Quaestio 6

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus. - In corpore unica conclusio, responsiva quaesito affirmative: Deus est bonus.

Probatur ratione, confirmata auctoritate Dionysii, scilicet: Deus est prima causa effectiva omnium; ergo appetibilis; ergo bonus. - Antecedens supponitur. Prima vero consequentia probatur. Unumquodque appetit suam propriam perfectionem: ergo similitudinem sui efficientis. Ergo a fortiori ipsa causa effectiva est appetibilis. Ergo, si est prima causa, etc. - Antecedens assumptum, cum omnibus consequentiis, ex se est notum. Prima quidem: quia propria perfectio rei est ipsa similitudo agentis. Secunda vero: quia omne agens agit sibi simile; ac per hoc, si eius similitudo est appetibilis, multo magis ipsum agens erit appetibile. — Cetera sunt clara.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo nihil est difficile. Summum enim addit respectum excessus supremi: ita quod idem est utrum sit sumrhum bonum, et utrum sit bonum excedens omnia alia bona, tam actu quam. potentia.

II. In corpore articuli unica conclusio, responsiva quaesito affirmative: Deus est summum bonum simpliciter.

Haec conclusio declaratur primo, deinde probatur. Declaratur quidem, distinguendo implicite de summo bono simpliciter, vel in genere. Et vocatur summum bonum in genere, quod excedit cetera in illo ordine rerum: sicut summum bonum humanum felicitas, excedens omnia humana bona; et sic de aliis. Simpliciter vero, quod in tota entium latitudine supremum tenet locum. Et propterea apponitur in conclusione ly simpliciter.

Probatur autem sic. Bonum convenit Deo sicut primae causae effectivae omnium non univocae: ergo convenit ei excellentissime: ergo est summum bonum simpliciter. — Antecedens, quoad utramque partem, ex dictis patet. Prima vero consequentia probatur ex differentia modi essendi effectus in causa univoca, etin causa aequivoca seu analoga: quia in univoca eodem modo, in aequivoca vero excellentiori.

III. Adverte tamen hic, quod effectum esse in causa aequivoca excellentiori modo, contingit dupliciter: uno modo, formaliter et virtualiter simul; alio modo, virtualiter tantum. Exemplum primi: lumen et diaphaneitas in corporibus caelestibus, respectu inferiorum. Exemplum secundi: calor in sole, et in corporibus inferioribus. In proposito, est sermo de effectu praeexistente in causa, non solum virtualiter, sed etiam formaliter: unde et Deus est bonus formaliter et virtualiter. Efficacia rationis fundatur super hoc, quod uterque effectus causae aequivocae excellentiori modo est in ipsa causa quam in effectu. Et ideo littera indistin- cte de modo essendi effectus in causa aequivoca loquitur: quoniam hoc sufficiebat intento, scilicet quod excellentissimo modo bonitas conveniret Deo. Iam enim in praecedenti articulo stabilitum erat quod formaliter convenit eidem.

IV. In responsione ad secundum, adverte quod responsio consistit in conversione propositionis: bonum est quod omnia appetunt, idest, quod omnia appetunt, est bonum.

V. In responsione ad tertium, adverte quod res diversorum generum dicuntur nullo modo comparabiles, quando accipiuntur ut sic, idest inquantum sunt in diversis generibus. Si enim sumerentur secundum aliquod praedicatum in quo convenirent, possent comparari.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, ly proprium distinguitur contra commune. - Ly per essentiam potest determinare subiectum, et potest determinare praedicatum. Et si quidem determinat subiectum, tunc ly per essentiam distinguitur contra omne id quod est extra subiecti essentiam. Et est sensus: Utrum solus Deus per essentiam, ita quod non per aliquid extra suam essentiam, sit sufficienter bonus formaliter. Si vero ly per essentiam determinat praedicatum, tunc distinguitur contra esse tale per participationem. Et est sensus: Utrum solus Deus sit bonus per essentiam, idest, sit bonus non partipative. - Vocatur autem participative tale, quidquid habet aliquam rationem formalem, non secundum totam plenitudinem perfectionis possibilis convenire tali rationi formali. Oportet enim quod huiusmodi est, partem illius tantum habere: et propterea participative tale dicitur. Et per oppositum, tale per essentiam dicitur, quod ex ipso suo modo essendi omnem plenitudinem illi rationi formali possibilem naturaliter claudit; ut calor, si per se subsisteret.

II. In proposito autem, quamvis gratia materiae hi duo modi coincidant, sequendo doctrinam s. Thomae (quia quod est per essentiam primo modo bonum, est etiam bonum per essentiam secundo modo, et e converso); quia tamen formaliter et universaliter hi duo modi non coincidunt (quoniam Socrates est per suam essentiam homo, et tamen non est homo per essentiam, sed participative: solus enim homo Platonicus, si inveniretur, esset homo per essentiam), et praesens quaestio mota est de ipso bono per essentiam, et non directe de ipsa essentia divina (quoniam in quaestione tertia iani stabilita est illius simplicitas, et quod nihil convenit sibi per aliquid additum suae essentiae): ideo ly per essentiam se tenet ex parte praedicati, et distinguitur contra per participationem; et est sensus ut supra diximus.

Et hoc quantum est ex parte exponentis affirmativae: nam. ex parte negativae, ly per essentiam se tenet ex parte subiecti, et est sensus ut supra diximus. Et huic sensui favent omnia argumenta litterae, et ratio in corpore assignata. Unde hic exclusive principaliter disputatur propter negativam exponentem, quasi affirmativa ex tertia quaestione habita sit.

III. In corpore unica conclusio, responsiva quaesito affirmative: Solus Deus est bonus per essentiam. - Probatur haec exclusiva quoad utramque exponentem simul, sic. Triplex perfectio, scilicet secundum quod res in suo esse constituitur, etc., soli Deo convenit per suam essentiam: ergo esse perfectum: ergo esse bonum. Ergo solus est bonus per essentiam.

Antecedens declaratur, distinguendo triplicem. gradum perfectionis rei, et ostendendo singillatim soli Deo convenire quidditative: quia in primo clauditur esse, in secundo accidentia, in tertio finis ultimus. - Prima consequentia felinquitur per se nota ex sufficienti divisione. Secunda probatur: quia unumquodque intantum est bonum, inquantum perfectum. Tertia relinquitur per se nota.

IV. Circa antecedens, dubium primo est, quod esse in omnibus citra Deum, sit aliud ab essentia. Sed hoc est alibi tractandum. - Dubium secundo esset, quomodo nulla essentia est principium operationis: sed hoc inferius quaeretur. - Ad propositum tamen scito sufficere, quod esse et principia operationis sint extra essentias omnium substantiarum formaliter: in Dei autem substantia omnia claudantur formaliter. Intentio tamen litterae est de inclusione et exclusione reali, et non tantum formali.

V. Circa primam consequentiam dubium occurrit: quia non videtur efficax. Tum quia quaelibet res est perfecta quidditative per suam essentiam, üt patet: nec huius oppositum sequitur ex illo antecedente. Tum quia consequentia haec supponit quod esse sit de integritate primae perfectionis rei, ut patet: hoc autem non videtur verum, quoniam esse est extra integritatem substantialem cuiusque rei citra Deum; in cuius signum, nulla definitio dicit esse, ut dicitur I Poster.

VI. Ad hoc dicitur breviter, quod res potest dici perfecta dupliciter, scilicet simpliciter, et secundum quid: et quod quandiu res non est in rerum natura, qüodcumque esse habeat, sive obiectivum, sive quidditativum, sive in causa, non dicitur esse perfecta simpliciter, sed secundum quid, idest in tali esse. Secundum autem esse in rerum natura, dicitur perfecta simpliciter, quoad perfectionem substantialem. Et propterea esse est de integritate primae perfectionis cuiusque rei, non ut pars quidditatis, sed ut actualitas eiusdem, — Et per haec patet responsio ad obiecta

VII. Et si contra hoc instetur, eo quod res, secundum suas essentias comparatae, graduantur simpliciter ex perfectionibus essentialibus (ita quod aqua est essentialiter perfectior quam terra, et aer quam aqua, et ignis quam aer, etc.); igitur esse perfectum simpliciter, convenit rei ex sua essentia: — ad hoc est dicendum quod, cum dicitur, nulla res alia a Deo est per suam essentiam perfecta simpliciter, intelligitur quod ly per denotat causam formalem, non qualemcumque, sed sufficientem, omni alio praeciso. Licet enim ignis essentia sit, qua formaliter ignis habet substantiaeem perfectionem; non tamen est sufficiens ratio quod ignis sit in sua substantiali perfectione; sed oportet quod actuetur per ipsum esse. Unde ad instantiam dicitur, quod res graduantur ex suis essentiis in perfectione simpliciter, non completive, sed radicaliter. - Vel dicatur (et parum differt), quod rés graduantur ex suis essentiis in perfectione simpliciter, non praescindendo ab earum esse, imo includendo ordines ad ipsa: quoniam, ut diffuse. ostendimus in commentariis de Ente et Essentia, differentia substantialis sumitur ab ordine ad esse; ut etiam Porphyrius insinuavit, in ultima ac intima differentiae definitione dicens quod conducit ad esse, ut ibidem posuimus.

VIII. Circa ultimam consequentiam, adverte quod, ut diximus in titulo, quia gratia materiae haec duo mutuo se inferunt, A est per suam essentiam bonum, et, A est bonum per essentiam; ideo littera non discrevit inter haec; et concluso quod solus Deus per essentiam est bonus, conclusum esse voluit quod solus Deus est bonus per essentiam.

IX. In responsione ad primum, adverte tu 'Thomista, quod hic expresse habes quod unum non dicit rationem perfectionis: ac consequenter nec unitas, nec eius species dicunt perfectionem simpliciter, formaliter loquendo; sed abstrahunt a perfectione et imperfectione.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo, adverte, novitie, quod non quaeritur hic utrum loris sint bona a bonitate divina, sed utrum omnia sint bona bonitate divina. Ita quod sensus quaestionis non est, utrum omnia habeant quod sint bona, a divina bonitate: sed sensus est, utrum bonitas divina sit qua res bonae denominantur bonae, sicut albedine denominantur alba, aut loco locata.

II. In. corpore quatuor facit: primo ponit duas distinctiones, simul innuens in quo conveniant et differant philosophi; secundo ponit opinionem Platonis; tertio, Aristotelis; quarto respondet quaesito,

III. Prima distinctio est: nominum quaedam important absolutum, et quaedam relationem. — Secunda est: denominatio est duplex, quaedam intrinseca, et quaedam extrinseca, Vocatur denominatio intrinseca, quando forma denominativi est in eo quod denominatur, ut album, quantum, etc.: denominatio vero extrinseca, quando forma denominativi non est in denominato, ut locatum, mensuratum, et similia. - Conveniunt autem omnes in hoc, quod secundum nomina importantia relationem, potest fieri denominatio extrinseca; ut patet de locato et mensurato.

Differentia vero est inter Platonem et Aristotelem, an secundum nomina importantia absolutum, possit fieri denominatio ab extrinseco. Et hoc est ad nostrum propositum: quia bonum est nomen absolutum, et bonitas divina est extrinseca rebus aliis.

IV. Quoad secundum, ibi: Plato, ponit quatuor propositiones Platonis. Prima est: species rerum sunt separatae. Secunda est, quod particularia denominantur ab illis. Tertia est, quod invenitur idea entis, unius et boni, ita quod illa est Deus. Quarta: ab illa omnia denominantur bona. Et sic, secundum Platonem, respondetur ad quaesitum affirmative.

V. Quoad tertium, ibi: .Et quamvis, positio Aristotelis in primis duabus propositionibus discordat; in tertia vero concordat; de quarta nihil dicitur.

VI. Circa hanc partem dubium occurrit, quo pacto verum sit Aristotelem consentire Platoni de idea boni, cum expresse in I Ethic. impugnet eam.

Ad hoc breviter dicitur, cum Eustratio et s. Thoma in I .Ethic., quod inter Aristotelem et Platonem non est hic differentia nisi verbalis. Reprehendit enim Aristoteles hoc, scilicet, bonum per essentiam debet poni per modum speciei separatae, sicut homo per essentiam, etc.: non autem quin detur primum bonum per essentiam, quod Deus

VII. Quoad quartum, unica est conclusio responsiva, habens duas partes: Omnia sunt bona bonitate divina extrinsece et causaliter; bonitatibus autem propriis formaliter et intrinsece. — Probatur. A primo per essentiam bono, unumquodque potest dici bonum per modum assimilationis. Ergo unumquodque dicitur bonum bonitate divina effective, et exemplariter, et finaliter: similitudine autem illius, formaliter. Ergo. - Antecedens infertur ex praemissis. Consequentia autem, notis terminis, clara est ex se.

VIII. Tres autem termini sunt notandi. Primus est ly per modum cuiusdam assimilationis. Dupliciter enim contingit aliquid dici tale ab aliquo extrinseco. Uno modo, ita quod ratio. denominationis sit ipsa relatio ad extrinsecum; ut urina dicitur sana, sola relatione signi ad sanitatem. Alio modo, ita quod ratio denominationis sit, non relatio similitudinis, aut. quaevis alia, sed forma quae est fundamentum relationis similitudinis ad illud extrinsecum; ut aer dicitur lucidus luce solari, ea ratione qua participat eam per formam luminis. Et quoniam ubi est denominatio primo modo, ibi est denominatio ab extrinseco pura; ubi autem 'est denominatio secundo modo, ibi est denominatio ab extrinseco, sed non sola, quoniam est etiam ab intrin- seco, ut patet; et in proposito sic est: ideo in littera dicitur quod a primo per essentiam bono, omnia dicuntur bona per modum assimilationis. Ex hoc enim statim sequitur et quod denominatione extrinseca, et intrinseca, possunt dici bona.

Secundus est ly sicut. Notanter non absolute in littera dicitur quod unumquodque potest dici bonum divina bonitate extrinseca denominatione: sed apponitur ly sicut principio effectivo, etc. Ut enim iam tactum est, denominatio extrinseca est duplex: quaedam pura, et quaedam causalis. Pura quidem est, quando sola relatione ad denominantem formam denominatio fit: causalis vero, quando participatio effectus extrinsecae causae denominationem fundat. Unde in proposito, quia unumquodque dicitur bonum divina bonitate extrinsece, non quomodocumque, sed causaliter, ideo dictum est sicut principio. - Et si hoc diligentius consideraveris, invenies quod impossibile est in absolutis fieri denominationem extrinsecam puram, quamvis possit fieri causalis.

Tertius est ly exemplari. Causa exemplaris distinguitur ab effectiva, et coordinatur inter formales, quia est velut extrinseca forma rei. Significatur ergo Deum non solum facere bonitatem aliorum, sed exemplari illam ex sua: quod non accidit sic, cum dicitur Deum facere bovem aut leonem, ut patet.