Quaestio 16

Commentaria Cardinalis Caietani

Circa quaestionis decimaesextae quartum articulum, omissis primis tribus, adverte, et memoriae commendato distinctionem duplicis habitudinis voluntatis ad volitum, tam finem quam id quod est ad finem. Est enim duplex haec habitudo diversarum rationum: et tripliciter, ut in littera dicitur, differunt. Primo, quia prima est secundum quod volitum est in voluntate: secunda vero, secundum quod voluntas ad ipsum volitum in se realiter tendit. - Secundo, quia prima comparatur ad secundam ut imperfectum ad perfectum: et propterea ex prima itur ad secundam. - Tertio, quia in prima perfectio attenditur secundum quod perfectio cadit supra velle: tunc enim voluntas est perfecta in prima ha- bitudine respectu finis, quando complete vult finem; et respectu eius quod est ad finem, quando complete vult illud. In secunda vero perfectio attenditur secundum quod perfectio determinat habere: tunc enim voluntas est perfecta in secunda habitudine respectu eius quod est ad finem, quando habet illud realiter; et respectu finis, quando realiter obtinet illum. Unde aliud est voluntatem perfecte intendere, eligere, velle, consentire, etc.: et aliud est ipsam perfecte habere volitum, intentum, electum, etc. Et quia haec sunt diversarum rationum, ideo, quantumcumque crescat primae voluntatis perfectio, semper remanet in sua imperfectione respectu secundae, et nunquam pervenit ad secundam.

II. Circa eiusdem quaestionis decimaesextae eundem quartum articulum, notandum occurrit quod ex littera hac, et superioribus, tres ordines actuum voluntatis colliguntur. Primus est. secundum lineam rectam, et respectu eiusdem obiecti; secundus, secundum reflexionem super hunc vel illum; tertius, secundum ipsos reflexos inter se.

Iuxta primum ordinem, duodecim motus sic ordinantur. Primo, apprehenditur finis: verbi gratia, divina gloria. - Secundo, est voluntas illius. Tertio, imperfecta eius. fruitio. - Quarto, intentio eiusdem. Et hic finitur prima voluntatis habitudo ad finem: cum enim praedicta insunt perfecte, habet in seipsa finem, idest perfecte vult finem. — Et hinc inchoat prima quoque voluntatis habitudo ad id quod est ad finem: intentio enim ad id descensum praebet. Quinto igitur, est consilium de his quae sunt ad finem. Sed quia consilium voluntarium est, et a voluntate movetur ratio ad consiliandum, et haec motio usus vere est; ideo quinto loco uti ratione ad consilium locatur a s. Thoma in littera, dum in corpore articuli dicit, Sed quia voluntas etiam quodammodo movet rationem, et utitur ea, etc. — Et sic sexto loco est consilium de his quae sunt ad finem: verbi gratia, de studio theologiae, bonitate morum, et similium.- Septimo, est consensus adhaerens conclusioni, puta quod ista placent. — Octavo, est electio, praeferens alterum conclusorum: puta bonitatem morum, et theologiam aliis scientiis, etc. Et hic, ut in littera dicitur, finitur prima habitudo voluntatis ad id quod est ad finem: habetur enim tunc in ea perfecte id quod est ad finem, idest perfecte vult id quod est ad finem. - Nono, est praeceptum seu imperium, de quo E .se uens quaestio, quo praecipit electa executioni mandari. Et inchoat secunda habitudo voluntatis ad id quod est cal finem: quoniam iam incipit descendere ad hoc, ut habeat ipsum realiter. - Decimo, est uti, quo, ut in responsione ad primum littera dicit, voluntas movet potentias executivas, applicans eas ad executionem: puta pedes ad eundum ad studium, et intellectum ad studendum, etc. — Undecimo, est executio ipsa assecutiva, per id quod est ad finem, ipsum finem: puta per iter et studium, etc., Dei glorificationem videre.—- Et sic, duodecimo, consummatur totus progressus, fruitione perfecta superveniente, quae, ut dictum fuit, de fine habito realiter est.

III. Iuxta secundum vero ordinem, quo locantur actus voluntatis ut reflectuntur supra seipsos, ut in responsione ad tertium dicitur, tres voluntatis actus. ad minus inveniuntur in quolibet actu libero. Et prioritas et posterioritas in hoc ordine attenditur juxta prioritatem et posterioritatem illius actus liberi supra quem cadunt: ita quod, ut in calce litterae dicitur, isti actus ordinati ad id quod est prius idest cadentes supra priorem actum, sunt priores | seipsis cadentibus supra posteriorem actum. Verbi gratia, cum aliquis consentit acquirendis moribus, sunt ibi implicite tres alii actus cadentes supra illum consensum, scilicet usus, consensio et electio: nam voluntas utitur se ad consentiendum, et consentit se. consentire, et eligit consentire. Et similiter cum eligit bonos mores, sunt iterum implicite tres iidem actus: nam voluntas utitur se ad eligendum, consentit electioni, et eligit illam; Et similiter accidit cum utitur ratione ad consilium, vel executivis potentiis ad opus: nam voluntas consentit usui, eligit usum, et utitur se ad uti. Et quia consensus est actus naturaliter prior electione, ideo isti actus cadentes supra consensum, sunt priores seipsis cadentibus supra electionem, Et sic ordinantur isti actus respectu diversorum supra quae cadunt, in hoc secundo ordine, iuxta illorum supra quae cadunt, ordinem: et inveniuntur implicite et reflexe. In primo autem ordine ordinantur respectu eiusdem, et explicite, et secundum lineam rectam.

IV. Iuxta tertium autem ordinem, scito quod, licet in littera, iuxta secundum ordinem, comparentur isti actus reflexi cadentes supra unum actum, ad seipsos cadentes supra alium; non tamen comparantur singuli reflexi inter se, quis quo sit prior; an scilicet, cum isti actus reflectuntur supra consensum, uti praecedat consensum reflexum, vel. e contra; et similiter de electione. Et quamvis possit dici quod Auctor, tradens eorum ordinem secundum lineam rectam, in qua attenditur ordo eorum respectu eiusdem, insinuavit eorundem ordinem secundum reflexionem supra eundem actum, ita quod idem est ordo hic et ibi, quia utrobique sunt respectu eiusdem; et sic videretur quod primo consensus, deinde electio, et ultimo uti locari debet: mihi tamen ex Auctore videtur dicendum quod uti tenet primum locum, consensus secundum, et electio tertium. Et ratio est duplex. Prima, quia uti est universalius ceteris: consensus quoque absolutior est quam electio. Nam uti est activa libera applicatio tam voluntatis, quam cuiuscumque alterius, ad quodcumque opus. Consensus vero est activa libera applicatio solius appetitus acceptantis, seu adhaerentis alicui: quod constat sub se minus comprehendere. Consensus quoque acceptationem, electio vero acceptationem praeferendo aliis, importat: quod constat posterius esse. - Secunda est, quia etiam in ordine primo iam dicto secundum lineam rectam, quamvis uti executivis potentiis ad acquirendum secundum esse reale, sit posterius electione et consensu; simpliciter tamen. et absolute uti praecedit consensum et electionem, quia uti praevenit consilium, ut dictum est, absque reflexione. Tractavit tamen Auctor prius de electione quam de consensu et uti, ut a notioribus fieret disciplina.