. Et per idem aliquis expellit a se susceptum per quod resistit suscipiendo: ut patet in naturalibus, aqua enim per frigiditatem resistit primo calido et deinde susceptum repellit; et in moralibus, avarus enim per tenacitatem resistit expensis suasis et per eandem poenitet expendisse. - Tum quia distinctio specifica infidelitatis debet penes obiectorum diversitatem assignari. Hic autem assignatur penes diversam habitudinem ad oppositam virtutem.

Ad hoc dicitur quod diversitas specierum infidelitatis enumeratarum in littera penes obiectum attenditur. Quod sic patet. Cum actus fidei proprius sit assentire sententiae verae etc.; infidelitatis autem dissentire contrarie, idest senure contrariam sententiam, et propterea infidelitas contrarie opponatur fidei: consequens est ut species infidelitatis omnes in contrariam sententiam ferantur diversimode. Et quia tam fides quam infidelitas fit circa intellectum motum a voluntate, ideo non secundum varietatem contrariae sententiae absolute, sed secundum quod diversimode variatur voluntarie sentire contrariam sententiam, species infidelitatis sumuntur. Sunt in huiusmodi dissensu velut duo extrema voluntarie sentire contrarium absolute, et voluntarie sentire contrarium promissae et professae sententiae: et inter haec mediat voluntarie sentire contrarium quodammodo promissae et professae sententiae. Et primum quidem constituit infidelitatem paganorum; secundum, haereticorum; tertium, Iudaeorum. Et haec distinctio fit in littera: ut patet intuenti responsionem ad primum, in qua diversitas specierum infidelitatis dicitur ex hoc quod ad diversas falsas sententias convertuntur modo exposito, qui ex sequenti articulo auctoritatem habet.

Ad primam ergo obiectionem dicitur quod in aequivoco laboramus. Nam argumentum loquitur de suscipere vel non. suscipere absolute formam aliquam. Littera autem loquitur de susceptione professiva: haec autem variat speciem moris, ut patet. '

Ad secundam autem. dicitur quod sermones. doctrinales frequenter fiunt a notioribus: et propterea Auctor manifestam. habitudinem. ad virtutem assignavit pro differentia, non false, ab effectibus differentias assignans. Nam ad diversitatem sententiarum professae vel non professae, absolute vel quodammodo, sequitur diversa illa habitudo ad virtutem: sicut ad obiectum excedens vel diminutum sequitur diversa habitudo vitiorum ad virtutem. - Quamvis haec quae dicuntur de virtutibus et vitiis possint obiective intelligi: sicut fides accipitur pro re credita.

III. In eodem quinto articulo dubium est de differentiae specificae ratione assignata in littera inter haeresim et perfidiam Iudaicam, quia haeretici renituntur fidei susceptae in manifestatione veritatis, ludaei autem fidei susceptae in figura. Cum enim figura ut sic et figurata veritas ad eandem fidem spectent, et non differant nisi sicut implicitum et explicitum; consequens est quod reniti contra figuram, et contra figuratum manifestatum, non differunt nisi sicut reniti contra aliquid explicite vel implicite. Sed hoc non variat speciem moris: quia eiusdem rationis est laedere semina et segetes, quae implicite erant in seminibus; et contradicere principiis et conclusionibus, quae implicite sunt in eis; licet differentia sit secundum magis et minus. Non ergo est bona ratio distinctionis specificae assignata in littera.

Ad evidentiam huius scito quod differentia secundum explicituní et implicitum potest ad diversa referri. Et si referatur ad id quod dicitur explicite vel implicite esse, certum est quod non variant eius speciem, sicut nec actus et potentia: eiusdem enim speciei est homo in potentia et homo in actu; et similiter veritas una et eadem implicita et explicita. Si vero referatur ad ipsos modos, seu res tales modos sibi vindicantes, sic variatur species: ut patet de principiis et conclusionibus et habitibus eorum, et in naturalibus de grani herba et ipso grano. Propterea, licet Evangelium manifestatum et obumbratum sit unum et idem secundum speciem, ipsum tamen secundum se et illius figura specie differunt. Et licet fides antiquorum et nostra sit eiusdem speciei, propter unitatem obiecti; infidelitas tamen opposita fidei explicitae Evangelii, et fidei implicitae eiusdem, sunt diversarum rationum. Quia, ut in littera dicitur in responsione ad primum, aliter utitur fides, et aliter infidelitas, illo: uno obiecto fidei: nam fides convertitur ad illud, infidelitas avertitur ab illo. Et ideo illa recipit merito inde unitatem: haec non, sed ex ipsis diversis sententiis contrariis figurae et veritati apertae, ad quas infidelitas convertitur. Iam enim ostensum est quod sunt diversarum rationum.

Et ad obiecta in oppositum dicitur quod figura ut sic et figuratum sunt eiusdem rationis referendo ad rem figuratam: non autem ad modos habendi, propter quos diversimode ferimur in violationem utriusque professionis, sicut in extremum et medium, ut declaratum est. — Nec obstat exemplum de seminibus. Quia licet herbae et granum specie distinguantur, in ordine tamen ad damnum laesi non distinguuntur nisi secundum magis et minus: et secundum talem ordinem considerantur in moralibus. - Negare autem principia et conclusiones falsum est quod sint eiusdem rationis: quoniam distinguuntur negationes penes: affirmationes.

IV. In eodem quinto articulo dubium occurrit, an praeter has tres species infidelitatis sint aliae species. Et ratio dubii ex littera est. Tum quia dicitur quod in generali possunt hae tres species assignari: dicendo im generali, a speciebus specialissimis se praeservasse videtur. — Tum quia: infidelitas gentilium in littera sequentis articuli dicitur fidem Evangelii nullo modo suscepisse. Ex quo arguitur quod infidelitas sectae Mahumeti, quia Evangelii fidem suscipere profitetur, quamvis illud pervertat, sub nulla barum specierum contineatur: ac per hoc detur alia species infidelitatis praeter istas.

Ad hoc breviter dicitur quod, quia nulla apparet latitudo ex parte obiecti nisi quae dicta est, et quae secundum multiplicationem sententiarum contrariarum fidei fit, et utraque in littera tangitur; et penes primam non plures quam tres differentiae formales assignatae appareant, cum in nullo appareat latitudo nisi materialis (sentire enim contrarium Evangelii professi unum formale est, et sic de aliis); penes secundam autem infinitae species constituantur, quae non sunt tam species quam privationes diversarum sententiarum secundum speciem requisitarum ad integritatem fidei: idcirco praeter praedictas tres species simpliciter, et infinitas in genere mali, nullas alias video.

Ad primum ergo in oppositum dicitur quod ly in ge- nerali non dicitur ad praeservandum se. a specialissimis, quia liber iste de specialissimis est: sed ad denotandum modum diversum in his speciebus et in aliis quae attenduntur penes corruptionem requisitorum. Nam istae assignantur penes sententias fidem corrumpentes in speciali: alia enim species mali est negare Verbum caro factum est, et alia Natus ex Maria Virgine, et sic de aliis; sicut specie distinguuntur ipsae sententiae quae negantur. Illae autem ad sententias in specie non descendunt, sed in generali sententiam fidei contrariam attendentes, penes professum. vel.non, professum esse, ut declaratum est, distinguuntur. Et hoc insinuat ly in generali.

Ad secundam autem obiectionem dicitur quod non dicitur professus Evangelium nisi qui Evangelium simpliciter profitetur. Quod non fit nisi baptismus in fide Ecclesiae suscipiatur. Et propterea Mahumeti, qui illud tantum quod dux eorum de Evangelio et de lege Moysi voluit suscipiunt, et neutrum simpliciter profitentur, sub infidelitate paganorum comprehenduntur, nulloque modo supra dictorum, scilicet explicite vel in figura, suscepisse Evangelium dicuntur in littera. Soli enim duo modi constituunt diversitatem formalem suscipiendi qui soli constituunt aliquam veram professionem fidei.:

V. In eodem articulo quinto, in responsione ad primum, nota quod illa verba quae dicuntur ibi de diversitate vitiorum oppositorum caritati uni et eidem virtuti, secundum conversionem ad diversa bona temporalia, et iterum secundum diversas habitudines inordinatas ad Deum, licet forte exponi possint multipliciter, secundum tamen planum litterae sensum monstrant duos modos multiplicandi illa vitia. Et iuxta secundum modum constituuntur odium Dei et acedia; iuxta primum vero reliqua vitia, scilicet invidia, discordia, contentio, schisma, etc.; de quibus in tractatu de. caritate erit specialis sermo inferius. aA

In eodem quinto articulo nota utramque solutionem in responsione ad tertium, Nam prima deservit speciebus de-. terminatis infidelitatis, in quarum qualibet contingit multos esse errores in ordine ad unum primum obiectum, a quo infidelitas illa sumit speciem: sicut e converso in fide contingit esse multas veritates. Secunda autem deservit speciebus infinitis infidelitatis. Quamvis contingat etiam eundem simul pluribus determinatis speciebus infidelitatis irretiri: - ut, si de Christiano fiat Iudaeus, reus erit haeresis ratione fidei Evangelicae post eius professionem. negatae, et perfidiae Tudaicae ratione professionis Iudaicae corrumpentis figuram Evangelii.

Et sufficiant haec etiam pro sexto articulo.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo septimo eiusdem quaestionis duo occurrunt dubia: alterum ex parte disputantium; alterum ex parte audientium. Ex parte quidem disputantium, quia praeter legem allegatam in littera, quae habetur in lege Nemo, Cod., De Summa Trin., post beatum Thomam iura nova emanarunt prohibentia laicis, sub poena excommunicationis, disputare de fide tam publice quam privatim: ut patet Extra, de Haeret., in Sexto, cap. Quicumque. Et tamen saepe videmus doctos laicos in publicis disputationibus respondere et arguere in multis materiis fidei.

Ex parte vero audientium, quia continue videmus religiosos disputare in capitulis generalibus coram vulgaribus de multis materiis fidei. Et hoc in locis ubi simplices non sunt sollicitati ab infidelibus. Et tamen in littera dicitur hoc esse periculosum.

II. Ad evidentiam huius materiae sciendum est quod diversitas sententiarum in ratione disputationis clausa potest referri ad ipsam disputationem; et ad personas disputantes, Et quod referatur ad ipsum actum disputandi est de ratione disputationis, sic quod aliter non esset disputatio: nisi enim propositiones essent contra conclusionem, non esset disputatio. Sed quod referatur ad disputantes personas, hoc non est de ratione omnis disputationis: ut patet in disputatione gratia exercitii, ubi non est diversa opinio disputantium, - Rursus, quia disputare de aliqua re est diversa proferre argumenta de illa re, illud solum est formaliter disputare de aliqua re quod intendit diversitatem rationum de illa re. Ac per hoc ille solus dicitur proprie et formaliter disputare de fide qui intendit afferre contrariam rationem de fide pro vel contra. Quando vero aliquis affert rationem aliquam contra fidem non propterea, sed gratia exercitii, non disputat de fide nisi materialiter: sicut qui profert verba detractoria non ut detrahat, non detrahit nisi materialiter.

III. Ex his autem dicitur in proposito quod, quia verba formaliter intelligenda sunt, et poenae non sunt extendendae; quod iura non prohibent disputationem de fide laicae personae nisi formaliter intellectam. Haec autem contingit quando vel defendenda fides, vel confundendus error contrarius, vel dubium de fide occurrit. Sic enim disputare de fide illicitum est laicis, prohibente iure. Et ratio iuris est quia leges feruntur secundum id quod est in pluribus: communiter autem laici non sunt docti in fide adeo ut sint theologi sufficientes ad hoc. Unde posset licite contra hanc legem disputari a laico docto, quando casus esset ut non secundum verba, sed intentionem legis, agendum esset: prout in communi de huiusmodi interpretatione legum praedictum est. — Et per hoc patet solutio primi dubii. Nam huiusmodi laici disputant de fide materialitef tantum, et gratia exercitii, vel potius honoris. Et propterea a nullo praelato reprehenduntur, servata modestia conclusionum, et arguendi modo in materia fidei.

IV. Ad secundum autem potest primo dici quod Auctor loquitur de disputatione formaliter, vel saltem cum infidelibus, ubi non est sola diversitas in argumentis, sed in mentibus. Et propterea dicit quod non expedit ut audiant fideles verba infidelium disputantium contra fidem.

Quia tamen hoc non solum propter auctoritatem litterae huius, sed absolute habet difficultatem, propter periculum audientium, dum etiam fideles disputant rationes infidelium afferentes; ideo dicitur quod in hac re discretione opus est et prudentia, ut disputantes, considerata qualitate vulgi et nobilium seu principum, talia gratia honoris et exercitii disputent in quibus non sit periculum ducendi eos in vacillationem. Et propterea, nisi sint bene in philosophia exercitati, et adversariorum rationes et auctoritates optime discusserint, ita ut plene audientibus satisfacere sciant, abstinere debent a disputando de materiis pulsantibus animos, ut de immortalitate animae, de creatione mundi, de novitate eius, et huiusmodi. Contingit enim quandoque magis apparere, percipi, satisfacere et movere argumenta falsa quam solutiones eorum. In quo etiam praedicantes aliquando errant.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo octavo eiusdem quaestionis dubium occurrit ex Scoto, in Quarto, dist. rv, qu. ult, credente quod religiose fieret si infideles cogerentur a principibus minis et terroribus ad fidem. Tum quia in Concilio Toletano, ut habetur xLv dist., can. De Judaeis, commendat Sisebutum principem, vocans eum religiosissimum in coactione ad Christianitatem. Approbat ergo eum synodus tanquam religiosum in hoc.- Tum quia, dato quod ficte converterentur, maius malum est infidelibus posse libere legem suam illicitam servare quam non posse eam impune servare. Ac per hoc, cogendo eos ad fidem, fiet minus malum. - Tum quia saltem filii eorum, si bene educarentur, in tertia et quarta progenie essent vere fideles.

II. Ad evidentiam huius, quia videtur habere sequaces, sciendum est quod, cum timor minuat rationem voluntarii, adeo ut ea quae ex timore fiunt, licet sint simpliciter voluntaria, sunt quodammodo involuntaria, et mixta vocentur etsint; et apud theologos, quae ex timore servili fiunt absque caritate fiant; et apud morales dicatur quod oderunt peccare mali formidine poenae: consequens est ut coactio principum minis et terroribus ad susceptionem fidei non ad voluntariam omnino, sed serviliter voluntariam terminetur; ac per hoc ad sacrilegium. — Et tenet haec sequela, quia suscipere sacramenta fidei serviliter est contumeliam inferre sacramentis. - Prima autem sequela patet ex communi hominum ratione. Rationabile quippe est, et ut in pluribus, quod minis et terroribus principum coacti, sacramenta fidei suscipientes, serviliter suscipiant: licet aliquis forte de necessitate faceret virtutem. Sed in humanis attendendum est quod ut in pluribus invenitur. Religioni igitur adversatur cogere infideles omnino extraneos ab Ecclesia ad fidem: quia adversatur voluntario requisito ad sacramenta fidei.

Ultra hoc quod adversatur ipsi actui fidei qui est credere, de cuius ratione est voluntarium, ut in littera dicitur. Quod sic intellige. Medium debet esse consonum et proportionatum fini. Sed credere est de genere voluntarii: et compulsio per metum, etc., est via ad involuntarium. Ergo. - Patet minor: quia id quod metu fit, quantum habet de metu tantum habet de involuntario. In cuius signum, si nihil metus adesset, nihil involuntarii hic pateretur.

III. Ad primum autem Scoti dicitur quod sententia synodi duo continet: scilicet laudem principis, et prohibitionem facti. Et ex secundo patet quod. non approbat factum. Ac per hoc insinuat quod laudatur princeps de intentione: multa enim mala intentione bona fiunt.

Ad secundum vero dicitur quod maius malum videtur infideliter vivere occulte post suscepta fidei sacramenta quam libere infideliter vivere: quia evitatur contumelia sacramentorum. - Et nihilominus ad hoc, et tertium, unica responsione dicitur quod zon sunt facienda mala ut veniant bona, ut dicitur ad Rom. m: et multo minus ut eveniat minus malum. Unde non est tanta inferenda contumelia sacramentis ut filii in tertia et quarta progenie salventur. Quamvis de facto timendum esset probabiliter de opposito: quia patres ficti in fide similes sibi filios nutrirent; naturale siquidem hoc est.

IV. In eodem articulo octavo considera diligenter causam iustam belli contra infideles, et compulsionis eorum: ne scilicet fidem Iesu. Christi impediant aliquo trium modorum: scilicet vel blasphemiis, puta dicendo mala de Christo Iesu aut Sanctis eius aut Ecclesia eius; vel persuasionibus inducendo nostros ad infidelitatem; vel- persecutionibus, sive in communi, ut quotidie videmus Turcas invadere Christiani nominis gentes, vel in particulari, si Christianos aut praedicatores fidei occidant. Et fabrica super illam quoniam ad impedimenta fidei spectat quod non sufferunt in terris suis praedicationem publicam fidei, quod praemiant abnegantes Christum et accedentes ad eorum fidem, et alia huiusmodi. Ex hac quippe radice multae quaestiones solvuntur.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo nono eiusdem quaestionis adverte distinctionem de iudicio spirituali vel temporali circa infideles. Et scito quod non est sermo de spirituali vel temporali quoad culpam, sed quoad poenam. Nam pro culpis spiritualibus puniri possunt: ut in sequenti articulo de infidelitatis pu- | nitione dicitur. Et dictum est in praecedenti quod pro blasphemiis et dissuasionibus et impedimentis fidei possint compelli, etc. Sed poenae spirituales in infidelibus qui omnino foris sunt, utpote nec fores Ecclesiae per baptis- mum ingressi, non exercentur; sed temporales. Et licet Ecclesia, ut inferius dicitur, possit punire temporaliter etiam infideles qui non delinquunt commorando inter fideles, ut patet ex dictis, quod scilicet propter impedimenta fidei possunt infideles compelli et debellari; non tamen excepto belli iudicio facit hoc, nisi in casu in littera exposito, scilicet cum delinquunt commorantes inter fideles. Et propterea haec verba Auctor dixit in corpore et in responsione ad secundum.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo decimo eiusdem quaestionis nota, primo, statuta Ecclesiae in littera allegata haberi Extra, de ludaeis, capitulis Cum sit, Ex speciali, et Nulli, et in Decretis, dist. riv, can. Nulla. Allegatum vero in responsione. ad tertium. ex capitulo Multorum tractum. videtur.

Nota secundo, potestatem Ecclesiae etiam super infideles non ei subiectos temporaliter: quod scilicet potest eos privare dominio tam universali quam particulari super Christianos, quamvis non faciat.

Nota tertio, et meditare, quod, quia proportionaliter infideles domini contemnunt Christianos cognoscentes eorum defectus, et domini Christiani contemnunt religiosos. cognoscentes eorum defectus (proportionabiliter quippe se. bent): - et propterea, sicut cavendum est, iuxta Apostoli sententiam, Christianis coram infidelibus litigare, ita cavendum est religiosis coram saecularibus contendere. Sed non omnes capiunt verbum istud.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo undecimo eiusdem quaestionis perspice regulam permissionum in regimine, propter bonum proveniens vel malum vitandum; ut inde possis circa diversa iudicare principes spirituales et temporales in permissionibus usurarum et aliorum huiusmodi. Hinc enim elicere potes quod, cum permissio criminum non sit secundum se mala moraliter (si enim esset mala, non conveniret Deo, nec ulla intentione posset bene fieri), si ex rationabili causa permissio fit, bona moraliter est, utpote rationi consona. Causa autem rationabilis in littera ponitur ex parte boni, ne bonum impediatur, iuxta Domini sententiam, Sinite, ne forte simul eradicetis et triticum; et ex parte mali, ne fiat, iuxta sententiam Augustini, Aufer meretrices etc, Et propterea ad has causas examinanda est permissio. Sed cave ne permissio sit admixta participationi.

II. In eodem articulo undecimo dubium occurrit, an tolerandi sint libri Iudaeorum, sicut tolerandus est cultus eorum. Et est ratio dubii quia libri defensivi sunt fidei seu perfidiae eorum, et consequenter cultus; et propterea, sicut perfidia et cultus toleratur eorum, ita tolerandi sunt libri. — In oppositum autem est quia libri eorum pleni sunt blasphemiis contra Christum.

Ad hoc dicitur quod libri Iudaeorum sunt in duplici differentia. Quidam competentes ludaeis absolute, ut sunt libri Testamenti veteris et expositiones eorum: et hi procul dubio relinquendi sunt Iudaeis. Quidam editi ad confovendam suam perfidiam contra lesu Christi divinitatem, ne convertantur Iudaei ad lesu Christi fidem, sed persistant in sua perfidia obstinati: et hi libri, si facultas adsit, sunt per Ecclesiam comburendi. Et est ratio differentiae inter cultum et istos libros, quia cultus Iudaeorum est quasi testis fidei nostrae, sicut figura veritatis et umbra corporis, ut in littera dicitur: et ideo merito tolerandus. Libri autem isti directe blasphemi sunt, et totaliter mendaciis pleni contra fidem lesu Christi: et propterea non tolerandi sunt, si supprimi possunt. Unde Auctor in art, 8 dixit quod infideles compellendi sunt ut fidem non impediant blasphemiis vel malis persuasionibus: constat enim tales libros et blasphemiis et malis persuasionibus contra fidem esse plenos. Et in art. ro de ludaeis dixit quod, cum Iudaei sint servi Ecclesiae, potest Ecclesia disponere de rebus eorum. Ita quod Ecclesia contra omnes infideles ex pritna ratione, et contra Iudaeos etiam ex ratione servitutis, potest libros huiusmodi supprimere.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo duodecimo eiusdem quaestionis dubium duplex Occurrit de conclusione: primum ex Scoto, de pueris infidelium universaliter; secundum ex Durando, de pueris infidelium. aliquorum, scilicet ludaeorum et servorum. Scotus siquidem, in Quarto, dist. 1v, qu. ult., tenet quod princeps bene faceret si pueros infidelium invitis parentibus baptizaret, adhibita cautela ne sequerentur homicidia, et quod nutrirentur religiose. Et ratio sua est quam Auctor tangit in quarto argumento, quia scilicet Deus habet ius dominii supra puerum magis quam parentes. Ergo vinculum potestatis paternae non obligat in his quae sunt contra praeceptum Dei. Non ergo propter invitos parentes prohibentur pueri a fide Dei.

Et confirmatur. Quia princeps debet cogere servum plurium subordinatorum dominorum ad servitium superioris, si inferior dominus vult eo uti contra superiorem. Ergo maxime debet princeps zelare pro dominio servando supremi Domini, scilicet Dei. Et per consequens non solum licet, sed. debet princeps auferre parvulos a dominio parentum volentium eos educare contra cultum Dei.

II. Durandus vero, in IV Sent., dist. rv, qu. 1m, art. 1, tenet quod, licet non omnium, tamen eorum infidelium qui sunt servi, licet filios invitis parentibus baptizare, auferendo eos a parentum cura. Et ratio sua est illa quam in tertio argumento Auctor in littera facit: scilicet quia de filiis servorum potest dominus facere quod vult; ac. per hoc potest eos vendere et donare prope et longe; ac per hoc, auferre a cura parentum; et tunc poterunt baptizari. Et quoniam. ludaei. sunt servituti addicti, ut in art. 10 Auctor dixit, et Extra, De Iudaeis, cap. Et si Iudaeos, dicitur; ideo de filiis Iudaeorum sequitur quod sunt invitis parentibus ab eis auferendi et baptizandi.

III. HE In hac materia diligentius observandum est ut distincte loquamur. Aliud quippe est tractare an pueri infidelium sint invitis parentibus baptizandi: et aliud, an pueri tales, scilicet filii servorum infidelium. Valde enim haec distant. Et quia cum Scoto de primo est quaestio, cum Durando vero de secundo, et primum est communius; ideo a primo inchoandum est.

Ad cuius evidentiam sciendum est quod, praesupposito, sicut est rei veritas, quod in puero baptizando sufficiat fides et intentio Ecclesiae ad hoc ut baptismus valeat (quod in commentariis sequentis Libri, Deo dante, in loco proprio, firmabitur contra Durandum), tota praesens difficultas in hoc pendere. videtur, an sit contra naturalem iustitiam huiusmodi pueros auferre a cura parentum infidelium volentium eos in infidelitate nutrire, an non. Si enim est contra naturalem iustitiam, constat quod illicitum est: quia non sunt facienda mala ut veniant bona. Et si non est contra naturalem iustitiam, nulla videtur iniuria parentibus fieri, quibus naturale ius curam filiorum dedit. Et Auctor quidem in littera super parte affirmativa se fundavit: Scotus autem super negativa.

Et nota quod non est dissensio in hoc, an secundum naturalem iustitiam pueri infidelium subsint eorum curae quoad divina exercenda in puero: hoc enim manifestum est esse verum, quoniam sicut naturali ordine adultus per propriam rationem, ita puer per parentum rationem ordinatur ad Deum. Sed quaestio est an propter abusum huiusmodi iuris naturalis privari possint aut debeant parentes ipsi abutentes tali iure. Scotus siquidem ad hoc tendit quod, quia parentes abutuntur iure suo, quia nutriunt filios ad cultum infidelitatis contra Deum, ideo princeps debet eos privare tali iure: quia faciendum est quod conservetur ius Dei contra ius parentum abutentium illo contra Deum, potius quam e converso, ut scilicet servetur ius parentum cum contumelia Dei; hic enim ordo perversus est.

IV. Ut autem clare veritas elucescat, opus est duplici distinctione. Prima est quod in subordinatis dominiis potest dominium inferioris referri ad duos dominos: scilicet ad ipsum inferiorem dominum; et ad supremum dominum, a quo est omne inferius dominium. Verbi gratia, dominium unius comitis potest referri ad ipsum comitem; et potest referri ad imperatorem, a quo est illius dominium. Et in proposito dominium parentum supra parvulos suos potest referri ad ipsos parentes; et potest referri ad Deum, qui instituit ius naturale, quo parentibus convenit hoc dominium.

Secunda est quod dominium seu mandatum supremi domini quod per seipsum mandat seu exercet, dupliciter potest institui; primo, ut salvis dominiis inferiorum impleatur; secundo, ut non obstantibus inferioribus ordinibus impleatur. Verbi gratia, potest Caesar mandare reparationem moenium dupliciter: uno modo, ut fiat reparatio salva immunitate civium ab oneribus et exactionibus novis; alio modo, non obstantibus huiusmodi immunitatibus. Et in proposito potest dupliciter intelligi Deum, qui est universorum Dominus, dominium seu legem fidei Christianae instituisse: uno modo, ut impleatur salvis naturae legibus; alio. modo, ut non obstantibus naturae legibus impleatur.

V. Ex his autem, adiuncta illa maxima, Gratia perficit, non destruit naturam; et, Ordo gratiae perficit, non dissolvit ordinem naturae; manifeste apparet, primo, quod dominium parentum supra filios non est tam ipsorum quam. naturae ac Dei, qui illam instituit. Ac per hoc, comparatio non est facienda inter parentes et Deum: sed inter Deum institutorem naturae, et seipsum Deum institutorem fidei; uterque enim ordo ab ipso et ipsius est.

Apparet secundo, quod Deus non sic legem fidei instituit ut voluerit pro ea servanda legem naturae solvi, quamvis hoc posset; sed instituit ut per media secundum naturae ordinem instituta lex fidei impleatur: ut patet ex maxima allegata; et in communi, quia divina sapientia disponit. omnia suaviter, et infima per media reducit in summum; et in proposito, quia statuit ut adultus media propria ratione ac. voluntate legem fidei impleat, quia suae curae naturaliter commissus est, puer autem media ratione et voluntate parentum, quorum curae. naturaliter commissus est,

VI. Etsi diceretur quod, licet Deus instituerit legem fidei non ad solvendam sed perficiendam legem naturae, absolute et simpliciter; tamen in casu quo habentes ius naturale illo abutuntur, quia merentur privari illo, statuit legem fidei habere locum ablato ab abutentibus iure suo: - advertant sic dicentes quod hoc nihil aliud est quam dicere quod Deus statuit legem fidei servandam non obstante lege naturae. Quoniam cum lex naturae secundum se non obstet fidei, quia verum vero non contrariatur: ad hoc solum dicitur non obstante lege naturae, propter casum in quo obstare potest propter admixtam abusionem. Idem est ergo dicere quod statuit legem fidei implendam non obstante etiam lege naturae, absolute; etin casu quo propter admixtum abusum obstat. Et propterea si primum est falsum, secundum quoque erit falsum. Unde evasio haec nulla est.

Et confirmatur. Quia in parentibus infidelium concur- runt duo: scilicet ius naturale respectu filiorum curae; et admixta infidelitas, qua nutriunt eos ad suum ritum. Et licet secundum sit malum, et in eo peccent mortaliter; et propter hoc non solum filiis, sed vita et seipsis privari possint, ita quod possent iuste annihilari: primum tamen iustum est naturaliter. Et propterea Deus, statuens ordinem gratiae ad perfectionem ordinis naturae, illud iustum naturale violari non vult, quamvis ipsi abutentes hoc mereantur.

VII. Ad rationem ergo Scoti dicitur quod processus suus habet locum tunc solum quando supremus dominus vult sibi obediri non obstante inferiori ordine. Quod non est in proposito: quoniam Deus statuit utrumque ordinem, naturae scilicet et fidei; et statuit ordinem fidei implendum ministrante sibi ordine naturae. Et propterea illis tantum imputatur hoc peccatum qui secundum naturae ordinem ad hoc tenentur. — Et sic patet quod exempla Scoti non sunt contra propositum: quia praesupponunt supremum dominum velle impleri ius supremi ordinis non obstante inferioris ordinis iure. Hoc enim etiam ipsa ratio Scoti supponit; et propterea non concludit.

Haec autem esse de mente Auctoris, qui recte considerat verba litterae et responsiones ad argumenta, percipere potest. Propterea namque tam paucis quarto argumento satisfecisse se vidit, quia medium naturale quo puer reducendus est in Deum, assignavit. - Et haec de primo.

VIII. Quoad secundum, tota difficultas consistit in hoc, quia filii servorum possunt iuste eis auferri: ablatis autem iuste a cura parentum, iam nulli fit iniuria si Iesu Christo per baptismum consecrentur. Ad veritatis autem evidentiam, distinguendum est inter id quod provenit ex servitute directe et per se; et id quod provenit ex ea per accidens seu ex consequenti. Cum enim servitus qua homini homo servus est civilis sit, ad ea tantum quae civilis ordinis sunt per se et directe se extendit: ut effectus causis proportionales sint. Propter quod licitum est servis comedere, colere Deum, et alia quae sunt iuris naturae et divini invitis dominis exercere, Ex consequenti autem seu per accidens, quemadmodum extenditur ad ea quae naturalis iuris sunt, ita ad ea quae divini sunt iuris. Constat autem quod dominus potest vendere parvulos servorum suorum in servos; et per hoc ex consequenti subtrahere eos curae parentum, quae est de iure naturae. Pari, immo maiori ratione, potest eos dare alicui Christiano ut consecrentur Creatori suo; et per hoc invitis parentibus ea quae sunt divini iuris in pueTOS exercere.

Et haec est veritas. Et propter haec duo Auctor duabus viis in littera processit. Ex eo enim quod per se et directe servitus ad civilia se extendit, dixit quod filii Iudaeorum, quos asserit esse servos Ecclesiae, non sunt invitis patentibus baptizandi: et bene. Ex eo vero quod ex consequenti seu per accidens, post iustam subtractionem a parentibus, hoc potest esse licitum, usus est loco ab auctoritate negative: scilicet quia Ecclesia non consuevit, quia Sylvester et Ambrosius non quaesiverunt. Super qua tamen Ecclesiae consuetudine fundat doctrinam suam, reddendo illius rationem.

IX. Ad cuius pleniorem intellectum scito quod uti hac via, ut scilicet ex consequenti pueri infidelium servorum baptizentur invitis parentibus, contingit bene et male: bene quidem, si omnia consonant rectae rationi; male autem, si aliquid dissonans concurrit. Et quia ut in pluribus concurrunt multa dissona rectae rationi, ideo Ecclesia non consuevit hoc facere. Ideo in littera determinatur tam de pueris Iudaeorum quam aliorum infidelium simul uno contextu quod non sunt invitis parentibus baptizandi. Doctrina namque moralis secundum id quod ut plurimum convenit tradenda est.

Interveniunt autem ad minus duo dissonantia. Primum est periculum fidei in ipsis parvulis, cum fuerint adulti. Quod non evitatur ex subtractione eorum a cura parentum. Quia cum adulti fuerint et parentes suos in alia fide conspexerint, naturalis amor ad parentes invitabit; et aut vetita conversatio magis sollicitabit; aut permissa conversatio facilem viam perversioni dabit. - Secundum est infamia fidei, quasi non sit a Deo, qui corda hominum regit, ut compellere velit Ecclesia hoc modo ad fidem: cum tamen oporteat sanctos ab his qui foris sunt testimonium habere.

Unde dicentes quod pueri Iudaeorum possunt invitis parentibus baptizari, adhibitis cautelis, dupliciter deficere videntur. Primo, in hoc quod cautelas ex parte auctoritatis Ecclesiae non dicunt, sed parvulorum tantum. - Secundo, quod secundum cautelas quae ut plurimum apponi non possunt, doctrinam faciunt. Cum tamen oppositum esset docendum: scilicet quod communiter non licet, sed quandoque, exclusis inconvenientibus, potest licere.

X. Et per haec patet et responsio ad obiecta, et intentio ac vis rationum litterae, Quoniam prima, ducens ad inconveniens, universalis est simpliciter. Secunda, ostensiva, est universalis aut seclusa ratione servitutis: aut, et melius et profundius, directe et per se loquendo, idest stando infra limites eorum ad quae directe et per se se extendit infidelium servitus, ut praedeclaratum est.

Et per haec eadem patet quod, infra tales limites stando, optime dixit Auctor quod iniuria fit Iudaeis si filii eorum ipsis invitis baptizantur, et alia huiusmodi. Quibus non satisfit a Durando nec aliis, infra illos limites stando: licet egrediendo ad per accidens et id quod est ex consequent ac ut in paucioribus, verum dicatur, nobis non contrarium, sed consonum, Patet namque quod Auctor fatetur Iudaeos esse servos Ecclesiae; et quod parvulus sub cura parentum est aliqua res eius, et sicut animal irrationale; et quod Ecclesia non facit eis iniuriam disponendo de eis et alienando eos. Et quod plus est, cum parentes infideles liberos constet dare operam continue ad impediendum fidem Christianam in filiis, ex doctrina tradita in articulo octavo debellari possunt propter hoc.

Cum his tamen adverte, novitie, quod pueri infidelium qui ad partes fidelium deferuntur et venduntur Christianis, quamvis non constet de iusta ablatione eorundem a cura parentum, quia tamen sine parentum cura, conversatione et cognitione, etiam in spe, secundum humanum cursum, sunt, absque parentibus censentur. Et propterea Ecclesia consuevit eos baptizare.