Quaestio 39

Commentaria Cardinalis Caietani

In corpore primi articuli quaestionis trigesimaenonae tria simul dubia occurrunt. Primum est, in quo consistit unitas Ecclesiae cui opponitur schisma. - Secundum vero, quomodo unitas est a caritate, ut littera dicit. — Tertium autem, quomodo schisma opponitur illi unitati.

Et primi quidem dubii, in quo scilicet consistat unitas Ecclesiae cui opponitur schisma, ratio est quia, cum unum sequatur ens, omnis unitas oportet quod sit secundum aliquod esse; et omne tollens unitatem tollat aliquod esse. Constat autem. quod, secluso esse relativo membrorum Ecclesiae ad.unum caput, nullum esse apparet commune membris Ecclesiae inter se fundans unitatem Ecclesiae quae tolli dicitur per schisma. Nam esse fidei, spei, sacramentorum et cultus stat cum schismate. Esse autem caritatis indirecte. quidem per omne peccatum mortale, directe autem per explicitum ipsius contemptum perditur, sed hoc non est schismatis vitium: nam qui vult caritatem nec in se nec in alio esse, non propterea schismaticus est.

Secundi vero dubii, quomodo scilicet unitas haec Ecclesiae sit a caritate, ratio est tum quia schisma tollit illud esse quod sine caritate possidetur: ut patet cum aliqui in peccato mortali praeexistentes fiunt de novo schismatici. - T'um quia schismaticus est qui renuit subesse Romano Pontifici: hoc autem non directe caritati, sed obedientiae opponitur.

Tertii autem dubii ratio est quia, cum unum oppositorum tollat reliquum; et unitas Ecclesiae non sit ab Ecclesia auferibilis, sicut nec esse ipsius, quantumcumque fiant infinita schismata (alioquin aut possent esse plures Ecclesiae quam una; aut posset desinere esse ante consummationem saeculi): consequens est quod schisma non tollat unitatem Ecclesiae; et consequenter male ex hoc eius natura monstratur.

II. Ad evidentiam horum sciendum est quod, cum Ecclesia militans, de qua sola est sermo, sit congregatio omnium fidelium et una numero, oportet quod tam entitas quam unitas eius numeralis constituatur ex aliquo esse non quo aliquid est in se, sed quo ad aliud ordinatur. Inter entis autem genera, solum relatio, actio et passio separata iungunt. Esse namque substantiae, quantitatis et qualitatis sic in uno supposito consistit quod ad aliud non se extendit; actione autem et passione iunguntur etiam caelum et terra; et esse relativo totum universum. Unde Ecclesiae esse et unitas secundum haec consideranda est,

Tria autem invenimus in ipsis fidelibus. Primo, unitatem virtutum theologicarum et sacramentorum: singuli namque fideles credunt unum, sperant unum, amant unum, scilicet Deum trinum et unum etc., et tenent eadem sacramenta. Et si fideles non haberent aliam unitatem, Ecclesia non esset, proprie loquendo, una; sed fideles essent similes in praedictis.

Invenimus ergo, secundo, unitatem capitis, non solum in caelo, Christi; sed in terra, sui Vicarii. Ex qua unitate apponitur in ipsis fidelibus esse relativum ordinis, scilicet ad caput unum; et actionis et passionis, secundum praecipere et obedire. Moventur siquidem singuli fideles a Spiritu Sancto non solum ad credendum, sperandum, etc., sed etiam ad obediendum uni et eidem capiti, Christi Vicario. Et si apud fideles nulla alia esset unitas, Ecclesia non diceretur una, sed sub uno: essent enim fideles sicut multa regna sub uno rege.

Invenimus igitur, tertio, unitatem collectionis universorum fidelium. Ex qua unitate apponitur singulis fidelium esse relativum: scilicet esse partem unius numero populi, civitatis, domus. Ac per hoc dependentia apponitur unicuique a toto: pars enim quaelibet a suo toto pendet. Hinc secundum actionem et passionem modus et regula habetur. Moventur siquidem fideles a Spiritu Sancto ad opera vitae spiritualis, scilicet credere, sperare, diligere, sanctificare et sanctificari, obedire, praecipere, illuminare, etc., non solum secundum substantiam, sed etiam quoad modum operandi: ut scilicet haec operentur ut partes unius totius. Et huius rei non est quaerenda alia causa nisi quia sic disposuit Spiritus Sanctus, qui inter articulos fidei posuit unam sanctam Ecclesiam, ultra Sanctorum communionem. Ipse namque Spiritus, dividens singulis prout vult, voluit Ecclesiam catholicam, idest universalem, esse unam et non plures. Et propterea movet singulos ad interius et exterius operandum ut partes unius, et propter illud unum, et secundum illud unum. Quilibet enim fidelis credit se membrum Ecclesiae, et ut membrum Ecclesiae credit, sperat, ministrat sacramenta, suscipit, docet, discit, etc.; et propter Ecclesiam haec facit ut pars propter totum, cuius est quidquid est; et secundum Ecclesiae fidem et traditionem haec operatur. Et hinc fit ut inter ecclesias quae videntur omnino separatae, puta Scotiae et Hispaniae, non solum sit convenientia in fide, spe, caritate, sacramentis et obedientia ad unum caput; sed etiam colligatio partis ad partem in una numero congregatione, quae primo et principaliter regitur a Spiritu Sancto. Cuius unitas est summum bonum, non simpliciter, sed in genere bonorum ad proximum spectantium: utpote bonum totius mundi non qualecumque, sed spirituale; non per accidens, sed per se; nec secundarium, sed principale; quia est ipsum esse Ecclesiae ut unius totius rationem babet. Signum autem huius unius totius et partium est unitas synodi universalis.

Haec est Ecclesiae unitas cui opponitur schisma. Nam ex eo aliquis est schismaticus quod renuit ut pars Ecclesiae operari. Nec refert ex quacumque causa hoc oriatur: dummodo enim ad hoc deveniatur quod renuit se habere ut pars unius Ecclesiae catholicae, schisma incurritur. Ex quacumque siquidem diversitate vel sententiarum vel affectionum intantum aliquis exorbitet ut velit sanctificare vel sanctificari, docere vel doceri, providere vel provideri, non ut pars Ecclesiae catholicae, sed tanquam ipsimet sint velut quoddam totum seorsum, schismatici sunt, — Et per hoc patet solutio primi dubii. Sed responsio ad obiectionem de caritate in solutione secundi dubii patebit.

III. Dicitur ergo ad secundum dubium quod quia amoris est unire, et unitas Ecclesiae est unitas spiritualis, ideo attribuitur amori spirituali, qui est caritas: non quod ista unio sit caritas, sed quia est effectus caritatis; movet enim Spiritus Sanctus per caritatem singulos fideles ad volendum se esse partes unius collectionis catholicae, quam ipse vivificat; ac per hoc, ad constituendum unam Ecclesiam catholicam. Verum effectus caritatis sunt duplices: quidam semper formati, ut contritio; quidam qui possunt esse informes, ut misereri, dare eleemosynam propter Christum. Unitas autem ecclesiastica, licet simpliciter sit. formata, sicut Ecclesia semper est in gratia; ut tamen est in hoc vel illo, potest esse informis. Et propterea stat uni- tatem hanc esse effectum caritatis, et tamen possideri cum peccato mortali. Et stat aliquem nolle. caritatem esse in se vel in alio, et non esse schismaticum: nisi ad hoc deveniret quod nollet hunc effectum caritatis esse qui est unitas Ecclesiae. Et tunc etiam esset distinguendum. Quia aliud est nolle unitatem Ecclesiae esse, et aliud. est subtrahere se animo ab unitate Ecclesiae: sicut aliud est nolle fidem Christi esse, et aliud est non credere ea quae sunt fidei. Utrobique enim primum spectat ad odium rerum spiritualium: secundum autem ad propria vitia schismatis et haeresis. - Ad id vero quod de obedientia obiicitur, dicitur quod nolle pertinaciter obedire Summo Pontifici non est schisma: sed nolle subesse sibi ut capiti totius Ecclesiae, est schisma; sicut non credere est haeresis.

IV. Ad tertium autem dubium dicitur quod contra unitatem Ecclesiae dupliciter contingit peccare. Primo, secundum intellectum, scilicet non credendo Ecclesiam esse unam capite vel collectione. Et hoc esset peccatum infidelitatis. - Secundo, secundum voluntatem: et hoc dupliciter. Primo, secundum intentionem: cum scilicet aliquis, licet credat Ecclesiam esse unam, intendit tamen eius unitatem destruere, odio vel ira concitatus in illam, vel Papam, etc. Secundo, secundum operis voluntatem: cum scilicet aliquis vult potius taliter se gerere ac si non esset pars Ecclesiae quam a proposito desistere. Et hoc videtur contingere his qui praesumunt synodos universales congregare, vel congregatas sed dissolutas tenere. Et utroque modo schisma incurritur; sicut homicidium incurrit non solum qui directe intendit occidere, sed etiam qui potius vult opus agere unde mors hominis sequitur quam opus tale relinquere.

Duplici autem distinctione opus est ut perspiciatur quomodo schisma tollit unitatem Ecclesiae: altera est de auferre secundum affectum, vel effectum; altera est de eo a quo aufertur, scilicet ab Ecclesia vel a seipso. Schismaticus enim secundum affectum tollit unitatem ab ipsa Ecclesia: sicut odio habens Deum tollit bonitatem ab ipso quantum in se est. Secundum autem effectum tollit unitatem Ecclesiae a seipso: ad hoc enim efficaciter operatur ut in ipso non sit unitas Ecclesiae, ut ipse non sit pars collectionis catholicae.

V. In eodem articulo adverte quod, quia bonum consurgit ex causa integra, apud Dionysium, tv cap. de Div. Nom., malum autem ex singulis defectibus; ideo ad habendum hoc bonum quod est esse membrum Ecclesiae catholicae exiguntur duo: primo, quod se habeat ut pars illus in credendo, sperando, amando, sanctificando, etc,; secundo, quod subsit Romano Pontifici ut capiti Ecclesiae catholicae. Propter quod in littera dicitur quod unitas Ecclesiae consistit 7n commixtione membrorum, et hoc quantum ad primum (fit enim hoc per hoc quod omnes sunt compartes unius); et im ordine omnium ad unum caput, et hoc quantum ad secundum. Sed ad incurrendum hoc malum quod est esse schismaticum sufficit alterum illorum: scilicet vel deficere a subiectione capitis, vel communione cum universis. Et propterea in littera subduntur haec duo genera schismaticorum, ut ibi patet.

VI. In eodem articulo dubium occurrit, an persona veri, certi et indubitati Papae possit esse schismatica. Et videtur quod non. Quoniam ab unitate capitis deficere non potest: quia ipse est caput. — Ab unitate quoque Ecclesiae deficere non potest: quoniam Ecclesia estin ipso, iuxta illud Cypriani, VII, qu. r, Scire debes, ubi dicitur: Scire debes Episcopum in Ecclesia esse, et Ecclesiam in Episcopo; et si quis cum Episcopo non sit, in Ecclesia nom esse.

In oppositum autem est quoniam Papa potest incurrere in haeresim, et consequenter in schisma: quia omnis haereticus est schismaticus, licet non e converso.

Ad hoc dicitur quod, licet diversae sint hic opiniones, absque dubio tamen patet quod Papae persona crimen schismatis, etiam sine haeresi, incurrere potest. Quod probatur ex eo quod adunatio partium sine quibus totum salvari potest cum ipso toto non est indissolubilis. Sed adunatio personae Papae cum toto, idest Ecclesia, est talis: scilicet quod sine ipsa Ecclesia salvatur in sua unitate, Ergo persona Papae potest dissolvere se ab Ecclesiae unitate. Hoc autem est esse schismaticum. — Minor patet ex eo quod, sede vacante, Ecclesia est una sine ulla persona Papae.

Contingeret autem hoc in animo quidem Papae, si nollet communicare cum Ecclesia ut pars illius, ut caput illius in spiritualibus; sed habere se tantum ut dominus temporalis. In opere vero, si facto hoc faceret; vel si excommunicare: praesumeret Ecclesiam. Constat namque quod in huiusmodi mala posset persona Papae incidere: ac per hoc vere schismaticus esset.

Ad primum autem in oppositum dicitur quod persona Papae potest renuere subesse officio Papae, quod per accidens est pro tunc in ipso. Et si hoc in animo pertinaciter gereret, esset schismaticus per separationem sui ab unitate capitis. Ligatur siquidem persona sua legibus officii sui quoad Deum, ut in praecedenti Libro declaratum est.

Ad secundum dicitur quod Ecclesia est in Papa quando ipse se habet ut Papa, ut caput Ecclesiae. Quando autem ipse nollet se habere ut caput eius, neque Ecclesia in ipso, neque ipse in Ecclesia esset. dO.

VII. In responsione ad secundum adverte diligenter quod recusare praeceptum vel iudicium Papae contingit tripliciter: primo, ex parte rei iudicatae seu praeceptae; secundo, ex parte personae iudicantis; tertio, ex parte officii ipsius iudicis. Si quis enim, etiam pertinaciter, contemnat sententiam Papae, quia scilicet non vult exequi quae mandavit, puta abstinere a tali bello, restituere talem statum, etc.; licet gravissime erret, non tamen est ex hoc schismaticus. Contingit namque, et saepe, nolle exequi praecepta superioris, retenta tamen recognitione ipsius in superiorem.

Si quis vero personam Papae suspectam rationabiliter habet, et propterea non solum praesentiam eius, sed etiam immediatum iudicium recusat, paratus ad non-suspectos iudices ab eodem suscipiendos; nec schismatis nec alterius vitii crimen incurrit. Naturale namque est evitare nociva et cavere a periculis: potestque persona Papae tyrannice gubernare; et tanto facilius quanto potentior est et neminem in terris timet ultorem.

Cum quis autem Papae praeceptum vel iudicium ex parte sui officii recusat, non recognoscens eum ut superiorem, quamvis hoc credat; tunc proprie schismaticus est. Et iuxta hunc sensum intelligenda sunt verba litterae huius et similium. TInobedientia enim, quantumcumque pertinax, non constituit schisma nisi sit rebellio ad officium Papae vel Ecclesiae, ita ut renuat illi subesse, illum recognoscere ut superiorem, etc. d

VIII. In reliquis eiusdem quaestionis articulis nihil scribendum occurrit nisi quod in tertio articulo notetur distinctio potestatis ordinis et iurisdictionis quoad originem et permanentiam: quod illa per consecrationem, haec per simplicem hominis iniunctionem fit; et ideo illa indelebilis est, ista autem a voluntate hominis pendet.

In quarto autem advertatur quod, sicut petens mutuum ab usurario propter suam necessitatem non peccat, quia petit opus bonum a potente illud bene exhibere si vult; ita petens in necessitatis articulo baptismum a schismatico excusatur. Petit namque bonum a potente illud bene exhibere si vult.