Quaestio 89

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo primo quaestionis octogesimaenonae dubium Buca an iuramentum distinguatur specie cum distinguitur per assertorium vel promissorium: et similiter cum distinguitur per simplicem contestationem et per execrationem, Et ratio dubii est, quoad primam divisionem, differentia inter assertionem et promissionem. — Quoad secundum vero, tum quia Deus in execratione habet in se non solum testis, sed iudicis rationem, ut in responsione ad tertium littera dicit. Tum quia assumitur maledictio in execratione, dum dicitur: Puniat me Deus in hoc vel illo.

Ad hoc dicitur quod differentiae alicuius dicuntur, proprie loquendo, solae illae quae sunt differentiae per se. Nam differentiae per accidens accidentia sunt respectu illius cui sunt per accidens, quamvis sint per se differentiae alterius: ut, si distinguamus animal per album et nigrum, sunt differentiae per accidens animalis, quae tamen sunt differentiae per se coloris. In proposito ergo, cum iurare sit Deum in testem producere, omnes allatae differentiae materialiter et per accidens se habent ad Dei testificationem, Quod enim Deus testetur supra praeterito, praesenti vel futuro, ad materiam testimonii spectat. Et similiter quod Deus testetur simplici manifestatione, vel manifestatione punitiva, non ad naturam spectat testimonii, sed effectum. Unde nulla apparet specifica distinctio in iuramento.

Et licet iuramentum non distinguatur specie, nihil tamen prohibet quod, utendo aliis speciebus moralium vitiorum vel virtutum, in multas diffundatur species, eo modo quo una species imperat alteri, ordinando illam in finem suum, sicut, cum quis adulteratur ut occidat, homicidium imperat adulterio. Hoc enim modo iuramentum imperat maledictioni dum fit per execrationem: nam quando quis iurat, Deus me occidat si non est sic, aut, si non fecero, sic iurans maledictionem sui quoad vitam assumit ad finem iuramenti, qui est testificatio divina. Et iuxta specificam multitudinem maledictionum assumuntur multae species ad eundem finem. Unde patet quod iuramentum per execrationem, quando scilicet ad poenam se obligat quis iurando, etsi non distinguatur specie secundum naturam iuramenti, distinguitur tamen per accidens in multas species secundum naturam assumpti mali in poenam.

Adverte tamen quod iuramentum factum assumendo benedictionem pro manifestatione testimonii, verbi gratia, Faciam hoc, vel, Sic est: ita Deus me adiuvet, et huiusmodi, non est, ex vi verborum, per execrationem, sed per contestationem Dei in effectu boni, scilicet adiutorii divini; salutis, vitae, et huiusmodi: solum enim illud iuramentum quod mali eventum assumit in manifestationem divini testimonii per execrationem est, secundum verba. Sed quantum ad sensum, quia testis ad utramque partem debet esse, subintelligitur execratio, scilicet: Si nom est sic, aut, Si non fecero, Deus non me adiuvet.

Ad id autem quod obiectum est, quod Deus in execratione est etiam iudex, qui differt specie a teste, respondetur in littera: scilicet quod officium iudicis in iurando imploratur sub ratione testis, quoniam imploratur ad hoc punitio ut testetur. Ideo iudex non nisi materialiter concurrit. Et propterea in littera concluditur quod iurare, universaliter loquendo, est Deum in testem exhibendum invocare.

Cum his tamen, scito quod periurans execrando pro eo quod credit punitionem quam assumit non adfuturam, non incurrit duorum vitiorum deformitatem, scilicet periurii et maledictionis talis, puta homicidii: quia maledictionem non sibi ex corde imprecatur, sed soli Deo iniuriam facit, utens eo ut teste falsitatis.

II. In responsione ad tertium eiusdem articuli, adverte quod huiusmodi locutiones, Deus scit, Coram Deo loquor, et huiusmodi, possunt dupliciter intelligi: scilicet invocative, vel enuntiative. Sumuntur namque invocative communiter quando inducuntur.ad confirmandum quod dicitur: et tunc habent rationem iuramenti. Sumuntur autem communiter pure enuntiative quando per modum narrationis haec dicuntur. Et hoc frequenter accidit his qui nolunt iurare ad confirmandum dicta sua, sed remittere ad divinum iudicium et futuram vitam, ubi omnia erunt palam. Et quoniam verba ex intentione et animo proferentis pensantur, ideo, cessante dolo et praeiudicio cuiuscumque, si aliquis, non intendens iurare, sed solum exprimere quod ipse habet conscientiam rectam in hoc et Deum prae oculis in non mentiendo, dicat, Deus videt quod dico veritatem, et similia, non est iuramentum: quia non est invocatio Dei in testem, sed simplex enuntiatio quod Deus hoc scit, quod Deus videt, quod ego loquor coram Deo, et huiusmodi. Et propterea notanter dicitur in littera quod iurare est invocare Deum in testem: et non dicitur quod est narrare Deum esse testem. In iudicio autem, et in praeiudicialibus, oportet ad communem intellectum audientium respicere, ne erretur.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem octogesimaenonae quaestionis in duo. Primo, sententiam illam ex Augustino: scilicet quod consuetudo iurandi non excusat, sed inducit ad periurium. Quod bene notent assueti.

Nota secundo, quod secunda ratio reddita in littera, in responsione ad tertium, excludit a iuramento peccatum tentationis Dei etiam in his qui vane iurant. Quoniam ex hoc quod iurando non exponit quis se periculo alicui si Deus testificari noluerit in praesenti, manifeste patet quod iurans non tentat Deum, sed invocat ipsum in testem sic ut in beneplacito suae Maiestatis relinquat testificationem in praesenti, absque ullius imminente incursu periculi. Non sic faciunt qui duello expectant divinum testimonium, sed tentant Deum: sicut qui igne aut aqua se purgare volunt.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertio eiusdem quaestionis octogesimaenonae, oci quod secundus iuramenti comes, scilicet iustitia, ut in littera dicitur, potest referri ad duo: scilicet ad rem de qua iuratur, vel ad causam iurandi. Et differentia ista hinc orta videtur, quoniam si isti comites debent esse comites sub eadem ratione iuramenti universaliter, oportet quod iustitia referatur ad causam iurandi, ut scilicet subsit iusta iurandi causa. Alioquin iuramentum assertorium non haberet istos tres comites: quoniam iuramentum assertorium est de re mala et iniusta quandoque, ut de adulterio facto, etc, Et propter hoc Auctor in responsione ad secundum, et in III Sent., dist. xxxix, refert iustitiam ad cau- sam. - Si autem intelligantur zt adsint ubi adesse debent, sic iustitia relata ad rem non est comes nisi in iuramento promissorio, in quo oportet quod homo iuret de re iusta: alioquin iuramentum non est.

Et licet prima assignatio adaequata sit iuramento, ac per hoc verior videatur; quia tamen secunda verum necessarium exprimit quoad hoc quod iuramentum promissorium exigit materiam iustam; et sermones morales utilitatis causa sunt: ideo Auctor istam secundam assignationem hic praetulit, et illius solius in corpore meminit. In hac siquidem explicatur radix solutionis multarum quaestionum valde utilium in moralibus.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulis quarto et quinto simul eiusdem quaestionis lascto occurrit, quomodo iuramentum se habeat ad verum quod iuramento firmatur: an scilicet ut finis, an ut ad finem. Et quidem quod iuramentum non sit finis veri, clare habetur in responsione ad primum quinti articuli, ubi ponitur differentia inter votum et iuramentum in hoc quod votum materiam suam facit actum religionis, iuramentum autem non. — Quod autem iuramentum ordinetur ad verum ut id quod est ad finem ordinatur in finem, in responsione ad secundum quinti articuli patet, ubi dicitur quod iurans non ordinat iuramentum ad venerandum aut diligendum eum per quem iurat, sed ad aliquid aliud quod est necessarium praesenti vitae: hoc autem constat esse certitudinem veri quod iuramento firmatur. - Quod vero iuramentum non ordinetur ad verum quod firmatur ut finem, ex eo patet quod latria non recte ordinatur in res humanas ut finem: cum inis nobilior sit eo quod est ad finem. Neque enim ías est divinam reverentiam humanae veritati supponere.

II. Ad hoc dubium dicitur quod in iuramento concurrunt duo: alterum ut exhibitum, scilicet divina reverentia, quae Deum invocando in testem exhibetur ipsi Deo; alterum ut expectatum, scilicet manifestatio veri, quae ut fiat, a Deo iurando imploratur. Primum horum spectat ad ipsam essentiam iuramenti: ut patet ex hoc quod iuramentum est actus latriae, ut in littera dicitur. Secundum autem spectat ad effectum ipsius, mediante tamen Deo. Et simile est videre in oratione. [psa namque oratio est actus latriae: protectio tamen ab hostibus circumstantibus in silva per aliquem petita, est effectus orationis divina mediante ope. Et quemadmodum oratio ipsa ad Deum ut finem ordinatur, et non ad rem humanam ut finem; effectus tamen orationis, puta protegi, ordinatur ad rem humanam ut finem, puta vitam corporalem: ita in proposito ipsum iuramentum non ordinatur in verum quod firmatur ut finem, sed in Deum; effectus tamen iuramenti, scilicet manifestari, ordinatur ad verum ut finem; finis enim quare illud manifestatur est ut verum esse cognoscatur. Oportet ergo cautum esse lectorem ubi invenerit iuramentum ordinari vel non ordinari ad veri cognitionem, ut distinguat ut diximus.

III. Pro intellectu tamen litterae, scito quod, de iuramento ipso loquendo, ut Auctor loquitur, dicendum est quod neutrum ad alterum ordinatur ut finem: ita quod nec iuramentum est finis veri quod firmatur, nec e contra. Et quod iuramentum non sit finis, clare patet in responsione ad primum quinti articuli, Quod etiam verum non sit finis iuramenti, habes in responsione ad tertium quarti articuli, ubi habes ut sicut Deus propter gloriam suam et nostram utilitatem operatur, ita nos iuramus propter divinam reverentiam et gloriam et utilitatem humanam. Et dicitur hoc respondendo argumento quod finis religionis est Deus, iuramenti autem confirmatio veri: tanquam si aperte diceretur quod iuramenti finis est Deus, confirmatio autem veri non est finis iuramenti, sed utilitas ex iuramento proveniens; sicut patet in exemplo dato de operatione Dei, cuius finis est ipse, utilitas autem est bonum nostrum, Et merito sic dixit: quia licet testis ut sic videretur esse propter firmitatem veri ad quod affertur, excellentia tamen talis ac tantae personae quae Deus est, in infinitum elevat inductionem testis; ut patet ex hoc quod inducere Deum in testem est actus latriae, quae soli Deo exhiberi potest. Ex hoc enim provenit quod veri certitudo non finis, sed utilitas est iuramenti. Unde quando invenies quod iuramentum ordinatur ad verum quod firmatur, ut littera dicit in responsione ad secundum quinti articuli, intellige de ordine honesti ad utile, et non de ordine utilis ad honestum: honestum enim habet annexum utile quasi effectum, et non habet utile pro fine.

Nec te perturbent illa verba in eadem responsione dicta, scilicet: Zurans non ordinat iuramentum ad venerandum aut diligendum eum per quem iurat. Haec enim intelliguntur sic. lIurans non ordinat absolute iuramentum ad venerandum, sed ordinat ex necessitate iuramentum ad venerandum. Ex hoc enim sensu directe satisfit argumento ex veneratione Dei inferenti appetibilitatem iuramenti. Si enim iurare esset Dei veneratio absolute, appetendum esset. Si, ut patet, non est veneratio Dei nisi in necessitate, quando scilicet oportet verum aliquod certificare: tunc utimur honesta veneratione et dilectione Dei ad utilitatem humanam, quam talis invocatio nata est parere.

IV. Sed adhuc circa haec dubium restat, an iuramentum et verum quod confirmatur se habeant ut forma et materia; an aliquo alio modo; aut omnino per accidens.

Ad hoc dicitur quod, proprie loquendo, nullum genus causae et effectus proprie invenitur inter ea nisi efficientis: eodem modo quo deprecans inter efficientes causas computatur. Ita tamen quod causalitas iuramenti supra verum non referatur ad verum in se, sed in sui certificatione. Quod ex hoc patet quod invocans Deum in testem invocat manifestatorem veri. Est tamen quaedam similitudo materiae et formae inter ea quoad hoc quod iuramentum supervenit et quasi adiacere intelligitur vero quod confirmatur. Non tamen est ibi proprie materia et forma, sicut inter votum et rem promissam: quia materia est propter formam; iam autem dictum est quod verum non est propter iuramentum. Appellatur tamen verum quod confirmatur materia iuramenti, vel propter dictam similitudinem: vel potius sicut materia agentis, circa quam scilicet versatur agens; sicut materia orationis pro sanitate vocatur sanitas, et huiusmodi.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo sexto eiusdem quaestionis octogesimaenonae leibioos occurrit, an confirmare quod dicitur dicendo, /n veritate, aut, Per fidem meam, et huiusmodi, sit iurare. Et est ratio dubii instructio simplicium et correctio errantium,

Ad hoc breviter dicitur quod nihil horum est iuramentum, quidquid minus scrutantes scripserint. Et ratio est quia non invocatur in his testimonium divinum, sed humana adduntur adiectiva ad firmitatem. Cum enim dicitur, In veritate sic est, nihil aliud dicitur quam, Vere sic est. Nec obstat quia Deus veritas est. Nam licet Deus sit veritas, non tamen quidquid affirmatur de veritate affirmatur de Deo: quia veritas communior est quam Deus. - Qui autem dicit, Per fidem meam sic faciam, vel, sic est, non de fide quae est virtus theologica, sed de fide quae est virtus moralis loquitur, hoc est, fidelitate: et perinde est ac si diceret, Jta hoc faciam sicut sum fidelis in promissis, vel, in dicendo verum. Seipsum ergo affert in testem, non Deum. Sicut reges promittentes in fide regia, non iurant per hoc: sed propriam fidelitatem excellentem, qualis debet in rege esse, afferunt ad confirmandum, ut sic seipsos inducant in testes, non Deum. Et est sic de similibus: puta dicere, Ad fidem bonam, etc., sic est, aut, sic faciam. Semper namque de fidelitate est sermo: quia sermonum veritas fidelitati innititur, non fidei quae est virtus theologica; et verba secundum subiectam materiam intelligenda ' sunt.

Haec autem debent per se intelligi, non per accidens. Quia si iste putat quod dicere ista sit iurare, et dicit, procul dubio ex intentione sua iurat iste, non ex vi verborum.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo septimo eiusdem octogesimaenonae quaestionis lis occurrunt dubia quotidiana. Primum est, an iuramentum promissorium de minimis sit obligatorium. Et est ratio dubii quia votum de minimo bono supererogationis, puta dicendi haec verba, Ave Maria, est obligatorium. Ergo, pari ratione, iuramentum. — In oppositam autem est quia in omni genere modicum pro nihilo reputatur.

Secundum dubium est, an homines se invicem praevenientes honore, iurantes se non praecessuros in exitu domus, ad hoc ut ille alter praecedat in exitu, ut quotidie fit, teneantur servare haec iuramenta. Et est ratio dubii quia: possunt servari absque hoc quod vergant in peiorem exitum. - In oppositum est quia ista iuramenta non fiunt cum tali immobilitate animi ut velint omnino haec servare: ut patet ex hoc quod statim faciunt oppositum.

II. Ad primum dubium dicitur quod procul dubio iuramentum promissorium de quocumque minimo opere virtutis est obligatorium: sed an obliget ad mortale si non servetur, non usquequaque patet, propter rationes allatas hinc inde. Quibusdam namque videtur quod periurium huiusmodi sit veniale, propter dictam rationem, quia scilicet modicum pro nihilo reputatur: ut, si mater quae iuravit verberare filium, aut dare pomum, et huiusmodi, non servavit, venialiter tantum peccasse dicitur. - Et firmatur ratio, quia videmus in praeceptorum observatione sic esse quod transgressio in minimis non est mortalis, ut patet in praeceptis iustitiae de non auferendo et de non detinendo alienum invito domino: constat enim quod minima auferens aut detinens non nisi venialiter peccat, propter imperfectionem actus, quamvis furtum et detentio alieni sit peccatum mortale ex suo genere, sicut periurium.

Sed si perspicaciter intueamur, apparebit quod male applicatur hoc principium ad propositum. Modicum namque, sive parum, relative cum dicatur ad aliquid respectu cuius est modicum aut parum, tunc pro nihilo haberi intelligendum est quando ut pars aut quasi pars alterius re- spicitur: quando vero ut totum quoddam secundum se sumitur, tunc non modici, sed totius habet rationem. Verbi gratia, vovet quis dicere die Dominico psalterium: si dicendo omittit unum versum, non est reus fracti voti, quia modicum pro nihilo reputatur. At si solum vovisset dicere unum versum, et omisisset illum, esset procul dubio reus fracti voti. Ubi manifeste vides quod' unus versiculus diversimode cadens sub praecepto divino de servandis votis, scilicet ut pars modica et quoddam totum, diversimode cadit sub obligatione: nam ad illum versum ut modicam partem non obligatur nisi sub peccato veniali, propter imperfectionem actus, quia modicum pro nihilo reputatur; ad eundem vero versum ut totum obligatur sub peccato mortali, habet enim rationem perfecti actus.

Inspice igitur convenientiam et differentiam praeceptorum naturalium et divinorum cum praeceptis etiam naturae et Dei de votis et iuramentis servandis. Convenientiam quidem, in hoc quod si vota fiant de aliquo toto, sicut praecepta dantur de generibus quasi de aliquibus totis, puta de non auferendo alienum (hoc enim quod dico alienum, habet rationem cuiusdam totius), constat quod transgressor totius peccat mortaliter, et transgressor in parte modica peccat venialiter. Et ratio iam dicta est: quia transgressio totius habet rationem actus perfecti; transgressio vero minimae partis habet rationem actus imperfecti. Nec refert quoad hanc convenientiae rationem, an quantitas illius totius sit parva vel magna in se: formalis namque ratio consistit in hoc quod sit transgressio totius sub praecepto cadentis. - Differentiam autem, in hoc quod praecepta naturae et Dei ex se non sunt determinata universaliter ad minimas res, sed ad genera rerum: ut patet discurrendo per praecepta caritatis, religionis, iustitiae, fortitudinis, temperantiae. Et propterea in eis modicum in se, etiam si seorsum fiat, pro nihilo reputatur; ut patet de accipiente alienum pomum. Sed praecepta de votis et iuramentis servandis, quia a nobis voto vel iuramento de- terminantur res etiam parvae in se, ideo obligant ad minimas eleemosynae, liberalitatis, caritatis, aliarumque virtutum actiones, quando seorsum et per se sunt promissae: nostra namque determinatio ad hoc minimum ut quoddam syna potum aquae frigidae, tenetur sub mortali: et similiter iurans quodcumque virtuosum quantumcumque minimum. Cuius etiam signum est quod sacri canones cogunt ad solvendas usuras iuratas, ut patet in cap. Debitores, Extra, de Jureiurando, qui tamen actus minimum habet de virtute, cum quis non eget amplius usurario, quoniam illi, scilicet usurario, non tenetur, et sui utilitati iam consuluit: et quod nihil obstat illa regula, Modicum pro nihilo reputatur.

Quod autem affertur de iuramentis matrum circa verberationem filiorum, non ex parvitate promissi boni, scilicet correctionis parvae, sed aliunde iudicandum est. Scilicet, vel ex obiecto: quia scilicet huiusmodi iuramenta communiter fiunt ex passione iracundiae, et verberatio sub ratione parvae vindictae magis quam correptionis praesentatur mulieri praesenti, quae facile agitur passionibus (cuius signum est quod si in eodem erraret filius et mater non esset irata, non promitteret punire illum), et sic huiusmodi punitio promittitur sub ratione mali venialis; ac per hoc, non tenetur servare, quando sic est (secus autem esset si ut bonum correptionis promitteret, quamvis ex ira). Vel iudicandum est ex commutatione in melius. Quamvis enim bonum correctionis promiserit, si tamen melius est post pacatam domum parcere, ne fletus conturbet domum, commutatur iuramentum in melius: sicut David iuramentum quo punire Nabal promiserat, mutavit in melius indulgendo. Et quia alterum horum communiter accidit in huiusmodi, ideo communiter non nisi venialiter peccant non puniendo ut iuraverant.

Cum autem facile iurat quis dare pomum puero ad alliciendum, nisi puer alliciatur, non tenetur, sicut in ceteris conditionatis iuramentis: allecto tamen tenetur, ob iusiurandum, et sibi imputet quod in his minimis non veretur Deum testem inducere. Ubi tamen cessaret ratio actus virtuosi, puta quia importunus iam esset si daret post huiusmodi minima, non teneretur: quoniam iuramentum ad nihil obligat imprudens.

III. Ad secundum autem dubium dicitur quod in huiusmodi actibus, in quibus de nullius agitur praeiudicio, sed potius de honoris animo ac signis, consideranda sunt duo. Primo, pia intentio iurantis: quia scilicet sic iurando non intendit omnino sic facere, sed cum grano salis, scilicet quantum ex se est; sicut Petrus, cum dixit Christo, Non lavabis mihi pedes in aeternum, intendebat quantum ex se erat. Et hanc intentionem manifestat quod statim ad voluntatem alterius facit oppositum. Et sic nec iurando, nec faciendo oppositum, deest iuramento veritas. — Secundo, actus qualitas: quia scilicet iurat in huiusmodi quis saepe de actu qui est in potestate alterius, puta, Non venies mecum, Non transibis hoc ostium, et huiusmodi. Haec enim, licet pie interpretanda sint, scilicet quantum est ex parte iurantis, in veritate tamen indiscreta sunt iuramenta. Et propterea sic iurans communiter peccat venialiter, propter indiscretionem: faciendo tamen oppositum periurus non est, quia non facit contra intentionem implicitam et communiter cognitam in huiusmodi.

IV. In eodem articulo septimo eiusdem quaestionis octomaenonae, in responsione ad primum, nota diligenter quod iuramentum promissorium exigit duplicem veritatem. Alteram, in qua convenit cum assertorio, ut scilicet dicat verum, hoc est ut habeat propositum adimplendi quod promittit: quoniam promittendo hoc dicit, quoniam promissio vera includit animum adimplendi. Alteram, in qua differt ab assertorio: ut scilicet faciat esse verum quod promittit. Et sicut habet duplicem veritatem, ita habet duplicem obligationem: alteram cadentem super ipso actu iurandi, ut scilicet iuret esse verum ut in animo promittit, et in hac communicat cum assertorio iuramento; alteram cadentem super rem quae implenda iuratur, ut scilicet faciat sic esse tempore quo tenetur. Et quoniam prima veritas et prima obligatio indispensabilis est, nec refert in quacumque materia sit, quoniam spectat ad ipsum actum totum, substernit divini praecepti vinculo hoc minimum, | ac si praeceptum de hoc minimo factum esset. Unde patet | et quod vovens dicere Ave Maria, aut dare pro eleemo- | iurandi; ideo non minus, quoad hoc quod est evadere peccatum mortale, tenetur homo in quacumque etiam minima materia et indifferent et iniqua dicere veritatem in promissorio iuramento quam in assertorio: quamvis peccet iurando promissionem iniquam cum animo faciendi, ex alio capite, scilicet ex iniustitia et iniqua voluntate perpetrandi malum. Et haec bene perspice, et applica. Quoniam hinc habes quod quicumque iurat se aliquid facturum non animo faciendi, peccat mortaliter, utpote violans iuramentum inquantum est assertorium sui animi.

V. In responsione ad secundum eiusdem septimi articuli dubium occurrit, quantum peccet iurans se non facturum aliquod bonum (quod facere non tenetur), quia ponit obicem Spiritui Sancto.

Ad hoc dicitur quod non peccat nisi venialiter: nisi adeo pertinaciter iuraret ut etiam in articulo necessitatis iuraret se non facturum; nam procul dubio peccaret mortaliter sic iurando, ut in cap. Archidiaconum, dist. LXXXV, de illo dicitur qui iuravit se nunquam fore episcopum; hoc enim est contra debitum obedientiae vel caritatis, quod necessitatis, non supererogationis est (-Si tamen iuramentum illud criminosum censendum est. Ad quod textus series non ducit: quia potest dici quod Gregorius voluit illum, licito iuramento, quantum ex se erat, adstrictum, suum servare iuramentum, et non cogere illum, nulla necessitate existente). Et quod non peccet nisi venialiter, patet ex hoc quod si quis iurat committere peccatum veniale, puta dicere verbum otiosum, non nisi venialiter peccat iurando. Et tamen constat quod multo plus obicem ponit Spiritui Sancto qui iurat peccare venialiter, quam non facere bonum ad quod non tenetur: quia plus repugnat gratiae firmitas ad faciendum malum quam ad non faciendum bonum, quantumque magnum, supererogationis.

VI. In responsione ad tertium, dubium occurrit circa obligationem in foro conscientiae. Tum quia falsum videtur quod in promissorio iuramento sit duplex obligatio, una homini, altera Deo, Nam si esset duplex obligatio, non possem ego relaxare iuramentum mihi pro me factum. — Et tenet sequela. Quia ego possum relaxare alicui obligationem qua mihi tenetur: non qua Deo tenetur.

Et confirmatur. Quia sequeretur in proposito quod latro^qui coegit ad iurandum, non posset relaxare tale iuramentum. Quod patet esse falsum.

Et confirmatur rursus. Quia sequeretur quod Ecclesia aut foveret periuria: aut male relaxaret huiusmodi iuramenta. — Probatur sequela. Nam Ecclesia aut fecit haec iuramenta ipso iure irrita, aut irritanda, in foro conscientiae, ex quo in foro iudiciali non admittit ista tanquam valida. Si fecit irrita, ergo non ligant in foro conscientiae. Et si ligant in foro conscientiae, ergo non sunt ipso iure irrita. Et consequenter Ecclesia, iudicando eum qui coacte iuravit non implere, foveret periuria non occulta ipsi Ecclesiae. Si autem censet esse relaxanda: cum nulla superveniat causa, et iuramentum obliget coram Deo, quomodo absque commutatione et causa nova Ecclesia relaxat ius Deo quaesitum, non apparet. Et tamen constat quod Ecclesia alterum horum facit: ut etiam in littera dicitur, et habetur Extra, De his quae vi metusve, cap. Abbas, et De lureiurando, cap. Verum, et XV, qu. 1v, in pluribus capitulis,

VII. Tum quia in iuramento coacto non salvatur materia iuramenti: ac per hoc, non obligat coram Deo. Et quod non salvetur materia iuramenti, probatur. Nam materia iuramenti promissorii est ipsa materia promissionis, ut patet: puta dare pecuniam, etc. Promissionis autem materia non est nisi actus virtutis: quoniam quidquid operis extra actus virtutis est, aut peccatum aut indifferens est; et constat quod peccata non possunt promitti; neque indifferentia, salva eorum indifferentia, quoniam esset promittere otiosa, ac per hoc venialia. Materia igitur iuramenti promissorii in hoc differt a materia voti quod pro- pria materia voti est virtutis actus ad supererogationem spectans; iuramenti autem promissorii est virtutis actus quicumque. Unde arguitur sic in proposito. In iuramento coacto non promittitur aliquis virtutis actus: ergo non obligat in foro conscientiae. - Declaratur antecedens. loannes coactus promittit Petro, latroni, invasori, etc., dare centum | ducatos. Iste actus qui est dare Petro centum non est actus | virtutis. Quia non iustitiae: ut patet ex hoc quod, cessante iuramento, non teneretur, quantumcumque coacte promisisset; deficit siquidem ratio debiti, sine qua non potest intelligi actus iustitiae, cuius est unicuique dare debitum. Nec liberalitatis: quia non donat, ut patet ex hoc quod potest repetere. Nec fidei: quia, ut in littera dicitur, coactio illata a latrone tollit talem obligationem, ut scilicet iste teneatur dare ei quod promisit; ac per hoc, actus iste non est de necessitate fidei. Sed nec ad supererogationem spectans: quia dare bona sua indignis speciem mali saltem habet; scriptum est autem: Ab omni specie mali abstinete vos. Nec potest dici quod dare istos centum est actus religionis propter iusiurandum adiunctum: tum quia materia iuramenti debet esse actus virtutis praesuppositus iuramento, et non fieri actus virtutis ex iuramento, ut patet de materia voti; tum quia Auctor, ponendo differentiam inter votum et iuramentum, in resp. ad r1 quinti art. huius quaest., explicite docet quod illud quod iuramento confirmatur non propter hoc fit religionis actus.

Et confirmatur. Quia talis exhibitio centum est nociva spiritualiter receptori. Tum quia recipiendo peccat: et, quamvis paratus, adiungendo tamen actum exterioris receptionis, fit peior. Tum quia recipiendo redditur difficilior ad reditum in viam salutis: quanto difficilius est restituere receptum quam solummodo poenitere.

VII. Praeterea, materia iuramenti promissorii non est materia iuramenti immediate, sed mediante promissione: nam iuramentum promissorium promissionis est confirmatio. Quandocumque autem extrema iunguntur per medium, cessante medio cessat coniunctio extremorum. Desinente ergo promissione, desinit eius materia esse materia iuramenti. Sed in proposito desinit promissio: quia, ut in littera dicitur, promissio non obligat. Ergo iuramenti materia desinit. Et consequenter iuramentum non obligat.

Et confirmatur haec ratio. Quia videmus quod iuramentum sequitur vim promissionis. Nam si promissio est mali, aut nocivi, aut inutilis, aut impeditivi maioris boni, aut praeiudicialis alteri, quia promissio non obligat, iuramentum non obligat: quando promissio obligat, iuramentum obligat.

Et confirmatur. Quia sicut confirmatio dati nihil dat, sed firmat datum; ita confirmatio promissi non promittit, sed est firmitas promissi. Ac per hoc, quemadmodum si donatio fuisset invalida, confirmatio non faceret eam validam; ita, si promissio fuit invalida, iuramentum confirmatorium non facit esse validam. Et sic sequitur idem quod prius.

IX. Ad evidentiam huius quaestionis, sciendum est quod iuramenta coacta, seu ex metu, ex triplici capite possunt considerari: scilicet ex parte iurantis, et ex parte cogentis, et ex parte materiae, Et si considerentur ex parte iurantis, obligatoria inveniuntur. Quia non est ibi violentia simpliciter, sed mixta, quae, ut dicitur in III Ezhic., licet habeat aliquid de involuntario, constituit tamen voluntarium omnibus consideratis: ut patet de proiiciente merces in mare tempore tempestatis. Nec in hoc aliqua est difficultas.

Si vero considerentur ex parte cogentis, non sunt obligatoria. Quoniam iniuste cogendo non meretur sibi observari iuramentum ad quod coegit: sicut nec simplicem promissionem ad quam coegit.

Si autem considerentur ex parte materiae, tunc oportet secundum subiectam materiam dicere. Si enim materia est actus virtutis, iuramentum est obligatorium: et si materia non est actus virtutis, iuramentum non est obligatorium, quia vergeret in deteriorem exitum. Quoniam actus iuramento promissus oportet quod sit licitus, ac per hoc bonus moraliter in individuo: cum non detur indifferens in individuo. Et si caret in individuo necessitate aut pia utilitate, otiosus, ac per hoc non licitus est. Omnis autem actus bonus moraliter alicuius virtutis est actus: quoniam virtus est quae bonum reddit habentem et actum eius bonum, ut dicitur II Ethic. Quando ergo actus qui materia est iuramenti non est actus virtutis, iuramentum vergit in deteriorem exitum: quia obligaret ad actum otiosum saltem. Et quia haec sola causa sufficit ad irritum reddendum iuramentum, et communis est tam coactis quam spontaneis iuramentis, ideo pensanda est. Et ut in proposito casu examinetur materia, quia communiter huiusmodi iuramenta coacta fiunt de actu qui est redemptio vexationis propriae, ut, in casu proposito, incidens in latronem promittit ei centum ducatos pro vita sua, etc.; ideo sciendum est quod in huiusmodi promissionibus non cadit sub promissione donare latroni, aut usurario et huiusmodi, centum, sed solum exhibere exteriori actu in illius potestate centum: quoniam hoc sufficit ad redemptionem vexationis. Iste autem actus qui est exhibere centum latroni aut usurario, nullius virtutis est actus nisi ut induit formam redemptionis. Et sic, si redimit vexationem alterius, est actus misericordiae: si propriam, est caritatis, cuius est velle sibi ipsi bonum, quod redimendo vexationem propriam fit, dum minus damnum maiori damno praeponitur. Quo fit ut actus iste qui est exhibere centum latroni vel usurario, licet ut terminatur ad recipientem sit illi nocivus, ut tamen exit ab agente sub forma redemptionis, sit actus sanctus. Et propterea iuramento adstrictus ad redemptionem vexationis suae vel alterius, tenetur adimplere, non propter illum cui exhibetur, sed propter vinculum ad virtutis actum. Propter quod dicitur Extra, de Jureiurando, cap. Debitores,quod qui iuravit solvere usuras cogendus est ad solvendum.

X. Sed tunc duo insurgunt dubia. Primum est, quia secundum hoc obligatio ad solvendum est pro quanto iste actus induit formam rederhptionis. Et ex hoc sequeretur quod postquam homo evasit periculum vexationis, non tenetur solvere redemptionem promissam cum iuramento praeteritae vexationis. Verbi gratia, loannes est iniuste captivus, et occidendus nisi det centum. Promittit sub iuramento detentori dare sibi centum si eum liberet. Liberatur sub hac fide, et redit ad partes proprias, ubi non timet amplius vexari. Numquid tenebitur dare centum? Quoniam ista solutio, si fiat, non erit redemptio vexationis: quoniam vexatio praeterita non est vexatio, sicut nec homo mortuus, est homo.

Secundum dubium est, quare simplex-promissio redemptionis non obligat, et iuramentum obligat: cum utriusque materia actus virtutis sit unus et idem.

XI. Ad primum horum potest prima facie dici quod quia, cessante vexatione, cessat redemptio illius; et cessante forma redemptionis ab actu exhibendi centum, actus ille illicitus est, quia habet speciem mali, quia nocivus spiritualiter proximo multipliciter, et quia prodigalitatis actus est expendere quando et quare non oportet; consequenter iuramentum non obligat. Et quod iura et doctores, dum dicunt quod iuramenta ista obligant, intelligi debent, stante forma redemptionis: ita quod quandiu actus iuratus habet rationem redemptionis, tandiu obligatur iste ex iuramento; cum autem non habet rationem redemptionis, non tenetur, quia actus ille non est materia iuramenti nisi sub illa forma. Et propterea quotiescumque cessavit vexatio et periculum, non obligatur amplius.

Hoc tamen dictum, licet sit verum quoad maiorem, scilicet quod, cessante foeni redemptionis, cessat materia talis iuramenti; falsum tamen subsumit, scilicet quod exhibitio ista non fiat sub forma redemptionis. Tum quia actus fit sub forma qua iuratus est: constat autem quod est iuratus sub forma redemptionis: ergo exercetur, quandocumque exercetur, sub forma redemptionis, inchoatae in iuramento, consummandae in exhibitione, Et cum dicitur: Vexatio non est, ac per hoc non potest redimi: - dicendum est quod quia vexatio fuit, et redemptio est iam inchoata olim quando erat vexatio, dum iuramento promissa est; ideo conceditur quod iste actus non habet novam for- mam redemptionis, sed antiquam, sub qua consummandus est. Haec enim ratio concludit quod non est nova redemptio: sed non quod non sit actus sub inchoata iam iurando redemptionis forma. — Tum quia iuramentum in huiusmodi promissionibus ideo exigitur et apponitur ut Deus ipse, invocatus in testem, consummandae promissionis habeatur veluti fideiussor: alioquin nec detentor nec usurarius relinqueret promissorem sub sola iuramenti fide absque pignore et alia fideiussione, quod vel quam oporteat promissorem illum redimere. Unde sicut iniuria fieret fideiussori homini si non adimpleretur promissum, ita iniuria fit Deo si non impletur promissum. Et hoc sacris canonibus satis consonat: et communi proborum hominum conceptioni, qua perfidus aestimaretur qui huiusmodi promissa per nomen Domini non adimpleret.

Ad secundum vero dubium dicitur quod quia promissio homini fit non intuitu actus virtutis, sed sub ratione utilis (quamvis debeat virtutis esse ille actus utilis) illi cui promittitur; et actus redemptionis non est utilis secundum veritatem illi cui promittitur: ideo promissio non obligat ili, sive sit coacta sive non. Et de coacta quidem habes in littera. De non coacta habes in dicto cap. Debitores, ubi dicitur quod licet promiserint solvere usuras, non tamen sunt cogendi ad hoc nisi iuraverint. Iuramentum vero promissorium, quia respicit actum sub ratione boni et veri, hoc est ut bonum quod iuratur fiat verum in executione; ideo obligat ad actum redemptionis, qui est bonus ut exit ab agente, quamvis sit malus in recipiente.

XII. Ex his ergo ad principalem quaestionem dicitur quod iuramenta promissoria, tam coacta quam voluntaria, si habent materiam bonam moraliter, obligant in foro conscientiae. Et ratio est quia servata non declinant in peiorem exitum. Unde quoad obligationem in foro conscientiae, non est recurrendum ad voluntarium mixtum vel purum, sed ad materiam, ut declaratum est.

An autem sit differentia inter ista iuramenta in hoc quod facta metu cadente in constantem obligent ad veniale tantum, sine autem tali metu obligant ad mortale, quidam in dubium verterunt, ut Panormitanus, in cap. Si vero, Extra, de lureiurando. Nec desunt tenentes talem differentiam pro vera, quia Extra, de Jureiurando, cap. Verum, dicitur quod tales, si non servaverint iuramenta, non ob hoc sunt tanquam pro mortali crimine puniendi.

Sed hi graviter errant. Quoniam iuramentum obligatorium obligat de praecepto: et voluntas coacta est voluntas sufficiens ad vinculum peccati mortalis. Et hoc tenet expresse Panormitanus ibidem. Verba autem illius decretalis potius sunt contra istos, si recte inspiciantur. Quia ibi dicitur quod non est dicendum istis ut non servent, ne detur eis materia deiurandi. Deierarent ergo non servando. Quod autem subditur, quod nom sunt tanquam pro mortali puniendi, ad iudicium praesentis clementiae spectat, non ad divinae animadversionis iudicium, quod non subest statutis canonici iuris. Communicant ergo omnia promissoria iuramenta in hoc quod, si habent actum virtutis pro materia, obligant ad mortale in foro conscientiae.

XIII. Ad primam autem obiectionem dicitur quod sequela non valet, sed procedit ex malo intellectu litterae. Potest siquidem habere duplicem sensum, Primus est ut in iuramento promissorio sit velut duplex promissio super eadem materia, una homini, altera Deo exhibita. Et hic sensus est falsus. Et tamen iuxta hunc sensum procedit obiectio, cum prima confirmatione. Clarum quippe est quod si promissio est facta duobus hominibus, unus eorum non potest remittere ius alterius. Quanto minus homo potest relaxare ius Dei! — Alter sensus est quod sunt duae obligationes, hoc est duae rationes unius obligationis, scilicet iuramentum et promissio facta coactori. Et hic est verus et intentus sensus litterae: et, ut patet, est absque obscuritate aliqua verus, Et quia iuramentum obligat iurantem ut reddat Deo sua iuramenta, et promissio obligat ut reddat homini cui promisit: ideo duae dictae sunt obligationes, ex duplici.capite, Deo scilicet et homine. Iuxta hunc autem sensum non tenent sequelae. Quia, ut in littera pter me promisso fecit quod ego volui. Nec oportet sol. licitum te esse de actu virtutis promisso non servato: quia ex quo mihi satisfactum est, iam non esset actus virtutis exhibere mihi aliquid ut debitum aut ut redemptionem vexationis, quoniam et ratio debiti et redemptionis abolita est.

Ad secundam autem confirmationem, similiter negatur sequela. Et dicitur quod Ecclesia nullum istorum iuramentorum, quando habet materiam virtuosam, statuit irritum esse. Nec etiam, si constat de iuramento, reddendum illi ius statuit contra iuramentum: sed praeabsoluto a iuramento succurrit. Circa irritanda tamen huiusmodi iuramenta Ecclesia magis respicit ad hoc, an scilicet sponte vel magno metu factum fuerit iuramentum, quam ad materiam: ut patet ex hoc quod, pari existente materia, scilicet redemptione vexationis propriae, Ecclesia cogendum ducit eum qui non ex metu iuravit, ut patet in dicto cap. Debitores, Extra, de lureiurando, de illo qui iuravit solvere usuras, quod nihil aliud est quam redimere vexationem suam; et irritanda ducit iuramenta coacta, ut habes Extra, De his quae vi metusve causa fiunt, cap. Abbas. Et ratio est quia princeps boni publici curam habet, et ad ipsum spectat reddere homines alienos a coactionibus aliorum: in odium ergo coactionis, communi bono nocivae, lex irritanda coacta iuramenta dicit, ut patet in dicto cap. Si vero. Quo fit ut is qui coacte iuravit, dum se praesentat praelato, vice Dei, petens relaxationem, paratum se offerat ad satisfaciendum, quoniam sine relaxatione non vult contravenire: et praelatus ex causa rationabili materiam iuramento subtrahat, dum, relaxando iuramentum, quasi ex officio suo, volens bono communi providere, subtrahit hanc materiam quasi fautricem malis et maioris boni impeditivam. — Aliam rationem innuit Alexander Papa, XV, qu. vt, cap. Si sacerdotibus: quia scilicet quae fiunt coacte, non exeunt de corde (unde, iuxta Domini sententiam, exeunt periuria, adulteria, etc.), sed de necessitate exeunt. Et procul dubio utraque simul concurrit communiter, et sufficit ad relaxandum.

Sed advertendum est ne relaxatio cedat in Domini blasphemiam, aut Ecclesiae contemptum. Ut si quis iniuste captivus apud infideles pro redimenda vita sub iuramento promitteret decem millia ducatorum, etc., non esset ei relaxandum iuramentum tanti factum ab infideli, ne nomen Domini blasphemaretur ab infidelibus. Et simile est in similibus.

Et quemadmodum non semper sunt relaxanda talia iuramenta, ita non semper egent relaxatione: quando scilicet huiusmodi consummatio redemptionis propriae vexationis manifeste praeiudicialis est bono aliorum spirituali vel temporali. Ut si quis timore mortis iuravit se cessurum esse suae ecclesiae cui praeest; et evidenter constet de damno spirituali ovium ex tali cessione: non tenetur sic se redimere propter iuramentum. Immo iurando peccavit, promittendo actum malum pro sui redemptione: quia non sunt facienda (nec promittenda) mala ut eveniant bona. Et simile est in omnibus quando actus promissus est illicitus ex circumstantiis adiacentibus, licet absolute sit licitus, ut in exemplo dato de renuntiatione apparet.

Stant ergo ista duo simul: et quod coacta iuramenta obligent coram Deo; et quod Ecclesia relaxet ea rationabiliter absque alia commutatione.

XIV. Ad secundam rationem principalem tendentem ad hoc quod in iuramento promissorio coacto non salvatur materia iuramenti, scilicet actus virtutis, iam patet responsio. Quia salvatur actus virtutis, scilicet redemptio propriae vexationis renuntiando vel dando, et si quid est aliud eiusmodi: est enim talis actus, ut dictum est, caritatis.

Nec obstat quod sit spiritualiter nocivus proximo, et quasi fovens malignitatem cogentium. Quoniam haec omnia non habet actus iste inquantum actio, ut scilicet exit ab agente: sed inquantum passio, hoc est ut recipitur a patiente. Et considerare haec ad habentem publici boni curam spectat, qui propterea relaxat iuramentum: et non ad personam oppressam, cui sat est se redimere.

XV. Ad ultimam denique rationem principalem, de pro- missione desinente, dicitur quod promissio et iuramentum promissorium habent quidem eandem materiam, sed non sub eadem ratione. Nam quia promissio alteri fit, respicit actum in ordine ad alterum: iuramentum vero, quia de propriis etiam fieri potest, respicit actum eundem absolute, undecumque habeat rationem actus virtuosi. Et hinc fit ut promittens latroni cum iuramento redimere vexationem suam dando illi centum, habeat iuramentum obligatorium, promissionem autem non. Nam latroni non tenetur servare promissum: sed propter divinum testimonium tenetur consummare caritatis actum in favorem suimet, non latronis, sancte inchoatum. Solve ergo distinguendo, et dicendo quod promissionem mediare inter iuramentum et materiam intelligitur dupliciter. Uno modo, quantum ad rem quae iurando promittitur: et sic est verum. Alio modo, quoad rationem qua res promissa sub iuramento cadit. Et sic non est verum universaliter, ut declaratum est. Et propterea stat quod desit ius promissionis, quia deest illius ratio: et non desinat ius iuramenti super eodem, quia non deest illius ratio. Deficit siquidem materiae ratio qua subdatur promissioni obliganti huic homini cogenti: non tamen deest eidem materiae ratio qua subdatur iuramento, ut declaratum est.

Et per haec patet responsio ad primam confirmationem.

Ad secundam autem, scilicet quod confirmatio nihil dat, dicitur quod confirmatio cadens super uno et eodem actu secundum omnino eandem rationem, nihil aliud facit nisi firmitatem. Sed confirmatio cadens super eodem actu, secundum tamen aliam rationem, ex hoc ipso firmat actum eundem secundum aliam rationem, Et sic est in proposito, ut declaratum est.

XVI. In eadem responsione ad tertium, dubium occurrit, quomodo iuramentum de non denuntiando est contra publicam iustitiam: cum denuntiatio ordinetur ad medelam peccantis, et non ad publicam iustitiam, nec proprium commodum denuntiantis. - Et augetur dubium: quia passus dispendium in proposito non sperat correctionem eius qui eum coegit, nec movetur propter bonum coactoris, sed proprium.

Ad hoc dicitur quod quia denuntiatio ordinatur ad publici officii exercitium; primarius autem finis officii publici est bonum publicum: ideo denuntiatio etiam ordinatur ad commune bonum. Unde maxime tenemur denuntiare praelatis crimina quae sunt in damnum spirituale vel corporale multitudinis, ut seminantes haereses et proditores patriae et huiusmodi. Quod autem dicitur quod accusatio ad bonum publicum, denuntiatio vero ad bonum peccantis intendit, intelligendum est quoad principales terminos, non quoad viam, hoc est publicum officium, quod tam denuntiator quam accusator implorat: sic quod accusatio ad bonum publicum principaliter ut terminum ordinatur; denuntiatio vero ad bonum eius qui erravit principaliter ordinatur ut terminum. Ita quod nullus tenetur accusare nisi propter bonum publicum: denuntiare autem tenetur quandoque propter publicum, quandoque propter privatum; et ultra hoc, quandoque potest denuntiare etiam si non teneatur. Spectat ergo ad publicam iustitiam denuntiatio, sive propter bonum commune sive propter bonum privatum fiat: quia ad publici officii iustitiae exercitium ordinatur.

Unde licet passus dispendium non speret correctionem coactoris, sperat tamen semper tria. Primum est commune bonum, quod fit compellendo coactores ad restituendum, vel coercendo eos publica potestate. Secundum est quod coactor relevabitur ab onere restituendi de cetero, ac per hoc facilius converti poterit. Tertium est propria subventio de sibi debito. Unde iuramentum tale absolute est nullum: quia eius materia est negatio actus opportuni ad publicam iustitiam, mihi etiam utilem.

XVII. In responsione ad quartum eiusdem articuli septimi dubium occurrit, an iuramentum dolose factum, scilicet sine intentione servandi, obliget ad servandum. Et est ratio dubii quia Auctor in littera dicit quod debet iuramentum tale servari. Et Isidorus, ut habetur XXII, qu. v, cap. Quacumque, plus dicit: scilicet quod Deus iuramentum sic accipit sicut ille cui iuratur intelligit. - Multi autem doctores in hoc convenire videntur quod iuramentum factum non cum animo se obligandi, non obligat.

Ad hoc dicitur quod cum quaestio haec locum non habeat nisi in iuramento promissorio, ex natura promissorii iuramenti veritas deducenda est. Sunt igitur in promissorio iuramento tria extra, et tria intus, scilicet in animo. Est siquidem exterius ipsum iuramentum, est et promissio, et haec duo in praesenti, quando scilicet iuratur, sunt: est et observatio, in futuro tamen. Interius autem in animo iurantis tria sunt: scilicet animus ad iurandum, animus ad promittendum, animus ad observandum. Haec namque omnia clare patet in promissorio iuramento, si iuramentum et non magis periurium est, invenire. Quocirca tripliciter contingit ex defectu debitae intentionis iurare: primo, si deficit solum animus ad observandum; secundo, si cum hoc deficit etiam animus ad promittendum; tertio, si cum his deficit etiam animus ad iurandum, Exemplum primi patet in his qui profitentur religionem etiam cum iuramento, ut habeant unde luxuriose vivant; exemplum secundi patet in his qui, licet iurent se facturos, in corde tamen non promittunt, sed mendacibus verbis simulant se promittere; exemplum tertii esset in his qui, licet ore proferant verba iuramenti sibi nota, non intendunt tamen iurare, sed mendacibus verbis simulant se iurare.

XVIII. Unde singillatim singulos modos huius dolosi iuramenti discutiendo, dicamus, quod si primo modo iuretur, scilicet cum animo iurandi et promittendi sed non observandi, iuramentum procul dubio obligat ad observandum: quia defectus animi ad observandum non excludit vinculum iuramenti, sed rectitudinem intentionis.

Si vero iuretur cum animo iurandi, sed non promittendi nec observandi, quibusdam videtur quod iuramentum non obliget, quia animum obligandi se non habuit: quia obligatio iurandi ex animo est. - Et confirmatur per illud Gregorii, XXII, qu. v, cap. ZZumanae aures, ubi dicitur quod divina iudicia talia foris audiunt nostra verba, qualia ex intimis proferuntur. Quia ergo ex corde non proferuntur animo obligandi, sequitur quod non obligent. - Praeterea, iuramentum promissorium nihil aliud est quam promissio firmata iuramento. Ubi ergo nulla est promissio, licet sit promissionis simulatio, nullum est iuramentum promissorium. Et consequenter non obligat ad observandum.

XIX. Sed si diligentius contemplati fuerimus, inveniemus, salva istorum reverentia, falsum esse quod dicunt, et in multis a veritate alienum. In primis alienum a veritate est quod supponunt, scilicet quod obligatio possit separari a iuramento, quasi in potestate hominis sit iurare et non obligari ex iuramento. Hoc enim falsum esse constat in iuramento assertorio: oportet namque, si iuratur, obligationem adesse ad dicendum verum. Et proportionaliter est, apud perspicaciter speculantes, in iuramento promissorio. Nam quia iuramentum promissorium, ut ex dictis patet, includit duas veritates, scilicet assertoriam praesentis promissionis et executoriam futurae observationis (super utramque enim cadit iuramentum promissorium: scilicet et quod nunc promittit, et quod in futuro exequetur), idcirco iuramento promissorio duplex obligatio inseparabiliter annexa est: una respectu praesentis promissionis, et altera respectu futurae executionis. Ac per hoc, sicut non est in potestate iurantis separare a iuramento obligationem ad hoc quod in praesenti vere promittat, ita non est in potestate eius separare ab eodem iuramento obligationem ad hoc ut in futuro vere exequatur.

Alienum deinde a veritate est quod obligatio iuramenti ex nostro sit animo. Est namque ex natura ipsius iuramenti obligare.

Alienum denique a veritate est non progredi ex intimis cordis talem obligationem. Quoniam ex hoc ipso quod habet animum iurandi, oportet, velit nolit, habeat animum se obligandi: quia obligatio a iuramento inseparabilis est per intellectum absque contradictione, non minus quam esse disciplinabilem ab homine.

Alienum demum a veritate est quod ubi nulla est. promissio, nullum sit iuramentum promissorium. Oportebat dicere: Ubi nulla est, nec esse debet promissio, ibi nullum est iuramentum promissorium. Sed si promissio non sit, ex dolo, debeat tamen esse, et iuramentum intervenit, ibi est iuramentum promissorium obligatorium ad promissionem in praesenti et executionem in futuro. Alioquin iuramenti vis periret, et iuramentum simul esset et non esset: quia si non obligat, non est, et si est, obligat; in propoSito autem esset et non obligaret, ac per hoc esset et non esset.

XX. Dicendum est ergo: Si iuratur animo iurandi, licet non promittendi nec observandi, tenet iuramentum non solum in foro iudiciali, sed in foro conscientiae, et obligat ad observandum. Et ratio est quia sub iuramento: promissorio continetur futura executio duobus modis: scilicet in sua causa, quae est promissio praesens; et in seipsa, quod scilicet ponatur in esse tempore futuro. Et primum horum patet manifeste. Secundum vero probatur ratione et auctoritate. Ratio est quia si iuramentum caderet super executione in sua causa tantum, iuramentum promissorium nunquam violaretur ex defectu executionis: quod est manifeste falsum. Probatur sequela. Quia sensus iuramenti promissorii esset, Juro me promittere: qui enim iurat se promittere, iurat executionem promissi in sua causa tantum. Tale autem iuramentum, scilicet, Juro me promittere, non obligat nisi ad veritatem assertoriam, scilicet quod verum sit me promittere, ut patet. Ac per hoc, si sic iurans in veritate promisit, consummavit opus iuramenti: et si postmodum poenitet promisisse et non servat, non est periurus, quia non iuravit se servaturum, sed se promittere, quod fuit verum. Et sic nullus erit periurus ex defectu observationis iuramenti promissorii. Immo, si recte inspiciatur, sequitur ex hac opinione quod nullum iuramentum erit promissorium, sed omnia sunt assertoria. Et accidit hic error quia non discernitur differentia inter duo, scilicet iuramentum promissorium, et iuramentum assertorium promissionis. Nam assertorium promissionis est sicut assertorium intentionis, locutionis, et aliorum actuum nostrorum: et quia executio continetur in asserta promissione ut in causa, ideo, ut dictum est, tale iuramentum non est de executione nisi in sua causa. luramentum vero promissorium non solum obligat ad assertionem promissionis, sed ad executionem ponendam in esse futuro tempore: et ideo si non observatur omittendo executionem iuratam, periurium incurritur; sicut si non servatur omittendo promissionem assertam, periurium incurritur. Patet igitur quod iuramentum promissorium obligativam vim habet ex natura sua ad duo: scilicet ad promissionem ut assertam, quod includit habere vim ad executionem in sua causa; et ad executionem in seipsa, ut scilicet ponatur in esse. Et propterea si omissum fuit primum, scilicet promissio, non sequitur quod omittendum sit secundum, scilicet executio: sed potius quod primo malo addetur secundum malum, omittendo in futuro executionem.

Auctoritas est sancti Thomae in hoc articulo in responsione ad primum, ubi clare habes hanc distinctionem de veritate executionis in sua causa, vel in seipsa; et differentiam inter simplex verbum de futuro, et iuramento firmatum, quod scilicet ad illud sufficit veritas futuri in causa, ad hoc autem ultra hoc exigitur veritas futuri in seipso, quia obligatur, inquit, homo ut faciat esse verum id quod iuravit. Quid clarius, quamvis breve?

Ex quibus patet solutio obiectorum in contrarium; et quam bene dicatur in littera quod iurans in dolo tenetur servare iuramentum secundum sanum intellectum eius cui praestatur; et quam bene dixerit Isidorus quod dolosum iuramentum Deus ipse intelligit sicut ille cui iuratur; si enim Deus sic accipit, in foro conscientiae obligat.

XXI. Si autem tertio modo iuratur, scilicet solo exteriori actu, sine animo observandi, sine animo promittendi, sine animo iurandi, tunc nulla est obligatio ex iuramento ad executionem in foro conscientiae absolute: quia nullum est in veritate iuramentum, sed in apparentia tantum. Dixi autem, absolute: quia ex suppositione scandali iudicis vel partis exigentis servari iuramentum, tenetur in foro conScientiae observare propter iuramentum exterius, ne scan- dalizet, quantum ex se est, audientes non servari iuramentum. Neque enim meretur ut credas sibi dicenti se non ex animo iurasse: sed sibi ipsi imputet quod se sic illaqueavit.

XXII. In eadem responsione ad quartum, dubium occurrit, an iurans coacte alicui simulatoriis verbis, animo non se obligandi nec adimplendi, peccet mortaliter sic iurando. Et est ratio dubii quia quidam scripserunt quod non, si habet aliquam tacitam in mente conditionem, puta, si debebo. Verbi gratia, iurat dare latroni centum aureos: in mente tamen sua intendit, sí sum obligatus, et non aliter. Et afferunt quod licet uti, extra iudicium, simulationibus huiusmodi, ut patet XXII, qu. i, cap. Utilem, ex auctoritate Hieronymi, - In oppositum autem est quia iuramentum mendax est mortale.

Ad hoc dicitur quod hic est opus duplici distinctione. Prima est de verbis quae in huiusmodi iuramentis assumuntur: quoniam aut sunt falsa; aut sunt plures sensus habentia, et in uno vera et in alio falsa; aut absolute vera, sed sic artificiose composita ut audiens alium sensum, non verum accipiat. — Secunda distinctio est quia aut est sermo in materia praeiudiciali alteri, ut sunt emptiones, venditiones, actus iudicii, et huiusmodi: aut sine cuiusquam praeiudicio.

Et tunc dicitur quod in quacumque materia sit, si verba sunt falsa, tale iuramentum est peccatum mortale. Et ratio est quia ibi est mendacium iuramento firmatum: quia ibi est falsa vocis significatio, cum intentione fallendi, iuramento firmata. Unde XXII, qu. m, cap. 7n dolo, dicit Augustinus: 7n dolo iurat qui aliter facturus est quam promittit. Ubi Gratianus, in sequenti cap., exponens dicit: Z/le in dolo iurat, aut mendaciter promittit, in cuius mente est non sic se facturum ut promittit. Nec excusatur propter implicitam subauditionem in mente retentam: quoniam huiusmodi subauditio non excusat quin sit falsa vocis significatio cum intentione fallendi; nam constat quod ibi est falsa vocis significatio et intentio fallendi illum, ut intelligat sibi promitti quod iste non promittere intendit. Et, breviter, habeatur pro universali regula quod, mendacio interveniente, semper iuramentum est mortale. Et quia ubicumque deficit animus promittendi aut observandi in iuramento promissorio, intervenit mendacium, ideo semper est mortale.

Ubi autem deficit etiam animus iurandi, et solum exterioris iuramenti apparentia intervenit, mortale quoque peccatum est, Et ratio est quia exterius iuramentum applicatur mendacio, quod est materia omnino contraria iuramento tam interiori quam exteriori. Sicut, si quis non animo colendi, sed solo actu exteriori coleret idola, ut de Marcellino dicitur, peccaret mortaliter, quia actum exterioris cultus applicaret cui non debet; ita in proposito actum exterioris iuramenti, qui est actus latriae, applicaret materiae contrariae, scilicet mendacio, dum diceret, Deus est mihi testis quod sic faciam, et non intendit facere. Est enim hoc exhibere Deo irreverentiam coram hominibus, quibus mendacium manifestum fieri debet in non observando; et scriptum est: Quicumque me erubuerit coram hominibus, hunc et Filius hominis erubescet coram angelis Dei.

Si vero non interveniunt verba falsa, sed plures sensus habentia et in uno vera et alio falsa, et a iurante intenduntur in sensu quo sunt vera: si non est in iudicio aut materia praeiudiciali, quamvis sit intentio ut audiens fallatur, absque peccato mortali fit tale iuramentum, quia veritas et iustitia adsunt; licet discretio deficiat, quoniam non debet divinum testimonium his immisceri quasi duplicitatibus.

Si autem artificiose composita verba dicuntur cum iuramento, vera quidem sed non penetrabilia ab audiente nisi falso: cessante praeiudicio iuris et hominis, absque peccato fieri potest; quoniam contingit huic iuramento omnes tres adesse comites, cum scilicet ex rationabili causa fit. Nec obstant verba Isidori allata, scilicet, Quacumque arte verborum etc.: quoniam intelligenda sunt quando falsa aut praeiudicialia sunt, quoniam dolosa sunt tunc.

Ad obiectionem autem in principio allatam, quia scilicet simulatio utilis est licita, dicitur quod accipiendo simulationem pro mendacio, falsum est quod quandoque sit assumenda: accipiendo autem large pro fictione, potest quandoque assumi. Hoc autem secundo modo dicit inferius, in quaestione de simulatione, Auctor quod Hieronymus simulationem accepit. In nostro autem casu manifeste concurrit mendacium.

XXIII. Ex his autem in tot dubiis de iuramentis coactis et simulatis discussis patet quod si quis animo evadendi iurat redire ad carcerem, in foro conscientiae tenetur redire ad carcerem, quantumcumque iniuriosum, sive iniuste sive iuste patiatur. Et ratio in promptu est: quia materia est licita et sancta, nam velle pati iustum, et velle pati iniustum, sanctum est; materia autem existente sancta, iuramentum non perdit vim suam obligatoriam, ut patet ex dictis, Nec iura quae afferuntur in oppositum a quibusdam, scilicet Extra, De his quae metus causa, cap. 1, et XXXI, qu. rr, cap. Lotharius, aliquid probant in contrarium: sed iuramenta metu facta in foro iudiciali tractant. Et hoc particulare sit scriptum ut de similibus idem intelligatur iudicium.

XXIV. Sed restant circa discussam materiam adhuc dubitationes duae. Prima est, an iurare super vero cum animo non iurandi sit peccatum mortale. — Secunda est, an iurare cum animo se non obligandi sit interpretandum pro iurare cum animo non iurandi,

Est autem primi dubii ratio quia iurando verum animo non iurandi, nec Deo nec homini fit iniuria. Quoniam Deus non affertur ex iuramento exteriori in testem falsi: quia iuratur verum. Nec homini detrimentum aliquod affertur: quia in nullo homo laeditur nisi in notitia unius singularis, scilicet quod iste habet animum iurandi, in quo fallere non excedit limites peccati venialis. — In oppositum autem est quod veritas sermonis debet esse comes iuramenti: etsi desit in materia iuramenti, hoc est in eo quod iuramento firmatur, est mortale. Ergo, a fortiori, si desit in forma, hoc est in ipsa iuratione, quia scilicet iuratio ipsa est mendacium, magis est mortale.

Secundi autem dubii ratio est quia intendens se non obligare intendit quidquid annexum necessario est ad hoc quod est se non obligare. Sed ad iuramentum cum animo non obligandi annectitur necessario animus non iurandi. Ergo iurare cum animo non se obligandi interpretandum est pro iurare cum animo non iurandi. - In oppositum autem est quia mentiens in uno non est interpretandus mentiri in duobus. Sed iurans cum animo se non obligandi mentitur in materia iuramenti, scilicet in promissione, ad quam non intendit se obligare, ut dicit. Ergo non est censendus mentiri etiam in forma iuramenti: constat enim quod iurare cum animo non iurandi est mentiri in ipsa iuratione.

XXV. Ad evidentiam primi dubii, sciendum est quod in hac quaestione non est difficultas ex parte materiae, quia supponitur quod verum dicatur et iustum: sed ex parte ipsius actus iurandi, in quo mendacium invenitur quia iurat verbo et non mente. Et propterea oportet ex parte mendacii videre si sit perniciosum. Apparet enim quod non. Quia mentiendo, dum dicit, Deus est testis, non attribuit aliquid non competens Deo, quoniam verum est quod Deus est testis omnis veritatis: sed attribuit sibi ipsi quod non convenit, scilicet se invocare in testem Deum ;: in hoc enim mentitur. Hoc in nullius iniuriam videtur esse. - Sed si subtilius inspexerimus, apparebit hoc mendacium perniciosum ex propria natura: quoniam directe contrariatur fini iurationis, scilicet confirmationi veritatis; ideo enim iuramus, ut veritatem confirmemus. lIurare namque non cum animo iurandi est confirmare et non confirmare veritatem: nam quia iurat actu exteriori, firmat veritatem inquantum est ex specie actus exterioris; quia vero non iurat mente, non confirmat veritatem. Unde actus iste, sic perversus in seipso ut sibi ipsi sit contrarius, est perniciosus toti generi humano: utpote, quantum in se est, tollens a iuramento exteriori finem quare fit, scilicet confirmationem veri; et similiter, quantum ex se est, enervans fidem dandam exteriori iuramento. — Magis autem apparet directe pernicies huiusmodi ficti iuramenti, considerando iuramentum in ordine ad Deum. Nam sic iurare est ex suo genere illudere divino testimonio: quia ex actu exteriori inducit divinum testimonium, et ex actu interiori dissentit invocationi divini testimonii; quod nihil aliud videtur quam quaedam divini testimonii illusio. - Et per hoc patet solutio obiectionis in oppositum.

Nec putes me immemorem suprascriptorum, scilicet quod iurans secum animo non iurandi non ligatur, ac per hoc non iurat. Cum enim homo sibi ipsi loquitur, non habet locum mendacium nec in materia nec in forma: sed sola ibi intervenit vana et fatua prolatio illorum verborum tanquam nihil significantium, ita quod omnia verba, etiam ipsa iuratio, materialiter proferuntur et supponunt. Nec contingunt haec personis sani capitis in hoc.

XXVI. Ad secundum dubium dicitur quod cum quis fatue secum sibi ipsi iurat cum animo non se obligandi, iurare illud pro vano habendum est: quia cum nulla sit ibi materia, quoniam verba quae dicuntur materialiter sumuntur, iuramentum super nihilo profertur, ac per hoc indiscrete. - Sed cum quis alteri promittit aut dicit sub iuramento cum animo se non obligandi, iuramentum pro iuramento cum animo iurandi interpretandum est. Et ratio est quia in iuramento animus iurandi concurrit directe et manifeste ipsi iuranti: ac per hoc, nunquam interpretandum est deesse animum iurandi nisi manifesta sit huiusmodi intentio iurantis; regulare siquidem ac naturale est ut iurantes habeant animum iurandi, Et quoniam ex animo non se obligandi non nisi indirecte et occulte sequitur intentio non iurandi, ideo ex animo non se obligandi non est interpretandum iuramentum quod sit factum animo non iurandi. Quinimmo ex errore videtur procedere animus iste non se obligandi: quia scilicet putant posse se separare obligationem a iuramento.

Et per hoc patet responsio ad obiectionem pro contraria parte. Non enim quicumque vult aliquid vult omne necessario annexum sibi incognitum, quod credit non esse annexum. Immo ex errore vult implicite contradictoria latentia apud eum.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo octavo eiusdem octogesimaenonae quaestionis, nota pro intellectu litterae, tria. Primum est quod in observatione tam voti quam iuramenti concurrunt duo: scilicet ipsa observatio voti vel iuramenti; et actus servaus, qui promissus vel iuratus erat, puta dare centum aureos. Commune est autem voto et iuramento quod ipsa observatio utriusque spectat ad religionem: quoniam ex divino aliquo causatur, ut in littera dicitur; et ad divinum cultum spectat reddere Deo tam vota quam iuramenta. Sed differentia inter votum et iuramentum est quoad actus servatos: quia in voto etiam actus servatus est actus religionis, imperatus tamen; in iuramento autem actus servatus relinquitur suae naturae, et non est factus religionis actus, ut in articulo quinto huius quaestionis didicimus.

Secundum est quod licet fidelitas et reverentia diversarum virtutum sint inter homines, ut patet ex distinctione virtutum ordinatarum ad honorandum et ad fidem servandam; in ordine tamen ad Deum fidelitas et reverentia eiusdem virtutis sunt, scilicet religionis: decet enim ut quae in inferioribus divisa sunt, in superiori uniantur.

Tertium est quod dictum litterae, scilicet, Omnis infidelitas irreverentiam continet, si secundum subiectam materiam restringatur, scilicet respectu domini, clarum est: maxima namque, ut in littera subditur, irreverentia domini videtur infidelitas ad eum. Si vero universaliter, ut sonat, intelligendum est, non caret scrupulo: cum fides etiam sit supremorum ad infimos. Veruntamen verificatur ratione contemptus annexi: quia quicumque infidelis alicui est, ipsum parvipendere videtur, ac per hoc dehonorare; quod ad irreverentiam spectat.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo nono eiusdem octogesimaenonae quaestionis, nota convenientiam et differentiam inter votum et iuramentum quoad dispensationis auctoritatem. Nam conveniunt in hoc quod utrobique dispensatio, commutatio, irritatio aut relaxatio fit ratione materiae, ut habes clare in littera. - Differunt vero in duobus, ad propositum: scilicet in qualitate materiae, et in persona cui fit. Nam voti propria materia est solum bonum supererogationis: et soli Deo votum fit. Iuramenti autem propria materia est non solum bonum supererogationis, sed etiam bonum de necessitate salutis, ut reddere debitum, servare fidem, etc., et universaliter quodcumque licitum, ita tamen quod non ponatur obex Spiritui Sancto. Et fit iuramentum non solum Deo, sed frequentissime homini.

Et hinc provenit duplex differentia. Prima est quod in votis dispensandis seu commutandis attenditur quid magis Deo acceptum sit, ut praedictum est. In iuramentis autem oportet respicere ad praeiudicium hominis cui factum est, et in cuius favorem factum est.

Et hinc sequitur altera. Scilicet et quod homo non potest votum relaxare, quia non fit homini: sed iuramentum potest homo homini relaxare, ut in littera dicitur in responsione ad secundum, quia fit homini propter ipsum hominem, Et quod praelatus ecclesiasticus, etiam Papa, non habet ita potestatem super iuramenta sicut supra vota: quia non est ita in potestate Papae auferre ius tertii, in rebus non, ecclesiasticis, sicut est in potestate sua commutare in aliquid gratius Deo; quia est Dei vicarius, et non est vicarius illius hominis; nec ita est super eum ut possit illum rebus suis privare ad libitum. Et hoc non est propter defectum potestatis Papae, aut excellentiam iuramenti: sed ex natura contractus iuramento firmati, scilicet inter hominem et hominem. Quocirca, cessante praeiudicio hominis, ita iuramenta subiiciuntur Ecclesiae potestati sicut etiam vota. Et cum iuramentum sit minus obligativum quam votum, ut praehabitum est, consequens est ut omnia iuramenta subsint inferioribus Papae quae, si essent vota, subessent eisdem: quia cui concessum est posse or-. dinarie in maius, concessum est posse et in minus. Et similiter videntur reservata omnia iuramenta Papae quae, si essent vota, essent Papae reservata: ut iuramentum de castitate, et huiusmodi. Et ex hac radice Ecclesia dispensat in iuramentis coactis: quia scilicet cessat praeiudicium hominis, et audacia malorum coercetur dispensando.

II. In eodem articulo, in responsione ad tertium, nota quod dupliciter contingit fieri relaxationem iuramenti: scilicet directe, vel indirecte. Directe quidem fit duabus viis: aut ratione materiae, quia scilicet materia est potestati relaxantis subdita, ut contingit in patre respectu filiae et viro respectu uxoris et domino respectu servi, et huiusmodi; aut ratione publici officii, quia scilicet sic expedit facere, quamvis ille qui iuravit licite posset servare, ut contingit in iuramentis coactis. Et utraque via utitur Ecclesia in relaxatione iuramenti. Prima quidem, in distributione seu dispensatione et rerum ecclesiasticarum et officiorum ecclesiasticorum, super quibus Papa habet plenitudinem potestatis in dispensando seu distribuendo. Et hoc modo relaxari possunt iuramenta facta a beneficiatis de rebus Ecclesiae, disponente Papa aliter de rebus illis. Et similiter iuramenta de. conferendis aut suscipiendis beneficiis, officiis aut gradibus ecclesiasticis, sic relaxantur: ut pluries fieri videmus dum relaxantur iuramenta baccalariorum in theologia de non suscipiendo alibi magisterium. Omnium autem horum causa est quia haec ita subsunt inferioribus potestatibus ut Papa sit magis potens super haec dispensanda, distribuenda, committenda, inhibenda, communicanda, quam quaecumque inferior potestas tam Tenontie quam collegialis, ut nulli iniuriam faciat utendo iure suo Immo in ipso iuramento intelligitur semper superioris ius exceptum: ut patet Extra, de Jureiurando, cap. Venientes. — Secunda autem via, scilicet ex publico officio, utitur Ecclesia quandoque quidem in poenam eius cui iuramentum erat praestitum, ut patet de relaxatione iuramenti exhibiti excommunicato, XV, qu. vr, cap. Nos sanctorum, et cap. Iuratos; quandoque vero et in poenam et in odium humanae saevitiae, ut fit in relaxatione iuramentorum coactorum, ut patet Extra, de Jureiurando, cap. Si vero; quandoque vero propter bonum publicum, sed hic opus est sale, ne cuiquam fiat praeiudicium.

Indirecte autem relaxantur ab Ecclesia iuramenta ex naturali sequela: ut, si deponit episcopum, ex naturali sequela omnes iuramento adstricti illi quatenus episcopo, non tenentur ei amplius, Et similiter si removet statuta alicuius religionis vel collegii, ex naturali sequela non tenentur qui voverunt aut iurarunt servare statuta: quia non sunt amplius statuta. Et similiter si privat iuste regem regno, omnes qui illi personae iuraverant se foturos illum in regno, non tenentur amplius: quia ex hoc ipso quod iudicatus iuste est indignus regno, nullus tenetur eum amplius fovere in eodem.

Consuevit tamen, ut videtur, Ecclesia, et quando directe et quando indirecte relaxat iuramentum, mentionem facere de talis vinculi relaxatione, ut ex scientia potestatem habentis intelligatur procedere relaxatio, ne subreptio opponatur.

Et de votis et iuramentis pro nunc dicta sufficiant, et pro tota hac quaestione octogesimanona.