Quaestio 40

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo primo quaestionis quadragesimae, circa primam | conditionem belli iusti, dubium occurrit, an appellatione principis in hoc loco intelligantur soli illi principes qui non habent superiorem. Et videtur quod sic. Quia habentes superiorem possunt recurrere ad superiorem et prosequi jus suum coram eo: sicut de privatis personis in littera dicitur propter hanc rationem.

Et confirmatur. Quia aliter contemneretur auctoritas superioris. Si enim cuilibet principi liceret movere bellum contra alterum, iam licitum esset unicuique principi ius sibi ipsi dicere contra alterum principem: et sic superioris auctoritas contempta postponeretur.

In oppositum autem est quia princeps in littera sumitur ut distinguitur contra privatam personam, ut patet in littera. Constat autem quod non omnis taliter princeps caret superiore.

Praeterea, in littera dicitur quod ad eos spectat gladium movere bellicum contra extraneos ad quos spectat gladio materiali uti contra intraneos. Sed contra intraneos non requiritur princeps carens superiori. Ergo nec ad movendum bellum.

II. Ad evidentiam auctoritatis requisitae ad bellum, sciendum est quod non est quaestio de bello defensivo, quando scilicet aliquis bellum facit defendendo se ab indicto sibi bello: hoc enim a naturae iure quilibet populus habet. Sed quaestio est de indictione belli: quae scilicet auctoritas ad hoc exigatur. Et licet varia in hoc videatur opinio, si tamen recte discernamus, una est sententia.

Cum enim bellum sit reipublicae invasio, et hoc active (quia legitima quantum est ex parte auctoritatis bella a republica sunt), tanta differentia est inter auctoritatem movendi gladium bellicum et gladium privatum, quanta differentia est inter rem publicam et privatam in defensionis et vindictae iure. Ad privatam namque personam non spectat nisi vim vi repellere cum moderamine inculpatae tutelae. Extra moderamen autem inculpatae tutelae est ut quis privatus se vel alios ulciscatur: propter quod non licet privato occidere occisorem sui patris, Respublica autem et suorum membrorum et suisic curam habet ut non solum possit moderate vim vi repellere, sed etiam vindicare iniurias sui vel suorum, non solum contra sibi subditos, sed extraneos. Et de subditis quidem patet: quoniam pu- nitiva iustitia ad rempublicam spectat. De extraneis vero probatur ex eo quod respublica debet esse sibi sufficiens, ut patet in III Polit.: constat autem quod nisi posset licite de extraneis populis et principibus se vindicare, valde esset imperfecta et deficeret. Nam tyranni et iniusti rapientes, occidentes, capientes, et quomodolibet iniuriam facientes alienae reipublicae civibus, remanerent naturaliter inulti, et naturalis ratio deficeret in necessariis. In naturae namque legibus sistendo, non oportet respublicas diversas communicare in uno principe. Et si una alteram opprimeret in suis membris, capiendo, dilaniando, si altera innocens non posset vindicare se et suos contra opprimentem pugnando, et inulti mali naturaliter manerent, et naturalis ratio, quae universalioris est providentiae quam naturalis instinctus animalium, defecisset non providendo reipublicae de armis ultionis. Attestantur hoc gesta Ionathae et Simonis contra filios Iambri, in vindictam sanguinis Ioannis fratris sui, I Machab. 1x. Approbare hoc communis omnium gentium usus videtur, tanquam a natura inditum. Verba quoque Auctoris in littera hac manifeste hoc significant, cum auctoritate Augustini.

Probatur quoque hoc idem aliter. Quia si respublica non posset indicere bellum, sed ad hoc esset opus auctoritas alterius superioris, aut esset opus superiori respectu sui tantum; aut respectu illius tantum contra quem est movendum bellum; aut respectu utriusque. Non respectu sui tantum. Quia quaecumque respublica est sic disposita quod non potest sibi ipsi de omnibus providere, sed ab aliquo, puta rege, dependet, hoc ideo est quia rex ille est pars illius reipublicae: est enim caput illius. Unde hoc non arguit rempublicam non posse: sed rempublicam imperfectam, absque scilicet suo capite, non posse. Et propterea oportet te, lectorem, sane intelligere quae dicimus: quia de republica perfecta loquimur. - Nec a superiori illius contra quem movendum est bellum. Tum quia ut plurimum contingit illum carere superiori; vel, si habet, esse complicem, saltem negligendo vindictam. Tum quia licet, antequam bellum indicatur, si spes est iustitiae, petenda est iustitia a superiori illius, quia actor sequitur forum rei (ut fecit populus Israel petens iustitiam a tribu Beniamin de viris Gabaa, Iudic. xx); et si fecerit iustitiam, non est movendum bellum, et si neglexerit, potest moveri bellum: hoc tamen non propterea est ut habeatur auctoritas indicendi bellum (quoniam nec ille hostium superior hanc dat, nec haec petitur); sed ut actus activorum fiant in patiente disposito; passum enim dispositum ad hoc ut contra ipsum bellum fiat, est nolens satisfacere; si enim satisfacere vellet, iustum bellum non moveretur. - Nec a superiori utriusque. Tum quia hoc est per accidens. Tum quia ex neutra parte ostensum est opus esse auctoritate.

Cum igitur dicitur quod ad indicendum iustum bellum requiritur auctoritas principis, intelligendum est vel de republica perfecta; vel perfecte gerente vices reipublicae, ut sunt reges vel alii similes principatus. Unde et rationes utriusque. partis solvendae sunt.

III. Ad primam igitur de principibus carentibus superiore dicitur quod inter privatam et publicam personam haec est differentia, quod privatus habet proprium superiorem, cum sit pars alicuius reipublicae (homo enim est animal politicum), ad quem superiorem potest recurrere pro ultione inimicorum suorum sive intus sive extra: et propterea ex sua natura non habet auctoritatem vindicativam. Ipsa autem respublica, seu princeps, ex suae naturae perfectione, ut ostensum est, habet auctoritatem vindicativam: et ideo non oportet quod recurrat ad superiorem pro tali auctoritate. Et ratio litterae optime habet locum in privata persona et non in publica: quia illa est pars, haec totum, ut dictum est.

Ad confirmationem dicitur quod principes sunt in duplici differentia. Quidam enim sunt simpliciter capita et domini, perfecte gerentes vices reipublicae: quidam vero sunt secundum quid capita et domini, imperfecte reipublicae vices gerentes. Primi habent auctoritatem vindicativam intus et extra: secundi autem habent tantum quantum eis tributum est. In hoc secundo ordine sunt comites, marchiones et duces, qui sunt partes unius regni. Rex siquidem est caput et dominus non solum regni, sed cuiuslibet reipublicae ipsius: dicti autem - domini sunt capita et domini secundum quid. In cuius. signum, omnes respublicae unius regni communicant in uno tribunali regio; et omnes stipendia regia solvunt. Sunt etiam in hoc eodem ordine communitates omnes quae subsunt alteri tanquam regi: quales videntur esse omnes quae subsunt Romanae Ecclesiae. In. primo autem ordine sunt communiter reges omnes, et communitates simpliciter liberae. Et de his quidem communitatibus planum est: quia quaelibet est perfecta respublica. De regibus quoque eadem ratione patet: quia scilicet regnum perfectam rempublicam significat, et rex vices illius perfecte gerit; licet alicubi statuta sint talia utreges fere solo nomine sint reges; sed nos de rege qui est simpliciter dominus loquimur. - Ex hac autem assignata differentia inter principes patet quod illi domini qui ob imperfectionem dominii habent superiorem, non possunt indicere bellum absque sui superioris auctoritate. Facerent siquidem ei iniuriam, usurpantes sibi superiorum auctoritatem, prae se ferentes capita simpliciter et dominos simpliciter reipublicae, cum non sint. Illi autem. domini qui perfecte capita et domini sunt, licet habeant superiorem, puta Imperatorem, nullam faciunt ei iniuriam bellum propria auctoritate indicendo, quia utuntur iure suo: sunt enim sub eo sicut una perfecta causa universalis sub alia universaliori, et non sicut imperfecta sub perfecta, sicut illi de secundo ordine; vel potius sunt sub eo secundum quid, et non simpliciter. - Et hoc videtur verius ex praescripta consuetudine. Unitas enim Imperatoris et illius dominium, de iure positivo cum sit: — quia nec naturalis ratio nec auctoritas sacrae Scripturae cogit omnes quartas terrae, nec omnes nationes unius quartae, ad electionem unius principis temporalis, ut patet: et constat ex electione pendere naturaliter principatum temporalem. alicuius, misi sit tyrannicus: — cum, inquam, de iure positivo sit, potest per consuetudinem abrogari et tolli. Propter quod principes et communitates quae consueverunt consuetudine antiquissima uti auctoritate indictiva belli, possunt licite illa uti: si tamen bona fide in pacifica possessione fuerunt et sunt. Quod dico propter usurpantes sibi hoc ex magnitudine potentiae, et rebelles suis dominis, [qui]. non potuerunt nec possunt coerceri.

IV. Ad rationes autem pro omnibus principibus, dicitur. Et ad primam, quod verum est quod littera accipit prindipem ut personam publicam, sic enim. distinguitur contra privatam: sed non accipit personam publicam imperfecte, sed perfecte. Et ideo non extenditur littera nisi ad principes perfecte.

Ad secundam vero dicitur quod contra interiores et exteriores spectat ad eosdem ex natura officii. Ad multos tamen spectat ex commissione uti gladio contra internos quibus non conceditur indicere bellum. contra externos: ut patet in rectoribus, civitatibus et multis dominis qui in dominio suo iudicant in causa sanguinis. Facilius enim conceditur hoc a perfecte principibus quam auctoritas contra externos. Littera ergo loquitur de his qui ex propria hoc possunt auctoritate: quales non sunt omnes domini, sed tantum perfecte domini.

V. In eodem articulo, circa iustitiam causae belli, adverte quod, quia amici ac socii unum censentur, ideo iusta causa indicendi bellum est pro ultione sociorum. Nec minus potest socios et extraneos ad bellum gerendum princeps invitare quam ad exercendam iustitiam intus ministros extraneos conducere.

In eodem articulo, circa rectitudinem intentionis, scita. quod, quemadmodum carnifices iudicum, si ex odio vel feritate occidunt damnatos iuste, peccant quidem mortaliter, sed non tenentur ad restitutionem laesis ex morte, nec vestium. occisorum; ita milites bellum iustum exercentes et concessa auferentes, quamvis pessimo animo faciant, peccant, sed non tenentur restituere.

In responsione ad primum, scito quod iam solum. est dubium quod apud multos videtur esse, quomodo respublica non accipit gladium quando bellum indicit. Iam enim monstratum est quod concessa est ei a iure naturalis rationis auctoritas vindicativa suorum tam contra intraneos quam extraneos perturbatores.

In responsione ad quartum, scito. quod exercitia bellica periculosa in hoc discernuntur a non periculosis, quod in ilis ut in pluribus laesiones notabiles eveniunt; in istis autem vel raro vel nunquam. Moralia enim. iudicantur secundum id quod in. pluribus invenitur. Propterea oportet prudenter arbitrari, circumspecta natura exercitii, quae sint iliicita exercitia in particulari. Gladiatoriae enim exercitia artis procul dubio licita sunt, cum enses ipsi absque acumine sint. Et similiter hastiludia illa quae cum lanceis proportionaliter dispositis ut. de ensibus. diximus fiunt, eadem. ratione.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo, circa calcem corporis articuli, dubium Ius. an liceat clericis in articulo necessitatis pugnare manu propria in bello.

Ad hoc dicitur quod articulus necessitatis dupliciter con- tingere potest in bello: primo scilicet, defensive, ut scilicet, nisi clerici aliqui pugnent, civitas vel exercitus evertitur ab hoste; secundo, ratione victoriae, quia scilicet, nisi clerici aliqui pugnent, non haberetur victoria tunc parta. In primo casu clerici non peccant pugnando manu propria. Quia lex positiva qua clerici arcentur ne pugnent manu propria, venit ad casum in quo, si legislator adesset, dispensaret. Cum enim finis legis sit commune bonum; et legis spiritualis bonum spirituale; et bonum commune temporale et spirituale, quod iusto bello defensivo servatur, praestet bono particulari alicuius quo habilis est ad altaris ministerium: consequens est ut licite clericus sciens bene dirigere bombardas, aliis ad hoc non existentibus, vel alio | simili casu, manu propria salvet patriam vel exercitum sine tali auxilio pereuntem. Nec solum videtur quod hoc possit clericus, sed etiam quod ad hoc teneatur in tali articulo, propter eandem rationem: praesertim si cum infidelibus agitur. - Nec obstat quod fiant et remaneant irregulares. Quia irregularitas sine peccato, et cum merito aeternae vitae, incurri potest. Propter quod, sicut laicus ad hoc tenetur, sic et clericus, in casu in quo lex quoad peccatum locum non habet: licet semper habeat locum quoad irregularitatem, quia irregularitas sequitur factum. — Nec obstat dictis ratio litterae, scilicet: Nulli deputato ad aliquod officium licet id per quod suo officio incongruus. redditur. Quoniam hoc est verum regulariter: secus autem est in singulari casu.

In secundo autem casu non videtur communiter lici- tum. Et ratio diversitatis est quia victoria est necessaria propter recuperationem rerum, vel punitionem aut expulsionem. hostium; quae non sunt necessaria sicut salus, quae in primo casu defenditur. Dixi autem communiter. Quia si, parta tunc victoria, esset pax universalis Ecclesiae, aut fidei christianae magna protectio; crederem clericum licite manu. propria pugnando illam facere. Et haec intelligo, salvis aliis conditionibus iusti belli, scilicet quod clerici publica auctoritate hoc faciant, et constet de iustitia belli: quoniam in eis non habet locum obedientia excusans.

II. In eodem articulo, in responsione ad tertium, adverte quod quia alia conditio belli iusti est iustitia causae, et alia auctoritas qua indicitur; attendere oportet in bellis non solum auctoritatem indicentis, sed etiam causam; et hinc sumere quod nulla auctoritas sufficit ad iustitiam belli si iustitia desit in causa. Unde licet ad Papam spectet inducere ad bellum, ut in hac littera dicitur; si tamen Papa indiceret bellum, non propterea iustum oportet illud esse: cum persona quae Papatus auctoritate fungitur possit esse iniusta et libidine dominandi vel vindictae affecta, sicut et alia enormia crimina habere. Nec excusantur dantes ei auxilium in bello sine iusta causa: sicut nec ministrantes eidem ad rapinam, homicidia, veneficia, adulteria, luxurias et huiusmodi.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quarto eiusdem quaestionis, omisso tertio, dubia duo occurrunt. Primum est, an necessitas excusans bellum a peccato in die festo sit sola necessitas defensionis. Et hoc propter id quod in littera dicitur, scilicet, pro tuitione reipublicae. Et Machabaei dixerunt pugnandum in sabbato contra venientes adversus se. - Et Nicolaus Papa, ut habetur XXIII, qu. vnr, Si nulla, dicit, "si inevitabilis urget importunitas, licere omni tempore bellum, ne tentetur Deus".

Secundum est de qualitate illiciti: an scilicet absque necessitate bellare in festo sit sic illicitum quod sit mortale peccatum, an veniale.

II. Ad primum horum dicitur quod non solum defensionis, sed victoriae causa aggredi licitum est bellando, quando opus est. Si enim secundum iura canonica licitum est, quando piscium temporaneus eventus occurrit, in festo piscari, ut patet Extra, de Feriis, cap. Licet; multo magis, oblata opportunitate victoriae, quae si quis in instanti non utitur, postea non habetur, licet aggredi hostes in die festo. Est siquidem in hoc et in similibus casibus necessitas consequendi tantum bonum, scilicet pacem, pro qua tot incommoda suscipiuntur.

Nec littera oppositum sentit. Quoniam in reipublicae tuitione omnis iusta causa belli intelligi potest: ultio enim perturbatorum, et reparatio rerum, nonnulla reipublicae tuitio est. Quamvis locus ab auctoritate negative, scilicet ex non nominata alia causa nisi defensionis, ut etiam in Machabaeis accidit, non valeat.

Nicolaus autem Papa non de necessitate exercendi actum bellandi hoc vel illo tempore, sed de necessitate belli loquitur. Unde dicit: S; nulla urget necessitas, non solum quadragesimali tempore, sed omni tempore est a praeliis abstinendum. Constat autem ex Augustino, ad Bonifacium, ut habetur XXIII, qu. r, Noli existimare, quod pacem habere est voluntatis, bellum autem debet esse necessitatis. Non enim bellandum est nisi necesse sit vel recuperare vel ulcisci, ut ex dictis patet.

III. Ad secundum dicitur quod, cum bellare non sit de genere suo opus servile; nec secundum se malum; sed pro tanto illicitum pro quanto fini ipsius sabbati improportionatum est: nulla ratio apparet quare sit peccatum mortale in festo absque necessitate, si divina non omittantur propterea. Videmus etiam hastiludia ordinata et choreas et nuptias, et huiusmodi inquietantia mentem, in festis fieri absque scrupulo mortalis peccati.