Quaestio 25

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo, potentia significat principium operationis ad extra, seu transeuntis; extenso operationis nomine tam ad actionem quam ad passionem.

II. In corpore respondetur quaesito unica distinctione, et duàbus conclusionibus mixtis, iuxta duo distinctionis membra. Distinctio est: Potentia est duplex, activa scilicet et passiva. Conclusio prima est: Potentia passiva nullo modo est in Deo. Secunda est: Potentia activa maxime est in Deo.

Probatur haec secunda. Unumquodque, secundum quod est in actu et perfectum, est principium activum: ergo Deo maxime competit esse principium activum: ergo in eo maxime est potentia activa. — Prima consequentia probatur ex eo, quod Deus est actus purus, et universaliter perfectus. Secunda vero, quia ratio principii activi convenit potentiae activae, ut patet ex definitione eius V et IX Metaphys., etc.

Prima autem eodem modo ex negatione oppositorum probatur. Unumquodque patitur secundum quod est deficiens et imperfectum: ergo Deo nullo modo convenit pati: ergo nec potentia passiva. - Consequentia eodem modo probatur: quia scilicet in Deo nulla est imperfectio, etc.

III. In responsione ad secundum et tertium, difficilia valde verba discutienda occurrunt. Tria namque de actione, ut distinguitur contra effectum, dicuntur. Primum est, quod actio, si est distincta a potentia activa, ést nobilior ipsa potentia, Secundum est, quod actio in creaturis principiatur a potentia, Tertium est, quod actio sic se habet ad potentiam activam, quod si transferatur in Deum, oportet actionem ipsam esse essentiam divinam. Haec enim omnia liquido habentur in littera.

Est autem ratio arduae dubitationis haec. Actio transiens, puta movere, ut distinguitur contra effectum, aut solum dicit motum ab hoc, aut aliquid aliud. Si tantum significat motum ab hoc, oportet ea quae hic dicuntur verificari aut de sola relatione ab hoc, aut de solo motu, aut de toto composito, scilicet motu ab hoc. Sed de nullo horum verificantur primum et tertium dictum. Nihil enim horum est nobilius potentia activa motoris Saturni. Et, quod magis urget, nihil horum, est quod oporteat identificari divinae substantiae, si ponamus Deum sine omni medio movere corpus aliquod (quod constat non esse impossibile). Tunc enim manifeste videre quisque potest motum non oportere identificari substantiae divinae; et similiter relationem non oportere identificari eidem, quamvis oporteret ipsam non esse realem ex parte Dei, ut ex supradictis patet; et consequenter nec motum ab hoc identificari eidem divinae essentiae oportere. — Si vero significat aliquid aliud, ruunt omnia in III Phsic. tradita. Ruere quoque videtur opinio dicens actionem esse subiective in passo; quae tamen ex Aristotele, ibidem, et in III de Anima, sumpta videtur.

IV. Ad hoc dicendum mihi videtur quod, apud s. Thomam, actio transiens, praeter motum et relationem, dicit aliquid subiective in agente. Probatur hoc, et manifestatur. Probatur quidem ratione unica iam tacta, convincente intellectum meum, sustinendo utramque viam positam in responsione ad quartum. Actio transiens significat aliquid subiective existens in agente creato, identificatum autem realiter substantiae in agente increato: sed motus ab hoc, ut importat tantum motum et relationem, non significat aliquid huiusmodi: ergo motus ab hoc, modo exposito, non est totum actionis transeuntis. - Maior habetur et in II Contra Gent., cap. ix, ratione ultima: et, quoad secun- dam partem, habetur in mille locis, ubi de creatione, gubernatione, et quibusvis aliis actionibus et potentiis divinis ad extra, est sermo, ut hic etiam patet. - Minor autem patet resolutive. Constat enim quod, Deo movente vel angelo, in neutro motus esset. Relatio autem, quamvis in angelo esset, in Deo tamen nullo reali modo esset: quia nec per inhaesionem, ut patet; nec per identitatem, ut in II Contra Gent., cap. xu, in principio, probatur manifeste.

V. Et si diceretur ad hanc rationem, quod maior est vera, non ex una, sed ex diversis radicibus; quia, quoad agentia creata, est vera ratione relationis, quam oportet subiective existere in agente; quoad agens vero increatum, est vera ratione actionis immanentis, quam solam in Deo ponit actio transiens, praeter factum et relationem: si sic, inquam, diceretur (praecipue propter auctoritatem s. Thomae in II Contra Gent., cap. xxr, ratione quarta), subtiliter quidem evaderetur, non tamen sufficienter.

Ad cuius evidentiam, scito quod, ut in hoc articulo, in responsione ad quartum, littera dicit, duobus modis sustinetur potentia activa in Deo: uno modo, ut sit velut potentia executiva intellectus et voluntatis; alio modo, ut sit ipsa voluntas consulta etc., ut efficax respectu effectuum. Et si hic secundus modus (qui forte verior est) ponatur, nulla in hac materia ex actionis transeuntis natura angustia esset: quoniam, in rei veritate, nulla in Deo poneretur tunc actio transiens, sed immanens tantum, habens efficaciam transeuntium, iuxta illud: Dixit, et facta sunt. Et hanc viam secutus videtur s. Thomas in auctoritate allegata, et in cap. xxxv, ubi expresse negat mediam actionem. —- Si autem primus modus teneatur, tunc mota difficultas vim habet. Nec satisfit ex responsione data, quae ad actiones immanentes, iuxta alterum modum dicendi, recurrit. Oportet enim, si potentia quasi media in Deo ponitur, quod actio transiens in eo quoque ponatur; et consequenter identificata substantiae suae, ut hic patet, et expresse in II Contra Gent., cap. 1x, dicitur, dum eadem asseritur ratio de identificatione intellectualium operationum et aliarum cum substantia divina. Et quoniam, ut in littera patet, s. Thomas utramque viam sustinet, consequens est quod non sufficienter salvatur mens atque doctrina eius, recurrendo ad actiones immanentes. Et sic relinquitur quod maior assumpta, ex una et eadem radice in ofnni agente cui vere convenit actio transiens, sit vera: alioquin non esset formalis. Et cum nec ratione relationis, nec ratione motus verificetur universaliter, relinquitur quod aliquid aliud actio transiens significat in agente. - Verba autem in oppositum adducta ex xxm cap., et ex xxxv, et similia, possunt interpretari quod procedunt iuxta illam. viam: namque illud Opus omnibus viis uti videtur ad intentum.

VI. Declaratur autem occultum hoc latuisse etiam in III Physic. et similibus locis, ex .suo compari, scilicet passione, de qua proportionaliter dicitur quod est motus in hoc; sicut de actione, quod est motus ab hoc. Quemadmodum enim constat quod in passione sunt tria, scilicet motus, relatio inhaerentiae ipsius motus ad subiectum, et fundamentum illius relationis, quod est essentialiter passio (sive illud sit passiva actuatio subiecti, sive esse. formae fluentis ut actuans subiectum, sive quodcumque aliud); ita ex parte actionis, non solum motus et relatio significatur, sed ly ab significat prius ipsam essentiam actionis, operationem scilicet in agente propter perficiendum aliud. Sed quoniam propriis vocabulis caremus, nominibus relationum, scilicet praepositionibus ab et in, utimur ad occulta significanda, ut saepe contingit.

Et sic omnes textus consonant. Cum his enim stat actionis transeuntis et passionis eundem esse actum: quoniam actio huiusmodi, ut sic, propter perficiendum passum est. Et propterea, ratione illius actus, perfectio passi, et esse in passo, etc., dicitur ipsa actio. - Nec plura hic dicenda, videntur, quoniam praesenti proposito sat sunt.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, ly infinita significat infinitatem intensivam. - In yis unica est conclusio, responsiva ad quaesitum affirmative: Potentia Dei est infinita. - Probatur. Esse Dei est infinitum: ergo activa potentia Dei est infinita. - Antecedens patet ex qu. vr. - Consequentia probatur: quia potentia activa Deo convenit secundum quod est in actu, idest, fundatur super eius actu; et quantitas potentiae consequitur quan- titatem actus. Quod probatur ex illa universali: Quanto aliquod agens est perfectius in forma qua agit, tanto maior est potentia eius, ut patet in calefactivo, etc. — Littera est clara.

II. In responsione ad tertium, multa dicenda essent de infinitate potentiae motivae, quae prolixa valde sunt, et in speciali; quam de hoc fecimus, quaestione discussa sunt. Quare pro nunc transeundum puto.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, ly omnipotens dupliciter distribui potest: scilicet pro omni potentia; et pro omni possibili. Non quaeritur hic utrum sit omnipotens, idest habeat omnem potentiam: quoniam iam in primo articulo determinatum est quod in Deo nulla est potentia passiva. Sed quaeritur utrum sit omnipotens, idest possit omnia.

II. In corpore, duo principaliter facit: primo, quid hic certum et ambiguum sit, dicit; secundo, ambiguitatem solvit, ibi: Sed si quis etc.

III. Quoad primum, duo dicit. Primo, quod pars affirmativa quaestionis est ab omnibus confessa. Secundo, quod definitio omnipotentiae, quae deberet esse proprium medium ad inferendam confessam conclusionem, difficilis est: quia dubitatur pro quibus distribuit ly omnia, cum dicitur Deum posse. omnia.

IV. Quoad secundum, tria dicit. Primum, quod ly omnia distribuit possibile absolute. Secundo, quod ly possibile absolute denominat quidquid habet rationem entis, actu vel potentia, ibi: Es? autem considerandum. "Tertio, excludit ab huiusmodi distributione et denominatione, sola implicantia contradictionem, ibi: Nihil autem opponitur etc.

Primum horum, scilicet, y omnia distribuit possibile absolute, probatur, distinguendo possibile dupliciter, scilicet secundum aliquam potentiam, vel absolute, ex V Metaphys.; et destruendo, quod non potest intelligi de possibili primo modo. Quia nec respectu potentiae creatae, quoniam divina potentia excederet datum obiectum: nec respectu potentiae increatae, quoniam esset circulus in huiusmodi explanatione. Et infert, per locum a divisione, quod intelligitur de pos- sibili secundo modo: explanans quid significat huiusmodi possibile, quod scilicet consistit in habitudine terminorum, etc.

Secundum autem, scilicet quod possibile absolute denominat quidquid potest esse, probatur sic, Omne agens agit sibi simile: ergo unicuique potentiae activae respondet, ut proprium obiectum, possibile secundum illum actum qui est ratio agendi: ergo potentiae activae Dei respondet possibile secundum rationem entis. - Prima consequentia manifestatur in potentia calefactiva et eius obiecto. Secunda autem probatur: quia esse Dei, quod est ei ratio agendi, est esse praehabens quidem in se totius esse perfectionem, non tamen esse tale vel tale, secundum quodcumque genus.

Tertium vero praedictorum duo claudit. Primum est: Omnia quae contradictionem non implicant, clauduntur sub omnipotentia. Secundum est: Omnia quae contradictionem implicant, non clauduntur sub omnipotentia. - Et primo probatur utrumque simul, sic. Nihil opponitur rationi entis nisi non ens: ergo nihil repugnat possibili absolute, nisi implicans in se esse et non esse simul: ergo sola implicantia contradictionem, non habent rationem possibilium: ergo ea quae implicant, non clauduntur; et ea quae non implicant, clauduntur sub omnipotentia. - Deinde docet modum loquendi honestum in exclusis ab omnipotentia Et demum ostendit hanc exclusionem non esse contra an- gelicam auctoritatem, ut clare patet in littera,

V. Circa praedictam assignationem obiecti divinae potentiae, dubium occurrit. Quia si omne possibile absolute, omneque ens ac non implicans contradictionem, sub omni- potentia clauditur, Deus ipse continebitur sub sua omnipotentia: quoniam Deum esse de numero horum est, ut patet.

Ad hoc, et similia, dicendum est quod, cum sermo praesens sit de omnipotentia factiva, cum dicimus "omne possibile, omne ens, omne non implicans contradictionem, semper subintelligitur causabile effective". Sic enim excluduntur et divina, et peccata, et quaecumque sunt potentiarum passivarum et imperfectarum, ut sic.

VI. Circa probationem secundi, dubium occurrit: quoniam non videtur sufficienter inferre intentum. Ex hoc enim quod potentia activa Dei fundatur super esse infinito et universaliter perfecto, debuisset inferri, ergo obiectum potentiae activae Dei est possibile esse infinite et universaliter perfecte; sicut de potentia calefactiva infertur, quod est calefactibile. Quod in littera non fit: sed infertur, ergo obiectum eius est possibile esse, absque alia probatione.

Ad hoc dicitur quod, ut ex praecedenti patet articulo, haec est differentia inter causam univocam et aequivocam, quod causae univocae respondet aliquod adaequatum obiectum in effectu, aequivocae vero non. Et propterea, cum esse Dei duas habeat conditiones ad propositum, scilicet elevationem supra genera, et universalitatem perfectionis, nec possit fingi aliquod causabile cum his conditionibus in singulari, consequens est ut sumatur in universali. Tale autem est esse: quoniam ad nullum determinatum est genus, et ad omnes se perfectionum modos extendit. Et propterea satis subtiliter in littera proportionale obiectum, sicut potentiis univocis, assignatum est quidquid potest entis rationem habere.

VII. Circa probationem tertii dicti, dubium occurrit: quoniam praetermissum videtur non ens. Ex eo namque quod nihil opponitur enti nisi non ens, inferendum erat, ergo non ens opponitur possibili absolute, quia opponitur enti: et non debebat tantum inferri, ergo quaecumque implicant simul ens et non ens, repugnant possibili. - Nec potest ad hoc dici quod implicite utrumque illatum est. Quoniam, ut patet in littera, illatum est quod sola implicantia contradictionem repugnant possibili: constat enim quod non entia absque implicatione contradictionis inveniuntur. Unde ambiguitas relinquitur, quomodo, eo praetermisso, saltatum sit ad ens et non ens simul.

Ad hoc dicitur quod, ut patet V Metaphys. et II Physic., eadem est causa activa obiecti et sui oppositi; diversimode tamen, quia faciendo, causat obiectum proprium, non faciendo autem, oppositum; ut patet de nauta ibidem. Et sic in dubio non erat, non ens cadere sub activa potentia Dei, cuius proprium obiectum assignatum est ens: oportet enim illam, faciendo, ens, non faciendo, non ens respicere. Et cum multa non entia absque implicatione contradictionis sint non entia, ut patet in materia contingente, consequens est quod non ens praetermissum non fuit, sed clauditur sub non implicantibus contradictionem. Propter quod, saltus nullus in littera factus est: sed ex eo quod solum non ens opponitur enti, et constat quod non opponitur ei divisum, sed coniunctum in eodem, de eodem, ad idem, etc., optime illatum est, ergo continens ens et non ens simul, solum repugnat possibili. Et non debuit, nec potuit inferri, ergo non ens repugnat possibili: quia nec repugnat enti, nisi cum illis conditionibus constituentibus contradictionem, ut de se patet.

VIII. Circa hanc positionem adverte, quod praesenti proposito sufficit, quod quidquid implicat contradictionem, inquantum huiusmodi, excludatur ab omnipotentia: nec hoc vertendum est in dubium. Utrum autem hoc vel illud implicet contradictionem, alterius negotii est. Et similiter utrum uno vel pluribus modis contingat implicari contradictionem, nihil refert. Omnia enim quae secundum se implicant contradictionem, vere impossibilia sunt ut fiant etiam a Deo. Et per hoc patet responsio ad argumenta Aureoli, apud Capreolum, in I, dist. xri, qu. 1.

IX. In responsione ad quartum, adverte quod per sapientiam huius mundi non intelligimus philosophiam secundum se, quoniam illa non iudicat falsum: sed intelligitur philosophia, secundum quod utuntur ea homines huius mundi; ex quorum defectivo lumine temerarium prodiit iudicium, quo impossibilia causis secundis, impossibilia absolute iudicata sunt, ut Incarnatio Dei, etc.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, adverte quod praeteritum sumitur dupliciter, scilicet formaliter, et denominative; idest pro ipsa ' praeteritione, et pro re quae praeteriit. In proposito, quamvis utroque modo sumi possit, directe tamen, et per se primo, sumitur pro re quae praeteriit. Ita quod sensus quaestionis est: An Deus possit exspoliare rem quae praeteriit, a praeteritione; hoc enim est facere eam non fuisse. Sicut quaerimus, an Deus possit exspoliare substantiam a quantitate; et facere hoc, esset facere substantiam quae est quanta, non quantam.

II. In corporé unica est conclusio, responsiva quaesito negative: Praeterita non fuisse, non subiacet divinae potentiae. - Probatur primo, ratione. Sub omnipotentia Dei non cadit implicans contradictionem: praeterita non fuisse, implicat contradictionem: ergo. Probatur minor. Dicere quod Socrates sederit et non sederit, implicat, sicut quod sedet et non sedet: sed hoc est dicere praeteritum non fuisse: ergo. - Deinde confirmatur auctoritate Augustini et Aristotelis.

III. Adverte hic, quod praeteritum significatur in actu signato per ly praeteritum; et in actu exercito, per verba praeteriti temporis, ut fuit, cucurrit, sedit, etc. Et propterea in littera per actum exercitum declaratur actus signatus. Et si diligenter perspecta fuerit haec ratio, cessant omnia argumenta ex Gregorio allata apud Capreolum, xui distinctione Primi. Ex hac enim liquet ratio quare Deus non potest exspoliare Adam a praeteritione. Hoc enim esset ex- 7 spoliare ipsum a fuisse: et cum alterum contradictoriorum oporteat de quocumque semper verificarij si Adam exspoliaretur nunc a fuisse, verificaretur de ipso non fuisse. Et sic fuisset, et non fuisset: fuisset quidem, quia ex quo semel vestitus est fuisse, vere fuit; non fuisset autem, quia exspoliatus esset ipso fuisse. Et sic duo contradictoria essent - simul vera: quod non est intelligibile.

IV. Ex hoc etiam patet quod nihil officit proposito quod fuisse acciderit Adae, sicut et esse et fore. Non enim magis contradicunt Socrates. est homo et non est homo, quam Socrates currit et non currit, et. quam curret et non curret, et quam cucurrit et non cucurrit: nihil enim refert ad contradictionem materia necessaria vel contingens. Et propterea in responsione ad primum, utrumque tangitur; scilicet accidentalitas, et impossibilitas absoluta concomitans implicationem contradictionis.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus est. - In corpore tria facit: primo, tractat quandam opinionem; secundo, tractat aliam; tertio, respondet quaesito.

II. Quoad primum, opinio quaedam erronea tenet partem negativam: quia tenet Deum agere ex necessitate naturae. Et declaratur ex actione naturalium, proportionaliter. Et tandem reprehenditur: quia falso innititur fundamento, ut patet ex dictis in qu. xix, ubi uterque modus naturalis necessitatis, scilicet spectans ad naturam, et spectans ad voluntatem, a divina actione remotus est.

III. Quoad secundum, tria ordinate facit. Primo, ponit ipsam opinionem, tenentem quoque partem negativam: sed alia ratione, quae est talis. Deus nihil potest operari absque ordine sapientiae et iustitiae suae: ordo autem sapientiae et iustitiae suae non extendit se ultra ea quae quandoque fiunt: ergo.

Secundo, examinatur haec ratio quoad primam propositionem, approbando eam: quia divina potentia aequalis est suae sapientiae, et e converso, propter identitatem mutuam.

Tertio, examinatur et reprehenditur quoad secundam propositionem, probando suam contradictoriam, scilicet, Divina sapientia non arctatur ad ordinem stabilitum qui nunc est, tali ratione. Tota ratio ordinis quam sapiens rebus a se factis imponit, sumitur a fine: ergo a fine proportionato rebus propter finem, sapientia facientis limitatur ad. certum ordinem;:et a fine improportionabiliter excedente non limitatur: ergo divina sapientia non determinatur ad aliquem rerum ordinem, sic ut non possit alius effluere. - Antecedens patet, cum prima consequentia: cuius consequentis secundam partem apposui, quoniam implicite tantum' in littera habetur, et tamen ex illa pendet vis rationis. Constat autem eam subintelligendam fuisse, ex posterioristica regula, si affirmatio est causa affirma- tionis etc. Si enim commensuratío finis ratio est limitationis ad certum ordinem, quia tota ratio ordinis est a fine; oportet quod incommensuratio finis per excessun, sit ratio non limitationis, ex eadem causa. — Secunda vero consequentia probatur: quia divina bonitas, quae finis est omnium, improportionabiliter excedit omnem stabilitum ordinem rerum. |

IV. Quoad tertium, conclusio responsiva quaesito est: Deus potest alia facere quam quae facit. Nec aliter haec conclusio probatur: quia, examinando propositas opiniones, exclusae sunt omnes causae restrictivae divinae potentiae ad ea quae facit. Cum enim obiectum eius, ut dictum est, sit possibile absolute, si restringeretur ad possibile quod facit, aut hoc esset ratione naturae agentis, aut ratione quasi potentiarum, aut ratione quasi habituum; cum in Deo non cadant impedimenta et indispositiones, etc. Haec autem omnia sunt exclusa in littera: in prima quidem opinione, natura et voluntas, ac per hoc intellectus implicite; in secunda vero habitus, scilicet sapientia et iustitia. Unde, omnibus restrictivis exclusis, restat ambitus divinae potentiae in sua latitudine ad possibile absolute.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo continentur duae quaestiones: altera formaliter, scilicet, utrum Deus possit meliorare facta; altera virtualiter, scilicet, utrum Deus possit facere alia, meliora factis. Clauditur enim haec secunda in prima, ratione primi facti, quod est universum: quoniam melioratio universi ex aliis rebus pendet, ut in responsione ad tertium dicitur.

II. In corpore utrique quaesito respondetur, duabus distinctionibus, et tribus conclusionibus. Prima distinctio explicita est de bonitate: scilicet, substantiali vel accidentali. - Secunda est implicite de re eadem, vel diversa. - Prima conclusio est: Res eadem non potest fieri melior substantialiter. Et probatur: quia differentia substantialis se habet ut unitas in numeris, etc. — Secunda est: Res eadem potest fieri melior accidentaliter. - Tertia est: Deus qualibet re a se facta, potest facere aliam meliorem.

Nec aliter hic probantur hae conclusiones: quoniam ex praedictis sequuntur. Si enim obiectum divinae potentiae est possibile absolute, et haec sunt de numero possibilium (quod ex eo percipi potest, quod nulla apparet contradictio in his); consequens est quod haec possit Deus facere.

III. Circa tertiam conclusionem dubitatur, ex Scoto et ex Aureolo. Scotus siquidem implicite, in III Sent., dist. xur, .qu. 1, tenet oppositum, tali ratione. Accepta aliqua determinata creatura ex parte inferiori, quae sit A, quaeritur ascendendo: aut est status ad aliquam supremam, et habetur oppositum; aut non, sed potest procedi in infinitum. Et tunc sic. Quanto aliqua creatura magis excedit A, tanto est perfectior; et per consequens, creatura quae in infinitum excedit, est in infinitum perfectior; et ita erit in se intensive infinita, quod est impossibile.

IV. Aureolus vero, apud Capreolum, in xr: distinctione Primi, sex mediis contra hanc conclusionem invehit valde prolixis, quorum vim tantum afferam.

Primo ergo arguit. Si procederetur in infinitum in perfectionibus specificis, superior esset quoddam totale perfectionale respectu inferioris; et consequenter esset continens perfectiones omnium aliarum creaturarum; et consequenter infinitae perfectionis: quod est impossibile. - Prima consequentia tenet: quia superior continet perfectionem inferioris, et adhuc plus. Ultima autem tenet: quia huiusmodi perfectiones, apud te, sunt infinitae.

Secundo sic. Processus ad mensuram est finitus: ergo processus ad superius in specificis perfectionibus, est finitus. - Consequentia patet ex X Metaphys.

Tertio sic. Universitas specierum creabilium distat a divina perfectione, sicut finitum ab infinito: ergo est finitae perfectionis: ergo impossibile est in ipsa in infinitum: procedere ascendendo. — Patet sequela: quia processus in infinitum secundum perfectionem, excedit omnem finitam perfectionem.

Quarto. Processus ad unitatem et totalitatem est finitus: ergo processus iste est finitus. — Probatur sequela: quia est ad unitatem et totalitatem universi.

Quinto sic. Id in quod primo, a Deo incipiendo, descenditur, oportet dari: ergo non proceditur in infinitum ascendendo. - Consequentia nota. Et antecedens probatur ex illa maxima Dionysii, infima iunguntur supremis per media, ita quod supremum infimi attingit infimum supremi etc.

Sexto sic. Deus et infima creatura sunt duo extrema, non distantia in infinitum per modum intercidentis medii, sed per infinitatem alterius extremi: ergo inter ea non possunt esse infinita media. 3

V. Ad evidentiam horum, scito quod, cum hic non sit sermo nisi de potentia Dei et possibili absolute, cum dicimus quod quacumque creatura facta potest fieri alia perfectior, non denotatur aliqua potentia in creatura ad aliam ulteriorem creaturam, sicut in numeris accidit. Sed denotatur inconsummabilitas possibilis absolute: est enim infinitum sicut infinitum materiale, quod, quocumque posito vel accepto, semper restat aliud accipiendum. Denotatur quoque inexhauribilitas divinae potentiae: quoniam est infinitae actualitatis simpliciter, ita quod nullo participato actu exhauritur, sed semper restat ulterior exhauriendus actus.

VI. Unde ad rationem Scoti facile respondetur, concesso processu in infinitum, negando quod sequeretur aliqua creatura in infinitum excedens infimam: quoniam inter infimam et quamcumque aliam signabilem, semper est finita distantia, ut patet in numeris. Omnes enim hae obiectiones adductae, aut multae earum, in hoc falluntur, quod non discernunt inter processum in infinitum, idest in aliquod unum numero infinitum; et inter processum in infinitum, idest nunquam in ultimum, sed semper in aliquod sic quod restet aliud ulterius. Et si bene advertimus, iuxta primum sensum, ly infinitum est terminus ad quem processus, et habet vim nominis: in secundo autem habet vim adverbii, et est modus ipsius processus. Nos enim utimur processu in infinitum iuxta secundum sensum: quoniam nominibus est utendum ut plures utuntur, et manifeste patet ex III Physic. sic accipi. Arguentes autem accipiunt, implicite vel explicite, procedi in infinitum iuxta primum sensum: quod nec somniavimus, nec ex processu in infinitum quem ponimus, sequitur.

VII. Ad primam autem Aureoli obiectionem dicitur, quod ratio illa peccat tripliciter. Primo, in hoc quod modo diximus. - Secundo in hoc, quod male interpretatur illam propositionem, perfectio superior includit inferiorem, et aliquid ultra. Ista enim non est vera de perfectionibus ultimarum differentiarum: in nulla siquidem intelligentia clauditur virtualiter quidquid positivae perfectionis ponit ultima differentia bovis; hoc enim est Dei proprium, ut alibi videndum est. - 7ertio in hoc, quod non distinguit inter esse infinitae perfectionis simpliciter, et esse infinitae perfectionis in genere: in quo etiam erravit tertia ratio. Quoniam, si tota universitas creabilium esset, essent quidem infinitae perfectiones specifice, non tamen essent infinitum ens: quoniam et singula, et omnia simul, essent entia per participationem. Et similiter, si esset aliqua una creatura aequivalens omnibus illis, non esset infinitae perfectionis simpliciter, sed in genere. Sicut, si essent infinita animalia, aut unum animal eis aequivalens, non sequeretur nisi infinita perfectio in genere animalis: et sic minima intelligentiarum, cum sit altioris ordinis forma, esset perfectior omnibus eis, utpote sub genere animalis.

Ad secundam obiectionem dicitur, quod peccat tripliciter. Primo, quia processus iste non est ad mensuram: cum non sit ad terminum aliquem. - Secundo, quia non distinguit inter totalem processum, de quo tamen est tota quaestio; et singulos partiales processus, de quibus non est quaestio; quoniam constat quemlibet esse finitum, et ad mensuram materialiter, idest ad rem quae, si esset, esset mensura. — Et hic est Zertius error, quod scilicet non distinguit inter processum ad mensuram materialiter et in potentia, non naturali, sed logica et divina; et mensuram in actu, et ut sic.

Tertia quoque ratio tripliciter errat. Primo, quia putat universitatem creabilium plus posse actu accipi, quam universitatem numerorum. — Secundo, in hoc quod diximus, quod aequivocat de infinita perfectione. - Zertio in hoc, quod non videt quod infra infinitum in genere, finitum autem simpliciter, potest in infinitum procedi simpliciter. Quod est intentum. 1

Quarta autem peccat, sicut secunda. Tum quia processus iste totalis non est ad unitatem et totalitatem universi: quia nullum habet terminum, ut iam dictum est. - Tum quia singuli partiales processus sunt ad unitatem et totalitatem universi nonnisi in potentia logica et divina, - Tum quia sunt ad huiusmodi unitatem et totalitatem materialiter, et non formaliter: non enim implicat contradictionem quod fierent plures creaturae, absque aliquo universo per se ex eis resultante.

Ad quintam autem patet responsio, quod illud dictum Dionysii intelligitur de creaturis inter se, et non de connexione inter creaturam et Deum. Unde non datur primum possibile, descendendo a Deo; nec ultimum, ascendendo ad eundem. Et sic vana est quaestio, utrum sit finitum vel infinitum. De facto autem semper datur primum factum, quod est perfectionis finitae.

Sexta demum obiectio seipsam interimit. Quoniam infinita distantia ex infinitate alterius extremi, infert necessario infinita intercidentia media, si non actu, tamen in potentia; ut manifeste patet in quantitate continua; non enim potest intelligi quod inter lineam infinitam et lineam pedalem non possint intercidere infinitae lineae mediae, scilicet bipedalis, tripedalis, et sic in infinitum. Unde consequentia allata nihil valet.