Quaestio 1

Commentaria Cardinalis Caietani

In corpore primi articuli quaestionis primae multa occurrunt dubia, Primo, quid intendat Auctor per veritatem primam. Et est ratio dubii quia aut intendit veritatem primam ut sic: aut, non sollicitus de vocabulis, intendit Deum. Si primo modo, contra seipsum et veritatem sentit. Contra seipsum quidem, nam in Prima Parte, qu. 1, art. 7, ponit Deum sub ratione deitatis esse obiectum theologiae propter hoc quia est obiectum fidei, quae est principium theologiae. - Contra veritatem vero quia, cum verum sit velut passio entis, esse veritatem est veluti consequens ad deitatem; ac per hoc ultima resolutio fidei non sistit donec perveniat ad deitatem. Si enim quaeritur quare Deo credimus, respondebitur, quia est ipsa veritas; et si quaeratur quare est hoc, respondetur, quia est Deus; et hic est terminus quaestionis, inquit Aureolus, apud Capreolum, in xxiv dist. HI Sent.—- Et confirmatur, inquit: quia aliter non esset idem finis et obiectum fidei. Nam deitas est finis: et veritas, quae quasi passio est eius, esset obiectum. Deitas igitur, et non veritas prima, est formale obiectum fidei.

Si vero intendit secundo modo, tunc doctrina rion esset formalis. Quod est magnum inconveniens.

II. Secundo dubium occurrit, an veritas prima absolute, aut secundum aliquam specificationem sit formale obiectum fidei. Si absolute, sequeretur quod fides se extenderet ad omnia quae sunt per primam veritatem credibilia. Quod constat esse falsum: plura. namque sunt per divinam veritatem credibilia quam cadant sub fide de qua loquimur, quae est virtus theologica; ut patet de multis revelationibus impertinentibus ad fidem Christianam.

Si limitate, erravit Auctor non specificans rationem illam, sed ponens obiectum formale primam veritatem absque additione aliqua. Et assignanda nihilominus esset talis specificatio. Si dicatur quod specificatur per revelationem, ita quod veritas prima ut revelata a se est obiectum fidei: — Contra, inquit Scotus, in xxm: dist, III Sent., quia ens rationis non est ratio formalis obiecti habitus realis, sicut nec potentiae; constat autem quod esse revelatum nihil reale ponit in Deo revelante, sicut nec esse cognitum ponit aliquid in re cognita. Ergo fides non innititur veritati primae ut revelatae a se tanquam obiecto seu rationi formali.

III. Tertio occurrit dubium, quomodo sola veritas prima ponitur obiectum formale fidei, dum dicitur quod nihil aliud est quam veritas prima. Et dubitatur simpliciter et ad hominem. Simpliciter quidem, quia fides innititur, tanquam infallibili regulae, Ecclesiae sensui et doctrinae. Alioquin haeretici, qui soli primae veritati innituntur, non recipientes Ecclesiae sensum, essent fideles. Et Augustinus dicit: Evangelio non crederem misi me auctoritas Ecclesiae admoneret. Constat autem Ecclesiae sensum et auctoritatem esse aliud a prima veritate: cum sit quid creatum. Ergo non sola veritas prima est obiectum fidei.

Ad hominem vero, quia Auctor in I Part., qu. r, art. 3, et hic in probatione huius conclusionis, ponit quod omnia cognoscuntur a fidelibus inquantum sunt divinitus revelata. Constat autem quod tam esse revelatum quam lumen divinae revelationis est aliud a prima veritate.

IV. Dubium quarto est circa probationem assumptam in littera, scilicet: Fides non assentit alicui nisi quod est a Deo revelatum. Quia aut in revelationibus quibus innititur fides proceditur in infinitum: aut alicui assentimus absque revelatione illius. Quoniam cum assentiam huic dicto, Deus est trinus, quia Deus revelavit; aut isti alteri dicto, Deus revelavit Deum esse trinum, assentio quia Deus revelavit, et sic proceditur in infinitum in mediis, quod est impossibile; aut assentio quia Ecclesia mihi testatur. Et sic sequuntur duo inconvenientia. Et quod ultima resolutio fidei est non in primam veritatem, sed in veritatem creatam. Et quod non in revelationem, sed testificationem Ecclesiae, seu Apostolorum et prophetarum, fit resolutio. Et redit ambiguitas Scoti, in III Sezt., dist. xxu, de resolutione fidei infusae in fidem acquisitam.

V. Ad evidentiam horum sciendum est quod obiectum fidei esse Deum non dubitatur. Et similiter non vertitur in dubium an obiectum fidei utramque habeat relationem ad fidem, scilicet velut medii et conclusionis, seu formalis et materialis, seu cui creditur et quod creditur: quoniam commune est theologicis virtutibus Deum habere pro obiecto et regula. Sed quaestio est de formali ratione qua Deus fidei obiectum est: an scilicet sub ratione deitatis, an veritatis. Et licet videantur diversa in re hac dici, si diligenter considerata fuerint, nulla est falsitas aut dissonantia. Quicumque enim perspexerit quomodo se habet verum ad ens et intellectum, intuebitur quod dicimus.;

Constat in primis quod verum nihil addit reale supra rem: nihil enim plus significatur per hominem verum quam per hominem, per albedinem veram quam per albedinem, et sic de aliis. Constat deinde verum non dici obiectum intellectus quasi veritas sit ratio formalis obiecti intellectus: sed quia veritas est conditio eius ut est obiectum intellectus. Ex his enim patet non sic se habere Deum ad esse sapientem sicut ad esse verum: quoniam esse sapientem addit naturam sapientiae supra naturam deitatis, licet sint idem realiter; sed esse verum non addit aliam naturam supra deitatem, sed ipsammet deitatem alio modo significat. Et cum dupliciter veritas inveniatur in Deo, sicut et in qualibet intellectuali natura, scilicet in essendo et in dicendo; manifestum est quod sub eadem ratione formali terminat Deus fidem inquantum Deus, et inquantum verus in essendo: credendo enim Deum esse trinum et unum credimus Deum esse sicuti est, quod est credere verum et credere Deum sub ratione deitatis; sicut scire hominem esse animal politicum est scire verum et scire hominem inquantum est homo. Unde, cum fides non credat Deo inesse nisi quae insunt, et credat ei convenientia ratione deitatis, et deitas sit suprema ratio formalis in Deo; consequens est quod Deus ut Deus sit obiectum formale fidei, et quod hoc idem sit quod dicere, Deus ut verus et veritas in essendo. Et propterea littera, loquens de obiecto materiali fidei, synonyme utitur veritatis primae et Dei nomine, dum dicit: Et ideo etiam ex hac parte obiectum fidei est veritas prima, inquantum nihil cadit sub fide nisi in ordine ad Deum.

VI. In idem quoque resolvitur inniti Deo ut veritati in dicendo, et inniti credendo Deo inquantum est Deus. Quoniam veritas in dicendo consistit in adaequatione ipsius dicere ad rem dictam secundum se etin mente dicentis: si enim deesset conformitas ad rem, esset falsitas; et si deesset conformitas ad rem in mente, esset mendacium. Constat autem quod conformitas ad rem exigit cognitionem rei. Ac per hoc, credens Deo dicenti tot singularia quot in fide continentur, oportet quod credat nihil posse latere Deum: si enim aliquid eius cognitionem subterfugeret, illud non posset vere dicere, sic est. Cognitio autem omnium convenit Deo ratione deitatis, ut patet. In Deum ergo inquan- tum Deum oportet. resolvere, veritatem. Dei in. dicendo, ex ea parte qua. conformatur rebus. dictis secundum se, — Ex ea. vero parte qua conformatur rebus dictis in mente sua, quia. dicere. ex duobus pendet, scilicet ex intellectu et vo- | luntate (dicimus enim quia volumus), inquantum pendet ex. intellectu, resolutio .est ad; veritatem, quia scilicet est ipsa veritas; inquantum vero a voluntate, resolutio est ad bonitatem, quia scilicet ,est ipsa bonitas: a veritate enim et bonitate nihil mendacii potest procedere, quia et veritati adversatur et bonitati; utpote secundum se pravum, ut dicitur IV. Ethic. Sed. quoniam tam bonitas quam veritas resolvuntur,in deitatem. secundum. se, et ut terminant assensum. fidei, quae.tendit in bonitatem et veritatem inquantum sunt. Dei (credimus enim quod ipse dicat. veritatem infallibiliter quia veritas. omnino inest Deo quia Deus est); non solum ergo materiale obiectum fidei est Deus ut sic, sed etiam formale..

VII. Prima autem veritas -obiectum. formale. secundum explicationem. eta appropriationem intelligitur. Secundum explicationem quidem quia, cum fides sit. virtus pertinens ad intellectum,. et omnis talis virtus oportet quod sit infallibiliter respectu. veri, consequens fuit ut vel nomine suo vel nomine. actus sui vel. obiecti significaretur ut virtus. Et aliae quidem virtutes. intellectus, ut intellectus, sapientia, scientia, etc., secundum se seu suos actus virtutem. imFides..autem et. credere non. important. actum indefectibilem a vero. Et propterea ex parte obiecti oportuit explicari quod ipsa est virtus, assignando sibi pro obiecto veritatem; primam, ut ex hoc ipso sciatur quod ipsa habet actum indefectibilem a, vero et est virtus. Si enim dictum solum fuisset quod Deus est obiectum fidei, cum Deus it.esse obiectum opinionis et. fidei acquisitae, non explicatum quod ipsa est virtus, Sed ex hoc ipso quod Deus ut veritas ponitur eius. formale obiectum, significatur quod Deus est sic obiectum fidei ut faciat obiective ipsam esse virtutem intellectus.

Secundum. appropriationem vero, quoniam: inter fidem et ceteras virtutes, intellectus haec est differentia quod ceterae utuntur rationibus formalibus suorum obiectorum tanquam causis in essendo ut mediis: fides vero hoc singulare habet quod utitur. Deo tanquam dicente seu testificante ut medio. Et quia testificatio veritati ut sic innititur, et in dicentem. inquantum verus est. resolvitur, sicut ordinare j in. ,ordinantem i inapnanbem sapiens est; ideo prima ve"Dei est. appropriata causa ordinis, et providentia gubernationis: universi.

VIII. His praemissis, ad primum dubium dicitur quod sermo. Auctoris est formalis de veritate prima ut sic;.et de obiecto formali explicite et appropriate. Sic autem ponere veritatem primam esse obiectum formale non excludit Deum inquantum Deum esse formale obiectum fidei, immo hoc infert: sicut Deum inquantum sapientem esse ordinatorem non excludit Deum inquantum Deum esse ordinatorem, sed hoc infert a posteriori. Unde positio ista non est contra doctrinam traditam in Prima Parte. Sed ratio diversi sermonis hic et ibi est quia. notitia de Deo, inquantum scientia, utitur deitate quasi causante ea quae convenire scit Deo; inquantum vero fides, utitur deitate ut testificante, ut patet. Hinc enim factum est ut, cum de theologica scientia fuit sermo, de. sola deitate absolute esset sermo: cum autem de theologica fide disseritur, de deitate sub ratione veritatis: primae, tanquam appropriantis deitatem ad proprium veritatis opus, meminit. -

Nec est: contra veritatem. "Tum quia inter proprias causas credulitatis veritas est ad quam stat ultima resolutio. Credo namque Deo quia est ipsa veritas; nec potest amplius quaeri, Quare credis ipsi veritati? fatua enim et nulla est quaestio haec, sicut, Quare homo est homo?. Nec postquam reddita est causa quare creditur Deo, quia est ipsa veritas, consequenter se habet ista quaestio, quam Aureolus infert, Quare Deus est ipsa veritas? Hoc enim non per se spectat ad causam assensus, sed ad causam rei: undecumque enim proveniat quod Deus est ipsa veritas, sat est ad hoc quod ipsi credam infallibiliter, quoniam a veritate non potest fal- sum emanare. Deitas autem. est communis omnium causa, ad quam omnia resolvuntur. Quia conceditur resolutio fidei in deitatem: quoniam fides credit Deo quia Deus est, et ex. hoc credit quod sit ipsa veritas et bonitas, sciens omnia, et quod non possit mentiri, etc. Et sic deitas ponitur prima ratio formalis fidei, iuxta illud Ioan. xrv, « Creditis in Deum, et in me credite », .Ex hoc, inquiens, quod in Deum creditis, reliqua credite: veritas autem secundum appropriationem, ut dictum est, et explicationem obiectum ponitur.

Et per hoc patet responsio ad confirmationem: quoniam Deus inquantum Deus ponitur finis et obiectum fidei. Quamvis dici possit quod ad virtutem theologicam sufficit habere Deum. realiter. pro obiecto et fine et regula, licet sub alia ratione.

IX. Ad secundum. dubium dicitur quod Deus, seu veritas prima, ut dicens seu revelans se et alia, est obiectum formale fidei. Nec hoc est tacitum in littera, sed expressum, dum veritas prima probatur obiectum fidei quia nihil credit nisi a Deo revelatum: hoc enim medium ad hoc est allatum, et hoc significat, scilicet quia fides innititur Deo dicenti seu revelanti sic ut nihil credat nisi ab eo revelatum. Veritas ergo prima ut dicens est formale obiectum fidei. Nec est opus aliqua. specificatione seu limitatione ex parte ipsius obiecti formalis: sed bene oportet limitare ex parte rerum dictarum. Nullum namque inconveniens. video si obiectum formale. fidei ponatur excedens ipsam :- cum obiectum. formale caritatis excedat ipsam manifeste. Limitatio autem ex parte rerum dictarum non limitat rationem formalem dicentis. Sicut enim Deus ut creator gratiae non est ratione limitatiore creator quam ut creator absolute; sic ut dicens pertinentia ad fidem Christianam non.est limitatiore. ratione dicens quam ut dicens quaecumque; sed limitatio est utrobique ex parte termini, scilicet rei creatae et dictae. Et hinc provenit quod, licet Deus multa revelet aliquibus impertinentia ad religionem | Christianam, fides non utitur Deo ut revelatore illorum: sed homo fidelis credit sua voluntate Deum illa illis revelasse, si sibi videtur consonum credere talia, aut dubitat, etc. Et si de obiecto materiali et formali fidei sermo fiat, optime dicitur quod est Deus dicens seipsum: quod est idem quod dicere quod est veritas prima revelata a seipsa.

Et ad obiectionem Scoti dicitur quod, licet esse revelatum nihil ponat in.re revelata, esse tamen revelatum a se ponit in ea, quatenus revelans est, actum revelandi. Et quia ratione revelationis activae. ponitur revelatio obiectum formale fidei; et dicere seu revelare in Deo ponit actionem quae est. substantia Dei: ideo falsum simpliciter est quod revelatio sub qua Deus est obiectum formale fidei nihil ponat in Deo. Et sic habitus realis habet obiectum formale. realissimum.

X. Ad tertium dubium dicitur quod inquantum fides potest dependere a causa creata, intantum potest habere aliquam. regulam creatam. Constat autem quod, cum ad fidem concurrant duo, ut infra patet, scilicet assensus et propositio atque explicatio credendorum; fides ex parte assensus a solo Deo dependet ut agente, obiecto, fine et regula. Ex parte autem propositionis credendorum potest dependere ab angelis et hominibus, mediantibus quibus Deus proponit haec vel illa esse. credenda: ex hac enim parte fides ex auditu est verbi Dei, ut dicitur ad Rom. x. Et propterea quoad proponendum et explicandum credenda, ne possit accidere error, providit Spiritus Sanctus de infallibili regula creata, sensu scilicet et doctrina Ecclesiae: ita quod. auctoritas Ecclesiae est infallibilis regula proponendi et explicandi ea quae sunt. fide tenenda. Unde, duabus concurrentibus ad fidem infallibilibus regulis, scilicet revelatione divina et auctoritate Ecclesiae, inter eas tanta est differentia quod revelatio divina est ratio formalis obiecti fidei; auctoritas autem Ecclesiae. est ministra obiecti fidei: quoniam. fidei actus coniungitur obiecto materiali, idest creditis, per hoc medium, quia Deus dixit seu revelavit; et ipse habitus fidei inclinat mentem ad assentiendum propositis propterea quia Deus sic revelavit; sed quod haec vel illa, in hoc vel illo sensu, sint revelata, quia Ecclesia sic tradit credimus. Et rursus revelatio divina est infallibilis regula per se conveniens fidei: sensus autem Ecclesiae per accidens convenit fidei, ex parte idest nostri, quibus haec proponuntur; in angelis namque, quibus Deus per seipsum revelavit et explicavit mysterium "Trinitatis, non erat opus hac regula. Unde de Ioanne Baptista. scribitur, Ioan. r, quod venit in testimonium, ut testimonium perhiberet de lumine, non ex parte luminis, sed ut omnes crederent per illum. Et similiter.in primis Patribus quibus revelata sunt mysteria fidei, non erat opus hac regula, eadem ratione: quia scilicet Deus per seipsum revelavit haec, et intellectum eorum illis tradidit illustrando udin ut inferius in tractatu de prophetia patet.

Ad primam ergo obiectionem in oppositum dicitur quod, quia fides innititur Deo revelatori articulorum fidei; et inter articulos fidei continetur sanctitas Ecclesiae unius et Catholicae; nec sanctitas ista potest intelligi sine rectitudine sensus et doctrinae fidei in ipsa: consequens est quod quicumque adhaeret Deo ut revelatori articulorum fidei credat Ecclesiam non posse errare in fide, ac per hoc habere ipsius sensum et doctrinam pro infallibili regula in proponendo et explicando credenda. Et sic haereticus, qui sensum Ecclesiae non acceptat ut infallibilem regulam in explicando. credenda, recedit a ratione formali fidei, idest a Deo revelatore articulorum fidei. Et bene nota quod non dicitur recedere a ratione formali obiecti fidei, idest regula ecclesiasticae doctrinae: sed. per hoc quod non innititur doctrinae Ecclesiae ut infallibili regulae in explicando credenda, sequitur quod recedat a ratione formali obiecti fidei, idest divina veritate ut revelatrice articulorum fidei. - Et similiter auctoritas Augustini quoad proponendum et explicandum credenda nobis, qui secundum locum in credendo tenemus, loquitur. Unde dicit quod non crederet Evangelio nisi Ecclesia proponeret illud credendum: propterea enim credimus magis his libris quam aliis, quia Ecclesia hos proponit credendos. Secus autem est de Patribus qui primum in credendo locum tenent: qui scilicet a Deo instructi sunt et libros ipsos scripserunt, etc.

Ad id autem quod obiicitur de revelatione, iam dictum est quod revelatio active sumpta est ratio formalis quae est ipsa actio et essentia Dei. Esse autem divinitus revelatum est denominatio ab activa revelatione veniens; et in illam reducenda est.

XI. Ad quartum dubium dicitur quod rec proceditur in infinitum in revelationibus; nec fit resolutio in veritatem aut testimonium Ecclesiae, nec in fidem acquisitam; sed fit resolutio in divinam revelationem ut sic, ita quod in ea est status. Ad cuius evidentiam sciendum est quod credere Deum esse revelatorem articulorum fidei contingit tripliciter: uno modo, ut pure quod creditur; alio modo, ut pure quo creditur; tertio modo, ut quod et quo simul creditur. Et si fides respiceret hoc quod dico, scilicet quod Deus revelavit articulos fidei, ut quod creditur tantum, sicut credit resurrectionem carnis, oporteret assignare aliquam aliam rationem formalem in obiecto fidei qua crederemus: sicut in obiecto scientiae id quod est tantum quod scitur eget ratione formali qua ad scientiam spectat. Si vero hoc idem creditur tantum ut quo reliqua creduntur, surgit quaestio Scoti. Et licet possit dici quod, sicut albedo est qua subiectum est album, nec oportet quaerere quo ipsa est alba, quia ipsa non est alba denominative, sed formaliter tantum, si sic licet loqui; ita divina revelatio est qua credimus, et ipsa non 'est credita denominative, sed formaliter, idest ut ratio credendi: — vera tamen responsio est quod, sicut in transcendentibus unitas est una et bonitas est bona, sic divina revelatio est quo et quod creditur; ita quod, sicut unitas est una seipsa et ibi est status, ita divina revelatio, qua cetera creduntur, est credita seipsa et non per aliam revelationem. Unus enim et idem actus fidei credit Deum et Deo, ut inferius in qu. m, art. 2, patet: et inquantum credit Deum, tendit in quod creditur; inquantum vero credit Deo, tendit in id quo creditur. Et sicut non est possibile aliam ulteriorem quaestioneim in fide formare quare credimus Deo, ita non est possibile. aliam in fide resolutionem quaerere quare credis Deo revelanti: idem enim sunt credere -— et credere Deo revelanti.

Nec te lateat venenum latens subi hoc quod dicimus, credere Deo revelanti. Duo enim importat: primum commune etiam gentilibus; secundum proprium fidelibus. Primum et commune est ut credamus Deo, quando ipse dicit aliquid, ut vera dicenti. In hoc enim omnes convenimus quod, quando Deus aliquid dicit, non fallit, sed veritatem dicit: unde et deridentes fidem nostram dicunt se credere Deo, si aliquid dixerit, multo magis quam cuicumque bono viro. Secundum autem, et proprium fidelium, est ut utamur Deo ut revelatore articulorum fidei, ita quod actus fidei inhaereat Deo ut revelanti articulos fidei. Et hoc intendimus cum dicimus quod veritas prima est obiectum formale fidei. Et hoc significatur per credere Deo. Et in hoc privati lumine fidei fatentur se dissentire, dum dicunt quod ipsi parati sunt credere Deo si ipse dicat aliquid; sed quod Deus dicat vel dixerit articulos fidei, etc., hoc non credunt. Et sic ipsi, licet credant Deum esse primam et summam veritatem, non utuntur ipsa prima veritate ut revelatrice eorum quae fide tenemus; et Prope sunt infideles.

Et ex hoc manifestum fit quod diximus, quod scilicet in hac adhaesione ad primam veritatem ut' revelatricem stat resolutio ultima creditorum: et non ad fidem acquisitam qua credo loanni Evangelistae aut Paulo Apostolo aut communitati Ecclesiae. Unde de Abraham scriptum est, Gen. xv et ad Rom. ww: Credidit Abraham Deo, et reputatum est ei ad iustitiam. Et per oppositum ad Moysen et Aaron dictum est a Deo, Num. xx: Quia mon credidistis mihi, etc.: ut ex hoc sciremus quod ratio fidei in hoc stat ut utamur Deo ut revelante, in quo videtur Moyses defecisse, et non in hoc quod crediderit Deum dixisse falsum. Facit ergo habitus fidei infusae hominem inhaerere Deo ut testificanti tanquam in ratione omnium credendorum: iuxta illud I Ioan. v: Qui credit in Fi lium Dei habet testimonium Dei in se.

XII. Et si haec advertisset Durandus, in xxiv dist; III Sent., art. 1, non dixisset quod prima ratio credendi alia, et ad quod fit ultima resolutio credibilium, est credere Ecclesiam regi a Spiritu Sancto. Nam distinguendo duos actus, scilicet assentire' et :proponere; et rursus propositionem. simpliciter vel quoad nos: apparet primo, qnod Deus ipse est primo proponens simpliciter ea quae sunt fidei, et ideo ad fidem spectant quia ipse proposuit haec et non illa. Apparet secundo quod, quoad nos, quibus Deus per seipsum non proponit credenda, sicut proposuit Apostc et prophetis, sed per Ecclesiam suam, quod Ecclesiam regi a Spiritu Sancto est infallibilis regula ad' proponendum credenda nobis. Apparet tertio, quod ratio quare assentimus omnibus credibilibus est quia Deus dixit, ut patet ex dictis.

Manifesta autem haec sunt ex cibis; Primo, ex hoc quod fides in nobis et Apostolis et prophetis est eiusdem rationis; ac per hoc in idem resolvitur. Constat autem quod illi, immediate docti a Deo, non ideo credunt quia Ecclesia eis tradidit, sed quia Deus dixit. Ergo. - Secundo, ex auctoritatibus inductis veteris et novi Testamenti. — Tertio, ex hoc quod Ecclesiam regi a Spiritu Sancto ideo credimus quia est unum eorum quae Deus dixit. Unde ad hoc conamur afferre auctoritates sacrae Scripturae. Nec obstat quod etiam e converso ideo credimus quod Deus dixit quia Ecclesia proponit Deum: dixisse, et sic erit circulus: non obstat, inquam, quia hoc est quoad proponere tuntum, et hoc nobis; illud autem est quoad proponere et assentire, et utrumque simpliciter. Fidei autem habitus, actus et obiectum attenditur principaliter penes id quod est simpliciter: quamvis PORABIMA; » quae sunt ad nos aestimanda quoque sint.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo adverte quod distinctio facta in litis de obiecto fidei ex parte rei et ex parte nostri non coincidit cum distinctione illa, de quo creditur et quod creditur, nec comprehenditur ab illa, ut illa utitur Durandus, in xxrv dist. III Sent., volens quod obiectum fidei de quo creditur est incomplexum, quod vero creditur est complexum, sicut obiectum scientiae de quo scitur est incomplexum, scilicet subiectum conclusionis, quod vero scitur est conclusio complexa. Haec enim distinctio est de credito, scito et opinato prout est in nobis: scitum enim ut de quo scitur, idest subiectum conclusionis, est prima operatione intellectus apprehensum, et sic est incomplexum; scitum autem ut quod scitur, idest conclusio, in secunda intellectus apprehensione est. Distinctio vero Auctoris in littera facta comprehendit creditum secundum esse in re et in nobis: ita quod non solum obiectum fidei ut de quo creditur, sed obiectum fidei ut quod. creditur, si sumatur ex parte rei, est incomplexum, ex parte vero nostri est complexum. Et hoc directe intendit littera, Quae non. me- minit de credito ut id de quo creditur, quia, dicendo quod id quod creditur ex parte rei est incomplexum, a fortiori manifestum relinquitur quod id de quo creditur est incomplexum: et, quod magis urget, quia quaestio inter doctores de complexione obiecti fidei est propter ipsum quod creditur. Non oportet autem aliter solvere rationes Durandi ad. concludendum quod id quod creditur est complexum: quia verum concludunt, accipiendo illud quod creditur ex parte nostri, ut in littera dicitur; falsum autem, accipiendo ipsum ex parte rei. Quod tamen falsum sibi imponere nolo: quia indistincte loquitur de eo quod creditur. Haec autem dicta sunt ut sis cautus.

Nota quoque quod in responsione ad secundum dicitur, quod nulla est differentia inter creditum et scitum quoad esse complexum in nobis et incomplexum in re. Et propterea, scientiam de rebus, nostro modo tamen, haberi a nobis videns, compatere ignorantibus quid sciant aut opinentur ipsimet, dum enuntiabilia magnificant.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertio nota, novitie, circa rationem allatam in lireos, quod aliud est sub vero esse falsum; et aliud est sub vero esse cognitionem falsi. Primum enim significat oppositum esse sub opposito tanquam formali seu proprio activo aut fine: quod est impossibile. Secundum autem significat unum oppositarum esse rationem cognoscendi reliquum, aut fugiendi vel excludendi: et. hoc est verum. In littera autem primum assumitur, non secundum. Quamvis enim fides sit qua assentimus vero et dissentimus poposito falso; et similiter caritas qua amamus bonum et odio habemus malum contrarium caritati; et ponendo ens, puta album, excludatur non-ens oppositum, puta nonalbum: fidei tamen, ex hoc ipso quod assentit veritati ut medio assentiendi, repugnat assentire falso, quia verum non ducit ad falsum; et similiter caritas, quia amat ratione bonitatis, non amat aliquid malum, quia bonum non est medium ducens ad malum; et similiter ens non est per se positivum oppositi non-entis in quocumque genere.

II. In eodem articulo in responsione ad primum, si non intelligis, novitie, quomodo falsa opinio stat cum operatione iustitiae et similium, animadverte quod contingit aliquem falso credere, absque culpa sua, aliquem sibi esse debitorem vel e. converso, et operari ad illum secundum iustitiam; et similiter credere se non indigentem cibo aut potu, et operari secundum. temperantiam; et sic de aliis: et videbis virtutes appetitivas non totaliter excludere falsam opinionem de eo circa quod. agitur, ut in littera dicitur.

III. In responsione ad quartum eiusdem articuli adverte diligenter ne. ex hac responsione fallaris: audiens enim quod fides non respicit has vel illas species, sed ad hoc quod corpus Christi sub speciebus rite consecratis Sit; et subiungens quod credere has vel illas species esse rite consecratas relinquitur humanae aestimationi, propter quod, si in hoc-erratur, nullum praeiudicium fit fidei; incidas in errorem dicentium quod hostia quae adoranda offertur in ecclesia adoranda est sub conditione si est vere conseTrepidaverunt timore ubi non fuit timor.

Et ne absque ratione arguere hos videamur, declaratur hoc ratione, auctoritate et exemplo. Ratione quidem, quia actus humanus cadens super debita materia quando, sicut, ubi, etc., oportet, est bonus moraliter: sed actus voluntarius credentis absolute hanc hostiam esse consecratam est huiusmodi: ergo. Probatur minor. Quia cum, ut in pluribus saltem, sit verum hostias rite consecrari; et quod ut in pluribus invenitur, nisi impedimentum aliquod adsit, verificetur: consequens est ut, nullo apparente quovis modo mpedimento, actus credentis feratur super materia debita, scilicet vero ut in pluribus et in hoc singulari non impedito, quantum apparet rationabiliter. Indisciplinati autem esset quaerere maiorem certitudinem in istis: ut patet in II Metaphys. — Ex parte quoque voluntatis idem apparet. Nam devotio et veneratio conditionalis minor est veneratione et devotione absolute. Nocet ergo devotioni iste timor.

Auctoritas est Ecclesiae, quae instituit, in oratione quam sacerdos communionem sumpturus dicit, ut absolute fateatur hanc hostiam et hunc calicem continere corpus et sanguinem Christi, dum sacerdos dicit: Libera me per hoc sacrosanctum corpus et sanguinem tuum a cunctis iniquitalibus etc. Verba enim exterius absolute prolata sunt signa interioris mentis absolute credentis et venerantis.

Exempla sunt cogentia. Nam manifeste adoramus Summum Pontificem absolute, et similiter alios episcopos. Et tamen, secundum istorum timorem, sub conditione essent venerandi: quia quis scit si iste fuit baptizatus; et si ille qui baptizavit eum habuit intentionem conferendi sacramentum baptismi? Et similiter sub conditione confitendum sacerdoti proprio, propter idem dubium. Immo et sacerdos quilibet sub conditione 'deberet absolvere et conficere sacramenta et alia huiusmodi facere, propter simile dubium si ipse est vere baptizatus, vere ordinatus, et propter dubium de suscipiente. Haec enim omnia pendent ex intentione ministri Ecclesiae sicut consecratio hostiae. Et si (pro quia) haec sunt fatua, stultum quoque hoc esse quare non fatentur?

Convincant quoque seipsos hi experientia, foris exprimendo conditionalem quam mente dicunt debere exprimi; et obedientiam praestent Papae, absolvant, consecrent, etc., explicando conditionem: et videbunt errorem suum. Non enim haec sunt arcana Dei, quae non licet homini loqui: sed, si tenetur homo mente conditionata haec facere, licite exprimet voce, ut patet in reiteratione baptismi dubii; tunc enim dicitur: Si nom es baptigatus, ego te etc.

Nulli ergo periculo se exponit adorando absolute: quoniam humano more certitudinem habet, et haec sufficit homini.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto dubium non dissimulandum occurrit de responsione ad secundum, quomodo scilicet distinctio ibi facta, cum suis membris, verificetur in proposito. Nam ly videri seu esse visum aut sumitur univoce in utroque membro, aut secundum diversam significationem. Si. sumitur eodem modo, sequitur primo, quod propter miracula visa homo videret, idest evidenter cognosceret, ea quae sunt fidei esse credibilia, et consequenter esse vera. Hoc autem est falsum. Ergo. - Probatur sequela. Quia evidentia de credibilitate illorum infert necessario evidentiam quod illis assentiendum est ut veris absque formidine alterius partis. Hoc autem nihil aliud est quam habere evidentiam quod illa sunt vera, quamvis incognita secundum seipsa nobis: sicut sciens quadraturam circuli esse scibilem, quamvis non scitam, habet evidentiam quod quadratura circuli est scibilis et in se vera, quamvis non sit secundum seipsam nobis adhuc nota. - Falsitas autem consequentis patet ex hoc quod intellectus videntis miracula, puta Lazarum resurgere, non convincebatur ex evidentia ad credendum Christum esse Filium Dei. Nam si convincebatur, nec discipuli Christi habuissent fidem; nec quidam ivissent ad pontifices non credentes, ut dicitur Ioan. x1.

Sequitur secundo, quod quilibet habens fidem Christianam evidentem certitudinem haberet quod haec sint credenda. Quod tamen non experimur in nobis. - Et patet sequela ex ipsa littera dicente: Non enim crederet nisi videret ea esse credenda.

Sequitur tertio, ut iam tactum est, quod fideles haberent saltem certitudinem evidentem, etsi non ex propriis, de his quae sunt fidei. Et sic, dato quod creditum non sit visum, esset tamen certitudinaliter cognitum ab intellectu credentis. Quod implicat contradictoria simul, etc.

Si autem. videre sumitur diversimode, ruit distinctio, ruit oppositio membrorum, ruit formalitas doctrinae, ruit auctoritas doctrinae.

II. Ad evidentiam horum praenotanda est differentia inter videre aliquid esse scibile, et videre aliquid esse credibile, Scibile namque est aliquid ex se; credibile autem ex testimonio. Ac per hoc, si constat aliquid esse scibile, constat illud esse verum, necessarium, etc. Si autem constat aliquid esse credibile, non constat propterea esse verum, sed testimonia esse talia ut illud sit credibile: ut quotidiana experientia in iudicum sententiis per testes et propriam confessionem manifestat. Ex hoc namque quod fide digni testes aliquid asserunt et reus sponte confitetur non habetur certa evidentia quod ita sit, possunt enim omnes mentiri: habetur tamen evidentia quod ita esse est credibile iudicabileque absque alterius partis formidine.

Praemittendum. est secundo, quod videre in proposito sumitur pro tota latitudine visionis: ita quod non restrin- gitur ad videre sic vel sic, sed quocumque modo salvetur videre, sufficit. Dicimur enim videre non solum. sensibile proprium, sed commune et per accidens. Et Augustinus, in ult. lib. de Civ. Dei, cap. xxix, corporali oculo nos visuros Deum ubique praesentem credit, sicut homines, mox ut aspicimus, non credimus vivere, sed videmus.

III. His praemissis, dicitur ad dubium. motum. quod videre sumitur univoce, seu eodem modo: sed non restringendum est ad hanc significationem vel illam, infra latitudinem visionis tam corporalis quam spiritualis, tam per se quam per accidens visibilis. Et cum arguitur contra, respondetur primo, accipiendo credibilitatem humano more, et negando hanc sequelam: loannes videt ea quae sunt fidei esse credibilia, Ergo habet certitudinem quod illa sunt vera. Et ad illius probationem dicitur quod evidentia de credibilitate horum infert necessario evidentiam quod assentiendum est illis non ut veris absolute, sed ut veris credibiliter, absque formidine alterius partis in voluntate, non in intellectu. Iam enim dicta est differentia inter videre aliquid esse scibile et aliquid esse credibile. Et nunc adiungimus quod constare aliquid esse verum ut credibile diminuit de ratione veri constantis absolute, ut patet. Et propterea videntes Lazarum resurgere non habebant certitudinem evidentiae quod lesus erat Filius Dei: sed quod ipsum esse Filium Dei, ut se praedicabat esse, erat credibile. Et sic ex signorum evidentia non. habebant evidentiam eorum quae sunt fidei, sed credibilitatis eorum.

Respondetur secundo, extendendo credibilitatem etiam ad certitudinem ex veritate constante testis veri clare, negando hanc sequelam: loannes habet certitudinem quod ea quae sunt fidei, ut attestata, sunt vera, Ergo non habet fidem de his quae sunt fidei, Stant enim haec duo simul: quod intellectus sit certus ex evidentia signorum vel Dei testantis quod Trinitas attestata est vera Trinitas Personarum, et simul credatur; et tamen non videat Trinitatem secundum se esse, ac per hoc verum esse (verum enim non addit supra praeiacens). Sed in hoc falluntur minus perspicaces quod non discernunt quid intersit inter videre proposita in fide esse vera, et videre proposita in fide, ut attestata seu credibilia, esse vera: multum enim refert, referendo ad evidentiam. Nec discernunt inter cognitionem certam ex evidentia rei cognitae, et certam ex evidentia testimoniorum eius. Haec enim intantum distant ut prima repugnet fidei; secunda autem repugnet fidei testimonii, sed non fidei rerum quae sunt attestatae. Haec autem inferius, cum de fide angelorum tfactabimus, clare elucescent. Et hoc sufficit ad. discernendum inter. ea quae sunt fidei in seipsis, et in ratione credibilis: quia scilicet simul possunt esse ab eodem credita secundum se, et visa in ratione credibilis.

IV. In eadem responsione ad secundum dubium aliud occurrit circa subiunctam rationem quare ea quae subsunt fidei, sub communi ratione credibilis, sunt visa ab eo qui credit, scilicet: Non enim crederet nisi videret ea esse credenda, vel propter evidentiam signorum vel propter aliquid huiusmodi. Occurrit autem hic dubium quia ista ratio infert necessitatem evidentiae in communi ad credendum in particulari: dicendo enim quod non crederet nisi videret esse credenda, manifeste dicit quod oportet credentem videre esse:credendum. Sed quia hoc non probatur in littera, nec apparet verum, ideo ambiguitas consurgit. Experimur enim nos multa credere sine evidentia credibilitatis: immo ex levitate cordis, iuxta illud: Qui cito credit levis est corde. Non omnes quoque Christiani credentes fatentur se videre credibilitatem eorum quae sunt fidei; sed hoc videtur paucorum esse.

V. Ad hoc dubium dicitur primo, quod Auctor loquitur de videre lato vocabulo. - Sed hoc iam exclusum est in praecedenti dubio: quia periret distinctio in hac littera facta nisi videre hic sumatur ut incompossibile est actui credendi respectu eiusdem; quod est proprie loqui de videre.

Dicitur secundo, quod Auctor loquitur de videre quantum est ex parte habitus fidei infusae. — Sed hoc ostenditur non consonare litterae tripliciter. Primo, quia expresse in littera est sermo de illo qui credit ut sic, et non ex parte habitus. Unde ratio affertur probans ex actu credendi, et non ex habitu, cum dicitur: Non enim crederet nisi videret. - Secundo, quia in littera causa visionis expresse assignatur ex extrinsecis, scilicet, propter miracula vel aliquid huiusmodi; et non ex parte habitus. - Tertio, quia in littera reservatur tractanda visio ex parte habitus in tertio argumento et illius responsione: et ibi tractatur ex parte habitus, ut patet intuenti. Non sunt autem confundendae argumentorum difficultates, sed unicuique propria servanda est: quoniam ideo diversificata sunt

Dicendum est igitur quod Auctor loquitur de visione proprie; et quod vere ac virtuose credere exigit evidentiam quod illud sit credibile; ita quod nullus aliquid vere, hoc est absque formidine alterius partis, et virtuose, hoc est prudenter, credit aliquid, nisi evidenter cognoscat illud esse credibile. Sed evidentia nostrae cognitionis. non. solum est ex terminis, ut contingit in primis principiis; aut ex demonstratione, ut contingit in conclusionibus scitis; sed etiam ex oblatione sensuum, ut patet in propositionibus ex sensu clarissimis, puta, Nix est alba, Iste me percussit, llle dixit tale quid, et huiusmodi. Haec enim, quia ex sensu claro oblata sunt, convincunt intellectum non ex terminorum connexione absolute aut demonstrationis discursu necessario, sed ex demonstratione ad sensum. Et sic contingit in proposito. Quoniam nullus audiens aliquid vere ac prudenter. credit illud nisi ad sensum cognoscat a viro fide digno illud asseri. Idem est autem videre hoc asseri aut assertum esse a fide digno, et videre hoc esse credibile: quoniam fide dignum. testimonium constituit dictum in esse credibili. Et sicut solis illis qui viderunt nivem evidens est illa propositio, Nix est alba; ita solis illis apud quos iste asserens est fide dignus, et a quibus auditur, evidens est hoc dictum esse credibile. Et propterea stat unum et idem dictum ab uno videri in ratione. credibilis ef ab alio. non: ex eo enim quod evidentia ista non convenit credibili ex parte rei semper, sed quandoque ex parte nostrij, ut patet in exemplis datis, ideo variatur in diversis, et exigit aliquam. conditionem obiecti in ordine ad nos. Et hoc directe consonat litterae dicenti quod propter miracula testificantia vel aliquid huiusmodi, puta auctoritatem. Ecclesiae dicentis vel propter mortem martyrum, credens videt haec esse credibilia.

VI. Ad obiecta in oppositum dicitur quod omnes virtuose credentes, si vocem propriam intelligunt, fatentur se videre credibilitatem, saltem ex .parte credentis, ut dictum est. Qui autem credit ex levitate non virtuose credit, et ideo non obstat proposito. Vident autem Christiani credentes credibilia esse ea quae sunt fidei, audientes a fide dignis mundi scilicet conversione ad Christum pauperem per pauperes piscatores, idiotas, inter tot persecutiones, tor- menta et mortes, et postmodum a tot doctissimis viris cum vitae propriae castigatione mundique huius contemptu, approbata, innumerisque miraculis firmata.

Et scito quod, licet videre credibilitatem exigatur ad vere et virtuose credendum, non sufficit tamen. Sunt enim multi qui, etsi videant aliquid esse credibile, non credunt tamen illud: ut patet de multis qui viderunt Iesum resuscitantem Lazarum, et tamen iverunt ad nuntiandum hoc persecutoribus ipsius, ut amplius persequerentur, ut fecerunt, ut patet Ioan. xr. Et ratio est quia credere est actus non solius intellectus, sed etiam voluntatis: hinc enim fit ut videntes aliquid credibile nolint credere illud. Sed quomodo credere sit voluntarium inferius tractabitur. Nunc autem hoc praelibatum sit ut pateat magis habitudo actus credendi vere et virtuose ad evidentiam credibilitatis.

VII. In responsione ad tertium eiusdem articuli quarti dubium occurrit duplex. Primo, quid intendat Auctor per prima verba responsionis, scilicet: Lumen fidei facit videre ea quae creduntur: an quod faciat videre ea sub communi ratione credibilis; an in particulari; an sub quadam alia ratione.

Secundo, quantum valeat subiuncta ratio, cum dicitur: Sicut enim per alios habitus virtutum homo videt illud quod est sibi conveniens. secundum habitum illum, ita etiam per habitum fidei inclinatur mens hominis ad assentiendum his quae conveniunt rectae fidei et non aliis. Occurrit siquidem hic duplex defectus. Primus est aequivocatio de visione. Nam quilibet habitus virtutis facit videre sibi conveniens, accipiendo ly videre pro apparere, iuxta illud Philosophi: Qualis unusquisque est, talis finis ei videtur, idest apparet: casto enim apparet conveniens abstinere ab illicito coitu, et abstinenti apparet conveniens subtrahere superfluum cibum, et sic de aliis. In proposito autem sermo est de videre ut importat evidentiam distinctam contra apparentiam firmae adhaesionis. - Secundus est quia in littera proponitur quod lumen fidei facit videre: et transitur ad probandum non quod facit videre, sed quod facit assentire his quae sunt consona rectae fidei et non aliis. Valde namque distant inter se isti duo actus, scilicet videre et assentire: ut patet ex hoc quod assentire his quae sunt fidei quilibet fidelis fatetur se intrepide; videre autem ex intrinseco lumine ea quae creduntur nullus fatetur, nisi maiori lumine quam sit lumen fidei illustretur.

VIII. Ad primum horum dicitur quod Auctor loquitur de videre ea quae sunt fidei sub communi ratione credibilis. Ita quod videre credibilitatem eorum convenit fideli ex duplici capite: scilicet ex sensu fide digni testimonii, iuxta doctrinam responsionis ad secundum; et ex lumine fidei intus existente, iuxta praesentis responsionis doctrinam. Et hanc esse mentem Auctoris patet ex hoc quod in sequenti articulo, in responsione ad primum, dicitur: Per lumen fidei videntur esse credenda, ut dictum est, procul dubio. hoc in loco, ubi primo dicitur quod lumen fidei facit videre. Et iuxta eundem sensum inferius dicitur quod per donum intellectus intelligimus ea quae sunt fidei esse credenda.:

IX. Ad secundum dicitur quod neuter defectus hic accidit, sed argumentum fit a minori et ab effectu. A minori quidem, quia ex quo habitus virtutis perficientis partem appetitivam facit occasionaliter, hoc est inclinando in id quod convenit, hominem videre, hoc est evidentiam pratice habere eius quod convenit secundum illum habitum; multo magis habitus fidei, qui est habitus virtutis in parte intellectiva, inclinando in sibi conveniens, faciet evidentiam sibi possibilem. Quoniam perfectio partis intellectivae propinquior est ut faciat evidentiam, quae est propria perfectio intellectus, quam perfectio partis appetitivae, ex qua tamen fit evidentia practica. Temperatus siquidem habet evidens iudicium practicum circa actus temperantiae, et iustus circa actus iustitiae: adeo ut IX Ethic. ponatur vir bonus mensura humanorum actuum; mensura autem sine certitudine evidentiae non est.

Ab effectu autem, quia ex hoc quod lumen fidei inclinat ad assensum discrete, hoc est discernendo ea quae sunt fidei ab his quae non sunt fidei, puta quod sol est maior toto orbe terrarum, et ab eis quae sunt contraria fidei, ut sunt damnatae haereses, sicut quilibet virtutis. habitus ita inclinat in propria quod non in extranea nec in contraria; infertur quod, sicut quilibet virtutis habitus parit evidentiam. practicam, ita habitus fidei infusae parit evidentiam proportionaliter: hoc est, non in alia potentia aut ex actibus, sed ut habitus infusus praehabeat et pariat in suo actu evidentiam sibi consonam, quae iam, explicata est, scilicet evidentiam credibilitatis eorum quae sunt fidei. Ita quod habitus fidei habet tres habitudines ad credenda. Prima est communis, quae iam dicta est, quod inclinat ita in sua credenda quod non in alia, sive extranea sive contraria. Secunda est quod facit evidentiam credibilitatis eorum quae sunt fidei. Tertia est quod facit assentire his quae sunt fidei. Et quod fidei lumen natum sit causare in nobis visionem credibilitatis probatur ex hoc quod lumen fidei est secundum suum genus perfectissimum, utpote divini ordinis: et talis visio non repugnat fidei secundum se nec in nobis pro. statu isto, sed ad perfectionem ipsius procul dubio pertinet: oportet ergo huiusmodi perfectionem illi attribuere. Et merito: ut credulitatis motus super visionis immobilitate firmetur, et imperfectio inevidentis actus a perfectione evidentis procedat secundum se. Et sic patet quod illud idem quod in principio responsionis proponitur probatur a posteriori per actum assensus discrete: quamvis, brevitatis causa, conclusio proposita, quae probatur, non repetatur in probatione.

X. Nec obstat huic. doctrinae si non omnes habentes habitum fidei fateantur se videre ab intrinseco credibilitatem. Tum quia multos actus exercemus et nescimus eo-: rum principia esse habitus in nobis existentes; quod maxime verum experimur de actibus habituum infusorum. - Tum quia non oportet habitum infusum exire in omnem suum actum in quolibet subiecto in quo est: sed in eo tantum qui est dispositus ad utendum illo habitu ad talem actum. Non omnes autem credentes sunt dispositi ad sortiendam evidentiam ex habitu fidei, sed perfectiores tantum: et aliis sufficit evidentia ex fide. digno testimonio. Quoniam evidentia credibilitatis est ut ratio assensus: ac per hoc, perfectius est habere ex lumine fidei assensum et rationem assensus, scilicet evidentiam, quam habere assensum tantum. Et ideo assensus omnibus communis est qualiterrumque fidem habentibus: evidentia. autem. perfectioribus in fide convenit.

Similiter non obstat si habitus fidei non facit evidentiam credibilitatis in puero baptizato nutrito sine notitia eorum quae sunt fidei. Quoniam intelligitur. habitum fidei parere huiusmodi: evidentiam. quantum est ex se, et in subiecto disposito. In hoc autem puero deest dispositio. debita, scilicet propositio credendorum a Dei ministris: est enim fides, quoad perceptionem credendorum, ex auditu praedicatorum missorum a Deo, ut dicitur ad Rom. x. Et propterea non est mirum si talis puer nec evidentiam nec assensum discrete ex habitu fidei infusae eliceret.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quinto, in responsione ad primum, adverte quod non dicit absolute quod fideles in hoc differunt ab infidelibus quia vident: sed quia habent notitiam inquantum per lumen fidei videntur esse credenda. Quod est dictu: Habent notitiam. quantum est ex parte luminis fidei, quod est natum facere quod videantur credenda. Et sic non oportet dicere quod quilibet fidelis habet de facto huiusmodi evidentiam ex lumine fidei: sed quod habet illam quantum est ex parte luminis fidei, Quod est dictu quod habet lumen unde potest habere huiusmodi notitiam et evidentiam.

II. In eodem articulo, in responsione ad secundum, dubium occurrit ex Scoto, in. xxiv dist. III Sent, quia Auctor duo contradictoria tenuit: scilicet quod theologia nostra est vere scientia subalternata; et quod fides et scientia non possunt esse de eodem. Cum enim credita sciamus per theologiam; et theologia sit vere scientia subalternata; sequitur quod idem sit scitum et creditum ab eodem simul. Nec potest solvere, inquit Scotus, hanc contradictionem nisi dicendo quod in hoc loco Auctor loquitur de scientia subalternante, et non subalternata.

Ad hoc dubium breviter dicitur quod Auctor loquitur de scientia universaliter, et non de subalternante tantum. Et quod in nullo sibi contradicit, propter duo. Primo, quia non sunt de eodem: quia fides est de principiis theologiae; ipsa vero theologia est de conclusionibus ex ipsis principiis. - Secundo, quia theologia nostra, licet secundum suam speciem sit scientia, non tamen est in statu scientiae: habet enim imperfectum statum. Sicut perspectiva non-geometrae secundum suam speciem est scientia subalternata, sed non pervenit adhuc ad perfectum statum scientiae; et propterea non facit scire nisi inchoative et imperfecte: quia, ut dicitur in I Poster., non sciet carens resolutione usque ad principia evidentia sibi. "Theologia ergo in nobis viatoribus est secundum se vere scientia subalternata: non tamen in statu scientiae, quousque continuetur cum evidentia principiorum illius. Et propterea, dato quod sit de creditis, non sequitur aliqua contradictio, nec quod fides et scientia sint de eodem: quia hoc, scilicet quod scientia et fides non possunt esse de eodem, intelligitur de scientia in statu scientiae, et non de scientia in statu imperfecto.

III. In responsione ad quartum efusdem articuli recole dicta in Prima Secundae. Et adverte quod, licet alia ratio sit de incompossibilitate scientiae cum opinione et cum fide, convenit tamen in hoc omnis earum incompossibilitatis ratio, quia scilicet tenet se ex parte subiecti simpliciter et non secundum quid. Existimare namque A esse et non existimare A esse, videre A esse et non videre A esse, ex parte subiecti distinguuntur et opponuntur: et propterea incompossibilia sunt in eodem subiecto simpliciter. Sic autem distinguuntur scientia, fides et opinio. Nam sciens videt A esse sic quod existimat impossibile aliter se habere; opinans aliqualiter videt A esse, sed non ita quod existimet impossibile aliter se habere; credens autem, licet existimet impossibile aliter se habere, non tamen hoc habet ex evidentia, nec videt A esse. Dico autem subiecti simpliciter, ad excludendum subiectum secundum quid: puta Socratem ut geometram, ut sic dispositum, ut credentem, et opinantem, et sic de aliis. Non enim distinctio horum in hoc consistit quod credens uf sic non videat, ut opinans existimet possibile aliter se habere, ut sciens videat, etc.: sed in hoc quod subiectum de quo simpliciter et absolute verificatur credere A esse, de eodem non potest simul verificari scire A esse; et similiter est de opinione et scientia. At si quis aliter definire voluerit hos terminos, non erit quaestio cum eo de re, sed de vocabulis. Quam eis relinquo.

Cum autem audis differentiam inter opinantem et scientem in existimando vel non existimando impossibile aliter se habere, memento quod, quia bonum consurgit ex causa integra, malum autem ex particularibus defectibus, ideo ad hoc quod aliquis sit sciens, exigitur quod impossibile sit aliter se habere et secundum se et secundum existimatonem nostram: sed ad hoc quod sit opinans, quidquid horum deficiat, sufficit. Si enim conclusio vel ratio secundum se est impossibilis aliter se habere, et ab hoc non penetratur quod sit talis, opinans est. Et similiter si ratio aut conclusio possibilis est aliter se habere, et iste putat quod impossibile sit aliter se habere, opinans est secundum naturam sui status, aliunde nesciens illudmet: quia non ex meritis notitiae, sed propriae phantasiae, existimat impossibile esse aliter se habere; et in veritate subiectum talis notitiae deberet aestimare esse possibile aliter se habere.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo sexto, responsione ad secundum, adverte quod, Tn dicitur ratio formalis ex parte nostri, ly ex parte nostri diminuit a ratione formali obiecti simpliciter. Et propterea non valet argumentum: Non-visum est ratio formalis obiecti fidei ex parte nostri, Ergo est ratio formalis obiecti fidei. Et hinc provenit quod quotquot attulerunt rationes ad probandum quod non-visum non est ratio formalis obiecti fidei, nihil contra Auctorem concluserunt: quamvis ipsi forte crediderint contra Auctorem dicere, Quia enim esse non visum est vere conditio obiecti fidei ex parte obiecti se tenens, ut patet ex antedictis (oportet enim creditum non esse visum a credente); et haec conditio comprehendit omnia credibilia; habetque se ad ea ut formale ad materiale (est siquidem talis credibilium denominatio quam oportet omnia induere ut credibilis rationem habeant: unde et in definitione fidei ab ipso Apostolo ponitur, ad Heb. xi): ideo nonnulla ratio formalis est credibilium quod credibilia sint. Non tamen est absolute dicenda ratio formalis obiecti fidei. Unde in re hac meminerint disputantes ne protervia sit in vocabulis, ex quo constat de re.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articuli septimi responsione ad tertium adverte quod Auctor rationem doctoratus, ex qua videbatur quod fides a doctoribus doctioribus proficisci debuisset, reducit ad rationem materiae, ea ratione quia unicuique datur maniJfestatio Spiritus ad utilitatem. Ex hoc enim quod doctoribus sat est nosse quantum expedit instruendis illius temporis, nulla alia ratio sumi potest ex parte doctorum quam ex parte instruendorum. Quos quia constat se tenere ex parte materiae, patet exigere quod de imperfecto ad perfectum perveniatur. Et sic non solum populus posterior plus scivit populo prioris aetatis; sed doctores posteriores doctiores fuerunt prioribus. Et hoc intellige salva capitis excellentia in utroque priori statu, scilicet naturae et legis: ut Auctor inferius docet in qu. crxxrv, art. 6. Nam Abraham doctus a Deo magis fuit quam posteriores usque ad Moysen, sub quo status legis coepit; et Moyses magis edoctus a Deo fuit quam reliqui usque ad tempus gratiae.

II. In eiusdem articuli responsione. ad quartum adverte quod ex alia ratione quam praecedente Auctor terminum ponit profectui fidei, scilicet ex consummatione gratiae per Christum et temporis plenitudine. Ex quo habes praeposterum ordinem ante et post Christum: scilicet quod ante Christum, quanto priores tanto minus edocti; post Christum vero, quanto priores tanto doctiores. Et propterea in determinatione quaestionum fidei standum est doctrinae antiquorum Doctorum et sanctorum Patrum, quos illustratos credimus divino lumine et quoad doctrinam et quoad vitam, magis quam posteriorum, ubi discrepant posteriores ab illis.

Ex hoc tamen non negamus quin etiam post Christum una aetas posterior habeat doctores in his quae sunt fidei praestantiores aliqua aetate anteriori, quamvis non omni: puta quod in aetate anni millesimi fuerint doctiores doctores in fide quam in aetate anni octingentesimi. Quia etsi regulariter divina doctrina procedat secundum propinquitatem ad Christum, non tamen alligata est illuminatio eius ad ordinem istum. Cuius signum est quod Moysen creditur elevasse ad visionem divinae essentiae, ad quam nullum posteriorum proximiorumque magis Christo creditur elevatum esse. Nunquam tamen fuerunt aut erunt doctiores quam Apostoli, sicut nec perfectiores: ut patet ex glossa ad Rom. vur. — Et est semper sermo de fidei scientia infusa, non de acquisita: ut patet in littera, ubi Deus doctor et agens, homo vero discipulus et patiens ponitur.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo octavo adverte quod Auctor, articulos fidei ex parte rei creditae enumerandos arbitrans, distinctionem illam famosam iuxta numerum Apostolorum praetermisit: ea fatione quia accidit articulis fidei quod ab uno vel a pluribus sint. Et simile invenies inferius de symboli nomine, quod non a colligentium, sed collectorum pluralitate definitur, eadem ratione: quia scilicet accidit symbolo pluralitas colligentium. In cuius signum, Athanasius solus symbolum collegit.

In eodem octavo articulo, in responsione ad primum, perspice, tu qui omnem rationem putas demonstrationem, quod Auctor hic explicat quod philosophi non potuerunt naturali ratione investigare quod solus Deus sit colendus, et quae de providentia ac omnipotentia eius tenemus.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulis nono et decimo simul adverte diligenter quod Auctor pro eodem computat auctoritatem universalis Ecclesiae, generalis synodi et Papae: ut patet in utroque articulo in argumento ad oppositum, Et ratio est quia Papa est pastor et episcopus universalis Ecclesiae cum plenissima potestate.

In articulo decimo dubium primo occurrit circa minorem propositionem, scilicet: 7Zoc autem, scilicet determinare finaliter quae fidei sunt, pertinet ad auctoritatem Summi Pontificis. Nam quidam hoc non admittunt, ex eo quod Papa potest esse haereticus. — Et propter determinationem factam in Concilio Constantiensi: quod scilicet Papa subest concilio universali in his quae sunt fidei, - Et quia par in parem non habet imperium. Ac per hoc, unus Papa non ligat alium. Et consequenter determinatio facta per unum Papam in materia fidei non ligabit successores suos. Et sic, si huiusmodi successores tenerent contra determinationem huiusmodi, non essent haeretici. Quod est inconveniens maximum: quia sic respectu eiusdem determinati ab Ecclesia, noti, etc., unus fidelis esset haereticus et alius non; et determinatio quod est haeresis non esset determinatio simpliciter, sed respectu aliquorum, scilicet qui non sunt Romani Pontifices.

II. Dubium secundo occurrit circa rationem subiectam in littera, scilicet quod unitas fidei servari non posset in tota Ecclesia nisi quaestio exorta de fide determinetur per eum qui toti Ecclesiae praeest, idest Summum Pontificem. Haec namque propositio in ultima sui parte non est vera. Quoniam quaestio de fide exorta potest determinari per communitatem Ecclesiae, seu concilium generale. Communitas enim Ecclesiae praesidet toti Ecclesiae, sicut communitas civitatis toti civitati: quia et princeps vices communitatis gerit, et leges et consuetudines ab ipsa multitudinis unitate institutionem et destitutionem sortiuntur. Et: sic in littera, dum a praesidente totius Ecclesiae ad Papam descenditur, sophisma committitur: quoniam ipsa Ecclesiae communitas, quae in concilio generali invenitur, praesidens superior est, et ad eam spectat finalis determinatio de fide, Utpote quae errare non potest.

III. Ad horum brevem intelligentiam (quoniam in tractatu: speciali de Auctoritate Papae et Concilii haec tractavimus) sciendum est quod, quia papatus in hoc differt a,ceteris humanis principatibus quod reliqui ab ipsa multudine originem et potestatem habent (multitudo namque, cessante violentia fraudeque, de iure naturae libera est, et constituit sibi caput cum illa potestate quae multitudini videtur), papatus autem non.est.ab Ecclesia, sed a Deo immediate, ita quod nec ab Ecclesia ortum habet nec poSUE tam princi aliter quam. ministerialiter (Iesus Christus namque, verus Deus, non per Ecclesiae aut Apostolorum ministerium medium, sed per seipsum immediate papatum-ereavit et Papam, cum dixit Petro: Pasce oves praesidet sic ut non solum singula membra, sed ipsa comlunitas Ecclesiae, subsint Papae (per hoc. enim solum communitati multitudinis supra principem potestas reservatur quia ab ipsa multitudine principatus et princeps deendet, hoc autem in papatu et Papa locum non habere m patet): solus igitur Papa praeest toti Ecclesiae, et non "EUENeHO, ut congregatio Constantiensis, unius tantum Obedientiae, sine suo Papa dubio, tempore schismatis, usurpans.in se universalem Ecclesiam, quam. nec simpliiter nec secundum. praesentem tunc Ecclesiae statum ree ntabat, decrevisse, videtur. Propter quae non est Bb decet A curandum. In cuius signum, quidquid etiam ab omnibus Obedientiis simul, sede vacante, ibi statutum postmodum est, tanquam essent: supra Papam, nullum habuit effectum. hactenus. nisi schisma iam. bis inde ortum, scilicet semel sub Eugenio IV et iterum sub Iulio II. Et semper oportuit omnes succumbere et subiicere se Romano Pontifici, ipsa veritate et Ecclesia Catholica cogente. Et nunquam Romanus Pontifex succubuif, nunquam ab- Ecclesia derelictus est: quia nunquam illis: decretos fuit subditus.

IV. Et de schimatis quidem primi termino. tota Ecclesia testatur in adoratione Nicolai V, qui successit immediate defuncto Eugenio. Ex eo enim quod superstitem Felicem, qui a Basiliensi concilio constitutus fuerat Papa, deposito atque combusto Eugenio in sua statua, non reit Ecclesia in Papam, etiam defuncto Eugenio, sed Nicolaum a Cardinalibus electum, superstite, ut dictum est, Felice, adoravit; notorie testata est concilium non esse supra Papam, concilium nihil posse contra Papam certum et indubitatum ac Catholicum.

In termino quoque secundi schismatis universalis Ecclesia. idem multipliciter testata est. Nam licet fuerit indictum prius conciliabulum Pisanum contra Papam Iulium, auctoritate concilii Constantiensis in capitulo Frequens, a multis cardinalibus et-inchoatum, adeo ut processerit usque ad suspensionem Tulii; vidimus tamen sub Leone X, qui vivit et regnat, omnes mundi principes, praelatos et ecclesias concilio Lateranensi, quod adhuc durat, adbaesisse, et ipsum solum unicum ac verum concilium confiteri; et concilio Pisano renuntiare eos qui adhaeserant, tanquam congregato a non habentibus potestatem congregandi illud. Vidimus etiam cardinales qui Pisano adhaerebant concilio professos publice se schismaticos, et conciliabulum illud Pisanum damnasse in haec verba specialiter et expresse: Nos, olim nube schismatis obducti, supernae illustrationis lumine et gratia serenati, compertoque schismatis laqueo quo tenebamur, etc., Pisanum conciliabulum, eiusque indictionem ac omnia et singula in eo gesta, anathematizamus ac pronun- tiamus, credimus ac simpliciter confitemur irrita et inania ac nullius roboris vel momenti, et a non habentibus auctoritatem gesta et facta, quin potius temeritate praesumpta. Haec illi in schedula ab ipsis publice lecta in consistorio die Lunae, 27 die mensis Iunii 1513, coram Leone X.

Ex quibus patet quod nec tota Ecclesia simul congregata in suis praelatis absque Romano Pontifice, ut fuit in constitutione capituli Frequens concilium Constantiense, ut patet in xxxix sessione eiusdem, potest aliquid supra Papam. Et capitulum illud, utpote Apostolica Sede vacante factum, contra iura etiam canonica, quibus cavetur quod sede: vacante nihil innovandum est, quia deest episcopus qui possit suam iurisdictionem tueri, nihil. valet adversus Papae potestatem. Et confirmatum est hoc in Lateranensi isto concilio, inter cuius decreta sub Leone X. habentur haec verba: Cum etiam solum Romanum. Pontificem. pro tempore existentem, tanquam auctoritatem supra omnia concilia habentem, conciliorum indicendorum, transferendorum ac dissolvendorum plenum ius et potestatem habere, nedum ex sacrae Scripturae testimonio, dictis sanctorum Patrum,, ac aliorum Romanorum Pontificum: sacrorumque canonum decretis, sed propria etiam eorundem conciliorum confessione manifeste constet. Haec ibi. Ex quibus habes concilium ipsum fateri Papam supra omnia concilia habere auctoritatem, et ideo posse indicere, transferre, etc.

V. Et quoniam constat quod determinatio constitutiva habens vim coactivam respectu totius ad eius solius auctoritatem spectat qui praesidet toti, alioquin coactivam vim non haberet respectu totius; ideo secundi dubii moti iam patet solutio. Auctor namque supponit quod verissimum est, scilicet solum Papam praeesse Ecclesiae universali (unde et Episcopus dicitur et est Ecclesiae Catholicae), auctorifatemque universalis Ecclesiae et concilii ' principaliter et totaliter residere in Papa in determinando ea quae sunt fidei.

Et licet, ut in primo proponitur dubio, Papa ut singularis.persona possit errare in fide; ut Papa tamen, iudicando et definiendo quid tenendum ab Ecclesia sit de fide, errare non potest. Quod ex eo convincitur quia omnes fatemur quod tota Ecclesia errare non potest, propter verbum Christi, Matth. ult.,/ .Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi: et Papa determinante iudicialiter et definitive aliquid esse haereticum et ab Ecclesia pro haeresi habendum, constat quod omnes tenemur acceptare, et haereticus censeretur quicumque de cetero teneret oppositum pertinaciter: tota igitur Ecclesia errare posset sequens determinationem Papae, si Papa in tali definitione posset errare. Credendum est igitur quod promissionem Ecclesiae factam a Christo, scilicet, Spiritus Sanctus docebit vos omnem veritatem, loan. xiv, ipse, cui non est difficilius per unum quam per multitudinem adimplere, per unum caput totius Ecclesiae adimpleat, ut lex divinitatis servetur, quae inferiora per media et media per summa gubernat. Et qua ratione dedit Ecclesiae principatum monarchicum supra totius Ecclesiae vires, eadem ratione monarchae illi potestatem definiendi quae opportuna sunt dedit absque defectu: Deum enim minus quam naturam deficere decet in necessariis.

Ad id vero quod in primo dubio affertur, quod par in parem non habet imperium, etc.: - dicendum est quod Papa dupliciter definit: scilicet vel ex sola auctoritate papatus, et de his procedit argumentum, et regula quod par in parem non habet imperium; vel ex auctoritate papatus ut substat divinae assistentiae dirigenti in hoc certe et indubie. Et in his Papa ligat seipsum et successores, et definit irrevocabiliter: eo quod sine poenitentia sunt dona Dei, ut dicitur ad Rom. xr. Et ratio est quia in his Papa excedit seipsum: sicut David, in excedendo seipsum, se et omnes vere iudicavit mendaces, dicens: Ego dixi in excessu meo: Omnis homo mendax. "Talia autem sunt ea quae sunt fidei: quod. scilicet Papa non ex sola papatus auctoritate, sed ex papatu ut substat divinae assistentiae ad Ecclesiae fidem veram docendam, definit iudicialiter in materia fidei, excedens seipsum; et propterea determinat non respectu horum, sed simpliciter et irrevocabiliter, ac ligat se et alios.