Quaestio 134

Commentaria Cardinalis Caietani

IN quaestione centesimatrigesimaquarta, de magnificentia, tres primos articulos simul, dubium occurrit ex Martino, in dicto tractatu, qu. de Magnificentia, ponente quandam aliam magnificentiam specialem virtutem, non circa sumptus magnos, sed circa opera magna quae sunt in publicis administrationibus, ut sunt pontificatus, imperium, regnum, episcopatus, ducatus, legatio, et huiusmodi. Et vult quod Tullius, Macrobius et Andronicus de hac locuti fuerint. Probat igitur non omnem magnificentiam quae est specialis virtus esse circa sumptus magnos, dupliciter. Primo. In Christo fuit excellentissima magnificentia. Et non circa magnos sumptus. Igitur. — Antecedens probatur per illud: Elevata est magnificentia tua super caelos, quod de Christo dicitur, denotando magnificentiam eius esse causam suae elevationis super caelos.

citate. Constat enim quod haec magnificentia non consistit in magnis sumptibus, sed in executione operis sancti ardui, etc. Et ideo paulo post in eodem psalmo invitat ad laudem huius magnificentiae, subdens: Dicite in nationibus quia Dominus regnavit a ligno.

II. Ad hoc breviter dicitur quod Auctor Aristotelem sequitur, qui manifeste, inter virtutes morales magnificentiam numerans, ponit ipsam circa magnos sumptus. Nec oppositum credendum est sensisse Tullium et alios: licet forte magnificentiam communius quandoque acceperint, ut non est specialis virtus.

Unde istam fictam magnificentiam, cum ficta materia: magnanimitatis et ipsius, fugiendo, et peripatetica via incedendo, ad argumenta Martini dicitur primo, quod mirum est quod magnificentiam istam suam a tot philosophis hauserit, et cum ad probandum eam venitur, recurritur ad solum Christum.

Dicitur secundo, quod Scriptura, ad litteram, non videtur sumere semper magnificentiam pro speciali virtute: sed quandoque communiter, ut importat facere magna virtutis opera quomodolibet, ut in littera secundi articuli dicitur. Quod patet ex illo Exod. xv: Magnificus in sanctitate. Ad litteram enim videtur laudari Deus de hoc quod magna facit in his quae ad sanctitatem spectant. Quod si fieret per sumptus, spectaret ad magnificentiam proprie dictam. — Et de huiusmodi communiter dicta magnificentia potest interpretari illud: Elevata est magnificentia tua. Secundo, per illud Psalmi: Sanctitas et magnificentia in sanctificatione eius; et Exod. xv: Magnificus in sanIllud autem, Sanctitas et magnificentia, de proprie dicta magnificentia optime intelligitur: quia, ut in IV dicitur Ethic., magnificus expendet in his quae ad Deum sunt.

Dicitur tertio, quod in Christo fuit magnificentia proprie dicta circa sumptus, eminentius tamen quam sumptus exteriorum rerum quas possidemus, quae communi nomine appellantur pecuniae: sicut fuit proprie sanguis suus pretium emptionis nostrae, ad constituendam domum suam, quae est Ecclesia, iuxta illud: Empti estis pretio magno. In hoc ergo quod Christus maximos sumptus sanguinis et i ad Cor poenarum suarum fecit, ad maximum opus divinae domus et divini honoris, magnificus fuit. Et propterea elevatus est super caelos: iuxta illud: Propter quod et Deus exaltavit illum, et dedit illi nomen.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo secundo eiusdem centesimaetrigesimaequartae quaestionis, in responsione ad secundum, dubium primo occurrit ex Martino, ibidem, circa id quod de magnanimitate dicitur, quod ad magnanimum spectat operari magnum in qualibet virtute, ita quod magnanimus respicit circa hoc solam rationem magni, etc. Haec opinio, inquit mihi non videtur vera. Tum, primo, quia sequeretur quod omne opus magnum, secundum quod magnum, fieret a magnanimitate. Hoc est falsum: quia spectat ad magnificentiam.

Tum, secundo, quia magnanimus non solum considerat magnitudinem operis, sed etiam rectitudinem: puta quod est opus iustitiae aut fortitudinis, etc. Non ergo respicit solam rationem magni. — Probatur antecedens. Quia si sola ratio magni respiceretur, sequeretur quod ratio boni esset ei impertinens: et consequenter quod faceret etiam opus pravum, modo esset magnum.

Tum, tertio, quia aut magnanimus producit magnitudinem operis iusti, et iustus ipsum opus secundum quod est debitis circumstantiis vestitum: aut tam magnanimus quam iustus producit utrumque, sed magnanimus non fert intentionem suam nisi ad magnitudinem, et iustus nisi ad iustum. Primum horum non est intelligibile: quia magnitudo operis non est quantitas superaddita rei magnae, sed estipsa operatio magna; sicut arduitas operis non est nisi opus arduum, et difficultas opus difficile. - Contra secundum autem dicendi modum militat, primo, ratio praecedens: quia ex hoc indissolubiliter sequitur quod magnanimus, secundum quod huiusmodi, non plus operatur magnum in bono quam in malo. - Secundo. Magnanimus scit opus suum esse bonum. lgitur intentio sua non est ad magnum tantum, sed ad bonum. - Tertio. Magnanimus operans magnum opus iustitiae, attingit de facto opus iustum. Aut ergo praeter, aut contra intentionem, aut ex intentione. Non primo nec secundo: ergo tertio modo. Et confirmatur: quia aut attingit illud naturaliter, aut causaliter, aut ex electione; non primum nec secundum; ergo tertium. - Quarto. Magnanimus interdum iudicat quod ad bene gerendum susceptam administrationem, oportet facere opus arduum iustitiae. Sed omnis volens facere opus iustitiae arduum, non tantum dirigit intentionem suam ad opus secundum quod magnum, sed etiam secundum quod iustum. Igitur magnanimitas non solum dirigit intentionem suam ad opus secundum quod magnum.

Et tandem concludit opinionem hanc in hoc deficere quod secundum eam, omne opus magnum, secundum quod magnum, pertinet ad magnanimitatem. Et postea addit quod magnanimitas est solum circa graves administrationes. Et probat. Illa sola opera spectant ad magnanimum quibus homo dignificat se magnis honoribus quibus est dignus. Sed per sola opera publicae administrationis est homo dignus magnis honoribus. Igitur. — Probatur minor. Quia per reliqua opera homo non dicitur magnanimus, aut pusillanimus, aut ambitiosus, etc.; sed per sola ista.

II. In eadem responsione ad secundum, dubium aliud occurrit, an magnanimitas sit circa magnum in opere magnificentiae. Et est ratio dubii quia pro parte affirmativa est littera IV Ethic. et praesentis articuli, scilicet, Magnanimi est operari magnum in qualibet virtute; et, Magnanimitas intendit magnum in omni materia.

Pro parte autem negativa est, tum quoniam ad magnum in sua materia magnificentia tendit directe. Ac per hoc, oporteret duas virtutes, scilicet magnanimitatem et magnificentiam, tendere directe ad magnum in eadem materia. Quod est inconveniens. - Tum quoniam magnificentia in hoc differt a ceteris virtutibus sub magnanimitate, quod aliae virtutes, ut in littera dicitur, faciunt magnum consecutive ex quantitate virtutis perfectae: magnificentia autem ex intentione tendit ad magnum in tali materia, sicut magnanimitas in omni materia. Videtur ergo excipienda magnificentia a materia magnanimitatis.

III. Ad evidentiam horum, scito quod primum dubium licet spectet ad tractatum de magnanimitate: ubi adhuc non adverteram ibi cum tanto labore traditam doctrinam haberi in hac responsione ab Auctore tam breviter: — sed quoniam ibi explanata est diffuse, et hic ab Auctore explicatur, et a Martino hic impugnatur; ideo hic quoque respondendum est quod quemadmodum simitas significat curvitatem non simpliciter, sed in naso, et non significat utrumque, scilicet curvitatem et nasum, sed formaliter curvitatem, in hac tamen materia contractam; ita magnum quod est obiectum magnanimi, non est magnum absolute, sed est magnum in opere virtutis; ita quod magnitudo est id quod formaliter significatur et respicitur a magnanimitate; opus autem virtuosum in communi, non contractum ad speciem huius virtutis vel illius, est proxima materia illius magnitudinis, contrahens magnitudinem, materialiter tamen, ad obiectum magnanimitatis, sicut nasus contrahit curvitatem, et contraheret ad obiectum scientiae propriae de simitate, si qua esset.

Recolendum rursus ex supra dictis quod magnitudo virtuosi operis, ut habet rationem conditionis consequentis quantitatem virtutis producentis ipsam, non habet ratio- nem ardui: et ideo a qualibet perfecta virtute fit. Et ipsamet ut induit rationem formae, habet rationem ardui: et ideo a sola magnanimitate respicitur in opere virtuoso ut in materia. Unde magnanimitas ornatus dicitur omnium virtutum, IV Ethic.: quia magnitudo ipsa rationem habet formae ornantis omnes virtutes.

IV. Ad argumenta primi dubii respondendo, conceditur quod omne opus virtuosum quatenus magnum, formaliter et ex intentione directa spectat ad magnanimum. Nec aliquod tale, ut sic, spectat ad magnificum.

Ad secundum dicitur quod magnanimus dupliciter respicit ad bonitatem. Primo, materialiter: quia materia suae formae est opus bonum. Et propterea, ut dicitur in IV Ethic., oportet magnanimum esse virtuosum. Secundo, formaliter: sicut quaelibet virtus in actu suo eligit scienter. bonum, etc. Cum ergo in littera dicitur quod magnanimus respicit solam magni rationem circa hoc, notandum est et ly circa hoc: quia denotat materiam primam, scilicet opus virtuosum; ita quod circa opus virtuosum versatur ut materiam, ac per hoc, non indifferenter se habet ad ipsum bonitas materiae. Notandum est etiam quod respicere sumitur pro directe et primo intendere. Et quod ly sola non excludit concomitantia omnes virtutes quae in II Ethic. numerantur, puta quod sciens et eligens et propter hoc, etc.: sed excludit speciales seu differentiales rationes virtutum, puta iustitiae ut sic, mansuetudinis ut sic, et sic de aliis. - Et per hoc patet responsio ad omnia argumenta de respectu solius magnitudinis.

Ad tertium autem, de productione, dicitur quod magnanimus facit magnitudinem ut formam: et iustus iustitiam, et magnitudinem ut conditionem. Nec est verum quod idem sit opus magnum et sua magnitudo, praecipue ut forma: immo distinguuntur genere in esse morali, ut arduum ab absolute appetibili. - Ad reliqua vero dicitur quod magnanimus, faciendo magnum in opere iustitiae, attingit de facto opus iustum, materialiter tamen: sed solam magnitudinem formaliter, Et ad omnia quae afferuntur, conceditur quod scienter, ex intentione et electione eligit magnum et bonum dupliciter, ut prius dictum est: scilicet formaliter quoad formale proprii actus, et materialiter quoad materiam propriae formae et finis principaliter intenti,

Ex quibus patet quod positio Auctoris in nullo deficit, dicens omne opus bonum, quatenus magnum, ex principali intentione spectare formaliter ad magnanimitatem. Ad id vero quod additur de materia magnanimitatis, dicitur quod minor est falsa. Et probatio nihil valet: quoniam, seclusa omni administratione publica, dicitur quis magnanimus si magnum opus virtutis facit ex intentione; et pusillanimus si non audet ad illud, ut patet de servo qui abscondit talentum; et praesumptuosus si attentat actus Supra. vires, ut Petrus: Si omnes scandalizati fuerint etc. Unde iste homo proprium magnanimi extraneum fecit, scilicet. operari magnum in qualibet virtute; et extraneum, scilicet administrationem publicam, proprium facit: cum tamen in IV Ethic. solum primum didicerit.

V. Ad aliud dubium secundo loco motum, dicitur quod magnanimitas tendit in magnum, et facit illud, etiam in operatione magnifici. Nec contra hoc obstant obiecta. Quoniam alia est materia in qua magnificus appetit et facit magnum: alia in qua magnanimus appetit et facit magnum. Magnificus siquidem facit magnum in materia exteriori, scilicet in aliquo opere factibili, puta domo, templo, nuptiis, etc.: magnanimus autem facit magnum in actu elicito ipsius magnificentiae. Ita quod actus magnificentiae, sicut et aliarum virtutum actus, sunt quos magnanimus ornat magnitudine. Non est ergo eadem magnitudo directe intenta ab utraque virtute: sed magnificentia intendit ad magnum in materia exteriori; magnanimitas autem ad magnum in ipso actu magnificentiae, et hoc per se primo inquantum est actus virtuosus, et non inquantum est actus magnificentiae.

Obiectio autem secunda similiter in aequivoco laborat. Quoniam magnificentia convenit cum aliis virtutibus in hoc quod non per se primo tendit ad magnum in operatione sua; sed si facit operationem suam magnam, facit ut conditionem consequentem ex statu virtutis, quia scilicet est perfecta in actu. Oportet siquidem magnanimitatem adesse, ad hoc ut per se primo intendatur ad magnum in operatione magnificentiae. Facere autem magnum in re exterius factibili spectat ad magnificentiam.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quarto eiusdem quaestionis centesimaetrigesimaequartae dubium occurrit ex Martino, ibidem, tripliciter arguente quod istae duae conditiones quae in littera ponuntur, non sufficiunt ad esse virtutem adiunctam ut secundariam principali. Primo, quia sic omnis virtus excessa a fortitudine esset secundaria virtus respectu eius. — Probatur. Quia habet ambas conditiones: scilicet et quod convenit cum ea, omne enim excessum convenit in aliquo cum excedente; et quod exceditur ab ea.

Secundo, quia sic liberalitas, eutrapelia, et sic de multis aliis, esset secundaria virtus respectu iustitiae: quia ambas habet conditiones.

Tertio, quia iustitia, et omnis virtus requisita ad gravem administrationem, esset secundaria respectu magnanimitatis. — Quae omnia sunt absurda.

II. Ad primum horum dicitur quod prima conditio in littera posita, scilicet. convenientia in aliquo, non est sic intelligenda ut sonat, cum omne ens cum omni ente in aliquo conveniat: sed intelligenda est sane, ut exposuit Auctor superius in qu. cxxvmr, ubi partes fortitudinis assignavit; scilicet quod conveniat in modo quem principalis virtus servat in sua materia, puta in iustitia quod sit ad alterum, in fortitudine quod sit ad arduum, in temperantia quod consistat in moderatione. Et sic non omnis virtus excessa convenit cum virtute excedente, — Secunda similiter conditio, quod sit excessa, intelligitur quoad rationem: hoc est, quod adiuncta virtus deficiat a perfecta ratione iusti, fortis vel temperati; ut patet etiam ex dictis in qu. Lxxx, et inferius in cxrmr, — Nihil ergo valet prima obiectio.

Ad secundum vero dicitur quod liberalitas vere est adiuncta iustitiae: quia est ad alterum sub ratione debiti, moralis tamen, - Eutrapelia autem pars ponitur temperantiae, ut infra patebit: quia modestia quaedam est actionum ludicrarum.

Ad tertium dicitur quod consequentia non valet: nec sequitur ex dictis litterae sane intellectis.

Et haec de hac quaestione, et sequenti de parvificentia et consumptione, dicta sufficiant.