Quaestio 186

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo primo quaestionis centesimaeoctogesimaesextae, duplex dubium occurrit circa rationem et conclusionem principalem. Primum est, quia conclusio principalis est, Religio perfectionis statum nominat: ratio autem litterae nihil aliud probat nisi quod religio est antonomasice nomen perfectionis, et non probat quod sit nomen status, ut clare patet in littera.

Secundum est, quia nec etiam probatur in littera quod religio sit nomen perfectionis, sed variantur termini. Nam aliud est coniunctio ad Deum per holocaustum sui, .quod facit virtus religionis: et aliud est coniunctio ad Deum per amorem, quem facit caritas. Et ex supra dictis constat quod perfectio in hac secunda, non in prima coniunctione consistit. Et tamen in hac littera, assumpto quod prima coniunctio convenit antonomasice religiosis, subsumitur secunda coniunctio. Et sic concluditur ex quatuor terminis quod religio est nomen perfectionis.

II. Ad primum dubium dicitur quod, quia praesens articulus non quaerit an religio sit status, quoniam hoc ex supra dictis de statu manifestum est; sed quaerit an status religionis, seu religiosorum, sit status perfectionis, ut patet ex titulo, et clarius liquet ex distinctione articulorum huius quaestionis, cum dicitur, Circa primum quaeruntur decem: primo, utrum religiosorum status sit perfectus: ideo ratio ad conclusionem nihil dicit de statu, sed de perfectione. Nec propterea reprehensione dignum est quod in conclusione fiat mentio de statu: quia non apponitur in ea status [nisi] tanquam substantivum perfectionis, de qua formaliter quaestio est et conclusio.

Ad secundum dubium dicitur quod tam status quam nomen perfectionis non dicitur uno modo tantum, puta formaliter seu elicitive: sed multis modis dicitur, sicut nomina ad unum. Ita quod, quemadmodum sanum dicitur de animali, medicina et urina diversimode, ita aliquod perfectionis nomen dicitur quia ipsam formaliter significat et elicit, ut caritas Dei et proximi: et similiter status caritatis est status perfectionis formaliter et elicitive, dum actum dilectionis, in quo formaliter perfectio consistit, elicit. Aliquod vero perfectionis nomen est quia factivum perfectionis significat, ut episcopatus: et similiter aliquis perfectionis status est quia perfectivus est, ut status episcopalis. Aliquod autem perfectionis nomen est quia exercitium et. disciplinam ad perfectionem significat, ut religio antonomasice sumpta: et similiter aliquis perfectionis status est quia in exercitio ad perfectionem consistit, ut status religiosorum 'antonomasice nuncupatorum, Et quoniam approximitas huiusmodi exercitii ad ipsam perfectionem ex sui initio, quod est holocaustum hominis, praecipue apparet, quia huiusmodi holocaustum mancipativum hominis Deo, quod in. professione religionem inchoante fit, maxime proximum est unioni caritatis ad Deum; idcirco Auctor in littera ex illa unione conclusit non istam, ut argumentum obiicit, sed approximationem ad istam. Et per hoc infert religionem nominare statum perfectionis, non formaliter, sed accessive.

III. In eodem articulo primo, in responsione ad tertium, duo nota. Primo, cum legis quod religio nominat statum perfectionis ex intentione finis, non propterea concipias intentionem perfectionis ut finis sufficere ad statum perfectionis, quasi omnes tendentes ad perfectionem ut finem sint in statu perfectionis, Hoc enim falsissimum est: plus. enim ad perfectionis statum requiritur, ut patet ex supra dictis de statibus. Sed Auctor hoc in loco modum docet quo status religionis dicitur perfectionis: quia scilicet est perfectionis ut finis ad quem tendit, et non est perfectionis ut formae aut ut effectus.

Secundo, cum ibidem legis in religione quosdam incipientes et quosdam proficientes, distingue quod dupliciter hi gradus sumi possunt: vel simpliciter, vel in genere tali. Et distinctio horum graduum simpliciter in incipientes, proficientes et perfectos, attenditur secundum caritatis progressum, ut superius patet. Et sic in Ecclesia Dei quidam dicuntur simpliciter incipientes, quidam. proficientes, quidam perfecti. Distinctio vero horum graduum in genere intelligitur secundum illius generis latitudinem, et non dicuntur tales simpliciter, sed in tali genere: puta in religione incipientes, vel in tali religione, puta solitaria, incipientes aut proficientes aut perfecti. Et cum hac distinctione omnia clare consonant.

IV. In eodem articulo, in responsione ad quartum, ad- verte quod religio est poenitentiae locus eminenter: quoniam, ut in littera dicitur, exclusio impedimentorum perfectae caritatis eminenter continet exclusionem occasionum peccandi, in qua consistit vera poenitentia. Non enim sufficit peccata. detestari: sed oportet occasionem peccandi praecidere, si verae poenitentiae opera datur. Ablatis autem peccatis. et occasionibus peccandi, etsi ablata. sint impedi- menta caritatis, non propterea ablata sunt impedimenta perfectae caritatis. Sed e contra, ablatis impedimentis perfectae caritatis, sublata sunt impedimenta caritatis quae sunt peccata et occasiones peccandi. Et quia religio tollendis impedimentis perfectae caritatis vacat, ideo religio eminenter est poenitentiae locus: non sicut sol est eminenter calidus; sed sicut homo est excellenter habens vitam et sensum.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem quaestionis centesimaeoctogesimaesextae, perspice quam ordinate et breviter littera procedat, proponendo trimembrem distinctionem de modo quo aliquid spectat ad perfectionem, scilicet formaliter, vel consequenter, vel dispositive seu instrumentaliter; et post declarata omnia distinctionis membra, ponendo iuxta singula membra conclusiones.

Et iuxta primum, ponit duas: negativam et affirmativam. Negativa est: Non tenetur religiosus habere [perfectam] caritatem. Affirmativa est: Tenetur religiosus tendere et operam dare ut habeat perfectionem. Probatio utriusque: quia religionis status via est ad perfectionem.

Iuxta secundum vero, duas similes conclusiones ponit, cum corollario. Negativa est: Non tenetur religiosus ad consilia quae consequuntur perfectam caritatem. Affirmativa est: tenetur religiosus ut ad huiusmodi consilia implenda intendat. Probatio utriusque: quia eadem est ratio obligationis ad ista consilia consequentia perfectam caritatem, et obligationis ad perfectam caritatem; sicut eadem est ratio generandi substantiam, puta leonem, et proprietates consequentes ad illam naturam. - Corollarium est: Non peccat religiosus si praetermittat huiusmodi consilia: sed si ea contemnat. Probatio: quia solus contemnens facit contra huiusmodi obligationem.

Iuxta tertium similiter membrum, duas conclusiones ponit. Negativa est: Non tenetur religiosus ad omnia consilia disponentia ad perfectionem. Affirmativa est: Tenetur religiosus ad illa duntaxat consilia quae determinate sunt ei taxata secundum regulam suae professionis. Probatio utriusque ex propositis est, quia diversae sunt viae consiliorum ad perfectionem,

Est autem circa haec dicta dubium unum: An, cum in hac littera dicitur, Tenetur religiosus, seu, Peccat, si ea contemnat, intelligatur de vinculo et peccato culpae mortalis, an de vinculo et peccato indeterminate. Et est ratio dubii, quoniam contemptus mortale peccatum importare videtur: obligatio autem ad consilia in regula taxata non importat peccatum mortale.

Ad hoc dicitur quod praesens littera loquitur de vinculo et peccato in communi, et non determinate ad mortale vel veniale. Unde nihil obstat littera si, gratia materiae, modo verificatur de mortali, modo de veniali. Inferius autem distinguitur inter venialem et mortalem transgressionem vel omissionem religiosorum..:

II. In eodem articulo secundo, in responsione ad secundum, dubium occurrit circa id quod in littera dicitur tam de perfecta dilectione Dei quam de profectu in operando omne bonum quod quis potest operari, pro quanto ibi dicitur quod omnes ad utrumque profectum sic tenentur quod praetermittere sine peccato aliquo modo illum possunt, dummodo desit contemptus. Est siquidem hic duplex dubium. Primum: An omnes teneantur habere intentionem proficiendi in caritate usque ad perfectam caritatem: et similiter habere intentionem faciendi omne opus bonum sibi possibile. — Secundum est: An contemnens huiusmodi intentiones et executiones peccet mortaliter.

Est autem primi dubii ratio quia pro parte affirmativa sonat littera praesens, dum dicit quod omnes aliqualiter ad haec tenentur, et quod sine peccato vitatur executio utriusque profectus, dummodo desit contemptus. Ex hoc enim quod excipit contemptum, ponit requiri intentionem. Contemptus enim intentionem tollit: et e contra omissio intentionis contemptum ponit.

Pro parte autem negativa est quia ex hoc novus laqueus iniicitur animabus. Multi enim sunt boni viri qui non intendunt operam dare ut perfectam habeant caritatem, sed sufficit eis si intendant servare praecepta obligantia ad mortale, iuxta verbum Domini: Si vis ad vitam ingredi, serva mandata. Et similiter non intendunt omne quod possunt, etiam iuxta sui conditionem status, bonum facere.

Secundi autem dubii ratio est: - Nam pro parte affirmativa est, quia contemptus ex suo genere est peccatum mortale.

Pro negativa vero, quia huiusmodi contemptus pro tanto in littera ponitur peccatum, pro quanto per ipsum firmatur animus contra spiritualem profectum. Sed firmare animum contra spiritualem profectum non est peccatum mortale: ut patet de illo qui iurat se non mutuaturum aut fideiussurum amplius; talis enim firmat animum contra spiritualem profectum, et tamen non peccat mortaliter, ut supra dictum fuit.

III. Ad evidentiam horum, consideranda sunt hic tria intervenientia: primum est executio; secundum, intentio; tertium, contemptus. Et de executione quidem tam interioris quam exterioris profectus in hoc vel illo singulari actu seu opere occurrente, constat quod, si omittatur, non propterea peccatum a quolibet omittente incurritur: ut in littera dicitur. Unde non peccat, etiam venialiter, potens dare eleemosynam, si occurrenti huic pauperi non dat, et sic de aliis: quia ad singulare hoc nulla lege adstringitur.

De intentione vero qua quis intendit non proficere in caritate aut bonis operibus, sed solum praecepta divina servare communi modo, dicendum est quod huiusmodi intentio peccatum est: quia firmando quis animum contra spiritualem profectum, ponit, inquantum in se est, obicem directe Spiritui Sancto. Non est tamen peccatum mortale: quia, infra limites praeceptorum communi modo servandorum sistendo, salvatur dilectio Dei super omnia; et intentio progressus ad vitam aeternam; ac per hoc, et perfectissimae caritatis tanquam finis (caritas enim viae maxime perficitur in ingressu patriae), et multorum bonorum operum tanquam mediorum necessariorum ad conservandam caritatem et eundum ad patriam.

De contemptu autem, scito quod, ut Auctor in QQ. de Verit., qu. xv, art. 5, ad 2, dicit, non omnis contemptus facit peccatum mortale, sed solum contemptus Dei. Et propterea, si in proposito contemptus intervenit non praeceptorum, sed consiliorum Dei: quoniam in ipsis contemnitur Deus consilians, sicut contemnendo praecepta contemnitur Deus praecipiens, ideo peccatum mortale esset ex contemptu consiliorum consilia aut profectum caritatis omittere. Intervenit autem talis contemptus quando homo refugit subiici consiliis divinis ut consiliis, et profectui caritatis ut perfectiori viae. Contemptus enim Dei est nolle subiici divinae regulae: quod hic manifeste accideret. Si quis autem spiritualem profectum et divina consilia, utpote a Deo ordinata, reveretur, sed, quia non obligatur ad illa et non sunt necessaria ad salutem, non vult illa amplecti, et nihil curat de illis pro se: talis non contemnit Deum, sed potius operum executionem. Ac per hoc, non peccat mortaliter ex huiusmodi incuria deliberata, quae nonnullus contemptus est, omittendo intentionem et executionem profectus spiritualis et operum bonorum quae posset facere.

Et per hoc patet solutio utriusque dubii.

IV. Ad obiecta autem primi dubii respondendo, dicitur quod ex hoc quod in littera excipitur contemptus, non habetur quod omissio intentionis sit peccatum; quoniam omissio intentionis potest ex alia causa quam ex contemptu procedere.

Similiter ex hoc quod tenentur omnes aliquo modo habere intentionem proficiendi, scilicet non ponendo obicem Spiritui Sancto, non iacitur novus laqueus animabus, ut patet.

Ad obiecta vero secundi dubii dicitur quod, licet contemptus Dei sit ex suo genere peccatum mortale; et hic solus apud theologos videtur appellari simpliciter contemptus, cum distinguitur peccare ex contemptu contra peccare ex infirmitate aut ignorantia: contemptus tamen secundum quid, qualis est contemptus operationis exercendae, non est ex suo genere peccatum mortale. Et quia contemptus Dei importat non solum contemptum Dei in seipso, sed in suis praeceptis ac consiliis, legibusque ac regulis ministrorum suorum, qui sunt Ecclesiae praelati; ideo iuxta huiusmodi contemptus praesentiam vel absentiam peccatum mortale ex contemptu iudicandum vel excusandum est. Ex eo autem quod in littera unicus effectus contemptus apponitur, scilicet firmitas animi contra spiritualem profectum, non habetur quod in hoc effectu consistat contemptus aut contemptus culpa: sed solum quod huiusmodi firmitas comitatur contemptum. Cum hoc autem stat et quod contemptus sit peccatum mortale: et quod huiusmodi firmitas, si aliunde quam ex contemptu proveniat, non est peccatum mortale; quamvis semper sit peccatum,

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertio eiusdem quaestionis, in responsione ad quartum, dubium occurrit circa illud: Bona temporalia impedimenta sunt ad speculationem. Nam bona temporalia moderata necessaria sunt ad felicitatem speculativam: pauper enim impeditur a contemplatione, dum oportet eum sollicitum esse circa opportuna ad victum.

Ad hoc dicitur quod felicitas speculativa dupliciter consideratur: vel secundum se; vel in tali subiecto, scilicet homine. Et si consideratur secundum se, impeditur et a temporalibus bonis, et ab ipsius hominis conditione, quae eget cibo, potu, somno, quiete et huiusmodi: nam haec omnia a contemplatione abducunt animam, ut experimur continue, Si vero consideratur felicitas contemplativa ut est hominis, sic bona temporalia sunt necessaria, non ut eligenda propter contemplationem directe, sed ut consequentia ex necessitate materiae, scilicet hominis: ad vitam quippe speculantis hominis conservandam, eligenda occurrunt temporalia. Et propterea, quanto pauciora, sufficientia tamen, eliguntur, tanto minus contemplatio impeditur.

II. In eadem responsione ad quartum, collata cum responsione ad quintum, dubium occurrit circa illud: Divitiae habitae per se natae sunt perfectionem caritatis impedire. Quia si natae sunt per se caritatis perfectionem impedire, ergo, communiter loquendo, in omni homine natae sunt caritatis perfectionem impedire: quod enim convenit per se, convenit aut omni, aut in pluribus saltem. Tunc ultra: Natae sunt perfectionem caritatis impedire in omni homine, communiter loquendo: ergo non debent regulariter simul stare cum aliquo statu perfectionis in homine, Probatur sequela: quia incompacta regula est ut status aliquis perfectionis sit, et non exigat exclusionem impedimentorum perfectionis. Ac per hoc, divitiae habitae contrariantur statui episcopali.

Ad hoc dicitur quod, quia aliud est iudicium de hominibus communiter, et aliud de hominibus excellentibus; et homines qui in episcopali sunt statu, sunt, non qualescumque, sed excellentes in perfectione, utpote aliorum perfectores: ideo, licet divitiae habitae natae sunt per se allicere et distrahere homines communiter, et per hoc, natae sunt impedire perfectionem caritatis communiter; non tamen tanti sunt ut allicere possint perfectos animos ad sui amorem. Et propterea habere divitias impedimentum est exclusum a statu religiosorum, utpote nondum perfectorum, sed ad perfectionem tendentium: non est autem impedimentum excludendum a statu episcoporum, utpote perfectorum.

Unde ad 'obiectionem in oppositum, negetur, seu distinguatur sequela illa: Ergo divitiae habitae non debent stare simul cum aliquo perfectionis statu. Quoniam de statu perfectionis accessive, vera est, cum sua probatione: sed nihil valet ultima illatio de statu episcopali, qui non est accessivus ad perfectionem. De statu autem perfectionis effective, nihil valet, cum sua probatione. Talem vero constat esse statum episcopalem.

Patet autem ex littera hac, in responsione ad quintum, doctrinam hanc Auctoris esse, dum ex duobus capitibus ostendit non exigi ab episcoporum statu perfectionem paupertatis: primo, ex excellentia perfectionis, quia scilicet sunt aliorum perfectores; secundo, quia episcopalis status est etiam gubernativus quoad temporalium administrationem, etc.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto eiusdem quaestionis centesimaeoctogelisse dubium occurrit, in responsione ad primum, circa illud, Dominus assumpsit ad perfectionis statum etiam illos quos invenit matrimonio iunctos: an sit sermo de statu religionis, an de statu episcopali. Si de statu religionis, falsa est ergo conclusio principalis in hoc articulo, scilicet: Votum continentiae requiritur. ad statum per/ fectionis religionis. Si de statu episcopali, ergo nulla est differentia inter votum paupertatis et castitatis quae in littera assignatur: cum episcopalis status neutrum votum exigat.

Ad hoc dicitur quod, quia Apostoli vocati sunt ordine quodam ad utrumque statum; primo, religionis, dum discipuli constituti sunt, dicente Petro, Ecce, nos reliquimus omnia et secuti sumus te; deinde episcopatus, dum Apostoli constituti sunt (quamvis hoc non fuerit confirmatum nisi post resurrectionem Domini, dicente Domino Petro, Pasce oves meas: et per ipsum ceteri ordinati sunt episcopi): ideo verba litterae huius de utroque statu indistincte loquuntur. Verum quod Dominus aliquod exe- gerit votum, scilicet paupertatis, in statu perfectionis religiosae, ad ipsam religionis naturam commendandam et observandam spectat. Quod autem votum castitatis non exegerit, non ad statum, sed ad perfectionis excellentiam quam ipse discipulis contulit, spectat. Sicut enim divitiarum proprietas perfectorum animos non allicit aut distrahit, ut de Abraham apparet; ita matrimonii usus perfectorum animos non deiicit, ut de eodem et Patribus priscis in hac littera, in responsione ad secundum, patet. Et propterea episcopalis status, qui perfectivus est, neutrum votum; religiosus autem, qui tendentium ad perfectionem est, utrumque exigit.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quinto eiusdem quaestionis, nota quod obedientia, sicut et alia duo vota in quibus religio consistit, - non sunt de ratione perfectionis aut status perfectionis absolute: sed de ratione perfectionis religiosae, et status perfectionis religiosorum. Nam ' episcopalis status perfectionis status est, et perfectior statu religioso, et nullum trium votorum exigit: ut patet in episcopis antiquis, et nunc Orientalis ecclesiae, quoad votum castitatis; et universaliter quoad votum paupertatis; et in Romano Pontifice quoad votum obedientiae. Et in littera ratio assignatur: quia ad imperfectionis statum spectat indigentia directionis ab alio.

II. In eodem articulo, in responsione ad primum, nota illud: .Et comparatur obedientia ista ad illam sicut universale ad particulare. Hinc enim habes quod religiosus ex voto obedientiae tenetur obedire praelato non solum in his quae religioni propria sunt, sed in communibus: hoc est, in his quae sunt de necessitate salutis. Et eadem ratione, sub voto castitatis eorundem cadit non solum abstinere a coniugio, sed ab omni violatione castitatis: puta adulterio, incestu, etc. Et similiter sub eorum paupertatis voto cadit non solum carere propriis bonis, sed non accipere aliena. Ita quod religiosus qui, contra superioris praeceptum, fornicationem et furtum committit, non solum contra divina agit praecepta, sed contra sua vota. Et ratio est quia professio religiosi se habet ad saecularia vincula sicut universale ad particularia, ut in littera dicitur.

III. In responsione ad secundum eiusdem articuli, distinguere memento inter statum, et personas religionis, Et sic perspicies quod status ipse religionis obedientiam exigit ducem ad perfectionem: quia status exercitantium et discentium magistro directoreque eget. Personae autem religiosae quandoque in tantum perfectionis culmen pervenerunt ut non egeant duce, sed per internos habitus seipsos optime regunt delectabiliter. Verum quia personae istae ex obedientia statui religioso conveniente conservantur, ideo a nulla religiosa persona dissonat quod obedientia religionis est comes.,

IV. In responsione ad tertium eiusdem articuli, vide hinc quod Papa, eximendo aliquem religiosum ab obedientia sui praelati, non dispensat in voto obedientiae: non solum ea ratione quia libertas ab obedientia sui praelati fit tunc per accidens, scilicet tollendo a praelato potestatem super illis quos eximere dicitur; sed etiam ea ratione quia votum obedientiae principaliter fit sibi, ut hic dicitur ex Dionysio. Et propterea non consuevit Papa dispensationis nomine in huiusmodi uti, sicut uteretur si in voto castitatis dispensaret: sed simpliciter utitur sua potestate, quando expedit id fieri.

- Nec obstat quod religiosi in professione sua exprimunt se promittere obedientiam proprio capiti suae religionis. Tum quia hoc intelligitur, salva capitis Ecclesiae potestate ac obedientia. - Tum quia hoc intelligitur, in suo gradu. Ita quod, quia caput religionis est sub capite Ecclesiae, promittendo obedientiam capiti subordinato, intelligitur promittere obedientiam principaliter capiti universali, cui illud particulare caput subordinatur.

V. In responsione ad quartum, adverte quod, cum dicitur actus indifferentes non contineri sub voto obedientiae, est sermo formalis, hoc est: stante indifferentia actus. Nam si contingat in aliquo casu actum secundum se indifferentem esse utilem ad aliquid eorum quae ad religionem spectant, tunc non sunt indifferentes, sed utiles, et cadunt sub voto obedientiae ac praecepto superiorum: verbi gratia, si festuca in terra iacens levanda praecipitur quia opportuna est ad aegri servitium.

VI. In responsione ad quintum, circa illud, Ex Aoc ipso ea quae faciunt sunt Deo magis accepta, dubium occurrit, an religiosus plus mereatur faciendo ea quae magis sibi displicent, quam faciendo quae non displicent. Et est ratio dubii quia hinc apparet pars affirmativa vera, scilicet quod plus mereatur faciendo illa quae sibi displicent. —- [n oppositum autem est quod non est deterioris conditionis cui nihil operis religiosi secundum se displicet, quam is cui displicet aliquid eorum. Esset autem deterioris conditionis si is cui displicent plus meretur apud Deum illamet faciendo. Ad hoc dicitur quod, quia hoc quod est opus aliquod. displicere secundum se uni religioso et non alii, non provenit ex magnitudine operis, sed ex dissonantia ad affectum istius et non illius, et hinc fit ut huic tale opus reddatur difficile, illi autem non sit difficile: ideo huiusmodi difficultas non auget meritum, quoniam difficultas quae se tenet ex parte operantis non auget meritum, sed est signum imperfectionis affectus. Et propterea, simpliciter loquendo, non magis meretur religiosus operans ea quae secundum se illi displicent, quam aliquis religiosus operans illamet sine ulla displicentia. Potest tamen huiusmodi displicentia et difficultatis superatio maioris caritatis esse effectus et signum: dum iste, ex caritate qua superat huiusmodi difficultatem, delectabilius operatur istamet opera quam alius sine displicentia illamet operatur.

Ad obiectionem in oppositum dicitur quod Auctor non dicit maius meritum ex displicentia et sua difficultate: sed ex priori voto, quo suam voluntatem ad haec necessitavit ex obedientia agenda. Per hoc enim magis placent isti Deo sic operando quam illi qui sine obedientiae iugo eadem delectabiliter operantur. Et hoc intendit Auctor: ut patet ex Sarabaitis subiunctis.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo sexto eiusdem quaestionis, in responsione ad primum, attende quod, quia non explicite habetur quod a Domino lesu Christo instituta sit votiva obligatio in religionis progressu, ideo Auctor ex firmitate et immobilitate sequendi Christum, votum institutum esse elicit religiosae perfectionis statum assumentibus. Nam vovere nihil aliud est quam immobilitate animum ne possit retrogredi.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo septimo eiusdem quaestionis, nota quod status religionis habet ut terminum a quo, saecularem vitam; et ut terminum ad quem perfectionem caritatis. Et propterea est et quies respectu sollicitudinis saecularis; et exercitium ac disciplinalis motus ad perfectionem caritatis. Et inter haec duo, scilicet quietem a sollicitudine saeculari et motum ad perfectionem, mediat immobilitas animi, qua firmatur religiosus in hoc statu. Et quia immobilitas ista fit oblatione sui et suorum omnium ad Deum, ideo etiam holocaustum vocatur. In quo, ex universalitate oblationis, concluditur consistere in tribus votis, religionem. Sicut ex universali quiete intellectus practici circa saecularia, cuius actus est sollicitudo, idem concluditur. Et ex munditia affectivae partis, quae comprehendit appetitum intellectivum et sensitivum, idem concluditur.

II. In responsione ad tertium, nota quod obedientiae votum habet duplicem materiam. Scilicet, propriam ac propinquam: et haec integratur ex actionibus humanis, ut actiones distinguuntur contra passiones. Alia est communis et remota: et haec integratur ex passionibus concupiscentiae carnis et cupiditatis temporalium bonorum. Haec enim, quia cadunt et sub voto castitatis et paupertatis, et etiam sub voto obedientiae, ad communem materiam voto obedientiae et aliis votis spectant. Et quia mediantibus passionibus venerea et temporalia referuntur ad obedientiam, ideo remotae materiae rationem habent respectu voti obedientiae. Actiones autem, quia soli voluntati subsunt, et propriae et propinquae materiae respectu obedientiae voti rationem habent.

III. In responsione ad quartum, perspice diligenter quod inter honorem, et venerea ac temporalia bona, haec est differentia manifeste, quod Aonor. non est honorati actus, sed honorantis: habere autem divitias ac uti venereis est in potestate voluntaria eius cuius sunt et qui delectatur. Et propterea aliter oportet fieri et intelligi abdicationem honoris, et divitiarum et venereorum. Nam abdicatio horum fit auferendo a sua voluntate potestatem licite possidendi proprium et utendi venereis. Abdicatio autem ho- noris non potest ad ipsos honores referri, qui in aliena sunt potestate: sed refertur ad merita honorum.

Et ideo in littera distinguuntur merita honorum, dicendo quod est duplex: scilicet virtus, et exteriorum excellentia. Debetur siquidem virtuti honor. Et, ut dicitur in IV Ethic., exteriorum excellentia honoratur: ex debito quodam, pro quanto sunt instrumenta virtutum, et deberent esse signa virtutum, sicut ut in pluribus sunt signa status virtuosi, puta regentium, dominantium, primatum; et ex vulgari observantia, excellentes siquidem in his exterioribus honorantur a vulgo.

Rursus, quia virtuti debetur uterque honor, scilicet saecularis, et sanctus: — et de sancto patet in littera ex sacra Scriptura, De saeculari patet, quia virtutis praemium dicitur: et ex ratione, quia ex quo debetur exteriori excellentiae ratione virtutis, cuius est signum aut instrumentum, a fortiori debetur ipsi virtuti; propter quod enim wnumquodque, illud magis, ut dicitur in 1 Posteriorum: — et quia religiosi saecularem vitam a se abdicant; ideo in littera, de saeculari honore loquendo, utrumque tangitur: scilicet et quod religiosi saeculari honori renuntiant; et quod hoc faciunt abdicando a se illius, non radicale meritum, quod est virtus, sed illius proximum meritum, quod est vitae saecularis; hoc enim exemplum Salvator. nobis tradidit, dum noluit honorari ab hominibus volentibus eum in regem sibi praeficere. De honore autem sancto, in littera simpliciter dicitur quod non convenit religiosis renuntiare illi.

IV. Ubi advertendum est quod, quia honor ecclesiasticus procul dubio sanctus honor est, quia Ecclesia ipsa sancta est; ideo non spectat ad perfectionem religionis renuntiare ecclesiasticis honoribus. Quocirca reprehensione digni sunt religiosi abdicantes a suis honores magisterii in theologia: sicut reprehendendi essent si presbyteros nollent habere suos quia honorandi sunt loco et aliis reverentiae signis. Et loquor de religionibus institutis ad praedicandum: in quibus constat sanctos Patres huiusmodi honore donatos.

Habes ad hoc quoque Auctorem in libro Contra impugnantes Religionem, dicentem, in cap. rr, non quemlibet honorem ad mundum pertinere, sed qui consistit in rebus mundanis. Non enim potest dici quod honor sacerdotii pertineat ad mundum. Et similiter nec honor magisterii: cum doctrina, quam consequitur talis honor, sit de spiritualibus bonis. Sicut ergo religiosi non renuntiant per votum sacerdotio, ita nec magisterio. Haec ibi.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo octavo, in corpore articuli, nota quod actus proprii qui sunt finis religionis, sunt actus ordinati ad dilectionem Dei et proximi, quae est religionis finis. Huiusmodi autem actus sunt propria materia voti obedientiae: ut oratio, lectio, praedicatio, cura infirmorum, et huiusmodi.

In eodem articulo, in responsione ad tertium, circa illud, Papa non potest religiosum a sua obedientia exi- mere, dubium occurrit, quoniam hoc repugnat supra dictis. Minus enim est Papam eximere aliquem a sua obedientia quam constituere illum supra se. Sed Papa potest, ex supra dictis, subdere se alteri ut iudici. Ergo a fortiori potest aliquem eximere a se. Et si non potest aliquem eximere a se, multo minus potest aliquem constituere iudicem supra se.

Ad hoc dicitur quod, quemadmodum Papa non potest aliquem a sua obedientia eximere totaliter, quia non potest suam potestatem minuere; potest tamen sponte partialiter seu secundum quid aliquem eximere, statuendo vel concedendo quod non teneatur apostolico praecepto obedire nisi contineat talem clausulam, quod pertinet ad usum potestatis papalis: ita Papa non potest se subiicere alicui ita quod ille sit totaliter seu simpliciter iudex supra Papam. Quia non potest minuere suam potestatem: sed oportet vel. quod subtrahat personam suam totaliter a potestate papali, renuntiando papatui, et sic Papa non erit subditus, sed persona spoliata a seipsa papatu subdita erit; vel quod habeat totam suam potestatem, si est Papa. Et hoc a solo Christo Domino dependet, quod Papa habeat talem et tantam potestatem. Unde nec ipse Papa, nec alius potest efficere quod, manens Papa, minorem habeat potestatem. Potest tamen non uti sua potestate: et sic subiicere se alterius iudicio. Et sicut, statuendo ius commune, sublicit se communi iuri; et concedendo privilegium, obligatus remanet deinde ad observandum privilegium, quod a principio gratiose concesserat: ita, ex quo sponte se subdidit alicuius iudicio, tenetur stare sub illius iudicio. Sed quia haec vincula ad usum vel non usum suae potestatis spectant; et in ipso remanet, postquam se subdidit iuri vel iudici, plenitudo potestatis Papalis: ideo, quamvis non debeat, potest tamen, de plenitudine potestatis, ius et iudicem revocare, sicut et privilegia. quaecumque concessa tollere. Ita quod, si tollat seu revocet ius aut iudicem aut privilegium, etiam si peccet Papa revocando, effectum tamen intentum efficit sua potestas: ita quod remaneret ius illud nullum, et iudex non esset amplius iudex, et privilegium nihil amplius valeret. Multa enim fieri prohibentur. quae tamen facta tenent.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo nono eiusdem quaestionis, collige expositioaci regularum et statutorum religionis cuiuscumque. Distinguuntur siquidem in littera quatuor genera contentorum in regula. In primo sunt actus virtutum qui communiter sunt in praecepto: ut diligere Deum et proximum. — In secundo sunt actus virtutum qui communiter sunt de consilio: ut diligere inimicos in particulari. — In tertio sunt exteriores observantiae quae sunt prima materia trium votorum: ut castum esse et nihil proprium habere, etc. — In quarto sunt reliquae exteriores observantiae regulares: ut abstinere a carnibus, uti laneis ad carnem, et huiusmodi.

De primo genere dicitur, et manifestum est, quod transgressio est mortalis. - De secundo vero, quod non est mortalis transgressio: quia haec spectant ad perfectionem caritatis, quae est finis religionis; religiosus autem non tenetur esse perfectus. Apponitur tamen in littera exceptio, cum subditur: nisi propter contemptum. Et ratio exceptionis assignatur: quia religiosus tenetur tendere ad perfectionem caritatis; huic autem tentioni contrariatur perfectionis contemptus. - De tertio genere dicitur, et patet, quod transgressio est mortalis. - De quarto autem, quod non est mortalis, nisi propter contemptum regulae, quia hic directe contrariatur professioni, qua se obligat ad vitam secundum regulam: vel propter praeceptum a regula vel praelato factum, quia hoc esset contra obedientiae votum.

Ex quibus habes quod religiosi omnes, ultra communia vincula omnium Christianorum, et tria religionis vota, et praecepta facta a regula vel praelato (quae tamen sub.voto obedientiae comprehenduntur), habent duplex vinculum peccati mortalis propter contemptum: scilicet contemptum perfectionis, et contemptum regulae. Utrumque enim in littera habes: primum, respectu actuum virtuosorum qui sunt in consilio; secundum, respectu regularium observantiarum ultra tria vota. Et quoniam contemptus regulae est nolle subiici regulae, quod directe contrariatur professioni ipsius regulae: ideo nulla de hoc quaestio est. Patet enim contemni Deum in ipsa regula, qui eam per suos ministros constituit, et cui promissio facta est de subiectione ad illam: ac per hoc, causare peccatum mortale.

Sed de contemptu perfectionis non ita apparet. Quoniam a doctoribus quasi appositum videtur religiosis quod tendere ad perfectionem tenentur sub vinculo peccati mortalis. - Et propterea scito quod religiosus non aliter tenetur ad perfectionem tendere quam servando regulam suam. Et ideo hi duo contemptus se invicem comitantur. Ita quod im- possibile est ut quis non contemnat regulam suam, et contemnat perfectionem: quia si non contemnit regulam, iam permanet in professione tendendi ad perfectionem; ac per hoc, non contemnit perfectionem. Et similiter si non contemnit perfectionem, consequens est ut velit subiici regulae, per quam tenetur ad perfectionem tendere. Unde Dionysius et alii doctores non apposuerunt, sed exposuerunt id quod convenit religiosis, ex auctoritate Domini dicentis adolescenti, Si vis perfectus esse etc.: ubi apparet quod voluntas tendendi in perfectionem principium esse debet voluntariae paupertatis, ac per hoc, reliquarum partium religiosorum.

II. Dubium circa hanc litteram remanet unum: An religiosus transgrediens praeceptum Dei contentum in regula, plus peccet quam transgrediens praeceptum Dei non contentum in regula, ceteris paribus. Et est ratio dubii quia haec non ponuntur in regulis et humanis iuribus ut praecepta, sed ut manifesta. — In oppositum autem est quia, sicut ad consilia contenta in regula obligatur religiosus, et ad alia non; ita ad divina praecepta contenta in regula magis obligatur quam ad alia. "

Ad hoc dicitur quod, quemadmodum id quod cadit sub iure positivo communi, si in regula statuatur, obligatur ilius professor duplici vinculo, scilicet iuris canonici et propriae regulae, ad id servandum: - verbi gratia, si in regula indicuntur, inter alia ieiunia, etiam illa ieiunia quae sunt ab Ecclesia instituta, tenetur religiosus ille ieiunare non solum ex Ecclesiae statuto, sed ex suae regulae mandato: - ita, si praecepta Dei vel naturalis iuris in regula statuantur servanda, tenetur professor illius regulae ex duplici capite ad illa praecepta servanda, scilicet ex divino iure et ex sua regula. Non enim inconvenit praeceptum a iure iterum praecipi ab alio iure vel iudice, ut patet. — Nec propterea putes me dicere quod omnia praecepta divina contenta in regula cadant etiam sub praecepto regulae. Quia stat quod cadant sub simplici statuto regulae: ita quod ex regula non haberent vim praecepti, si cessaret vinculum divini aut ecclesiastici praecepti.

Sed etsi caderent etiam sub praecepto regulae, non propterea esset duplex peccatum, aut alterius speciei circumstantiam habens: sed esset gravius peccatum. Quoniam peccati species non ex parte praeceptorum attenditur: quamvis ex auctoritate praecipientium et magis praecipientium aggravetur.

III. In eodem articulo, in responsione ad primum, circa illud, quod non obligat ad culpam neque mortalem neque venialem, sed solum ad poenam taxatam sustinendam, etc., dubium primo occurrit dupliciter. Primo, quia absolute videtur implicare quod sit obligatio in propriis actibus voluntariis ad poenam et non culpam: cum poena soli culpae debeatur. — Secundo, quia in statutis religionis Ordinis Praedicatorum, in qua dicuntur obligari ad poenam et non culpam, contrarium exprimitur, dum pluries dicitur, Levis culpa est, Gravis culpa est: et tamen est ibi sermo de huiusmodi observantiis.

Dubium secundo occurrit: An obligatio ad poenam intelligatur, si imponatur a praelato: vel etiam si non imponatur.

Dubium tertio occurrit: An, si non sustineatur poena, incurratur culpa.

Dubium quarto. occurrit, quia ultima verba adversantur primis, diim dicitur quod ex negligentia, libidine vel contemptu possunt tales religiosi peccare in istis venialiter velmortaliter. Nam ubi voluntaria transgressio non est culpa, ibi negligentia multo minus est culpa: cum. negligentia ideo sit peccatum quia est voluntaria.

IV. Ad primum dubium dicitur quod in particularibus legibus oportet. particulariter loqui. Et ideo, quia tota ratio legis obligantis non ad culpam sed ad poenam est, ut in littera dicitur, quia tali modo placuit obligari; oportet consequenter dicere, ad efficaciam legis tuendam, quod poena hoc in loco non sumitur ut distinguitur contra poenalitatem, sed ut distinguitur contra culpam; prout malum poenae distinguitur contra malum culpae, et continet sub se non solum poenam proprie dictam, sed etiam poenalitates. Affliciones namque quae non pro culpa infliguntur, etsi non sint proprie poenae, sunt tamen poenalitates quaedam, quae communi nomine poenae vocantur, quia consistunt in pati, et privatione boni aliqualiter debiti, et sunt contra naturalem voluntatem.

Ad secundam vero obiectionem dicitur quod statuta ila de culpis fuerunt edita in Ordine Praedicatorum antequam fuerit factum statutum istud de non obligando ad culpam. Quoniam hoc statutum non a principio Ordinis, sed fuit editum in secundo Capitulo Generalissimo, anno Domini 1237, post editas constitutiones dicti Ordinis. Ideo per accidens remanserunt illa nomina gravis et levis culpae. Et ideo obiectio nulla est.

V. Ad secundum dubium dicitur quod tripliciter poena in huiusmodi invenitur. Quandoque, non taxata, sed taxanda ac imponenda a praelato: ut contingit professoribus dicti Ordinis de poena levis culpae. Et ad talem non obligantur nisi imponatur.

Quandoque, taxata, sed imponenda: ut contingit eisdem de poena gravis culpae, quae quidem taxata est, sed imponenda restat. Quoniam in capitulo illo dicitur: Pro huiusmodi veniam petentibus, et non proclamatis, dentur etc. In hoc enim quod dicit, dentur, imponendam dicit a praelato. Et ad huiusmodi etiam non tenentur isti nisi imponantur.

Et utriusque libertatis est ratio, quia non tenetur religiosus ad plus quam sua lex ordinat. Et ideo, ex quo lex non ordinat absolute quod faciant poenitentiam talem, sed quod detur taliter errantibus talis et tanta poenitentia; non est reus violatae legis qui a non data sibi poenitentia abstinet.

Quandoque autem poena invenitur taxata et imposita ab ipsa lege: ut contingit eisdem circa poenam fracti septies silentii inter duo capitula. Non enim dicit lex quod imponatur, aut detur: sed quod qui fregerit toties silentium, sedeat in uno prandio in terra. Et ad huiusmodi poenitentias tenentur etiam si nullus praelatus imponat.

VI. Ad tertium dubium, quod, ut patet ex solutione praecedentis dubii, solum habet locum quando poenitentia pervenit ad utramque conditionem, scilicet quod est taxata et imposita, sive a iure scripto, sive a iure animato, quod est praelatus: respondetur quod, licet quidam dicant quod peccatum incurritur si poenitentia non fit, quia sic obligantur ad evitandam culpam ut subeant poenam; quia tamen sine ratione hoc dicitur, et legis universalitati derogat, ideo dicendum est quod, sicut non peccat frangendo silentium, ita non peccat omittendo poenam taxatam et impositam, Et ratio est quia lex universalis et non particularis est, cum dicimus: Nolumus quod statuta nostra obligent ad culpam, sed solum ad poenam. Constat autem quod, si transgressio in operando excusaretur a culpa, et omissio poenitentiae non excusaretur a culpa, iam particularis esset lex ista et respectu agendorum, et non respectu patiendorum, Et consequenter, cum religiosi non aliter teneantur ad huiusmodi poenitentias nisi ex vigore statutorum suorum, sequeretur quod statuta obligarent ad culpam sine contemptu et praecepto: cuius oppositum in eis habetur.

Et licet speciale exemplum allatum sit ex Ordine Fratrum Praedicatorum, dicta sunt tamen haec ad declarandum cetera similia in quibuscumque religionibus, sicut etiam reliqua intelligenda sunt, tam sequentia quam antecedentia: quoniam de similibus idem est iudicium.

VII. Ad quartum dubium respondendo, oportet diligenter notare verbum Auctoris in littera hac dicentis quod huiusmodi transgressiones non sunt culpae ex suo genere. Ita quod sensus legis obligantis ad poenam et non ad culpam est quod statuit actum illum esse extra genus culpae, non qualitercumque, sed ex suo genere: hoc est, non ex parte operantis, sed secundum suam naturam. Et propterea trifariam potest ex parte operantis ingredi genus culpae actus qui secundum se extra genus culpae a lege positus est. Numerantur autem in littera tres modi quibus ex parte operantis actus huiusmodi sit culpa.

Primus, qui manifestus est, dicitur ex contemptu. Patet enim quod, si quis ex contemptu frangat silentium, peccat. Et hoc etiam erat in lege cautum, Sed connumeratus est ab Auctore hic modus inter alios, quia ex parte operantis se tenet.

Secundus est ex cupiditate. Et hic manifestatur per locum a maiori. Comedere enim actus est extra genus culpae, et necessarius, ac sub praecepto naturali cadens: et tamen, si cupiditas excessiva adsit, peccatum fit. Multo ergo magis actus non praeceptus, sed excusatus secundum se a culpe puta comedere carnes, si ex concupiscentia fiat, peccatum erit.

Tertius, ex negligentia. Qui potest dupliciter intelligi. Primo, ut quandocumque omissioni actus adiungitur negligentia ut causa illius, tunc isti religiosi peccant: sicut, cum cupiditas est causa actus, etiam peccare dicuntur. Et haec quidem expositio vera est procul dubio: quoniam si vere intervenit ibi negligentia ut causa, non evaditur culpa. - Sed quia in dubium vertit argumentum an incuria actus regularis, puta eundi ad lectionem hora debita, sit vere negligentia an non, oportet dicere ad hoc. Et respondetur affirmative: quod est vere negligentia quae est culpa.

Ad cuius evidentiam, scito quod non minus invenitur culpa volendo indebite, quam operando indebite: cum culpa principaliter sit in voluntate. In operationibus autem hoc invenitur, quod licet aliquis sine culpa possit voluntarie opus aliquod, puta orationem vel lectionem, omittere; si tamen orat vel legit, peccat negligenter orando aut legendo. Unde similiter in volitionibus dicendum est quod, licet aliquis possit sine culpa aliquid nolle, si tamen vult, peccat nisi recte velit, Inter religiosum autem absolute omittentem voluntarie ire ad lectionem hora debita, et eundem negligenter omittentem ire ad lectionem hora debita, haec est differentia, quod ille absolute non vult ire, seu vult non ire ad lectionem: iste autem vellet ire, sed negligentia detinetur ne eat, Et propterea in illo nulla ratio culpae invenitur nisi ex genere actus, quae culpae ratio ex eorum lege sublata est: in isto autem culpae ratio aliunde ingreditur, scilicet ex hoc quod vult et segniter vult; tenetur enim, ex quo vult, sine ulla mala conditione velle. Et haec est secunda expositio.

Et sic religiosi isti dupliciter possunt in regularibus observantiis ex negligentia deficere culpabiliter: scilicet ex negligentia extrinseca, iuxta primam expositionem, puta cum ex mentis torpore omittit ire ad lectionem; vel ex negligentia intrinseca, iuxta secundam expositionem, puta cum ex affectus tepiditate omittit ire ad lectionem.

Et per haec patet solutio obiectionis in oppositum. Falsum namque assumitur, cum dicitur quod ubi voluntaria transgressio non est culpa, ibi nec negligentia est culpa. Quoniam stat voluntariam transgressionem non esse culpam ex suo genere, et negligentiam esse culpam ex parte operantis, etc. — Probatio autem nihil valet. Quia voluntarium culpabile non solum invenitur ex genere actus, sed etiam ex parte operantis: ex qua parte negligentia religiosi ad regulares observantias excusatas a culpa ex suo genere a religionis suae vinculo, voluntaria culpa est ex specialibus.

VIII. In eodem articulo nono, in responsione ad secundum, dubium magnum occurrit, penes quid discernitur iuris positivi praeceptum obligans ad peccatum mortale, a non-praecepto: an penes materiam; an penes poenam; an penes modum; an penes verbum. Quod enim materia non sufficiat ad discernendum praeceptum positivi iuris a non-praecepto, ex eo habetur quod ius positivum maiori vinculo supponit quandoque minorem materiam. Excommunicationis siquidem vinculo ligat percutientem clericum, quo non ligat blasphemantem Deum.

Similiter nec poena aliqua universaliter adaequat praeceptum. Nam licet poena aliqua, scilicet. excommunicationis, praeceptum contineat; non tamen e contra omne praeceptum ponitur sub poena excommunicationis. Reliquae vero ecclesiasticae poenae aut sine culpa, ut interdictum et irregularitas; aut cum veniali culpa, ut suspensio, incurri possunt. Communes quoque poenae, ut oratio, ieiunia et huiusmodi, constat quod sine mortali culpa infliguntur.

De modo vero loquendi, puta quia lex utitur imperativo modo, clare liquet quod non inducit vinculum praecepti. Modus enim huiusmodi imperium grammatice denotat, non iuridice.

Quod nullum denique simplex verbum inveniatur inducens universaliter vim praecepti, patet discurrendo per singula quae afferuntur ad propositum. Znhibentur siquidem et prohibentur mendacia omni iure; et similiter debent et tenentur omnes homines omni iure non mentiri; et tamen mendacium constat non cadere sub praecepto. Statuuntur, decernuntur ac mandantur procul dubio multa sine praecepti vinculo. Communia quidem esse statuti, decreti nomina quotidie experimur. Mandati vero nomen testatur Hieronymus a praecepto deficere.

Et quod demum ipsum verbum praecipio non universaliter inducat praecepti vim, patet, primo, ex Evangelio, ubi dicitur Dominum praecepisse curatis ne cui dicerent: et constat quod non peccabant, sed bene agebant publicando Christi miracula curati. — Secundo, ex Augustino in Regulae principio dicente: Haec. sunt quae ut observetis praecipimus in monasterio constituti. Et tamen constat non omnia subiuncta esse sub praecepto. - Tertio, ex Aristotele, in VI Ethic., definiente quod praecipere significat proprium prudentiae actum: quem constat communem esse bonis operibus sive sint contraria venialibus sive mortalibus. Praecipimus enim et tacere, et non adulterari: illud veniali, hoc mortali opponitur.

IX. Quia igitur ambigua valde est discretio ista universalis, dicendum est id quod particulariter constat, aut rationabile videtur. Constat in primis, ut tactum est, quod quaedam poena, scilicet excommunicationis maioris, vim continet praecepti. Ita quod quandocumque imponitur aut inhibetur aliquid sub poena excommunicationis, sive latae sive non latae sententiae, obligatur quis obedire, si vult peccatum mortale evadere: quia excommunicationis poena tantae indignationis est ut non nisi propter mortale incurrat aut demereatur quis illam.

Constat secundo, quod cum praecipitur aliquid im virtute sanctae obedientiae, obligatio est ad mortale. Quia compositio horum verborum solita est semper praecepti vim importare, ex communi Ecclesiae usu.

Constat tertio quod, sive in communi sive in municipali iure vocabulum aliquod, secundum communem sensum, consuevit firmiter reputari obligativum ad mortale, procul dubio, ubicumque idem ponitur, habet vim huiusmodi praecepti: ut in regula Fratrum Minorum patet de vocabulo teneantur, ut habetur in Clement. de Verb. signif., Exivi de Paradiso.

Et per oppositum constat quarto quod, quocumque lex utatur verbo, si communis sensus intellexit non propterea datam obligationem ad mortale, non est tale praeceptum. Nec hoc alia eget probatione: quia per eandem rationem clarum est.

X. Rationabile autem videtur quod ubi in iure invenitur vocabulum praecepti, ibi sit obligatio ad mortale. Quia in dicta Clementina Exivi de Paradiso, praesupponitur praecepti vocabulum obligatorium esse ad tale praeceptum: ita quod hoc non continetur ibi tanquam aliquid peculiare illius regulae, scilicet Minorum, quae ibi exponitur; sed tanquam commune quid omnibus supponitur, ut patet intuenti.

Dixi autem hoc esse rationabile, propter dictam auctoritatem iuris canonici: et non dixi esse constans, aut necessarium. 'Tum quia, ex vi vocabuli, praecipere seu praeceptum, licet importet vim obligativam, non tamen ad mortale. Inter obligationem namque ad mortale, et libertatem ad opera consiliorum, mediat obligatio ad veniale. Itaque sub praecepto cadit omnis obligatio, sive ad mortale sive ad veniale: quoniam tenemur evitare venialia. Unde quia praecepta, ut distinguuntur contra consilia, non obligant necessario ad mortale, sed ad mortale vel veniale; consequens est ut ex ignorantia procedat ex affirmatione praecepti inferre peccatum mortale determinate, vel ex negatione praecepti ad mortale inferre quod est de consilio. Et quia hoc multos scriptores latere videtur, ideo non est mirum si minus quandoque scribitur. Et ne putes novam me ingerere doctrinam, lege divum Thomam. superius, in multis quaestionibus, scilicet quando tractat de praeceptis fidei, spei, caritatis, pruderitiae, iustitiae, fortitudinis et temperantiae: et videbis multa sub praecepto comprehendi ad venialem tantum culpam obligantia. - Tum quia Augustinus, in Regula, sic usus est praecepti nomine, cum dixit: haec sunt quae ut observelis praecipimus in monasterio constituti, Ex illo enim praecepto obligantur professores illius regulae ad observandum omnia ibidem mandata, sed non mortaliter propterea peccant transgrediendo: quoniam verbum praecipimus habet vim obligativam, sed non determinate ad mortale; et ideo non licet ex illo talem obligationem inferre.

De aliis autem allatis vocabulis nihil universaliter video determinabile, nisi quod, ex vi verborum, vera apparent omnia quae dubitando allata sunt. Et omnimoda certitudo huius quaestionis, quoad ius commune, definitionem auctoritativam Apostolicae Sedis exigere videtur.

XI. In eodem articulo nono quaestionis centesimaeoctogesimaesextae, ad tertium, nota ex hac littera quod peccare ex contemptu importat duo: scilicet actum peccati, et causam peccati. Verbi gratia, nolle ire ad chorum, vel frangere silentium, ex contemptu, dicit duo: primo, ipsum actum frangendi silentium, seu ipsam omissionem eundi ad chorum, et hoc vocatur actus peccati; secundo, ipsam causam peccati, scilicet ex contemptu, et hoc significat actum voluntatis refutantis subiici legi seu regulae. Ita quod ad peccare ex contemptu non sufficit etiam si esset perpetua, et millies renovata, et deliberata consuetudo peccandi in tali commissione vel omissione: sed exigitur quod peccet quis ex tali causa, scilicet ex hoc quod non vult subiici legi seu regulae vel praelato (nam praelatus lex est animata). Unde quandiu quis subiectionem ad regulam in sua voluntate retinet; quod semper est quandiu vult ut subditus suae regulae vivere, quamvis ex minus bona et indevota voluntate intendat transgredi eandem regulam: nunquam peccat ex contemptu. Caveat tamen ne frequentia peccandi disponat ipsum paulatim, et tandem deducat ipsum ad voluntatem non subiiciendi se regulae. Quoniam, ut in littera dicitur, frequentia peccati dispositive inducit ad contemptum: sicut consuetum veniale non correptum dispositive inducit ad mortale.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo decimo eiusdem centesimaeoctogesimaesextae quaestionis, nota primo, tu qui vota religionis ad supererogationis bona putas extendi, litterae verba in principio corporis articuli, et vel inde deprehende errorem tuum, dum legis quod religiosus fornicando contra castitatis votum, et furando contra paupertatis votum agit, et non solum contra divinum praeceptum. Constat enim furtum et fornicationem vitare non esse bonum supererogationis, sed necessitatis.

Nota secundo, in responsione ad tertium, tu favens religiosis praelatos suos contemnentibus et a suis regularibus observantiis recedentibus, quantum criminis incurras: cum tales, experientia Augustini, et iudicio divi Thomae, et auctoritate Ieremiae, sint pessimi et correptionis incapaces. Nam sicut favorem praestans religiosis particeps est bonorum quae ab ipsis fiunt, ita fautor malorum particeps est criminum eorum.