Quaestio 153

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo primo quaestionis centesimaequinquagesimaetertiae, adverte quod, quia par est ut quaelibet ars gaudeat propriis vocabulis, ideo in morali philosophia et theologia luxuriae nomen proprie sumitur pro superfluitate in materia delectationum venerearum, et per similitudinem ad quemlibet abundantem excessum translata dicitur: nam cum in Ecclesia dicimus luxuriae peccatum, sine cunctatione intelligimus peccatum in venereorum excessu. Sed apud grammaticos contrarius videtur translationis ordo: quoniam prius significata est apud eos luxuriae nomine solutio cuiuscumque libidinis, et deinde associata est ad solutionem libidinis in materia venereae delectationis, quae solutio in superfluitate venereae delectationis manifeste consistit. Et est ratio diversae translationis quia isti ex parte nominis significantis, illi ex parte rei significatae translationem ordinarunt.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem quaestionis, nota, primo, contra scrupulosas mentes, quod sine omni peccato venereus actus exerceri potest et exercetur, quando debitis est circumstantiis honestatus actus coniugalis. Inter quas circumstantias non est ut persona non delectetur, aut non complaceat sibi delectatio. Hoc enim insensibilis aut stulti est. Complacentia enim voluntaria in delectatione operis talis alias bene circumstantionati, puta propter prolem, etc., nullum omnino peccatum est, sed donum Dei est absolute generis humani, collatum homini et ceteris animalibus. Unde non debet persona de huiusmodi delectatione percepta dolere, sed potius Deo gratias agere.

Nota secundo, quod Auctor, in responsione ad secundum, theologalem rationem reddit quare delectatio venerea non subiacet moderationi rationis, scilicet ex originali peccato. Non quod ignoret hoc esse naturale: sed sicut mors, cum hoc quod est naturalis, est etiam poena peccati originalis, quia per gratiam adempta nobis erat necessitas moriendi; ita quia huiusmodi perturbatio rationis adempta nobis erat per donum originalis iustitiae, quo inferiora superioribus subiecta erant in homine, facta est poena originalis peccati.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio eiusdem quaestionis, in responsione ad primum, dubium ex Martino occurrit, in qu. 1 de Luxuria, dicente: — Haec solutio non satisfacit. Tum quia circa emissionem aliarum superfluitatum potest esse inordinatio: vel in quantitate, contra sanitatem corporis, procurando nimis earum emissionem; vel in via, puta per vias innaturales, puta egerere per os.

Tum quia illi qui non habent semen aptum generationi, aut propter aetatem aut propter complexionem, non peccarent luxuriando dum quomodolibet emitterent seminis talis superfluitatem.

II. Ad primum horum dicitur quod, ut saepe dictum est, Auctoris sermo et doctrina est formalis, et nihil detrimenti patitur ex his quae sunt per accidens. Inter emissionem ergo seminis et aliarum superfluitatum, per se et secundum sua genera iudicando actus, haec est differentia, quod emissio seminis ex suo genere habet quod ad finem generationis ordinetur secundum rectam rationem; emissio autem aliarum superfluitatum ex suo genere nullum habet ordinem ad rationem, nisi pro quanto habet decentiam humani convictus annexam. Per accidens autem, puta quia non est superfluum quod superfluum creditur et ideo nimis procuratur, aut quia admixtum est bono naturae, aut quia homo abutitur membris officialibus corporis, peccatum in huiusmodi emissionibus constituitur.

Ad secundum quoque dicitur quod semen puerorum dicitur ineptum generationi, non quia non generat, sed quia deficit a perfectione generationis sive prolis generandae. Et simile de semine inepto propter complexionem videtur. Si tamen daretur quod alicuius semen non esset, pro tunc saltem, generativum, ut patet de semine mulierum postquam amplius non patiuntur menstrua: non propterea subtrahuntur a ratione in littera assignata ex parte finis; quia praecepta moralia attendunt ad id quod secundum naturam est, et non ad id quod per accidens in hac vel complexione vel aetate invenitur; per se autem semen a natura ordinatum est ad prolis generationem, alioquin semen non esset. Et ideo circa seminationem quamlibet communia praecepta, quae maxime ex fine, qui est generatio, sumuntur, servanda sunt, quantumcumque per accidens generatio tunc sequi non possit. Falsissima est ergo, et destructiva moralis doctrinae, consequentia allata, quod si ex fine, puta generatione, provenit ordo et peccatum in emissione seminis, habentes semen ineptum generationi non peccarent. Procedit enim ex confusione eius quod est per se cum eo quod est per accidens: quod saepe in moralibus et in ceteris facit errare; contingit enim etiam sapientes in his quae sunt per accidens falli.

III. In eodem articulo, in responsione ad secundum, ad- verte quod Auctor, reddens theologam rationem, insinuavit simul et moralem naturaliter quare homo non potest uti membris suis et córpore suo ut vult: quia scilicet ipse non est dominus naturalium suorum totaliter, sed praestituta est sibi a natura, naturaeque Auctore, ratio sui dominii in ordine ad finem. Dictat siquidem naturale ius in nobis non quomodolibet, sed. ut decet, homini concessum esse proprii corporis usum.

IV. In responsione ad tertium, adverte quod non reddere debitum coniugi actus duorum quandoque ponitur vitiorum: scilicet iniustitiae, qua subtrahitur illi quod suum est; et insensibilitatis, qua usum venereum totaliter persona refutat. Et licet raro talis negatio debiti ab insensibilitate procedat, ab iniustitia tamen saepe contingit. Et est procul dubio mortale peccatum, sive alteram sive utramque habeat deformitatem: quoniam ad reddendum debitum coniugi tenetur alter de necessitate praecepti, sicut ad cetera praecepta iustitiae. Et quia reddere debitum est actus sub praecepto affirmativo cadens, ideo obligat pro loco aliisque circurastantiis concurrentibus. Non enim tenetur impotens, aut infirmus cum notabili damno personae, aut in loco incongruo, puta publico vel sacro: quamvis teneatur omni tempore, quantumcumque sacro aut communionis praeteritae vel futurae, debitum reddere, Et ratio diversitatis patet: quia locus publicus est contra honestatem, sacer vero contra divinam reverentiam, damnum autem notabile personae est contra naturae ordinem, quae ordinavit superfluum personae ad huiusmodi debita persolvenda; tempus autem sacrum non violatur propterea, nec communio impeditur aut deturpatur. Ista enim quae sunt ad bene esse, debent sine coniugis praeiudicio, de consensu utriusque fieri, ut Apostolus docet. - An autem petenti tempore menstrui, aut modo indebito, teneatur reddere, in sequenti quaestione clarum fiet.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto eiusdem centesimaequinquagesimaetertiae quaestionis, in responsione ad primum, dubium ex Martino occurrit, ibidem, arguente contra hanc responsionem quod hoc videtur esse contra intentionem Cassiani, Collat. V, ubi, de origine maxime. naturali loquens, dicit quod incrementum gastrimargiae, seu gulae, est initium luxuriae.

Praeterea, illa origo quae est ex parte finis, est minus naturalis: quia ubi potest haberi finis luxuriae sine actibus aliorum vitiorum, non producit aliquod eorum.

II. Ad haec dicitur primo quod, licet Cassianus affirmet id quod Auctor in littera dicit, scilicet quod gula ministrat. materiam luxuriae, ex hoc tamen non sequitur quin oriri ex vitio finaliter sit magis oriri secundum moralem generationem vitiorum. Origo siquidem vitiorum potest dupliciter considerari. Primo, secundum naturae progressum. Et sic luxuria oritur ex gula: quia sime Cerere - et Baccho friget Venus. — Alio modo, secundum moralem ortum. Et sic, quia finis in moralibus habet rationem principii, ideo ortus vitii ex vitii fine maxime a moralibus considerandus est. Et propterea totum oppositum est eius quod Martinus dixit: quia in moralibus maxime naturalis est ortus ex fine, utpote ex principio in genere moris; et minime naturalis est ortus ex parte materiae, utpote non formalis, sed materialis tantum. Optime ergo dixit Auctor, hic et alibi, ortum vitiorum ex capitali vitio ratione finis ponens.

Ad id autem quod additur obiiciendo, quia ubi finis potest haberi sine talibus vitiis etc.: respondetur quod oriri ex fine vitii non contingit uno modo, scilicet ut medium ad finem; sed etiam ut acceptatum propter nimiam finis concupiscentiam et delectationem; sicut adulter non curat incurrere odium multorum, quod tamen non eligit ut medium ad finem. Et hoc modo filiae luxuriae oriuntur ex luxuriae fine. Luxuriosus siquidem in tantum delectationi venereae afficitur ut non curet incurrere caecitatem mentis, praecipitationem, inconsiderationem, etc.: non quod haec eligat propter luxuriam exercendam. Et tamen arguens hunc solum modum ortus ex fine tangit, scilicet ut medii ad finem. Et propterea argumentum hic peccat: quia finis luxuriae licet possit haberi sine his mediis, ad ipsum tamen modo dicto consequitur incursus horum vitiorum. Et ideo filiae illius vitii. dicuntur in sequenti articulo.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quinto eiusdem centesimaequinquagesimaetertiae quaestionis, adverte duo ex Martino, ibidem. Primum est quod Martinus non suffert inconstantiam esse rationis vitium, sed appetitus, ac illum vitii gradum quem Aristoteles vocat incontinentiam.

Alterum est in responsione ad quartum, in qua imponit Auctori quod illa enumerata ab Isidoro dicunt tantum inordinatos actus exteriores. Et arguit, tum quia luxuria primo ponit inordinationem in actibus interioribus quibus subordinantur actus isti exteriores. Tum quia desiderare dicere vel audire turpiter, scurriliter et ludicre, sunt actus interiores geniti a luxuria, eisque subordinantur actus exteriores nominati. Ergo, cum auctores ponunt haec esse filias luxuriae, magis dicendum est quod intelligunt de interioribus actibus primo, et consequenter de exterioribus.

II. Ad primum horum non oportet aliter respondere: quia quaestio de vocabulis esset.

Ad obiecta autem secundo loco, dicitur primo, quod Auctor non apposuit ly tantum, sed arguens imposuit: ut patet in littera.

Dicitur secundo, quod inter filias luxuriae assignatas a Gregorio, et assignatas ab Isidoro, est haec manifesta differentia, quod illarum nomina formaliter important actus seu dispositiones interiores animi, ut patet discurrendo per singula: horum vero nomina formaliter important actus exteriores humanos, ut patet; turpiloquia enim, scurrilia, ludicra et stultiloquia exteriora sonant. Et propterea Auctor ex interioribus reddit horum rationem.

Unde patet responsio ad primam obiectionem: quod scilicet, quia luxuria primo parit deordinationem intus quam hos actus, ideo ex his quae intus sunt ratio in littera redditur exteriorum; et non dicitur quod sunt exteriora tantum,

Ad secundum dicitur quod aliud est turpiloquium, et aliud est desiderare turpiloquium. Si Isidorus dixisset, desiderium turpiloquii, scurrilium, etc., actum interiorem significasset: sicut Gregorius significavit affectum praesentis saeculi et desperationem futuri. Sed turpiloquium ect. posuit, quae exteriores actus sunt humani. Ideo isti sunt intelligendi, si formaliter et moraliter sermo interpretandus est doctorum. Ex hoc autem quod actus exteriores oriuntur ex interioribus, non sequitur quod nomine exteriorum intelligantur interiores, nisi ut causae. Sed tantum sequitur quod intelligantur actus exteriores humani, seu voluntarii: alioquin, non essent vitiosi vel virtuosi. Hoc enim. commune est omnibus peccatis consistentibus in actu exteriori: ut patet de adulterio, furto, rapina, homicidio. Perversa ergo est interpretatio Martini.