Quaestio 79

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo primo quaestionis septuagesimaenonae dubium Occurrit circa rationem in responsione ad primum redditam, quare scilicet declinare a malo et facere bonum secundum aliquam propriam rationem boni et mali, ponuntur partes iustitiae, et non ponuntur partes aliarum virtutum, puta fortitudinis et temperantiae, secundum alias speciales rationes boni. Ratio enim litterae est quia in aliis virtutibus in idem redit utrumque: in iustitia autem aliud est aequalitatem facere, et aliud factam non corrumpere. Videtur autem haec ratio nulla. Tum quia in ipsa iustitia etiam in idem redit utrumque: nam idem est aequalitatem facere et ab inaequali declinare, non minus quam ab extremis ad medium venire. - Tum quia sicut aliud est aequalitatem facere et aliud factam non corrumpere, ita aliud est medium inter passiones constituere, et aliud constitutum medium non corrumpere. Et sic undique ratio ruit. — Ad huius evidentiam, sciendum est quod inter aequalitatem, circa quam versatur iustitia, et medium, circa quod aliae sunt virtutes morales, haec est differentia, quod aequalitas est in rebus ipsis, medium autem intus in animis nostris. Et hinc fit ut constitutum per alias virtutes medium a me, nullus alius possit corrumpere: nullus enim me potest invitum ex temperato facere intemperatum. Constitutam vero aequalitatem a me potest alius, me invito, corrumpere: ut patet cum reddendum iussi agrum suum Ioanni, et alter iubet eundem agrum ab eo auferendum; corrumpit enim ille aequalitatem quam ego feci. Et hinc intenta ad propositum differentia clara habetur: scilicet quod in aliis virtutibus facere medium et non corrumpere illud idem est, sicut illuminatio continua; in iustitia autem facere aequalitatem et non corrumpere illam diversa sunt, quia aequalitas facta in rebus non conservatur ex meo facere, quia non dependet a me, potest namque a multis aliis corrumpi. Quia ergo aliud est facere aequalitatem, et aliud est. [non] corrumpere aequalitatem factam a se vel ab alio; et hoc non habet locum in aliis virtutibus: ideo facere bonum .et declinare a malo, quae haec important, assignantur specialiter iustitiae, et non aliis virtutibus.

Et quia Auctor non videtur ex litterae superficie super hac se fundasse differentia, ideo, respondendo ad obiecta, dicitur quod differentia ista secundum veritatem non attenditur penes recessum a termino a quo, puta malo, et accessum ad terminum ad quem, puta bonum: sed penes facere terminum ad quem, et non corrumpere illum. Et hoc expressit littera, assignando quare specialiter haec sunt partes iustitiae, ut patet in hac responsione. Causa autem quare littera de aliis virtutibus meminit accessus ad medium et recessus ab extremis, et hoc contraposuit, ut apparet, verae differentiae, quae est secundum facere et non corrumpere, fuit quia Auctor a notioribus docebat et manifestis. Manifestum autem est quod in aliis virtutibus declinare a malo et facere bonum communiter sumuntur pro recessu ab extremis et accessu ad medium. Et propterea ostendit quod haec manifeste importata per has partes in aliis virtutibus non sunt duae partes: et per oppositum est quod illa quae manifeste importantur per easdem partes in materia iustitiae, sunt duae partes. Ita quod Auctor primo exclusit quod importata per illas partes in materia aliarum virtutum non sunt duae partes. Deinde quod importata per easdem partes in materia iustitiae sunt duae partes. Et non contraposuit in veritate illa significata istis significatis. Et per haec patet solutio primae obiectionis: quia non penes illud posita est differentia. Et secundae: quia penes illam posita est differentia; et falsum est quod sit eadem ratio in iustitia et aliis de facere et non corrumpere constitutum, ut patet ex dictis.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem quaestionis septuagesimaesud dubium occurrit, simpliciter et ad hominem, circa id quod dicitur in calce articuli, scilicet quod omissionis peccatum omnino a transgressione distinguitur. Simpliciter quidem, quia omissio potest esse materialiter transgressio: ut patet cum quis non vult ire ad missam tempore debito. - Ad hominem vero, quia Auctor in corpore huius articuli dicit quod omnes species peccatorum possunt esse materialiter transgressio, quia per quodlibet mortale homo transgreditur aliquod divinum praeceptum. Si enim per quodlibet mortale homo transgreditur praeceptum divinum; et omissio est peccatum mortale quandoque: ergo omissio est etiam transgressio, sicut alia peccata materialiter sunt transgressio, et non omnino distinguuntur a transgressione.

Ad hoc dicitur quod, ut patet in littera, transgressio formaliter est actus positive quo quis vult non servare legem; et directe contrariatur actui voluntatis quo quis vult servare legem. Et quia hic actus est actus iustitiae legalis, extendens se ad opera omnium virtutum, pro quanto vult quis non solum facere illa opera virtutum absolute, sed vult ea facere quia praecepta a lege divina vel naturali vel humana; ideo actus contrarius, scilicet velle non servare legem, est actus iniustitiae generalis seu legalis. Etiam extendere se quoque potest ad omnia opera vitiorum: pro quanto potest quis non solum peccata absolute committere, sed potest etiam committere in odium legis. Et sic transgressio distinguitur ab aliis peccatis sicut una species peccati ab aliis: sicut iniustitia legalis ab intemperantia, etc. Et hoc dicitur in littera cum dicitur: secundum quod opponitur ad genera peccatorum opposita aliis virtutibus. Et quia velle contrariatur praecepto quod non velimus, ideo transgressio, quae consistit in velle, contrariatur praecepto negativo. Et sic transgressio ex ratione formali sua morali, qua scilicet constituitur in specie iniustitiae legalis, opponitur vitiis ceteris ut forma materiae. Ratione autem rationis suae formalis in genere naturae, quia scilicet consistit in actu positivo, opponitur omissioni ut posiceum negativo. Et hic est secundus modus in littera positus quo transgressio est speciale peccatum: quia scilicet non est omissio.

Sed advertendum est quod omissionis peccatum dupliciter sumi potest. Primo, secundum se. Et sic, cum nullum includat actum, non potest esse transgressionis materia: implicat namque contradictoria, scilicet esse sine omni actu, et esse materiam transgressionis, quae est actus. Et sic accepit eam Auctor dicens quod omnino a transgressione distinguitur. — Alio modo, secundum suam causam, Et sic potest esse materia transgressionis directe, sicut cetera peccata; ut cum vult quis non servare praecepta affirmativa in odium legis. Et hoc modo quodlibet peccatum mortale potest esse materia transgressionis, quia non servat divinum praeceptum.

Et sic omnia consonant: nec simpliciter, nec apud Auctorem controversia restat.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertio eiusdem quaestionis septuagesimaenonae, nota primo, ex corpore articuli et responsione ad quartum, quod omissio potest sumi dupliciter, scilicet formapraeced. ]iter et materialiter, sicut de transgressione dictum est. Et quod omissio formaliter importat non agere debitum: ita quod ratio debiti formaliter cadit in ratione formali omissionis ut est speciale peccatum, hoc est formaliter sumptae. Et quia ratio debiti ad solam iustitiam inter alias virtutes spectat, ut in. praecedenti Libro, qu. xcix, art. 5, ad 1, habitum est; ideo omissio formaliter est peccatum iniustitiae, vel generalis seu legalis, vel specialis, vel utriusque, ut ratio debiti occurrit. Materialiter autem sumpta omissio importat non agere id quod est debitum. Et propterea omissio materialiter invenitur in qualibet specie virtutis, pro quanto quodlibet bonum virtutis omitti potest: sed formaliter non omittit nisi quis ut debitum omittat. Ita quod omittens, verbi gratia, comedere quantum oportet, etc., quatenus actum temperantiae qui est debitus non facit, omittit materialiter: quatenus autem eundem ut debitum secundum naturae vel Dei legem, non facit, omittit formaliter. Et sic omissio formaliter directe opponitur iustitiae.

Et ut in articuli corpore dicitur, dupliciter distinguitur et ponitur speciale peccatum. Primo, sicut peccata iniustitiae sunt specialia peccata a peccatis contra temperantiam et fortitudinem distincta. — Secundo, sicut inter ipsa peccata iniustitiae inter se peccata distinguuntur, sicut actus virtuosi quibus opponuntur. Et sic, quia facere bonum et declinare a malo sunt diversi actus iustitiae, ideo omittere, quod opponitur ad facere, et transgredi, quod opponitur ad declinare, inter se sunt diversa peccata specialia sub iniustitia contenta. Et haec intendit littera.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto eiusdem quaestionis septuagesimaenols dubium occurrit circa id quod ibi dicitur, quod maior est distantia contraria quam contradictoria; et eius rationem, quia omne nigrum est non album, et non e contra. Falsum enim dicitur. Quia maior est distantia inter ens et non ens quam inter duo entia. Constat autem contrariorum utrumque esse ens; contradictoriorum autem alterum non ens. Ergo. - Ratio etiam claudicat. Quia non album extendit se ad omnia extra album, quorum multa magis distant ab albo quam nigrum: ut patet de distinctis genere ab albo.

Ad hoc dicitur quod distantia dupliciter sumi potest: scilicet proprie, pro differentia seu diversitate positive; et communiter, pro diversitate qualitercumque, extensa etiam ad non convenientiam. Et si hoc secundo modo sit sermo, constat inter contradictoria esse maiorem distantiam, quia minus conveniunt, ut arguendo dicitur. - Sed primo modo maior est distantia contrariorum quam contradictoriorum. Et ratio est quia contrariorum distantia utrinque quantificatur: nam utrumque extremum est positivum, et ponit aliquantam sui distantiam. In contradictoriis vero ex uno tantum membro quantitas distantiae est: tantum enim di- stat album a non albo quantum entitatem ponit album, et non plus; quia non album nullam distantiam ponit. Et propterea Auctor optime hoc probavit ex illata ratione: quia scilicet distantia contrariorum continet in se distantiam contradictoriorum, et addit supra illam. Hoc enim significant illa verba, Omne enim nigrum est non album, et non e contra: ac si diceret: Nigrum includit distantiam albi a non albo, quia omne nigrum est non album, et ultra hoc includit distantiam quam ponit ipsum nigrum ab albo: ergo est maior, cum non sit e contra, scilicet quod omne non album sit nigrum. - Et quod obiiciendo dicitur, quod non album extendit se ad tot, nihil obstat: quia hoc est per accidens, seu materialiter. Formaliter namque loquendo, non album neque nigrum neque aliud genus infert: et stat cum minori distantia positiva, puta cum pallido et aliis mediis coloribus.