Quaestio 131

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo primo quaestionis centesimaetrigesimaeprimae dubium primo occurrit circa illud: Jd im quo homo excellit, datur homini a Deo ut ex eo aliis prosit. Videtur enim dici hoc sine ratione aliqua. Nec apparet verum: quoniam quandoque datur homini ut in seipso perfectior sit.

Dubium secundo occurrit circa distinctionem trimembrem inordinati appetitus honoris, an sit sufficiens. Inquit enim Martinus, in: qu. de Ambitione, quod videntur sibi esse alii modi praeter istos. Unde quatuor modos ponit: scilicet ratione quantitatis, finis, mediorum, et vehementiae. Sub his siquidem modis tribus in littera assignatis non comprehenditur ambitio digni secundum se aliquo honore, sed indigni quia habet digniorem se illo honore qui non potest utrique dari, ut est honor episcopalis, etc. Et similiter nec ambitio eius qui per quaecumque media quaerit honorem quo dignus est. Et similiter nec ambitio eius qui vehementius affectat vel quaerit quam oporteat.

Dubium tertio est circa veritatem tertii membri distinctionis dictae. Videtur siquidem rationi consonum quod si quis appetat honorem suae virtuti debitum ea ratione quia sibi est debitus ut habenti talem virtutem, non referendo aliter ad utilitatem aliorum, in nullo a rectitudine declinet: sicut appetens pecuniam sibi debitam quia est sibi debita, in nullo peccat.

Dubium quarto est, an istae relationes honoris in Deum et proximum in littera positae, requirantur actualiter, an habitualiter. Et est ratio dubii quia requiri actualiter nimis durum est et intolerabile: cum frequentissime honoremur absque cogitatione aliqua de Deo et proximo. Habitibus autem nec meremur nec demeremur: ut patet in dormientibus, et vigilantibus quando non actualiter utuntur habitibus quos habent.

II. Ad primum dubium dicitur quod, cum bonum sit naturaliter sui ipsius diffusivum, ex hoc ipso quod aliquis constituitur a Deo in aliquo bono excellentiori, constituitur ad hoc ut prosit aliis: debent enim superiora in inferiora diffundi. Et quoniam ratio ista in promptu clara erat, ideo Auctor non adiecit rationem in dicto tam vero et rationabili. Praesertim cum Deus, universi curam habens, universi partes diffundat ut suapte natura communicabiles sint. Constat autem quod perfectiora in seipsis nata sunt alis prodesse. Ad hoc igitur a Deo facta sunt perfectiora ut aliis prosint: et non solum ut in seipsis perfectiora sint. Ex hoc enim ipso quod constituta sunt superiora ratione excellentiae, instituta sunt ut inferioribus non solum praesint, sed prosint: ut sic ommia suaviter disposita inveniantur.

III. Ad secundum dubium dicitur quod distinctio trimembris in littera facta sufficiens videtur, ita quod omnis inordinatus appetitus honoris ad aliquod membrum illius reducitur. Nam appetitus honoris quo quis secundum se dignus est, sed ratione praeiudicii alterius dignioris redditur illicitus, ad primum membrum spectat, quo quis appetit honorari de excellentia quam non habet. Multipliciter siquidem contingit non habere excellentiam aliquam: primo, absolute; secundo, relative. Verbi gratia, ego absolute sum dignus episcopatu: quia tamen est alter magis dignus illo episcopatu, ego non sum dignus respective ad illum; ac per hoc, si tunc appeto honorem episcopalem, appeto testimonium excellentiae quam non habeo, quoniam appeto testimonium dignioris, cum tamen non sim dignior. Et similiter cum quis absolute dignus multis dignitatibus, quia tamen sunt multi digni, qui ex coacervatione dignitatum in unum hominem privantur illis, - non appetit licite tot dignitates, quia appetit testimonium excellentiae quam non habet, scilicet dignioris: cum non sit dignus respective ad tot dignos qui propterea contemnuntur. — Qui autem per indebita media affectat aut quaerit honorem, sub eodem membro clauditur. Quandoquidem eo ipso quod per illicita media appetit aut quaerit, indignus fit. Ac per hoc, quaerit honorem quo non est simpliciter dignus nunc: licet alias esset dignus, si non per talia media quaereret. - Qui demum magis affectat honorem quam oporteat, ad idem membrum reducitur: pro quanto excellentia quam habet vehementiam appetitus non adaequat, sed exceditur ab ipsa.

IV. Ad evidentiam tertii et quarti dubii, advertendum est quod honor, cum sit in genere bonorum utilium quoad hoc quod propter aliud est appetibilis, ad hoc quod ordinate appetatur aut delectet, oportet quod referatur in debitum finem ad quem ordinandus est. Et quia ordinatur ad excellentiam hominis, est enim honor testimonium excellentiae; et excellentia ordinatur ad utilitatem aliorum: ideo, de primo ad ultimum, honor mihi exhibitus ordinatur ad utilitatem aliorum. Et similiter, quia excellentia mea est principaliter a Deo, ideo honor exhibitus meae excellentiae ordinatur principaliter ad Deum, ut auctorem excellentiae illius. Et haec sunt procul dubio vera. Sed quod difficultatem ingerit est quia non oportet omnem rectum usum alicuius referre in omne id ad quod natum est referri, sed sufficit quod referat illud ad aliquem licitum finem in quem est natum ordinari. Verbi gratia, pecunia ordinatur principaliter ad commutationem, et potest secundario ordinari ad depositionem vel aliquid aliud: nec oportet quod quilibet utens pecunia commutet, sed sufficit quod ordinet ad aliquem licitum finem. Ita in proposito honor ordinatur ad tres: scilicet ad Deum ut auctorem excellentiae, et ad personam excellentem ut habentem illam, et ad proximos, ut prosit illis. Si is qui excellit appetit honorem, aut delectatur honore, infra proprios limites, scilicet praecise ut habens excellentiam; ex hoc ipso reservat locum suum Deo ut auctori, et proximis ut quibus prosit: quoniam relinquit honori relationes quas habet, ex hoc ipso quod non usurpat aut despicit relationem illius honoris ad Deum aut proximos. Intelligo igitur ego esse inordinatum appetitum honoris propter non referre in Deum ut auctorem et proximos ut quibus prosit, si non referre sumitur contrarie aut privative: et non si sumitur pure negative. Notanter autem dico in Deum xut auctorem excellentiae, hoc est, ut ipse principaliter honoretur tanquam auctor excellentiae: quoniam. non est hic sermo de Deo ut est finis ultimus omnium; hoc enim. non est de propriis huius quaestionis, sed de communibus circumstantiis omnium humanorum operum. Non enim video me, cum honoror, teneri ad aliud quam ad referendum honorem mihi exhibitum in finem proportionatum. Constat autem quod ego, ut habens excellentiam dignam tali honore ab hoc, tunc sum proximus et commehsuratus finis ad quem suapte natura honor ordinatur. In nullo igitur pecco si omitto relationes ad Deum ut auctorem et proximos: quoniam praeceptum affirmativum de his relationibus exercendis nulla ratione probatur quod obliget pro tunc, nisi aliqua alia necessitas subsit; sicut nec, cum appeto aut recipio pecuniam mihi debitam, teneor referre eam ad talem vel talem usum. Peccatum autem esset si homo in tantum delectaretur honore ut non curaret an honoretur Deus ut auctor, dummodo ipse habens honoretur; et similiter pro nihilo haberet an honor utilis esset proximis, dummodo ipse honoraretur. Hoc enim esset quasi privare, quantum est ex parte sui affectus, Deum et proximos relationibus debitis ad illos, dum in affectu contemnuntur. Hoc enim esset quiescere in ipso honore, et proprios egredi limites, cum affectu ad demolitionem aliorum.

Unde patet solutio tertii dubii et quarti: scilicet quod istae relationes non exiguntur actualiter, nec habitualiter in speciali, ad evitandum peccatum (quamvis exigi videantur virtualiter ad hoc quod appetitus honoris sit meritorius aeternae vitae: quia caritas virtualiter omnia meritoria suaviter disponit). Sed declinare ab aliqua harum relationum sive contrarie sive privative, peccatum constituit ambitionis.

V. In eodem primo articulo, in responsione ad secundum, dubium occurrit ex Martino, ibidem, in qu. 1 de Ambitione, dicente quod haec responsio non placet. Tum quia non est verum quod virtutis praemium sit beatitudo aeterna: sed solum virtutis meritoriae.

Tum quia solutio haec non enervat, sed corroborat ar gumentum. Nam si honor est praemium insufficiens virtutis, non sequitur quod appetitus eius sit inordinatus: immo oppositum. Quia, si aliud non obstet, videtur sequi quod quantuscumque honor appeti potest ab habente exiguam valde virtutem.

VI. Ad hoc dicitur quod prima obiectio peccat, tum quia Auctor non dicit, Virtutis praemium est beatitudo aeterna, sed, beatitudo: sicut Philosophus posuit finem omnis virtutis felicitatem. Nec obstat quod ipsa felicitas sit actus virtutis perfectissimae: quoniam sicut inordinatus animus sibi ipsi est poena, ita felicitas est praemium felicis animi, - Tum quia, apud theologum, virtus non me-: ritoria non est virtus nisi secundum quid, in statu naturae lapsae: quia non est dispositio perfecti ad optimum simpliciter.

Ad secundam vero obiectionem dicitur quod ex hoc ipso quod honor negatur virtutis praemium simpliciter, et affirmatur virtutis praemium secundum quid ex parte aliorum, satis habetur quod honor non est de numero bonorum simpliciter, sed utilium: ac per hoc, quod appetitus eius non est ordinatus si est appetitus eius ut finis. Et hoc sufficit ad solutionem argumenti volentis quod appetitus honoris sit appetitus licitus quia est appetitus praemii virtutis, quod habet rationem finis.

Habetur nihilominus (ad perfectionem doctrinae) hinc quod appetitus honoris, si debet esse ordinatus, debet esse ut appetitus boni utilis, qui debet esse secundum commensurationem ad finem, et non in infinitum: ut patet universaliter de recto appetitu utilium, Et propterea non potest quicumque habens virtutem appetere quantumcumque honorem, sed commensuratum secundum patriae morem virtuti illi. Honor enim cum ab aliis exhibeatur excellentiae alicui, diversis excellentiis diversi honores accommodati sunt. Et propterea appetitus rectus non est qui incommensuratum suae virtuti honorem appetit. Et quamvis nullus honor sit cuicumque virtuti sufficiens simpliciter ut praemium, est tamen tali virtuti, ab hominibus talibus, talis honor sufficiens ut testimonium humanum; et tali virtuti talis alius honor, et sic de aliis. Et propterea vitiosum esset si doctor in Theologia vellet honorari ut imperator triumphans: et sic de aliis.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem quaestionis, in responsione ad primum, dubium occurrit ex Martino, ibidem, in qu. u, discedente ab hac solutione, propterea quia distinguit magnanimitatem in multas magnanimitates: puta in eam quae habet pro obiecto rem honorabilem, puta dignitatem; et eam quae habet pro obiecto honorem, sicut illa qua quis cupit honorem suae dignitati debitum. Et ideo concludit quod nec ambitio nec praesumptio cuilibet magnanimitati opponitur, etc.

Ad hoc dicitur quod iste homo in hoc videtur deceptus quod distinguit magnanimitatem in species, ubi debet distingui in actum ut est circa obiectum, et actum ut est circa materiam, ut in littera fit. Magnanimitas siquidem ut est appetitus magnorum operum, habet pro excessu praesumptionem; et ipsamet, et non alia, ut appetitus est honoris, habet pro excessu ambitionem; et similiter, ut est appetitus gloriae, habet pro excessu inanem gloriam. Eadem siquidem est magnanimitas'habens pro fine opus magnum, et pro materia honorem et gloriam, recteque ad omnia haec se habet: ac per hoc, ex cuiusque horum defectu corrumpitur. Unum est ergo medium magnanimitatis, constitutum ex causa integra: plures autem sunt excessus diversorum concurrentium ad perfectionem illius unius medii, Si vero essent diversae magnanimitates secundum speciem, non esset medium unum, sed quaelibet haberet suum medium.