Quaestio 40

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus est. — In corpore tria facit: primo, tractat opinionem: Porretani; secundo, Praepositivi; tertio, respondet quaesito.

Antequam ultra procedatur, adverte quod quatuor modis possunt variari opiniones in proposito: primo, tenendo proprietates neque esse personas, neque in personis; secundo, esse personas, sed non in personis; tertio, e contra, esse in personis, sed non esse personas; quarto, esse personas et in personis. Non potest enim quintus modus imaginari. Et significant diversas habitudines ly esse et ly in: nam ly esse identitatem, ly vero in formalem denominationem significant.

Unde omnes hi modi, excepto tertio, sortiti sunt opinantes, ut in articulo patet. Primum enim, scilicet proprietates neque esse personas neque in personis, Porretani ea ratione dicebant, quia relationes ut assistentes considerabant in ordine ad aliud. - Sed hoc in littera reprehenditur, ratione pluries dicta: quia scilicet relatio est idem quod essentia divina.

II. Circa hanc partem dubium occurrit: quia male adduci videtur opinio Porretani. Quoniam, ut in quaestione praecedente allegatum est, ponebat ipse relationem esse personam, personam autem non esse essentiam: male ergo hic sibi attribuitur relationem non esse personam.

Ad hoc breviter dicitur, quod in hoc loco supponit Auctor personam identificari essentiae: quod non supposuit, sed quaerebat, in 1 articulo quaestionis praecedentis. Et propterea hic et ibi verum recitavit. Nam, loquendo de persona divina, non curando utrum sit eadem essentiae, dicebat Porretanus ipsam relationem assistentem esse personam. Supposito autem quod persona sit idem quod essentia, sequebatur ex Porretano quod relatio non est persona: quia relatio assistit, et non identificatur essentiae. Sic autem patet in hoc articulo sermonem haberi de persona: quare nullus error est.

III. Quoad secundum, Praepositivus dicebat proprietates esse personas, et non in personis, ea ratione qua in qu. xxxir negavit notiones, exponendo semper abstractum pro concreto. - Unde et in littera reprehenditur: quia necesse est ponere proprietates in abstracto ut formalia principia personarum, ut ibidem probatum fuit.

IV. Quoad tertium, conclusio responsiva amplectitur quartum modum. Et est: Proprietates sunt personae, et in personis. - Et manifestatur dupliciter. Primo, ratione, sic. De ratione formae est esse in eo cuius est forma: ergo proprietatem oportet esse in persona. Et probatur sequela: quia est forma personae. - Secundo, quoad utramque partem simul, ex simili: Deitas est in Deo, et est Deus; ergo.

V. Adverte hic quod proprietates esse in personis, potest intelligi et transitive, et intransitive. Et si quidem intransitive intelligatur, redit opinio Praepositivi: quoniam nihil aliud significatur nisi proprietates esse personas. - Si autem transitive, dupliciter intelligi potest. Primo, ut ly in denotet transitionem secundum rem: et sic est falsum. Alio modo, ut denotet transitionem secundum rationem, non qualemcumque, sed velut formae in supposito: et sic sumitur in proposito.,

VI. Est autem ratio necessitans ad utramque affirmationem, scilicet esse personam et in persona, quia, si sola identitas poneretur, cum proprietas sit etiam eadem essentiae, non pluribus modis esset proprietas in persona quam in essentia. Et sic idem esset iudicium de hac, paternitas est in Patre, et paternitas est in essentia: cum tamen ista sit identica tantum, prima autem sit identica et formalis. - Et scito quod fundamentum identitatis est indistinctio realis: fundamentum autem denominationis formalis exigit aliquid secundum rationem, scilicet distinctionem inter quod et quo.

VII. Et ex his facile respondere potes ad argumenta Gregorii de Arimino, in xxvr et xxvii distinctione Primi, negantis dari proprietates in personis. Omnia enim solvuntur, advertendo quod non denotatur transitio formalis nisi secundum rationem.

Unde et ratio facta in littera ex hoc eodem fundamento tenet: scilicet quod, sicut de ratione formae inhaerentis secundum rem supposito, est quod realiter insit illi; ita de ratione formae seu principii formalis in cognoscendo, est quod secundum rationem insit. Ita quod sola distinctio importata per ly inest, est secundum rationem: coniunctio enim proprietatis in supposito est secundum rem, sicut formae in supposito.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo quaeritur non de quocumque, sed de primo disLidw: an scilicet relationes distinguant primo personas. In corpore quatuor facit: primo, praemittit quacdam necessaria; secundo, refert quandam opinionem; tertio, improbat eam; et quarto, respondet quaesito.

II. Quoad primum, tria praemittit, scilicet: necessitatem quaesiti, quia sunt ibi plura communicantia in uno. - Et limites quaestionis: quia non est vagandum in quaerendo distinctiva, sed standum infra haec duo, scilicet relationem et originem, quia secundum haec duo personae differunt. - Et differentiam inter haec duo atque convenientiam: quoniam sunt una res, et differunt in modo significandi; nam relatio significatur per modum formae, origo vero per modum actus.

III. Circa limites quaesiti, adverte primo quod Scotus, in xxvr distinctione Primi, nisi timeret Ecclesiae contradicere, ostendit se velle libenter tenere quod in persona divina, praeter essentiam communem tribus, et relationem ac originem cuique personae propriam, sit quaedam entitas absoluta incommunicabilis, quae est constitutiva divinae personae. Inchoatque positionem hanc a dicto quodam Bonaventurae, in xxv distinctione Primi. - Fundatque se super auctoritate Scripturae, Proverb. xxx: Quod nomen eius, et quod nomen Filii eius, si nosti? arguens sic. Quaestio quaerit dubium, et supponit aliquid certum: ista supponit Filii nomen, et quaerit nomen proprium eius: ergo /iliatio non est eius nomen proprium et constitutivum. - Affert quoque multas rationes et auctoritates: quibus, quia ipsemet respondet, dimissis, praedicta duo declaranda sunt.

IV. S. Bonaventura in primis non est talis opinionis, quod personae divinae sint sbvdbutee: ut expresse patet in xxvr distinctione Primi sui, ubi ponit proprietates ut origines distinguere personas, ita quod, eis abstractis, non remanent hypostases. Ponitque omnes proprietates esse relationes seu origines, excepta innascibilitate, quae est negativa.

Illa vero verba quae Scotus adducit, sunt quidem Bonaventurae, sed ad aliud propositum. Ipse enim in xxv distinctione Primi, art. 1, quaerens de significatione huius nominis persona, tenet quod persona, de generali et primo significato, importat substantiam: de speciali vero et ultimo significato, importat relationem, quia in divinis proprietas personalis est relatio. Et arguit contra se: quia dici secundum substantiam et secundum relationem, distinguuntur in divinis ex opposito; ergo non potest persona simul dici secundum substantiam ex generali et primo, et secundum relationem ex speciali et ultimo. Et respondet quod dici secundum substantiam invenitur dupliciter: primo, secundum substantialem essentiam; secundo, secundum hypostasim, Et quod dici secundum substantiam primo modo, distinguitur contra dici secundum relationem: non autem secundo modo, quia substantia, idest hypostasis, ad divina contrahitur per relationem.

Ex hoc autem dicto liquet etiam caecis quod non ponitur a Bonaventura duplex res absoluta, altera essentialis et altera hypostatica, ut Scotus fingere vellet: sed habetur tantum quod substantia dupliciter sumitur, et pro essentia, et pro hypostasi (quod etiam habetur V Metaphys.); et quod substantia secundo modo, idest hypostasis, dicitur; formaliter de persona divina; et quod simul et semel persona divina est hypostasis, et tamen relatio, etc. Haec enim omnia communia sunt omnibus theologis. - Valde autem mirum est hoc imponi Bonaventurae, cum in calce illius articuli expresse dicat quod persona Patris non potest abstrahi a paternitate, salva sua personalitate. Quid clarius? etc.

V. Ad id vero Salomonis, quod Scotus tanti facit, facillime respondetur quod est aequivocatio de nomine Filii Dei. Dupliciter enim potest nominari, sicut et concipi: uno modo, secundum suum, ut ita dicam, quod quid est; alio modo, secundum conceptus et nomina ex creaturis abstrahibilia. Et primo quidem modo, nullum nomen, non solum Filii, sed nec Dei habemus: scriptum est enim, Zsa. rim, generationem eius quis enarrabit ? Et sic Filius est nomen proprium secundae Personae divinae, inter nomina parientia nobis cognitionem quia est. Et cum hoc, nomen proprium pertinens ad cognitionem quid est, est ineffabile. Sicut etiam Deus est nomen proprium ipsius Dei: et tamen nomen significans quid est Deus, ineffabile est.

VI. Circa eosdem limites quaesiti, adverte secundo, quod relationis nomine Auctor intelligit ipsam relationem indistincte; idest non curando ipsam distinguere in seipsam ut habet actum relationis, et in seipsam ut habet actum proprietatis. Et propterea pluries in hac littera simul dicit proprietatem vel relationem. Dico autem hoc, quoniam, ut inferius patebit, in persona divina est una res respectiva, significata ut origo, et ut relatio inquantum relatio, et ut proprietas individualis seu personalis. Littera tamen ultimos modos sub uno hic comprehendit, triplici, ut reor, ratione. Primo, quia non habemus nomina primarum intentionum pertinentia ad proprietates, nisi relationis vel originis, ut patet discurrendo. Secundo, quia alterum membrum, scilicet relatio, salva sua ratione, poterat subdistingui; ut de facto subdistinctum est in littera quarti articuli-huius quaestionis. Tertio quia, cum personalitas secundum veritatem sit relatio, personamque reponat in genere ad aliquid ( generis nomine large accepto), consequens est ut relationi daretur hic actus.

VII. Circa differentiam assignatam inter relationem et originem, dubium occurrit: quoniam falsum videtur quod differant in modo significandi, Ambae enim significantur et in abstracto et in concreto, et adiective et substantive, et ceteris modis significandi: ergo in hoc non differunt.

Est et aliud maius dubium circa subiunctam differentiam, scilicet quod relatio significatur per modum formae, origo vero per modum actus. Aut enim per significari per modum formae intendit significari per modum. principii formalis in. denominando, idest ut quo aliquid est tale: et sic differentia nulla est: quoniam, sicut paternitas est qua aliquis est et dicitur pater, ita generatio est qua aliquis est et dicitur generans. - Aut intendit significari ut rem inhaerentem. Et sic falsum est quod relatio significetur per modum formae: quoniam, ut ipsemet s. Thomas in Qq. de Potentia, qu. vn, art, 2, docuit, relatio, licet insit, non tamen significatur ut inhaerens. Imo differentia nulla esset: quoniam, ut ibidem dicitur, eadem est de actione et relatione, quoad hoc, ratio. t.

VIII. Ad haec simul dicitur, quod non est hic sermo de modis significandi grammatice, seu ex parte nominis significantis; sed potius metaphysice, seu ex parte rei significatae, plures unius rei rationes appellando plures illius modos. Itaque intentio litterae est quod illa una res alio modo, idest alia ratione, significatur nomine originis et nomine relationis; sive in abstracto, sive in concreto, sive quovis alio modo grammaticali.

Et ex hoc consequenter respondetur ad secundam ambiguitatem, quod, quia forma est quae dat esse rei formaliter, significari per modum formae est, in proposito, significari per modum dantis esse formaliter. Et quoniam hoc contingit dupliciter, scilicet ex parte nominis, et ex parte rationis significatae; et iam dictum est quod hic non est sermo de modo significandi ex parte nominis: ideo conceditur secundum membrum. - Et ad obiectionem in oppositum dicitur, ut iam tactum est, quod aliud est loqui de relatione ut relatio; et aliud est loqui de reali relatione simpliciter. Relatio enim ut relatio, non est aliquid inhaerens: de ratione tamen relationis realis est ut insit. Itaque inter realem actionem et realem relationem hoc interest, quod actio, tam ut actio quam ut realis actio, habet rationem egredientis, quamvis forte insit. Relatio autem realis, etsi, ut relatio, non habeat rationem nisi assistentis; tamen, ut relatio realis, habet rationem assistentis et inhaerentis; et propterea, ex parte rationis significatae, significatur per modum formae. Et in hoc differt ab origine: et haec est ratio quare inferius relationi attribuitur distinguere ac constituere personam, et non origini; ut plenius patebit in quarto articulo.

IX. Quoad secundum, recitatur opinio quam sequitur Bonaventura, tria dicens. Primo, quod relatio non distinguit hypostases, quia consequitur actum. Secundo, quod origo distinguit, eadem ratione: quia scilicet est prior relatione. Tertio, quod relationes manifestant distinctionem; sicut in creaturis proprietates individuales.

X. Quoad tertium, duae rationes contra praefatam opinionem adducuntur. Prima est. Distinctivum oportet esse intrinsecum et proprium: ergo nec origo nec essentia distinguit: ergo relatio. - Antecedens probatur in creaturis, in quibus distinctio aut est per materiam aut per formam. - Prima vero consequentia, quoad primam partem, probatur: quia origo, ut sic, habet rationem viae a re vel ad rem, et sic non est intrinseca. Quoad secundam vero: quia essentia est communis, et sic non est propria. - Secunda vero consequentia probatur per locum a divisione: quoniam in persona, praeter essentiam et originem, sola relatio restat.

Secunda autem ratio est. Distinctivum personale in divinis est constitutivum personae: sed origini repugnat esse constitutivum personae, non autem relationi: ergo non origo, sed relatio distinguit. - Antecedens declaratur innuendo duplicem modum distinguendi: scilicet constituendo distinctum, vel distinguendo tantum, iuxta duplicem modum se habendi ad distinctum. Contingit enim rem praeexistentem distinguere, ut patet in divisione aquae: et tunc sola distinctione opus est. Contingit etiam rem non praeexistentem distinguere: et tunc constitutione et distinctione simul opus est. Essentia igitur divina, quamvis praeexistere intelligatur relationibus distinctivis, non tamen partitur seu distinguitur per relationes: quoniam semper indivisa restat. Et propterea distinctiva oportet et distinguere et constituere personas, utpote non praeexistentes; ut in antecedente assumptum est. - Minor autem, quoad primam partem, probatur: quia origo, active, praesupponit personam; passive autem, est via in eam. Quoad secundam autem: quia relationes sunt ipsae personae subsistentes, eo quod non differunt ibi abstractum et concretum.

XI. Circa hanc rationem, dubium est de hac ultima probatione, quoad duo. Primo, quid sibi velint illa verba: relationes constituunt personas inquantum sunt ipsae personae. Secundo, quam vim habeant, cum illa adiuncta propositione: abstractum et concretum ibi non differunt. — Est autem ratio dubitandi, quoniam, si est verum, omni ei quod est ipsa persona, convenit constituere personam, ut patet ex illatione reduplicativa: et sic origo, inquantum est ipsa persona, constituit eam; et similiter essentia, etc. — Nihil etiam videtur dictu quod Aoc constituit illud inquantum est ipsum, nisi quod idem constituat se: quod non est ad propositum. — Extra propositum quoque subiuncta videntur verba illa de abstracto et concreto. - De efficacia autem nulla apparentia est, dato quod sint vera: quoniam et esse personas, et abstractum non differre a concreto, verificatur de originibus.

XII. Ad haec dicitur, quod per esse personas non intelligit Auctor tantummodo identitatem; sed identitatem ex ratione ipsius proprietatis seu relationis. In hoc enim, ut supra dictum est, differt ab origine, quod ipsa ex sua ratione inest: loco cuius in divinis est idem illi cuius est. Origo autem, secundum propriam rationem, non inest: et consequenter non identificatur ei cui attribuitur. - Ly autem inquantum non tenetur reduplicative, sed specificative. Determinat enim conditionem secundum quam convenit relationi constituere, et non origini; sicut cum dicitur, homo est crispus inquantum capillatus. Convenit enim relationi secundum quod esse aliquod significat in divina persona, constituere ipsam. Et quia non constituit ipsam ut pars, nec distinguit ut adventitium; ideo dixit quod constituit ipsam inquantum est ipsa. Itaque sensus est quod, quia relatio est, ex propria ratione, non pars, nec adveniens aliquid, sed ipsa persona, ideo et constituit et distinguit; subintelligendo semper sermonem de propriis personarum. - Et ad manifestandum quod relatio sit ipsa persona, et non pars vel aliquid, adductum est quod ibi abstractum est idem quod concretum: hoc enim non est verum in his quae se habent ut totum et pars. - Unde patet responsio ad obiecta omnia: latens enim sententia occasio fuit obiectionum.

Haec autem intelligas de his, inquantum huic rationi deserviunt. Sed quomodo absolute vera sit, apud Auctorem, haec propositio, relatio constituit inquantum est persona ipsa, in articulo sequenti dicetur.

XIII. Circa dicta in his rationibus, adverte duo. Primum est in prima ratione, quod omnis distinctio oportet quod sit per aliquod intrinsecum, formam scilicet vel materiam. Hoc enim oportet habere pro fundamento in materia de principio individuationis, ut non ponatur quantitas intrinsecum distinctivum Socratis a Platone. - Secundum est in secunda ratione, quod distinguere etiam personam contingit constituendo et non constituendo. Et hoc oportet habere prae oculis in qugestione de distinctione Filii a Spiritu Sancto; ut in qu. xxxvr diffuse diximus.

XIV. Quoad quartum, conclusio responsiva est: Hypostases divinae melius dicitur quod distinguantur relationibus, quam per originem. - Et quoniam melius supponit utrumque bonum, declarando conclusionem, primo dicit quod utrumque est verum. - Secundo, quod hoc est melius, quia, secundum modum intelligendi, prius et principalius distinguuntur per relationes. - Et demum deducit corollarium, consistens in differentia inter Patris et Genitoris nomen: quia Pater est non solum proprietatis, sed personae nomen, Genitor autem proprietatis tantum. Et patet sequela: quia relatio constituit, origo autem non.:

Ad fundamentum autem alterius opinionis, scilicet, origo est prior relatione, utpote consequente ipsam, respondebitur in quarto articulo, ubi distingüitur relatio.

XV. In responsione ad primum, adverte quod de personis divinis possumus loqui dupliciter. Scilicet secundum se: et sic verum est quod distinguuntur seipsis; ut Praepositivus et Gregorius de Arimino tenent. Et hoc expresse concedit s, T'homas in I Sent., dist. xxv1, qu. rr, art. 1, ad 5.- Si autem considerentur ut notae et significatae nobis, sic, cum non distinguantur a relationibus nisi in modo significandi, constituuntur et distinguuntur relationibus; sicut Deus constituitur et distinguitur deitate a reliquis.

XVI. In responsione ad tertium, adverte quod distinctio relativa ponitur prima inter distinctiones reales. Tum quia, secundum veritatem, ipsa sola est simpliciter et omnino necessaria: reliquas enim non implicat contradictionem non esse, quoniam extra Deum sunt. - Tum quia nihil imperfectionis ponit aut praesupponit: et propterea ordine perfectionis est prima. Et hoc intellige ordinando distinctiones in ordine entium simpliciter: secus enim esset in ordine distinctionum ut sic, ut in Postpraedicamentis diffuse diximus.

XVII. In responsione ad quartum, habes tria. Primo, quod relatio subsistens facit distinctionem suppositalem: et de hoc inferius erit sermo. - Secundo, quod ly aliud positum in definitione ad aliquid seu relativi, stat pro correlativo. Et ex hoc habes quam conformiter dixerimus in qu. xnr de termino relativi. — Tertio; quod ly aliud non praesupponitur a relativo, sed est simul cum eo. Et hinc habes quam bene quoque dictum sit quod unum relativum definit reliquum, non ut prius, sed ut simul natura et intellectu.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, ly abstractis, quod distinguendum erat, in principio corporis distinguitur. Per proprietates autem intelligit notiones, sive personales sive non.

In corpore tria facit: primo, distinguit abstractionem in titulo positam; secundo, respondet quaesito; tertio, tractat quandam oppositam opinionem.

II. Quoad primum, distinguit abstractionem, et applicat eam ad divina. Distinguit quidem in abstractionem totalem et formalem: idest, qua totum universale abstrahit a partibus subiectivis; et qua forma abstrahit a materia. Ponitque inter eas unicam differentiam: scilicet quod in totali, abstracti tantum conceptus remanet; in formali vero utriusque, scilicet abstracti et eius a quo abstrahitur; ut patet in exemplis litterae. Et si vis diffuse has abstractiones videre, lege Commentaria nostra in De Ente et Essentia, in t quaestione. - Applicat vero ad divina, non secundum rem, sed secundum modum significandi, auctoritate utens Damasceni.

III. Quoad secundum, respondet quaesito tribus conclusionibus. Prima, iuxta abstractionem totalem: Abstractis proprietatibus, non remanent personae, sed sola essentia. - Et probatur: quia personae se habent ut particularia, essentia ut universale. Idest, remanet Deus, et non remanet Pater et Filius et Spiritus Sanctus: habet enim se Deus ad personas ut universale ad particularia, ut Damascenus dixit.

IV. Secunda conclusio, iuxta abstractionem formalem, est: Abstractis proprietatibus non personalibus, remanent - Et declaratur in ambabus, scilicet innascibilitate et spiratione.

V. Circa hanc conclusionem dubium occurrit.. Quoniam contradicere videtur doctrinae traditae in qu. xxxvr, ubi dictum est quod, abstracta spiratione a Filio, non distingueretur personaliter a Spiritu Sancto. Si, enim, abstracta spiratione, Filius remanet persona, ut hic dicitur, ergo remanet hypostasis distincta a personis quae esse possunt in natura divina: et consequenter non distinguitur personaliter a Spiritu Sancto per spirare. Et e converso, si distinguitur personaliter per spirare, ergo non remanet hypostasis distincta, abstracta spiratione: cuius oppositum hic dicitur. Ad hoc breviter, ex fundamento supra posito, dicitur quod utrumque, sane intellectum, est verum. Abstracta siquidem spiratione, remanet hypostasis Filii, ut hic dicitur: et tamen, abstracta spiratione, non remanet distinctio illius hypostasis a Spiritu Sancto, ut ibi dicitur. Haec autem non contradicunt: et ratio est, quia hypostasis illa est relativa; et cui non remaneret relativa, ab illa non remaneret distincta. Falsum enim est quod persona divina, et univer- saliter res relativa, per unum et idem constituatur et distinguatur relative a ceteris, etiam in eadem natura, ut supra ostensum est.

VI. Tertia vero conclusio est, iuxta eandem abstractionem formalem: Abstractis proprietatibus personalibus, non remanent hypostases. - Et probatur ex utroque actu pro-: prietatis personalis, scilicet constituere, et distinguere. Ex constituere quidem: proprietates personales non adveniunt praeexistentibus hypostasibus, sed ferunt secum sua supposita, inquantum sunt ipsa; ergo, ipsis abstractis, non remanent supposita. Ex distinguere vero: hypostasis est substantia individua; ergo est aliquid distinctum in divinis; ergo, remota relatione personali, non remanet hypostasis. Et tenet haec ultima sequela, quia sola relatio ibi distinguit.

VII. Circa hanc partem, adverte quod illa propositio pluries repetita, scilicet, proprietates constituunt personas, seu ferunt secum supposita, inquantum sunt ipsae personae non est singularis, sed in omnibus puris et simplicibus communis. Deitas enim constituit Deum, inquantum est ipse Deus: et gabrielitas Gabrielem, inquantum est Gabriel, si sunt omnino idem. Et significant hae propositiones specialem modum constituendi. Dupliciter enim cum contingat constituere, primo. sicut forma constituit compositum, secundo sicut simplex constituit simplex; cum de primo modo constituendi loquimur, quoniam realis est constitutio, simpliciter dicimus quod anima rationalis constituit hominem, etc. Et sic constituens non est constitutum. Cum autem de secundo constituendi modo est sermo, ad differentiam primi, dicitur cum additione, quod constituit inquantum est ipsum constitutum; nihil aliud intendendo per hoc, nisi quod constitutivum pro tanto dicitur constituere, pro quanto ponit se: ponendo enim se, constituit, quia ly se monstrat constitutum. Et hoc significat ly inquantum est ipsum. - Itaque Paternitas, ponendo se, constituit Patrem, quia.ipsa est Pater. Et sic ly inquantum tenetur reduplicative, modumque constituendi reduplicat, in simplicibus. Unde ex hoc habes facilem viam respondendi obiicientibus contra huiusmodi propositiones.

VIII. Quoad tertium, refert, et confutat opinionem quandam, dicentem quod, abstractis relationibus, remanent hypostases, sed non personae. Et ratio primi est, quia remanent origines distinguentes. Ratio vero secundi, quia relationes pertinent ad dignitatem, quae est de ratione personae, non autem hypostasis.

Confutatur autem dupliciter. Primo, ratio primi dicti: quia relationes probatum est esse prima distinctiva. - Se- cundo, ratio secundi dicti; quia dignitas qua differt persona ab hypostasi, tenet se ex parte naturae. Persona enim addit supra hypostasim, ex parte naturae, intellectualitatem: ex parte autem ipsius individui, nihil penitus addit, ut patet ex definitione Boetii. Unde, quia relationes se tenent ex parte individuationis, falsum est quod relationes sint proprietates personae, et non hypostasis: sunt enim aeque abstracta persona et hypostasis, ex parte individuationis; quamvis, ex parte naturae dignioris, persona sit quid magis determinatum.

IX. In responsione ad secundum, adverte quod, ut dicitur V Metaphys., non inconvenit quaedam dici ad aliquid secundum nomina specifica, quae non dicuntur ad illud secundum nomina generica. Et propterea non inconvenit similiter accidere in proposito: scilicet quod Pater Patris nomine et re referatur ad Filium; personae autem, re quidem, sed non nomine referatur ad eundem. Accidit enim hoc quia, ut in littera dicitur, paternitate Pater est et Pater et persona: sed persona significat esse illam per modum absoluti. - Dixi autem haec propter argumenta Aureoli et Scoti. Quae tacenda censui: ex hoc enim facile solvuntur.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS satis ex praecedentibus est clarus. — In corpore duo facit: primo, respondet secundum opinionem superius minus probatam; secundo, respondet iuxta viam | quam sequitur

II. Quoad primum, conclusio, secundum illos, est unica: Relationes consequuntur actus notionales. - Et manifestatur: quia apud eos non distinguunt nec constituunt hypostases, etc.

III. Quoad secundum, primo distinguit originem in activam et passivam, manifestando eas exemplariter. — Secundo, ponit conclusionem unam de origine passiva: Origo passive praecedit proprietates personarum procedentium, etiam personales. Probatur: quia significatur ut via ad personam proprietate constitutam. - Tertio, ponit secundam conclusionem, de origine active: Origo active praecedit relationem originantis non personalem. Et manifestatur in communi spiratione, ut'est actus, et ut est relatio. — Quarto, distinguit personalem proprietatem Patris, quae sola restabat; quod potest dupliciter considerari, scilicet ut relatio, et ut constitutiva personae. Et ponit hanc conclusionem: quod paternitas, ut relatio, sequitur generationem; ut vero constitutiva personae, praecedit generationem. Et declarat primam partém: quia relatio fundatur super actum. Secundam vero: quia actio praesupponit personam agentem.

IV. Circa ultima dicta dubium occurrit. Primo, quia videntur haec contrariari supra dictis in articulo 2. Quia aut loquimur de origine et relatione secundum rem: et sic non differunt. Aut secundum rationem: et sic, cum utraque earum sit multiplex (quoniam potest sumi origo ut origo, et ut constitutiva personae, sicut et relatio); et nec relatio ut relatio, nec origo ut origo, constituit: aut distinguendum erat de origine, sicut de relatione distinctum est; aut affirmandum non erat quod relatio magis quam origo constituit et distinguit.

V. Circa eandem quoque partem dubium occurrit maius. Quoniam paternitas, verbi gratia, aut est forma constitutiva sub expressa ratione paternitatis; aut sub alia ratione. Si sub ratione paternitatis, ergo inquantum relatio: et sic distinctio nulla. Si sub alia ratione, ruunt supra dicta, quibus conatus est Auctor ostendere quod constituere et distinguere personam sit actus relationis, ut distinguitur contra essentiam et contra originem, ut patet in art. 2 et 3.

VI. Et confirmatur atque augetur dubium. Quoniam a s. Thoma quatuor praedicata habemus realia, ratione quorum attribuitur relationi constituere personam. Primum est essentia divina. Inquit enim in Qq. de Potentia, qu. vui, art. 3, in responsione ad 7, quod relationes constituunt hypostases, inquantum sunt essentia divina. - Secundum est ly divina. Inquit enim in I Sent., dist. xxvr, art. 2, ad 2, quod relatio, inquantum divina, distinguit hypostasim. — "Tertium est ly subsistens. Dixit enim in 2 articulo huius quaestionis, in responsione ad 4, quod relatio, si sit subsistens, fert secum distinctionem suppositalem. - Quartum est ly ipsa persona. Dixit enim in praedicto articulo, quod relationes constituunt et distinguunt hypostases, inquantum sunt ipsae personae subsistentes.

Ex quibus omnibus conflatur ambiguitas, an de mente s. Thomae relatio sit constitutiva personae, stando infra latitudinem relationis et conditionum eius: an ut includit essentiam, seu aliquod essentiale. Undique enim angustiae sunt. Si enim infra latitudinem relativam constituit, ruunt allegata ex locis praedictis. Si autem ut est idem alicui absoluto, constituit, sequitur quod personalitas in divinis est formaliter absoluta: cuius oppositum confessi sumus.-

VII. Accedunt quoque argumenta Aureoli, apud Capreolum, in xxv: distinctione Primi, specialiter contra illud dictum sumptum ex Qq. de Potentia Dei. - Et rursus, contra tertium dictum, sumptum ex 2 articulo huius quaestionis, scilicet, relatio ut subsistens constituit: quaerendo quid importat ly ut subsistens; et, breviter, inferendo quod hoc nihil aliud est nisi quod idem constituat se, vel quod constituens ut constitutum constituat.

VIII. Ad evidentiam horum, scito quod, licet non desint "Thomistae tenentes oppositum, propter illa adducta. ex Qq. Dispp., et illis alludentia in I Sent.; mihi tamen videtur de mente s. Thomae, quod relationes illae quas dicimus personales, scilicet primae et incommunicabiles, infra latitudinem relativam, suam tamen, constituunt personas. Moveor autem ex doctrina huius quaestionis. Expresse enim in primis actus constituendi personaliter in 2 articulo attributus est relationi, ut distinguitur contra essentiam, et etiam originem. Ergo non inquantum est essentia, constituit personam. - Deinde in articulo 3 expresse dictum est quod relationes personales ferunt secum sua supposita. Si ergo secum ferunt, non inquantum sunt essentia, suppositant: quoniam constat quod non ferunt secum essentiam. — Post« modum etiam ibidem, in responsione ad 2, explicite dictum est quod Pater est paternitate non solum Pater, sed quis et hypostasis. Constat autem quod id quod convenit personae paternitate formaliter, non convenit ei inquantum est eadem essentiae, sed ut potius distinguitur ab ea.

IX. Ut tamen omnia consonent, et melius percipiatur intentum, scito quod aliud est relationem habere aliquid quia est eadem essentiae: et aliud est relationem habere aliquid u£ est essentia. Primum enim significat relationem habere illud ab essentia radicaliter: secundum autem formaliter. Exemplum primi, relatio est res realis: exemplum secundi, relatio est creatrix.

Unde, in proposito, imaginor quod, quemadmodum relatio illa, non ex hoc quod relatio, sed ex esse quod de numero essentialium est, est realis, ut supra dictum est contra Porretanos; et tamen realitas convenit relationi illi per seipsam formaliter, per essentiam autem radicaliter: ita esse subsistentis naturae subsistentia hypostatica, convenit illi relationi, puta paternitati, per seipsam formaliter, per essentiam autem. radicaliter. Et sic relatio illa, non inquantum relatio (quia sic conveniret omni relationi), sed inquantum ;//a, idest inquantum res relativa hypostatica et prima, constituit personam. Itaque esse constitutivum hypostasis, seu esse hypostaticum, non ratione alicuius absoluti formaliter illi convenit, sed ratione sui.

X. Nec oppositum volunt loca allegata. Quoniam in Qq. Dispp. intendit quod constituere habent ab essentia radicaliter; ut patet ex qu. 1x, art. 5, ad 12, ubi idem iudicium de hoc censet, et de ratione quare Pater est paternitas, scilicet propter identitatem cum. essentia; quod constat radicaliter intelligi. - Relatio quoque potest dupliciter dici divina: uno modo identice, quia scilicet est eadem deitati; alio modo formaliter, quia scilicet est in genere divinorum. In proposito, hoc secundo modo relatio est divina: est enim paternitas illa increati et supremi, ac per hoc divini ordinis, seipsa formaliter; quamvis ab essentia hoc habeat radicaliter, cui est eadem. - Et quoniam res ex hoc quod divina formaliter, subsistens seu substantifica est (nihil enim divinum accidentis naturam habere potest); idcirco in idem redit dicere relatio ut divina, et ut subsistens. lta quod relatio, puta paternitas, ut substantifica relativa res est, personam Patris constituit; subintellectis aliis conditionibus, scilicet incommunicabilitate et primitate; ad differentiam spirationis, quae etiam si soli Patri conveniret, quia non est prima, non constitueret personam. Unde patet quid est dictu, relatio ut subsistens; scilicet, ut substantificae naturae secundum se formaliter est. Ex hoc enim habet quod constituat hypostasim, et quod non includit essentiam intrinsece, sed connotatam ut radicem. - Et quoniam, secundum veritatem, hic non est distinctio inter constituens et constitutum, nisi in modo significandi; idcirco, ad hoc insinuandum, dictum est quod relatio constituit inquantum est ipsa persona; idest, relatio constituit personam hoc solo modo, scilicet ponendo seipsam, quia est ipsa persona. Et propterea constituens et constitutum sunt omnino idem realiter et formaliter, soloque modo significandi distincta.

Colligendo igitur omnia, cum dictum est: Relatio constituit personam, quia est divina essentia, quia divina, quia subsistens, quia ipsa persona; essentia radicem, divina denominatio conditionem formalem in communi, subsistentia eandem in speciali, et zpsa persona modum constituendi personam expressit. Tantae enim celsitudinis constitutio pluribus debuit, quoad plures conditiones, nominibus explicari.

XI. Unde Aureoli rationes omnes cessant. Advertentes namque quando de radice, quando de conditione formali, et quando de modo constituendi est sermo, nec miscentes unum alteri, animadvertent pariter aut in aequivoco laborare; aut non esse inconveniens quod inconveniens apparet, puta quod constituens constituat inquantum est ipsum constitutum, si ly inquantum specificet modum constituendi, etc.

XII. Expedita igitur ultima difficultate, retrogradum prosequendo ordinem, ad reliquas dicendum est. Et ad secundam quidem dicitur quod, sicut apud logicos relatio dupliciter significatur, scilicet uf concepta et ut exercita, et tamen unamet relatio est; ita in proposito paternitas, ut exercita, consequitur actum generationis; et ipsamet, sub expressa ratione paternitatis ut concepta, praecedit generationem, et constituit hypostasim. Unde non coincidunt membra. Nec sequitur, ergo paternitas praecedit inquantum relatio (communicando in vocabulis cum littera): quohiam in littera paternitas ut relatio significat paternitatem ut exercet actum relationis ut relatio est; paternitas vero ut constitutiva personae significat paternitatem eandem, ut exercet actum hypostaticae formae. Et licet utrumque infra relativam illius latitudinem comprehendatur, simul tamen non sunt, secundum rationis ordinem: sed paternitas, ut praecedit generationem, constituit et distinguit relativam personam Patris in esse hypostatico relativo realiter et formaliter, sed non relative exercito (et ideo vocatur paternitas, non ut relatio, sed wt constitutiva); ut consequitur autem generationem, constituit et distinguit eandem personam, non in esse hypostatico, sed in esse relative exercito (et ideo vocatur paternitas ut relatio) lta quod non sunt duo esse relativa in Patre, sed unum tantum, datum a paternitate formaliter ante generationem ut hypostaticum, et post ut exercitum. Et similiter unica est distinctio relativa Patris a Filio, sed data prius ut hypostatica, et post ut exercita. Et sic de similibus.

XIII. Et haec si perspicies, omnia consonabunt. Et videbis quomodo Scoti ratio, in I, dist. xxvii, qu. ult, contra hanc distinctionem litterae nihil valet: quia laborat in aequivoco, non percipiens quod ly u£ relatio hic significat non naturam, sed actum seu officium relationis, ut expositum iam est. - Percipies quoque quam vanus fuerit tantus eiusdem labor in Quodlibetis, qu. rv, eodem pollutus pec- cato. Paternitas enim ut constitutiva et ut relatio, non duas naturas, sed unam, et illam atomam, scilicet paternitatem, importat; significando distinctas eiusdem relationis rationes, secundum quarum unam praecedit generationem, et secundum alteram sequitur. Sed relationis vocabulum eum decepit, et motivum de quo in qu. xr, art. 3, erit sermo, ubi reliqua solventur.

XIV. Ad primam vero dicitur, quod relatio distingui et affirmari debuit, et non origo. Primo, quia opinantes oppositum non distinguunt de origine, sed ut originem ipsam constituentem faciunt, non curantes de modo significandi. - Secundo, quia relatio realis, ut dictum est, secundum propriam rationem, non solum adest, sed est, ut dictum est contra Porretanos: origo autem, ut sic, viae tantum habet rationem. — Tertio, et potissime, quia: in divinis duo tantum genera salvantur, secundum Boetium, scilicet substantia et ad aliquid. Persona autem divina est formaliter ad aliquid, ut supponimus: et consequenter oportet constitutivum | personae esse ad aliquid. Et propterea oportuit relationem affirmare, et deinde distinguere in duplicem eius actum, scilicet relationis, et falis, ut expositum est. — Si communis autem doctrina Sanctorum in divinis genera originis, puta actionis et passionis, posuisset, et non relationis; procul dubio origo affirmaretur constituens, et distingueretur. Quia igitur oppositum de facto est, idcirco optime relatio praeaffirmata ac distincta est.