Quaestio 2

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo huius primi articuli, ly per se, non per alium loiidan: terminum: ly notum, notitia evidenti. Propositio enim per se nota dicitur, quae ex solis propriis terminis est nota evidentia certa et infallibili, ut patet I Poster. Est ergo sensus tituli: Utrum haec propositio, Deus est, sit per se nota.

I. In corpore duo fiunt: primo distinguitur propositio per se nota; secundo respondetur quaesito. Quoad primum, distinctio est: propositionis per se notae, alia secundum se tantum; alia secundum se et quoad nos: et haec, aut quoad nos omnes, aut quoad sapientes tantum. Et sic fiunt tria membra in littera.

Declaratur distinctio, cum suis membris, ex una radice propositionis per se notae in communi, Propositio per se nota est, cuius praedicatum clauditur in ratione subiecti. Ergo propositio per se nota secundum se et quoad nos est, cuius praedicatum est in ratione subiecti, et nobis est nota ratio subiecti et praedicati, ut quodlibet est aut non est, etc. Secundum se autem tantum, cuius praedicatum est in ratione subiecti, sed rationes terminorum nos latent. Ergo secundum se et quoad sapientes, cuius praedicatum est in ratione subiecti, et rationes terminorum clarent apud sapientes, ut incorporalia non esse in loco. Et confirmatur hoc membrum auctoritate Boetii.,

III. Circa hanc partem, adverte quod propositio per se nota ideo dicitur per se, idest non per alium medium terminum, nota, quia excludit ly per se quemcumque alium medium terminum, et consequenter quamcumque praemissam, ad notificandum eam. Et cum propositio aliqua possit notificari a priori et a posteriori, oportet quod ly per se distinguatur: an excludat medium terminum a priori tantum; an a priori et a posteriori simul. Si enim omnis propositio per se nota, est habens praedicatum in ratione subiecti, oportet ut semper ly per se excludat medium a priori: sed quoniam contingit quod inter ea inter quae nullum est secundum se medium, ut sunt cognita nobis sit medium, ideo non semper excludit medium a posteriori. Et propterea in littera distincta est propositio per se nota, ex differentia inter terminos notos et ignotos, idest ex differentia inter extrema propositionum ut sunt nobis nota. Illae enim quarum extrema, non secundum se tantum, sed ut nota nobis, sunt immediata, sunt omnibus per se notae. Illae vero quarum extrema, licet secundum se, non tamen ut nota nobis, sunt immediata, sunt secundum se tantum per se notae, non nobis. Et similiter, quarum extrema ut nota sapientibus, sunt immediata, sunt eis per se notae.

IV. Circa hanc partem, sunt multa dubia et argumenta Scoti, Aureoli et Gregorii; sed quoniam haec ad librum Posteriorüm spectant, ubi in capite mr diffuse hanc materiam tractavi, idcirco, absque eorum repetitione, videndae sunt ibi solutiones argumentorum, cum toto processu. - Id tantum hic notato, quod in littera non definitur propositio per se nota, dicendo quod est cuius praedicatum ponitur in ratione subiecti: sed ponitur causalis, scilicet quod ex hoc quod praedicatum ponitur in ratione subiecti, fit propositio per se nota; quae est convertens respectu illius. Et hoc ideo dico, quia bene verum est apud s. Thomam, quod omnis propositio cuius praedicatum cadit in ratione subiecti, est per se nota, sed non e converso: quoniam cum unum generalissimum negatur de alio, et cum prima passio praedicatur de primo subiecto, fiunt propositiones immediatae secundum se, et consequenter secundum se per se notae. Si tamen alicubi sic definita reperitur, glossetur ly esse in ratione subiecti « formaliter, vel virtualiter proxime.» Non tamen extendatur talis locutio, quia minus propria est.

V. Quoad secundum, conclusio responsiva est: Haec propositio, Deus est, est per se nota secundum se, non nobis. - Probatur prima pars, quia praedicatum est idem subiecto: secunda autem, quia nos nescimus quid subiecti. - Et ex hoc sequitur corollarium: Ergo ista eget manifestari per medium quoad nos, idest a posteriori effectu. Patet sequela: quia nobis non est evidens, et a priori caret medio.

VI. In responsione ad secundum, adverte quod contra secundam responsionem ibi datam satis moleste quidam instant, quasi roborando argumentum, sic. Excedens omne cogitabile non est, per tuam responsionem: ergo non est excellens omne cogitabile, quod est oppositum quid nominis ipsius Dei. Probatur consequentia: quia non excedit cogitabile existens; et si ipsum esset, cogitaretur maius quam cogitatum non esset.

VII. Sed haec obiectio non est alia ab obiectione facta in littera: et ideo eadem responsione solvitur, distinguendo consequens, quod excedere omne cogitabile contingit dupliciter: uno modo, quod excellat 7n rerum natura; alio modo, secundum esse cogitatum. Et intendo, non quod esse in rerum natura aut obiective, sit ratio excessus: sed utimur eis in proposito, ut conditione rerum cogitatarum. Verbi gratia, conditiones perfecti oratoris cogitatae possunt excedere omnem oratorem dupliciter: uno modo, quod ille excessus sitin rerum natura; alio modo, quod sit in esse Obiectivo. Primo modo, oporteret ponere oratorem perfectum existere: secundo modo non, sed sufficit ipsum habere esse obiectivum, Rationem autem excedendi attendi dicimus penes nobilitatem conditionum cogitatarum in se.

In proposito ergo dicitur, quod ex illo antecedente, excedens omne cogitabile non est, optime sequitur, ergo uon est excedens in rerum natura omne cogitabile: imo non est sic excedens formicam, aut quodcumque minimum existens. Sed non valet, ergo non est excedens in se, secundum esse obiectivum, omne cogitabile: imo sic excedit omne cogitabile. - Et cum dicitur maius cogitabile esset, si esset in rerum natura, negatur hoc. Ista enim replica procedit aut ex ignorantia propriae vocis, dum credunt isti quod responsio data, acceptans quid nominis assignatum Dei, intendat quod, cum significatur hoc, scilicet maius omni cogitabili, significatur aliquid plenum omni perfectione, abstrahendo ab existentia (et ideo instant: « significetur plenum omni perfectione, inclusa existentia in rerum natura; et sic significabitur maius »): aut ex ignorantia inter actum signatum et exercitum. Convenimus namque in quid nominis, et non dissentimus. Nihil excipimus in ratione excedendi, seu in actu signato: quamvis ab existere in actu exercito, abstrahere opus sit. Unde conceditur quod significatur et cogitatur maius omni cogitabili; cum omni perfectione, etiam existentiae in rerum natura: in actu tamen signato. Sed a significari et cogitari ad esse non valet argumentum. Et ideo in littera dicitur quod haec ratio nihil concludit: quia ab adversariis non conceditur maius omni cogitabili esse in natura rerum; licet concedatur quod maius omni cogitabili significatur, et cogitatur esse in rerum natura. Non ergo significatur maius, significatum ut existens: sed etsi existeret, non esset maius, sed esset quod non est nisi in cogitatione.

Exemplum simile in speciali habetur, si fingamus latere nos nobilissimum animalium esse, et vellemus probare illud esse ex terminis, scilicet: nobilissimum animalium est, quia si non est, ergo non est nobilissimum animalium. Hic enim manifestius liquet quod ratio excessus est nobilitas rei significatae in se, conditiones vero excedentis sunt esse obiectivum et esse in rerum natura: et qualiter argumentum non valeat, ut patet exercenti,

VIII. Logice autem his molestiis unico verbo silentium impones, dicens quod maius omni cogitabili importare existentiam in rerum natura, contingit dupliciter, scilicet in actu exercito, vel signato: et quod secundo modo conceditur in proposito, primo modo non. Et quod si primo modo acceptaretur, sine dubio illa esset per se nota, maius omni cogitabili, est, sicut ista, quod est, est. - Ratio autem quare non clauditur existere in actu exercito, sed ut con- ceptum tantum, est quia nominibus res significantur ut conceptae, verbis autem ut exercitae. Unde ista enuntiatio, existentia non est, non implicat contradictoria: ista autem, quod existit, non est, implicat contradictoria.

IX. In responsione ad tertium, advertendum quod, dum littera respondendo concedit veritatem esse in communi esse per.se notum, consequentiam factam arguendo acceptare videtur, illam scilicet, nulla veritas est, ergo verum est nullam veritatem esse. Scotus tamen, in Primo, dist. 1t, qu. r, in responsione ad 3, reprehendit hanc consequentiam, dicens eam peccare fallacia consequentis, a pluribus causis veritatis ad unam illarum. Tum quia, licet valeat, nulla veritas est, ergo non est verum aliquam veritatem esse; non tamen valet, ergo est verum nullam veritatem esse, illa enim est negativa, ista affirmativa. Tum quia veritas aut sumitur fundamentaliter, aut formaliter: si nulla veritas est, neutro modo verum est illam 'esse: non fundamentaliter, quia nulla res fundans remanet; non formaliter, quia nullus intellectus. restare poneretur. Ergo affirmativa non sequitur, sed negativa, ut dictum est.

X. Ad hoc breviter dicitur quod, cum secundum bonam logicam, a propositione vera de inesse ad suam modalem de vero, sit optima consequentia, et e converso, quia verum non est modus addens supra suam praeiacentem.: miror quomodo arguens huic consequentiae se opposuit. Valet namque, Socrates currit, ergo Socratem currere est verum: et similiter, Socrates non currit, ergo Socratem, non currere est verum: et patet in omnibus. Et sic in proposito, nulla veritas est: ergo nullam veritatem esse est verum. — Et confirmatur: quia ista, scilicet nulla veritas est, est quaedam enuntiatio: ergo significans verum vel falsum, ex I Periherm. Sed apud eos significat verum: ergo significat nullam veritatem esse, esse verum.

XI. Ad primam ergo obiectionem, dicitur quod nulla fallacia est: quia utraque illarum sequitur determinate ex illa. Et prius sequitur ista affirmativa de modo, ergo verum est nullam veritatem esse, quam illa negativa, ergo non est verum aliquam veritatem esse. Quoniam prima sequitur immediate, secunda autem mediante illa: quoniam prima pertinet ad consistentiam ipsius propositionis in seipsa, secunda autem ad destructionem suae contradictoriae, scilicet aliqua veritas est, Et rursus, licet destructio contradictoriae ipsam statim sequeretur, dicendo nulla veritas est, ergo non aliqua veritas est: destructio tamen contradictoriae cum modo de vero, non sequitur nisi in virtute regulae dictae, scilicet quod propositio vera de inesse aequivalet modali de vero: ideo enim sequitur, nulla veritas est, ergo non est verum aliquam veritatem esse, quia aequivalet negationi illius contradictoriae, scilicet non aliqua veritas est. Et sic Scotus, negando consequentiam, concessit illam nesciens, dum concessit aliam super radice illius fundatam.

Ad secundam vero obiectionem, dicitur quod veritas sumitur ad minus fundamentaliter: et cum dicitur quod nullum fundamentum remaneret, negatur. Dico enim quod ad remansionem veritatum negativarum fundamentaliter, non requiritur remansio rerum. Unde veritas istius, nihil est nihil, omni omnino re et intellectu secluso, remanet fundamentaliter: quia si intellectus esset, posset ei suam compositionem adaequare obiectaliter, componendo hanc, nihil est nihil: et haec remansio sufficit. Unde nec etiam modo ista propositio, nihil est nihil, habet fundamentum ex parte rei significatae, nisi modo dicto. Quod enim dicitur quod veritas fundamentaliter est entitas, verum est de veritate positiva, non autem negativa; fundamentum enim negativae veritatis est 7:05 esse, et non est esse, ut patet.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus. - In corpore duo. Primo, distinguit demonstrationem in quia et propter quid, etc. Secundo, respondet quaesito affirmative unica conclusione: Deum esse est demonstrabile a posteriori, seu per effectum.

Probatur. Effectus dependet a propria causa: ergo, posito effectu, necesse est causam praeexistere: ergo ex quolibet effectu, dummodo sit nobis notior, potest demonstrari propriam causam eius esse. Ergo Deum esse est demonstrabile per effectus notiores nobis. - Omnia clara sunt, supponendo quod Deus habet aliquos nobis notiores effectus: quod inferius patebit.

II. In responsione ad primum, adverte quod nota de Deo naturali lumine, dupliciter sumuntur: uno modo, secundum se; alio modo, ut nobis nota. Et similiter articuli fidei sumuntur secundum se, et ut crediti. Si sumantur utraque secundum se, sic non est verum quod illa sint praeambula ad propositiones quae sunt articuli fidei: sed quaedam praecedunt, ut Deum esse, Deum esse unum, bonum, et similia absoluta; quaedam sequuntur, ut Deum esse primam causam rerum, et cetera huiusmodi. Nec propter hoc sequitur quod sint propositiones in theologia priores primis principiis: quamvis sequatur quod sunt aliquae priores illis principiis quae sunt articuli fidei. Quoniam praecedentes, secundum se, sunt inter principia: iam enim dictum est in 2 articulo, quod articuli fidei secundum se, sunt per se principia theologiae; ut crediti autem, per accidens. - Si vero sumantur utraque ut nota nobis, sic omnia huiusmodi naturaliter nota, sunt praeambula, propter rationem in littera positam: et hoc tantum littera intendit. Quare esto cautus.

III. In responsione ad secundum, adverte quod haec doctrina de probatione quaestionis am est, vera est quoad nos: secundum talem namque ordinem, quaestio quid est, séquitur an est. Secundum se autem e converso, ut in II Poster. docetur.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, dubium statim occurrit ex I Poster. Nulla scientia probat subiectum suum: et, ut dicit Averroes in II Physic., comment. xxvr, nec a priori nec a posteriori: sed supponit illud esse aut per se notum ad sensum vel intellectum, vel accipit aliunde. Sed in hac scientia subiectum est Deus, ut in prima quaestione dictum est. Ergo non debet hic probari Deum esse. Contra artem ergo hic articulus movetur.

Ad hoc dicitur, quod nulla scientia per se loquendo probat subiectum suum esse: per accidens autem non inconvenit scientiam aliquam probare suum subiectum esse. Sic autem est in proposito: quoniam occurrit hic duplex accidens, propter quod scientia haec probat Deum esse. Primum est imperfecta illius participatio in nobis. Si enim lumen divinum plene participaremus, constaret statim Deum esse. Secundum est conditio medii, scilicet quod est quasi extraneum. Licet enim nulla scientia ex simpliciter propriis probet subiectum suum, ex extraneis tamen appropriatis probare potest, si notiora nobis sunt extranea illa quam esse illius subiecti. Sic autem contingit in proposito: quoniam theologia, non ex propriis simpliciter, sed ex propriis ministerialiter, scilicet notis naturali lumine, quae absolute sunt extranea, ut diximus, probat Deum esse; ut patet in - decursu quaestionis,

II. In corpore est una conclusio, responsiva quaesito affirmative, scilicet: Deus est. - Et proponitur quinque viis probanda: quas nom est opus formare, cum et hic, et in I.Contra Gentiles, et in Qu. de Potentia, et in Qu. de Veritate, et in I Sententiarum habeantur,

III. Circa has rationes in communi, advertendum est diligenter quod possunt afferri ad duo. Primo, ad concludendum illud ens incorporeum, immateriale, aeternum, summum, immutabile, primum, perfectissimum, etc., quod et quale Deum tenemus esse. Et sic istae rationes habent plurimum disputationis: eo quod prima via, ut in I Contra Gent., cap. xur, dicitur, non ducit ad motorem magis immobilem quam sit anima intellectiva; secunda autem, ut dicit Averroes, non ducit nisi ad corpus caeleste et eius motorem; reliquarum quoque nulla magis sursum ducere videtur. Et ad hoc intentum non afferuntur hoc in loco hae rationes, ut nunc nunc patebit. — Alio modo afferri possunt ad concludendum quaedam praedicata inveniri in rerum natura, quae secundum veritatem sunt propria Dei: non curando quomodo vel qualiter sint, etc. Et ad hoc intentum hic afferuntur: et sunt nihil fere difficultatis habentes secundum philosophiam.

Et ut melius intelligatur quod dicimus, singillatim explanando dicitur, quod primae viae, ex parte motus, sat est quod inferatur, ergo datur primum movens immobile, non curando utrum illud sit anima caeli aut mundi: hoc enim quaeretur in sequenti quaestione. Secundae quoque viae, ex parte efficientis, sat est quod ducat ad primum efficiens, non curando an illud sit corpus vel incorporeum: hoc enifn quaeretur in sequenti quaestione. Tertiae vero viae, ex parte necessarii, sat est quod ducat ad primum necessarium non ex alio, non curando an sit unum vel plura: hoc enim quaeretur in quaestione xi. Quartae quoque viae, ex gradibus rerum, sat est ducere ad maxime ens, verum, bonum, nobile, a quo sunt omnium participationes. Et similiter quintae viae, ex gubernatione, sat est ducere ad primum gubernantem per intellectum, quicumque sit ille. Omnia enim haec praedicata, scilicet movens immobile, primum efficiens, necessarium non ex alio, maxime ens, et primum gubernans intelligendo, sunt secundum veritatem propria Deo: et ideo, concludendo haec inveniri in rerum natura, concluditur directe, quasi per accidens, quod Deus est, idest, Deus, non ut Deus, sed ut habens talem conditionem, est; et consequenter ipsum substratum, scilicet Deus ut Deus, est.

Ex his autem patet quod nec rationes Averrois contra Avicennam, nec Aureoli contra has rationes,'sunt contra intentum huius articuli, nisi obiectio contra ultimam, et contra propositiones assumptas.

IV. Unde sciendum est secundo, quod in prima ratione, quae sumpta est ex VII et VIII Physic., sunt duae propositiones impugnatae. Altera est, nihil movet seipsum primo. Contra hanc enim Scotus, in materia de gravibus et levibus, et voluntate, etc., arguit. Et quoniam hoc esset exire nostros limites, erit de hoc quaestio specialis.

Altera est, primum est causa medii: haec enim assumitur tam in prima quam secunda et tertia ratione, ad probandum quod non proceditur in infinitum. Et contra eam, licet sit expresse Aristotelis in II Metaphys: et VIII Physic. arguitur sic, in substantia. Media causa seu motor, si necessario dependet a prima causa seu motore, aut hoc habet quia media, aut quia causa, aut quia causa media: sed nihil horum est: ergo non oportet mediam causam dependere a prima. - Assumptum patet ex sufficienti distinctione. Destructio vero singulorum probatur. Et primo, quod non ex ratione medii. Quoniam medium dicitur respectu duorum, hinc scilicet inde, quorum est medium: et non necessario respectu primi et ultimi, ut patet in mediis partibus proportionalibus circuli. Secundo, quod non ex ratione causae. Quia causa, ut causa, respicit effectum; et non dependentiam ad prius aut primum, ut patet. Zertio, quod non ex ratione. «composita, scilicet causae mediae. Quoniam causa media ut sic, nihil aliud exigit quam ut in causando mediet: sed hoc, scilicet in causando mediare, sufficienter salvatur, si inter aliquam priorem causam et effectum aliqua media causalitas sit: ergo media causa, ex ratione qua media causa, non exigit dependentiam a prima causa, sed a priore. Et confirmatur: quia secundum te, ista conditionalis est vera, si procederent in infinitum causae, omnes causae essent causae mediae. Ergo ad rationem causae mediae non requiritur dependentia a prima, sed a priore, respectu cuius et posterioris dicatur media.

V. Ad hoc breviter dicitur, quod causa media, ex eo quod causa media, necessario dependet a prima. Ad cuius evidentiam, oportet recolere quod de ratione causae est efficacia: nisi enim causa aliquid efficiat, causa in actu, de qua est sermo, dici non potest. Efficacia namque causae in illius causalitate actuali consistit: et propterea, nisi causalitas compleatur, neque causa in actu, neque efficacia seu efficientia aliqua salvatur. Oportet ergo, ad hoc quod causae ratio salvetur, ut causalitas illius compleatur: ac per hoc, quidquid repugnat complemento causalitatis alicuius causae, repugnat causae illi. Cum igitur causa media vere causa sit, oportet ipsam habere propriam causalitatem completam.

Tunc sic. Complementum causalitatis causae mediae nullatenus potest esse sine dependentia a prima causa: ergo causa media, ut est causa media, dependet a prima. Ergo optime dicit Aristoteles, et habetur in littera, quod primum est causa medii.- Consequentia nota. Et antecedens probatur. Si tolleretur prima causa, sic quod ante omnem causam esset alia causa, nunquam perficeretur causalitas istarum causarum essentialiter dependentium: ergo complementum mediarum dependet a prima. Conditionalis est clara: quia infinitas descensus vel ascensus repugnat complemento. Consequentia autem patet: quia constat quod complementum mediae causae dependet ab aliqua antecedente; et non a priore tantum, ut patet ex conditionali; ergo a prima.

VI. Ad obiectionem autem in oppositum, cum dicitur causa media nihil exigit nisi quod in cqusando mediet, conceditur: sed cum subsumitur quod hoc salvatur respectu prioris causae, negatur. Quoniam impossibile est mediam causalitatem perfici, nisi sustentetur in prima: si enim ab infinitis prioribus dependet, nunquam perfici poterit.

Ad confirmationem vero, negatur quod illa conditionalis, scilicet si causae essentialiter ordinatae essent infinitae, omnes essent causae mediae, sit Aristotelis aut nostra simpliciter: sed est ad hominem ponentem infinitatem in causis huiusmodi. Apud hos namque sequitur optime quod, cum omnes ponantur causae, et nulla prima, igitur mediae. Sed secundum veritatem, ex illo antecedente, proceditur in infinitum in causis, sequitur, ergo nulla causa est, ut Aristoteles et s. Thomas deducunt: quia sequitur, ergo mon est prima: ergo nec media; quia prima est causa mediae, ut probatum est.

VII. Circa illam propositionem in quarta via assumptam, scilicet maxime tale in aliquo genere, est causa omnium aliorum quae sunt illius generis, quoniam impugnatur ab Aureolo, nota tres terminos. Primo, quod aliud est esse maxime tale in aliquo genere, et aliud est esse primam seu perfectissimam speciem alicuius generis. Unde non assumitur hic quod perfectissima species sit causa ceterarum: sed quod maxime tale, etc. Secundo, quod esse causam contingit in proposito dupliciter: scilicet effectivam proprie, vel exemplarem. Hoc in loco confuse assumitur esse causam: quoniam ad propositum non refert quali causalitate maxime ens, bonum et verum sit causa esse, bonitatis et veritatis ceterorum; esse enim causam sive exemplarem omnium horum, sive effectivam, proprium est Dei. Tertio, quod cetera illius generis possunt accipi dupliciter: scilicet absolute, idest secundum totum id quod sunt; et possunt accipi secundum rationem illius generis. In proposito non sumuntur absolute, sed secundum quod habent illius rationem: non enim maxime calidum dicimus causam reliquorum calidorum secundum substantiam et totum quod sunt, sed solum inquantum calida sunt. - Ita quod sensus propositionis assumptae est: Maxime habens rationem aliquam formalem, est causa, sive exemplaris sive effectiva, reliquorum habentium eandem rationem formalem, ut sic.

Ex hoc patet quod instantia Aureoli de albedine respectu colorum, nihil valet. Tum quia albedo non est maxime color. Tum quia, si esset maxime color, non oporteret propterea ipsam causare ceteras species coloris absolute, sed quantum ad rationem coloris tantum. Tum quia dicere albedinem esse causam exemplarem reliquorum colorum quatenus colores sunt, nullum inconveniens est: cum perfectiora sint naturaliter exemplaria imperfectiorum utsic; et colores omnes, quanto magis accedunt ad albedinem, tanto plus habent lucis, et consequenter perfectionis ratione coloris.

VIII. Circa quintam viam, est instantia quoque Aureoli quam tamen prius excluserat s. Thomas, III Contra Gent., cap. Lx1v: scilicet quod quidditates rerum naturalium sunt sufficientes causae effectuum, qui naturaliter apparent ordinate etc. in universo. Vide ibidem, et in Qu. de Ver., qu. v art. 2, et invenies rationem insufficientiae esse unitatem ordinis, utilitates mutuas, connexiones contrariorum, etc.: praeter eam quae hic ponitur in responsione ad 2, quia scilicet natura agit propter finem, ex II Physic.; ergo aut a se conceptum, aut ab alio intendente directa, etc.

IX. Circa solutionem primi argumenti, adverte quod responsio litterae consistit in negatione consequentiae. Quia tamen non assignatur causa in communi, sed particulari materia de qua est sermo, ideo, in communi loquendo, scito primo, quod unum oppositorum excludere reliquum, potest dupliciter intelligi::scilicet formaliter, et effective. Formaliter quidem, unum oppositorum non excludit reliquum, nisi a suo receptivo, ut patet. Et sic in proposito, quia bonum divinum infinitum est, omne malum excludit formaliter a Deo: non autem a creatura, quia non recipitur in creatura, sed in ipso tantum Deo. Effective vero unum oppositorum excludit reliquum, secundum quod efficit aliquid sibi simile: sicut vis solaris excludit frigus ab aere, secundum quod assimilat sibi aerem in esse calido. Et iuxta hanc oppositionem procedit argumentum, quod si unum oppositorum est infinitum, reliquum non solum excluditur ab eo formaliter, sed etiam effective in quocumque inventum fuerit: et hoc propter infinitatem suae cui nihil resistere potest, nisi aliud oppositum etiam esset infinitum. — Scito secundo, quod Scotus, in I Sent., dist. zr, qu. r, ad r, examinans hanc conditionalem, dicit ipsam. veram, non solum formaliter, sed effective, in oppositis naturaliter agentibus: non autem in agentibus voluntarie, Et solvit argumentum ad propositum, quia bonum infinitum agit voluntarie. - In littera autem simpliciter negatur consequentia: et assignatur ratio, quia scilicet ex infinita bonitate agentis sequitur esse aliqua mala, ex quibus bonum resultet.

X. Sed quoniam, ut dictum est, ista responsio immiscet modum causandi, scilicet per voluntatem, attribuendo mala permissioni divinae, quae ad voluntatem spectat; ideo particularis est. Universaliter autem, distinguendum videtur antecedens. Quoniam oppositum infinitum contingit dupliciter. Uno modo, communicabile aliis secundum eandem rationem, sicut si ignis esset infinite calidus: calor enim est communicabilis aliis secundum eandem rationem, qua est in igne. Alio modo, incommunicabile aliis secundum eandem rationem, quamvis sit participabile per quandam analogiam: sicut esse Dei est infinitum, non tamen communicabile aliis secundum eandem rationem (alioquin possent esse plures dii) quamvis sit participabile ab omnibus plus et minus.

Dico igitur quod, si unum oppositorum, communicabile secundum eandem rationem, est infinitum, reliquum non erit nec in eodem susceptibili, nec in alio quocumque. Si autem unum oppositorum, incommunicabile secundum eandem rationem, participabile tamen, est infinitum, optime sequitur quod reliquum formaliter excludet a se: sed non sequitur, ergo reliquum effective excludet a quolibet, etiam si ponatur naturaliter agere. Et ratio est, quia agens infinitum, finite participatum, non excludit a participantibus totaliter suum oppositum: sed oppositum infinitum incommunicabile, seu bonum infinitum, est huiusmodi: ergo. - Maior patet ex inductione. Si enim sol esset infinite calidus, et calor non esset communicabilis inferioribus secundum eandem rationem, sed secundum quandam analogam imi- tationem tantum; sol, inquantum calidus, esset infinitum agens, finite tamen participatum, quia non secundum eandem rationem. Ac per hoc, non produceret in aliquo nisi caloris finitam participationem :: et consequenter non excluderet omne frigus a participantibus ipsum, quia cum calore finite impresso stat aliquis gradus frigoris. — Patet et ratione. Quia quantaecumque virtutis sit agens, non excludit effective oppositum, nisi inquantum est incompossibile effectui. Sed existente agente infinito in se, finite autem participato, effectum non oportet esse incompossibilem cuilibet gradui oppositi: quia effectus finite habet rationem unius oppositi. Ergo agens infinitum, finite tantum participatum, non tollit effective totaliter suum oppositum. )

Et propterea Deus gloriosus, qui est infinitum bonum, etiam si naturaliter ageret, non tolleret omne malum ab universo. Quoniam finite tantum participatur a quocumque: et ex bonitate sua prodiret universitas bonitatum constituentium gradus diversos in universo, ex quorum naturis necesse est oriri malum; sicut ex natura lupi mors agni, et ex natura elementorum corruptio mixtorum, etc. Et ideo, elevando rationem in littera assignatam, merito negatur consequentia: quia ex infinita bonitate Dei oritur mala esse (propter bonum tamen universi); et non oritur mala non esse. Etsic ad infinitam Dei bonitatem spectat, quod malum sit in effectibus suis, non in seipso.