Quaestio 34

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo primo quaestionis trigesimaequartae diligenter et caute adverte quod verba litterae possunt bene et male intelligi. Male quidem, si ex eis sumatur quod odium non potest terminari ad ipsum Deum secundum id quod est in seipso, sed solum secundum quod induit rationem causae alicuius displicentis alicui. Hic siquidem sensus apparet. in superficie litterae: sed falsus est, et alienus ab Auctoris intentione. 'Falsus quidem, quia possum ex iniqua voluntate velle quod Deus non sit, quamvis sciam hoc esse impossibile. Voluntas enim perversa etiam impossibilium est. Inquit enim peccator: Quamvis sciam hoc non posse esse, tamen ego vellem quod sic esset ut opto. obstat quod voluntas impossibilium sit velleitas. Quia velleitas talis maximum peccatum est; et attestatur quam mala voluntas esset efficaciter, si posset; ut patet in damnatis.

Alienus autem ab Auctoris intentione comprobatur ex articulo sequenti, ubi odium Dei ideo pessimum ponitur quia opponitur optimo, scilicet caritati. Constat autem opposita esse circa idem; et caritatem diligere Deum in seipso, secundum id quod est in seipso; ac per hoc, odium oppositum velle malum Deo secundum id quod est in seipso secundum se. Et propterea est maximum pectatorum: sicut caritas est maxima virtutum, ut ex supra dictis, comparando virtutes theologicas, patet.

II. Bene autem intelligitur littera si intelligamus quod voluntas non potest exire in actum odii respectu Dei ex clara Dei visione, quia tunc. obiectum movens voluntatem est undique bonum, et voluntas naturaliter in illud tendit actu amoris: nec ex apprehensione ipsius utcausa est naturaliter a nobis amatorum, eadem ratione qua nec ipsi effectus possunt odio haberi, ut superius declaravimus. Sed ex apprehensione ipsius ut auctor est effectuum displicentium, potest voluntas odio habere Deum ita quod, licet apprehensio inchoet ab effectu et Deo ut causa, odium tamen terminari potest ad ipsum Deum secundum se. Et tunc proprie est odium Dei. Quamvis etiam infra latitudinem odii Dei sit odio habere eum ut causam talis rei sibi displicentis: quoniam Deus est causa per intellectum.et voluntatem et actionem, quae omnia sunt ipse Deus. Sed peius odium in primo gradu est positum, quod. contra Deum in seipso directe penetrare intendit. Quia ergo odii obiectum, ut sic, est malum vel malum apparens; in littera ratio apparentis mali redditur, quare scilicet Deus apparet alicui malus. Terminus autem odii, quid scilicet ex hac apparentia odio habeatur, Deus ipse dictus est in hoc articulo inquantum causa talis effectus: et hic est terminus odii Dei necessario. In sequenti vero ponitur terminus Deus absolute: et hic est terminus odii possibiliter. Non enim oportet odium Dei in quocumque in tantum progredi malum ut etiam in ipsum Deum secundum se -penetrare intendat, puta quod nollet eum esse trinum et unum, etc.

Ex his autem. habes unde vel. accusantes vel ignorantes doctrinam Auctoris repellere vel docere valeas, distinguendo de odio haberi in ratione motivi, vel terminativi tantum; et dicendo quod Deus secundum se in ratione motivi non potest odio haberi, quia non potest [secundum] seipsum movere ad sui odium, cum habeat rationem omnis boni eminenter; sed in ratione terminativi potest odio haberi, quoniam velleitatis iniquae terminus esse potest, quantumcumque summa bonitas. Dixi autem zerminativi tantum: quia Deum secundum se habere rationem utriusque respectu odii est impossibile. In cuius signum, clare visus Deus non potest odio haberi, quia secundum se et movet et terminat voluntatem nostram.

III. In eodem primo articulo dubium occurrit circa illud: Effectus aliqui Dei sunt qui nullo modo possunt esse contrarii voluntati humanae, ut esse et vivere, etc. Unde secundum quod Deus apprehenditur ut auctor horum, non potest odio haberi. Contradicimus, inquit Martinus de Magistris, beato Thomae in hac conclusione et ratione. Constat enim quod haec Thomae ratio nihil concludit. Quia aut intelligit de voluntate ordinata: et nihil concludit, quia multa possumus velle et nolle ad. quae ordinata voluntas non se extendit. Aut de voluntate sive ordinata sive inordinata; et sic falsum assumitur, quia constat quod esse, vivere et intelligere. repugnant voluntati inordinatae.

Conclusio vero falsa ostenditur tum ex his qui interimunt seipsos. - Tum quia Deus, si conservaret vitam operam efficacem danti ad interimendum se, odio haberetur ut auctor vitae illius. - Tum quia de Iuda scriptum est:.. Bonum erat ei si natus non. fuisset. - Tum quia. sicut Mithridates odio habuit conservativum suae vitae contra assumptum venenum, ita odio habuisset quodcumque animatum conservans tunc suam vitam.

IV. Ad haec dicitur quod sermo formalis omnia solvit, et ostendit veram esse doctrinam hanc. Esse namque et vivere et huiusmodi dupliciter considerari possunt: primo, secundum id quod sunt; secundo, secundum aliquid eis adiunctum. Si consideretur esse secusidub se, sic, cum nihil habeat in se fugibile, non potest odio haberi, Si- vero consideretur secundum. adiunctam. sibi miseriam vel jy nam, vel quodcumque aliud contrarium voluntati 'uius, Sic potest odio haberi. Et quia primo modo consideratur per se et formaliter, secundo autem modo per accidens, ideo doctrina Auctoris, primo modo loquens, non est impugnanda, sed. veneranda et explicanda pro minus. eruditis, Est igitur litterae huius conclusio et ratio quod quia isti effectus, scilicet esse, vivere, etc., nihil in se continent contrarium humanae voluntati sive ordinatae sive inordinatae; ideo nec ipsi secundum se, nec Deus ut auctor eorum secundum se potest odio haberi. Et ratio quidem stat solida et efficax: quia impossibile est odio haberi nisi contrarium; nulli autem voluntati, quantumcumque inordinatae,. contrarium est esse aut vivere secundum se; quamvis sit alicui d trarium secundum aliquid adiunctum in re vel apparentia,

Et per hoc patet solutio omnium obiectionum. Nam add terimentibus seipsos, et Mithridati, et damnatis, et Iudae abominabilis erat vita propter adiunctam miseriam.. Et. Iudae melius in veritate fuisset non esse natum, pro M iunctam iniquitatem et maiorem miseriam. Distinctio per se et per accidens, hoc est per i ud, omnia. ibi dn hac materia aperiet.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem trigesimaequartae quaestionis sin quod, iuxta superius dicta, sicut dupliciter consideratur amor, scilicet secundum concupiscentiam et secundum amicitiam; et secundum concupiscentiam termisonam cui concupiscitur: ita dupliciter sumitur odium; secundum abominationem, et terminatur ad rem contrariam; et secundum inimicitiam, et terminatur ad personam cui malum volumus. Et intelligenda est differentia haec terminorum. formaliter: hoc est quia persona ut sic est obiectum odii inimicitiae, et res ut sic obiectum odii abominationis; sicut in amore concupiscentiae et amicitiae | contingit. Ita quod si quandoque persona contraria appetitui nostro occurrit quam tamen aliter amamus, habetur odio abominationis, ut habet rationem rei contrariae nobis: ut patet de matre odiente vitam filiae, pro qua a viro suo despicitur, cui tamen filiae benefacit continue. Ex hac autem differentia sequitur quod odii actus dupliciter exprimitur: scilicet per ly nolle aliquid, et per ly malum velle alicui. Ut enim terminatur ad rem et habet rationem refutantis et abominantis, exprimitur per voluntatis actum qui est nolle illud: utin exemplo dato mater deliberate nollet vitam filiae contrariam amori concupiscentiae quo vult se amari a viro. Ut autem terminatur ad personam.et habet rationem inimicitiae, exprimitur per velle malum illi personae: quod in exemplo dato non habet directe locum, quia non vult mater filiae secundum se malum mortis; in cuius signum, infirmam fovet et adiuvat ut vivat. Sed est consideranda via redundantiae: quoniam odium abominationis, quando terminatur ad personam sub ratione rei, licet formaliter refutet contrarium amori concupiscentiae, redundat tamen in contrarium amoris amicitiae; ut in exemplo dato, licet mater refutet vitam filiae ut contrarium amabilitati propriae a viro, tamen ex hoc convincitur quod magis amat se gratam viro quam vitam filiae, ac per hoc vult potius filiae malum mortis quam sibi malum minoris gratiae coram viro. Et sic, per viam redundantiae, odium abominanatur ad rem concupitam, secundum. amicitiam ad pertionis, quando. est ad rem quae est persona, vel aliquid eius aliquo modo, sive ut pars sive ut possessio vel huiusmodi, est etiam odium inimicitiae.

II. Ex his autem habes et quod Deus odio habetur a peccatore. Primo, ut res contraria suae perversae voluntati. Et hoc dupliciter: primo, participative, cum scilicet transgressio fit praeceptorum; secundo, formaliter, cum pervenitur ad ipsum peccatum odii Dei. Cum enim aliquis furatur voluntarie, refutat praeceptum Dei, ac per hoc interpretative refutat Deum prohibitorem illius ut contrarium suae voluntati, qua vult habere alienum. Si autem intantum malitia excreverit ut in ipsum prohibitorem dirigat aciem intentionis, iam odium abominationis est Dei ut est res contraria amori concupiscentiae. Et quia, ut dictum est, odium. abominationis personae redundat in odium inimicitiae eiusdem; ideo in quolibet peccato participative clauditur odium Dei utroque modo: scilicet quod refutatur Deus ordinator; et quod vult, interpretative tamen, peccator Deo ordinatori malum oppositum, puta non esse ordinatorem. Deinde, si contingat scelus crescere, formaliter odio habet Deum ut ordinatorem. Et si amplius crescat in immensum, etiam formaliter Deum ipsum in seipso odio inimicitiae prosequitur, in quo consummatur summa iniquitatis.

Et quoniam peccatum mortale omne opponitur caritati, quae est amicitia ad Deum secundum seipsum; ideo etiam huiusmodi odium participative clauditur in omni peccato mortali, pro quanto in eo clauditur voluntas quod Deus non sit Deus, Ex hoc namque quod aliquid praeponitur Deo in amore, aufertur, quantum est ex parte huiusmodi amantis a Deo natura sua, quae omnibus praeponitur. Et si hoc non penetras, memento quod hoc quod facit affirmatio vel negatio in intellectu, facit prosecutio vel fuga in voluntate. Ac per hoc, sicut intellectus affirmans alium Deum, aut negans proprietatem Dei, aufert a Deo quod sit Deus; ita voluntas nolens Deum ut optimum, aut tendens in aliud ut melius, aufert a. Deo quod sit Deus. Hoc autem fit in omni peccato mortali, Et propterea omne peccatum quod vocatur mortale vere dignum morte aeterna est, utpote offendens Deum non qualitercumque, sed hostiliter, ad deiiciendum scilicet Deum a sua deitate. — Et ex his patet sensus articuli huius: quare. scilicet odium Dei sit gravissimum, et quomodo inveniatur. in quolibet mortali.

III. In eodem articulo secundo, in responsione ad primum, dubium ex Martino de Magistris occurrit contra hanc responsionem Auctoris arguente, dicendo: "Ista solutio non solvit: quia argumentum procedit de peccato in Spiritum Sanctum irremissibili; solutio autem procedit de peccato in Spiritum Sanctum remissibili".

Ad hoc dicendum quod, cum omne peccatum in Spiritum Sanctum sit irremissibile, obiectio istius est nulla. At si propter diversum modum irremissibilitatis, quia scilicet aliquod peccatum in Spiritum Sanctum dicitur irremissibile. omnino, ut finalis impoenitentia, et aliquod irremissibile. ex sui merito, ut reliqua, arguens distinguat irremissibille omnino a remissibili: respondetur quod assumptum est falsum, scilicet quod argumentum loquatur de peccato in Spiritum Sanctum irremissibili omnino, hoc est de finali impoenitentia. Quoniam tale peccatum, ut supra in qu. xiv. patet, non est speciale genus peccati, sed: potest odium Dei et quodcumque aliud. esse in quo quis finaliter poenitentiam non. assumet. Sed argumentum. procedit de peccato in Spiritum Sanctum ut est speciale genus peccati: ut patet tam arguendo, cum dicitur, Nor computatur inter species peccati in Spiritum Sanctum; quam respondendo, cum generis et speciei meminit, et doctrinae in primo articulo dictae quaestionis traditae, quod scilicet genus peccati in Spiritum Sanctum iuxta tertiam acceptionem sumitur penes peccare ex electione mali, quod hic: vocatur peccare ex deliberatione; quod est distinguendum, vel ex habitus inclinatione, vel: contemnendo impeditivum peccati, sicut ibi distinguitur peccare ex electione mali; idem enim est iudicium de peccare ex electione' et deliberatione mali.

IV. In eodem articulo secundo, in responsione ad secundum, dubium ex eodem Martino occurrit contra Auctorem hic arguente. Haec solutio, inquit, deficit in hoc quod dicit quod'infidelitas quae est culpa semper causatur ex odio Dei, Hoc enim constat esse falsum: nam noh credere Deum trinum et unum in multis paganis aliunde procedit, ut patet.

Secundo deficit in hoc quod innuit quod peccatum quod est causa semper est gravius eo quod ex illo causatur. Nam. odium oritur frequenter ex ira, et secundum Thomam'ex' invidia: et tamen est gravius utraque. Et multa mortalia oriuntur ex venialibus. Immo haec opinio non concordat dictis eiusdem "Thomae, art. 5 eiusdem quaestionis, ubi, probando quod odium non est vitium capitale, assumit hoc principium: 7n his quae contra naturam sunt, cuiusmodi sunt omnia vitia, paulatim, et non subito, illud quod est naturae corrumpitur; et ex hoc probat odium non esse vitium capitale. Ex quo videntur inferri duo. Primum est quod ex odio Dei non oritur infidelitas. Secundum est quod ex hoc quod odium Dei est causa infidelitatis non potest inferri quod odium Dei sit infidelitate gravius.: a;

V. Ad haec dicitur quod argumenta laborant quasi in aequivoco. Quoniam sermo litterae partim est de odio participative seu secundum effectum; et partim de odio speciali peccato et secundum affectum. Cum enim dicitur quod odium est ratio culpae seu peccati in infidelitate, sermo est de odio participative et secundum effectum: cum autem dicitur quod odium est gravius peccatum, sermo est: de odio secundum se seu secundum affectum. Nec hoc est sophisticum. et indignum doctrina: sed ex eo. quod est per participationem ostendere seipsum secundum se; sicut si ex ignitis ostenderetur natura ignis. In quolibet enim peccato mortali, ut iam ostensum est, clauditur odium Dei ut ratio peccati mortalis in illo: quod iuxta huius responsionis in littera processum iterum aperitur, ut magis etiam haec littera pateat. J7fidelitas, inquit, habet rationem culpae ex hoc quod est voluntaria, quia etc. Quod autem sit voluntaria, supple mortaliter, habet ex odio, secundum effectum, contra veritatem fidei. Patet enim in infidelitate inveniri voluntariam refutationem veritatis divinae, quae est odium. secundum effectum ipsius divinae veritatis; ex quacumque causa infidelitas oriatur. Et patet huiusmodi odium in ea inventum esse rationem voluntarii peccati mortalis in illa: quoniam tale odium est actus voluntatis participatus in infidelitate, quo actus dicitur voluntarium mortale. Quod convincitur ex eo quod in quolibet peccato mortali oportet inveniri formaliter vel participative actus voluntarius contrarius dilectioni Dei, quae est caritas: alioquin peccatum mortale non esset; nam quod caritati non contrariatur cum illa stat et mortale peccatum non est. Ex hoc autem quod odium Dei participative seu secundum effectum est ratio voluntarii peccati mortalis in infidelitate et in reliquis peccatis mortalibus, optime infertur quod odium Dei secundum. se, secundum affectum, et quod est odium Dei. ut est speciale. peccatum, est gravius. ceteris: sicut id quod est per essentiam est maius eo quod est per participationem, sicut essentialis causa gravitatis peccati est secundum se gravior suo L

VI. Ad primum ergo in oppositum dicitur quod aliud est infidelitatem causari ex odio Dei; et aliud culpabilitatem et peccatum in infidelitate causari ex odio Dei. Auctor non dixit primum, sed secundum, Et tamen argumentum primo modo procedit. - Et rursus Auctor non loquitur de odio Dei secundum se, sed secundum effectum. ^

Ad secundum dicitur quod Auctor nunquam somniavit quod arguens sumit, scilicet quod peccatum quod est causa semper sit gravius peccato quod causatur: sed ut dictum est, et in littera patet, dicit quod peccatum quod est causa, supple per se et essentialis, voluntarii, culpabilitatis et peccati in actu peccati, ex suo genere est gravius peccato q est eius, quantum ad haec, effectus. Haec autem propo sitio est' evidens. Quoniam ex quo utrumque est pe tui; et hoc habet rationem peccati voluntarii quia illud est peccatum voluntarium: oportet ut illud sit maius peccatum et magis voluntarium, ac per hoc gravius; iuxta illam maximam: Propter quod unumquodque, illud magis', et rursus juxta illam: Qwod est per essentiam sew secumdum se, est maius participatis. Et hoc in proposito locum Habet. Quia quamvis de facto participatum seu secundum effectum oditim inveniatur sine hoc quod deerivetur ab odio secundum se et secundum affectum; secundum tamen habitudinem eorum inter se odium secundum effectum habet pro propria causa odium secundum affectum; et est illo imperfectius, hoc est minus malum, utpote effectus participatus sua causa secundum se. Et hoc intendit littera, Unde non oportet obiecta aliter solvere: quia non contra hunc planum sensum litterae procedunt; sed' contra impositam a seipso Martino phantasiam, ut praedictum est.

VII. Et scito quod inter infidelitatem et alia peccata, quoad causari ex odio Dei quoad culpam, etc., haec est differentia, quod infidelitas causatur ut effectus proximus; peccata vero contra proximum, ut iniustitia et huiusmodi, causantur ut effectus remoti, Et ratio est quía infidelitas et odium Dei communicant in obiecto, scilicet Deo: infidelitas enim contra veritatem divinam, quae Deus est, peccat; et similiter odium Dei contra Deum est. Odium ergo veritatis divinae secundum effectum in infidelitate convenit cum odio Dei secundum affectum in obiecto. Et propterea infidelitas cognata est odio Dei. Reliqua peccata, Ed non habent Deum pro obiecto, licet odium Dei includant, ut prius declaratum est, remotiora sunt a Dei odio, propter alietatem obiecti.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio eiusdem quaestionis trigesimaequartae, in responsione ad tertium, Martinus occurrit: « Haec », dicens, «solutio non mihi videtur sufficere». Non solum naturale est odire eos qui iniuste, sed etiam eos qui iuste inimicantur nobis: quoniam universaliter inimicos naturaliter odio habemus.

Ad hoc dicitur quod iste abutitur vocabulis, et propterea errat. Qui enim iuste nobis adversantur non sunt inimici nostri: ut patet ex hoc quod nolunt nobis malum, sed, odientes culpam, volunt bonumg iustitiae in punitione nostra. Inimicus autem vult absolute mihi malum: sicut amicus vult absolute mihi bonum. Cuius etiam signum est quod Deus nulli, etiam damnato, est inimicus; quamvis multos puniat, volens eis non malum absolute, sed bonum iustitiae in eis, quod malum poenae eorum habet annexum. Unde solutio est solida. Quoniam falsissimum est quod naturaliter odio habeamus punitores nostros ut inimicos: licet verum sit quod naturaliter odio habemus poenas.

Commentaria Cardinalis Caietani p

IN articulo quarto dubium occurrit circa rationem redditam quare odium proximi, ut deordinat peccantem, est gravius quam exterioris actus peccatum contra proximum: quia scilicet per odium deordinatur voluntas, quae est potissimum in homine, et ex qua est radix peccati. Oportet siquidem, ad hoc quod ratio valeat, ex alia parte subintelligere quod per peccata exteriora in proximum non deordinatur voluntas, Quod constat esse falsum.

Praeterea, peccatum deordinans hominis voluntatem et aliam eius partem magis deordinat eum quam deordinans voluntatem solam. Sed peccatum actus exterioris in proximum ita se habet ad odium proximi, ut patet. Ergo. — Et confirmatur. Quia maior defectus est in ramo et radice quam in radice tantum. Sic autem est, iuxta similitudinem litterae, de voluntate et aliis potentiis seu actibus.

II. Ad hoc dicitur quod, sane intelligendo, potest ex alia parte oppositum dici. Est autem sanus intellectus quod odium deordinat. formaliter voluntatem: peccatum autem exterioris actus in proximum non deordinat formaliter voluntatem, sed actum istum exteriorem, quem constat esse alterius potentiae; peccatum enim non deordinat formaliter nisi id in quo est subiective. Licet autem omne peccatum sit radicaliter in voluntate ut in subiecto, tamen in potentia alia, libera et rationali per participationem, multa peccata sunt.

Ad secundum vero dicitur quod, cum comparatio sit inter distincta, quando comparantur duo quorum primum clauditur in secundo, non intelligitur comparatio secundi ad primum ut includit primum et aliquid ultra; sed quantum ad illud in quo distinguitur a primo. Unde non comparatur deordinatio voluntatis deordinationi voluntatis et alterius potentiae: sed ex una parte sumitur deordinatio voluntatis, et ex altera deordinatio actus exterioris liberi seu humani; et tunc dicitur quod quia voluntas est potissima in homine et ex qua est radix peccati, aliae autem potentiae sunt inferiores et ut rami, ideo deordinatio voluntatis est maior quam deordinatio aliarum virium. Constat namque quod potioris deordinatio potior est; et malum in radice peius est quam in ramo, ut sic. - Cum autem audis voluntatem esse potissimum in homine, non putes Auctorem sui oblitum; sed in subiecta loqui materia, scilicet morali. In homine namque in ordine ad moralia potissimum est voluntas, ut patet; quamvis simpliciter potior sit intellectus, ut in Primo Libro habitum est.

III. In eodem articulo dubium occurrit, quo pacto potest esse actus exterior inordinatus ex zelo iustitiae absque pec- cato. Quod enim possit propter ignorantiam aliquam, puta facti, omni cautela adhibita, actus exterior inordinatus accidere sine peccato, clarum est: potest enim aliquis ex huiusmodi ignorantia occidere patrem proprium; et tunc actus exterior erit inordinatus; cadens super materiam repugnantem, scilicet patris vitam, et tamen sine peccato. Sed quod hoc possit etiam ex zelo iustitiae accidere, ut littera dicit, non apparet. Quia si ex zelo iustitiae secundum scientiam occidit, iam actus exterior non erit inordinatus. Etsi exterior est inordinatus, iam non ex zelo iustitiae secundum scientiam provenit, sed ex zelo iustitiae non secundum scientiam: et tunc constat esse peccatum,

Ad hoc dicitur quod Auctor profert sermonem conditionalem, ad cuius veritatem neutrius partis veritas exigitur. Et propterea non oportet sollicitari quomodo possent actus esse inordinati absque peccato. Exemplorum quoque quamvis non requiratur veritas, attamen quia etiam exempla sub disiunctione allata sunt, sufficit pro altera parte verificari.

IV. In eodem articulo quarto dubium est circa illam propositionem: Si quid culpae est in exterioribus peccatis quae contra proximum committuntur, totum est ex interiori odio. Tum quia non omne quod exterius committitur contra proximum ex odio fit: sed aliquando ex ira, aliquando ex invidia, aliquando ex luxuria, ut patet de adulterio, detractione et vindicta. - Tum quia in praecedentibus determinatum fuit quod actus exterior habet malitiam secundum se, quam magis dat voluntati quam ab ea accipiat. Mi^

Ad hoc dicitur quod, iuxta Apostoli sententiam, omnia prohibita contra proximum, ut, Nom occides, Non adulterabis, etc., in hoc uno comprehenduntur, Diliges proximum tuum. Ac per hoc, in quocumque commisso contra proximum contrarium dilectionis eiusdem incurritur: quod constat esse odium proximi, Ideo omne exterius peccatum commissum in proximum odium in se proximi claudit, et ex illo procedit participato in omnibus, etiam in ipsa ira et invidia, ut inferius clarificabitur.

Ad secundum dicitur quod impertinens est obiectio. Nam alia est quaestio de bonitate et malitia actus secundum se, et a voluntate finis, etc.: et alia est quaestio de culpa actus exterioris in proximum secundum se, et ex odio. Et de illa quaestione satis dictum est. De hac vero dicitur quod quidquid culpae est ex odio est: quia quidquid habet mali ex genere suo, habet ex odio participato in ratione sui generis. Nisi enim homicidium ex genere suo clauderet in se odium vitae humanae, non esset malum moraliter. Unde si occidatur homo a iudice, a quo fit sine odio vitae humanae, non est homicidium.

V. In eodem quarto articulo dubium adhuc est quia Auctor videtur diminutus. Quaerit namque universaliter an odium proximi sit gravissimum peccatorum quae in proximum committuntur: et solvit particulariter quod odium est gravissimum respectu peccatorum exteriorum quae in proximum committuntur. Constat enim quod praeter odium proximi et peccata exteriorum actuum in proximum, sunt alia peccata in proximum: scilicet. concupiscere uxorem proximi, concupiscere res illius, invidere proximo, despicere proximum, etc.-

Ad hoc dicitur quod quia ratio difficultatis exigentis specialem articulum de comparatione odii ad alia peccata in proximum, fuit actus exterior nocens proximo; ideo Auctor ad id in quo difficultas erat aspiciens determinavit, relinquens pro manifesto quod odium proximi esset peius ceteris interioribus peccatis in proximum, ex universalitate obiecti et immensitate rationis illius, Extendit siquidem se odium contra omne bonum proximi, et absque mensura in- quodlibet fertur. Cetera autem aut secundum quoddam genus boni, aut sub quadam modificatione in proximum insurgunt, ut patet de invidia et aliis allatis: excepta superbia, quae non computatur inter peccata in proximum, quia Deo se opponit. Unde non est diminutio in Auctore.

Et scito quod comparatio odii ad alia peccata est accipienda proportionaliter: ut scilicet odium vitae proximi sit peius quam invidia eiusdem vitae, et similiter odium tis Scis at sit peius quam invidia eiusdem, et sic de is, Secus autem est respectu diversorum: nam invidia aternae gratiae longe maius peccatum est quam odium roximi secundum bona exteriora.

VI. In eodem quarto articulo Martinus occurrit, arguens contra secundam conclusionem, scilicet quod peccata exteriora, quantum ad nocumentum quod proximo infertur, peiora sunt quam interius odium; supponendo quod actus exterior malus non addit malitiam aliquam super malitia actus interioris. Quod pro nunc probat ex littera hac dicente: Si quid culpae est in exterioribus peccatis quae contra proximum committuntur, totum est ex interiori odio.

Arguit ergo primo. Nullus actus exterior proximo nocivus est odio proximi culpabilior. Ergo non est gravius peccatum quantum ad nocumentum. - Antecedens probatur. Quia actus exterior aut habet aliquid culpae quod noti habet interior; aut nihil. Si nihil, habetur intentum. Si aliquid, aut secundum illud subordinatur actui interiori malo; vel non. Si non, ergo secundum illud non est culpabilis. Si sic, ergo in actu interiori est aliquid gravitatis correspondens illi parti quae dicebatur non haberi ab actu interiori.

Praeterea, ex nullo communi actibus bonis et malis attenditur gravitas peccati. Sed nocere proximo est commune actibus bonis et malis. Ergo ex nocumento proximi non aggravatur peccatum. - Patet minor: quia etiam iusta occisio nocet proximo.

Tertio, quia huiusmodi gravitas aut pensatur ex nocumento quod infertur proximo tantum: et hoc non, quia tunc occisio sui non esset hac gravitate gravior. Aut ex nocumento quod infertur sive proximo sive sibi ipsi. Et tunc vel in hac comparatione comparas actum exteriorem et interiorem simul ad interiorem tantum: et.sic nihil ad propositum. Aut comparas actum exteriorem ad interiorem cui subordinatur: et tunc sic actus interior volendi occidere proximum ex odio magis nocet odienti quam homicidium proximo noceat. Ergo, quantum est ex parte nocumenti, actus interior gravior est quam exterior. — Antecedens patet: quia mors spiritualis peior est corporali.

Deinde arguit tractando auctoritates Augustini et Chrysostomi allatas in littera pro dicta secunda conclusione. Et primo, contra distinctionem litterae ex auctoritate Chrysostomi. Quanto aliqua sunt maiora in peccato, tanto sunt magis deordinata et gravioris culpae. Sed secundum auctoritatem Chrysostomi allatam adulterium et homicidium sunt maiora in peccato quam ira et odium. Ergo sunt maiora in deordinatione et culpa. Ac per hoc, distinctio litterae non valet ad auctoritatem hanc.

Secundo, ex auctoritate Augustini, Malum dicitur quia nocet. Quia licet homicidium plus noceat proximo, odium tamen plus nocet simpliciter: quia nocumentum illatum sibi ipsi per odium est maius quam nocumentum illatum proximo per homicidium.

VII. Ad haec dicitur, suppositis his quae in praecedenti Libro dicta sunt, quod suppositum est falsum. Quoniam actus exterior addit bonitatem vel malitiam actui interiori, ut etiam Augustinus dicit: actus enim exterior auget bonitatem vel malitiam actus interioris; ita quod velle homicidium committere minus malum est quam volendo committere homicidium. Ipsa enim executio addit gravitatem, et, quantum ad propositum spectat, ratione nocumenti illati proximo ex ipsa executione, quam non infert actus interior.

Ad probationem autem ex hac littera, conceditur littera haec: sed negatur sequela illius suppositi ex hac littera. Nam ex hoc quod quidquid vitae est in arbore est in radice, non sequitur quod arbor nihil vitae aut vitalis perfectionis addat supra radicem: multas enim perfectiones vitales addit arbor supra radicem, ut patet. Et simile est in proposito: cum Auctor expresse in littera assimilet radici voluntatem interius. Unde cum hoc quod quidquid culpae est in actu exteriori est ex interiori odio participato et incluso in actu exteriori, stat quod actus exterior addat culpabilem gravitatem. Immo ex hoc ipso quod actus interior progreditur in exteriorem, crescit malitia: sicut ex hoc quod radix profert plantam, crescit vita,

VIII. Ad primum autem argumentum, negatur maior, Ad probationem dicitur quod actus exterior habet aliquid gravitatis culpabilis quod non habet actus interior solus: sic enim ad ipsum fit comparatio. Nam si ad actum interiorem coniunctum exteriori fieret comparatio, diceretur quod una et aequa est utriusque malitia, per viam redundantiae hinc et inde, ut in praecedenti Libro patet,

Et cum arguitur, Aut illud gravitatis quod addit exterior actus subordinatur interiori, aut non:- respondetur quod iam digressio fit ab actu interiori solo seu secundum se, ad ipsummet coniunctum seu ut ratio est exterioris actus; et propterea egredimur extra propositam comparationem. Veruntamen, sequendo diversionem argumenti, respondetur quod subordinatur ut executio appetitui. Et cum ex hoc infertur, Ergo in actu interiori est aliquid gravitatis correspondens illi parti quam addere dicitur actus exterior: conceditur, quia, ut dictum est, ex actu exteriori deterior fit actus interior coniunctus, Sed cum dicitur, Ergo haec gravitas praeerat in actu interiori: — negatur. Aliud est enim gravitatem hanc inveniri in actu interiori coniuncto exteriori, et aliud est inveniri in actu interiori secundum se: primum est verum, secundum falsum. Et rursus, aliud est huiusmodi gravitatem in actu interiori coniuncto exteriori inveniri, et aliud est in eodem praeinveniri: primum est verum, secundum falsum. Et rursus, aliud est huiusmodi gravitatem oriri radicaliter ex actu interiori, et aliud est perfectionem et consummationem habere ex illo: nam primum est verum, secundum falsum. Haec ergo distincte considera, et solves "obiecta.

Ad secundum dicitur quod maior modificatione eget. Nam aliud est loqui de communi bonis et malis actibus in sua abstractione sumpto: et aliud de eodem contracto ad consonantiam vel dissonantiam rationi rectae. Nam licet primo modo non aggravet, secundo tamen modo aggravat. Et sic est in proposito. Nocere proximo contra rectae rationis iudicium est non commune bonis et malis actibus, sed contractum ad malum morale: et ex hoc oportet peccatum gravari.

Ad tertium dicitur quod in littera explicatur quod neutro modo est sermo, sed tertio modo: scilicet ex nocumento quod infertur ei contra quem peccatur. Sub hoc enim comprehenditur sive ipse sive alius, non ut ipse vel alius, sed ut est is contra quem directe seu per se peccatur. Et ex hoc excluditur obiectio apposita de nocumento propriae mortis spiritualis. Nam huiusmodi nocumentum non per se intenditur per odientem aut occidentem: sed malum iliius qui odio habetur aut occiditur, sive ipse sive alius sit, per se et directe intenditur per odium et homicidium; contra illum enim peccatur homicidio vel odio per se et directe. Mors autem spiritualis propria praeter intentionem incurritur: mallet enim non incurrere illam odiens aut occidens, qui tamen. directe vult se vel illum occidere.

Ad obiecta deinde ex auctoritatibus respondetur. Et quantum ad illud Chrysostomi, negatur maior quoad deordinationem peccantis. Quod enim maius est in peccato, non oportet quod sit maius ex parte deordinationis peccantis: potest enim maius esse in peccato aliunde, scilicet ex nocumento, ut in littera dicitur. Et sic intellexit Chrysostomus.

Ad illud ex Augustino iam responsum est: scilicet quod gravitas peccatorum quoad nocumentum attenditur penes nocumentum. per se intentum; et non penes id quod praeter intentionem peccantis. intervenit. Arguens autem de tali per accidens nocumento loquitur, quod est commune omni peccato mortali.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quinto eiusdem trigesimaequartae quaestionis Martinus occurrit, primo arguens contra rationem conclusionis; deinde solvens eam. Ratio, inquit, multipliciter deficit. Primo, quia non consonat aliis sancti Thomae opinionibus. Quoniam cum hoc quod aliquod vitium est maximum in gravitate, stat quod sit vitium capitale. Ergo ex gravitate odii non potest concludi quod odium non est vitium capitale. — Secundo, quia vitium minus grave aut potest oriri ex graviori, aut non. Si sic, ergo nulla ratio cogit quin simul stet odium esse gravissimum et capitale. Si non, ergo tot et tanta.

Deinde, solvendo rationem, dicit: "Concedo quod regu- lariter ita est quod ab aliquo quod est minus eio naturam primo receditur. Sed non oportet quod a quolibet quod est minus secundum naturam primo recedatur quam perveniatur ad ultimum. Non enim oportet adulterum prius fuisse fornicarium".

Ad horum primum. dicitur quod argumenta illa. non sunt contra hanc litteram, ut arguens somniavit. Quoniam Auctor non ex excellentia gravitatis, sed ex ordine - deiectionis naturalium perfectionum ordinate. se habentium procedit, et concludit odium non esse vitium capitale, ut clare patet in littera. Ex hoc namque quod magis secundum naturam est perfectio dilectionis Dei et proximi quam aliae perfectiones aliarum virtutum, et primum in compositione est ultimum in destructione, procedit; et infert quod prior est deiectio aliarum virtutum per alia vitia quam deiectio dilectionis per vitium odii. Ubi patet quod sive sit gravius sive non, nihil refert quoad rationem istam. Et propterea non sunt recitata omnia quae ille somniavit esse contra hanc rationem.

Ad solutionem rationis dicitur quod ipsa responsio istius est confirmatio rationis. Quoniam ratio non affertur ad ostendendum quod quicumque odit, oportet quod habuerit omne minus vitium: sed ad ostendendum naturalem ordinem vitii quod est odium ad alia vitia. Naturalis autem ordo optime ostenditur per id quod regulariter invenitur. Et ideo ex illa concessione quod hoc est verum regulariter, non solvitur, sed confirmatur ratio; quae loquitur de necessitate naturalis progressus vitiorum secundum se; et non de necessitate logica, aut contra libertatem huius peccantis, qui prius eligere potest posterius quam prius.

II. In eodem quinto articulo, in responsione ad primum, Martinus occurrit contra Auctorem hic, dicens: Ista solutio non placet mihi: tum, primo, quia secundum Aristotelem, in Praedic., qui vult redirea vitiis ad virtutes, paulatim recedere-debet, et secundum gradus virtutum ascen'dere. — Tum, secundo, quia secundum doctrinam omnium Sanctorum, in virtutibus primo gradum incipientium, deinde proficientium, et tertio perfectorum atuingimus -'Tum, tertio, quia vel loquitur hic Thomas de caritate infusa; vel acquisita. Si de acquisita, illa non est perfectissima virtus. Si de infusa, tunc constat quod multae virtutes sine ea frequenter acquiruntur.

Ad primum horum dicitur quod primum documentum, "scilicet de recessu a vitio, non est Aristotelis: sed oppositum potius ab ipso docemur, in II Ethic., ubi non exemplariter, sed ex proposito docet detentum aliquo vitio valde elongare se ab illo debere, ita ut in aliud extremum vitium videatur declinare, quoniam sic veniet ad medium virtutis, quemadmodum faciunt volentes curvas virgas dirigere, retorquendo prius eas in alteram partem. Veruntamen hoc non est ad propositum. Quoniam ordo virtutum non attenditur, per se loquendo, secundum recessum a vitio: non oportet enim virtuosum vitiosum fuisse. Et propterea prima obiectio nihil dicit contra primitatem virintis caritatis.

Ad secundum quoque, conceditur totum: sed nihil contra propositum. Quoniam cum hoc quod caritas est prima virtutum stat quod primo est caritas incipiens, deinde proficiens, et tertio perfecta.

Ad tertium autem dicitur quod sermo est de caritate infusa: nam acquisita non est specialis virtus. Et falsum est aliquam virtutem simpliciter haberi sine caritate infusa: ut patet ex Augustino et Auctore, etc.

III. In eodem quinto articulo, in responsione ad secundum, Martinus occurrit dicens: "Haec solutio Thomae, iudicio meo, non sufficit. Quia, ut patet ex maiore, argumentum procedit de passionibus malam inclinationem habentibus. Odium autem mali oppositi bono naturali non habet inclinationem malam. Ergo, etc."

Ad hoc dicitur quod falsum assumitur, quod argumentum procedat de passionibus malam inclinationem habentibus. Et ex ipso argumento patet oppositum. Quia procedit ex eo quod amor et odium sunt primae passiones. Constat autem quod primitas non attribuitur amori ut habet malam inclinationem, sed absolute, ut est passio amoris. Unde optime Auctor, distinguendo odium penes diversa obiecta, solvit ostendendo quali odio convenit primitas et quali non.

IV. In eodem articulo quinto, in responsione ad tertium, Martinus occurrit, dicens quod haec solutio non sufficit. Quia odium vel est respectu-mali veri; vel respectu mali apparentis tantum. Si respectu mali veri, ergo, cum vitium morale, de quo maior argumenti assumit, sit malum verum, sequitur quod argumentum concludit. Si respectu mali apparentis, tunc sequitur quod per odium appetitur odito id quod est secundum veritatem bonum, licet ab. odiente aestimetur malum: quod est falsum.

Ad hoc dicitur quod odii vitium procul dubio est verum malum moraliter, et est respectu mali apparentis quidem ut personae odio habitae, veri autem ut concupiti personae odio habitae. Ita quod sicut amor est respectu boni ut personae amatae (amatur enim persona ut bona), et est etiam respectu boni ut concupiti personae amatae (concupiscit enim amans aliquem bonum illi); ita vitium quod est odium terminatur ad personam sub ratione mali; quae tamen in veritate est bona (et propterea respectu personae odio habitae odium est respectu boni secundum rem, mali autem secundum apparentiam), et terminatur ad malum concupitum illi sub ratione mali. Et ideo respectu concupiti odium est mali etiam secundum veritatem: ut patet cum quis proximum odio habet volens illi malum mortis. Constat enim. quod odium, ut terminatur ad proximum, est respectu boni secundum rem, mali aut secundum aestimationem tantum: ut vero terminatur ad mortem volitam illi, terminatur ad malum secundum veritatem et secundum aestimationem.

Unde patet responsio ad argumentum. Quia cum quaeritur, Vel est respectu mali etc.: respondetur quod diversimode unum et idem odium est respectu utriusque. Est enim respectu veri mali ut concupiti: et propterea non sequitur quod argumentum concludit. Et est respectu boni, aestimati tamen mali, ut personae odio habitae: et propterea non sequitur quod odio appetatur verum bonum, ut patet.

V. In articulis quinto et sexto eiusdem quaestionis trigesimaequartae dubium occurrit, quia doctrina Auctoris videtur contraria dictis. Iam enim dictum est et quod odium Dei participatur in omni peccato mortali, et quod odium proximi participatur in peccato in proximum: immo ipse Auctor dixit in praecedenti articulo quod quidquid culpae est in exterioribus peccatis in proximum, totum est ex interiori odio. Modo vero dicitur quod nec odium proximi nec Dei est primum, sed ultimum potius peccatum. Quomodo stant haec simul? Constat enim quod participatum aliquid posterius est seipso secundum se: ignis enim prius est ignitis, et aqua madefactis, et sic de aliis.

Ad hoc dicitur quod odium Dei vel proximi sumi potest dupliciter. Uno modo, proprie, ut est speciale peccatum: et sic non clauditur in ceteris peccatis odium Dei, nec in omnibus peccatis contra proximum odium proximi. Et sic est sermo Auctoris de odio Dei et proximi, cum negat habere rationem prioris peccati. Alio modo, communiter pro odiosa voluntate: prout scilicet omnis refutatio boni, quomodolibet fiat, odii rationem videtur habere. Occidens namque hominem ex ira, pro quanto in ira illa clauditur nolle vitam illius, odium illius dici potest: proprie tamen odium non est, quia non est ibi nolle vitam illius absolute, sed specificatum in velle vindictam. Et hoc modo odium Dei in quolibet mortali, et odium proximi in quolibet contra proximum clauditur. Et communicatio vocabulorum, simul cum penuria propriorum, facere videtur in hac re obscuritatem. Et scias quod proportio odiosae voluntatis ad odium proprie videtur esse sicut proportio febrilis aegritudinis ad mortem: ut sicut nonnulla mors est et mortis participatio aegritudo quaelibet febrilis, ita quodlibet in proximum nonnullum odium proximi, et quodlibet mortale nonnulla refutatio divini boni est. Et sicut mors maius malum est quam quaecumque febris, ita odium Dei simpliciter, et proximi in suo ordine, ut dictum est, pessimum est. Et secundum hoc, cum dixit Auctor in; praecedenti articulo quod ex odio procedit interiori etc., odii nomen communiter accepit pro odiosa voluntate. Nec obstat quod de odio ut speciale vitium est, tractavit; quia ex illa ratione habet intentum. Quoniam si omne peccatum exterius in proximum totam culpam habet ex odiosa voluntate, quae odium interpretative est; consequens manifeste est quod odium proprie maxime culpae rationem habet.

Potes autem aliter eandem sententiam dicere: quod odium, sicut et superbia, contemptus Dei et huiusmodi, potest dupliciter sumi. Primo, secundum affectum: et sic est speciale vitium, et habet rationem ultimi. Alio modo, secundum effectum: et sic clauditur, ut dictum est, in omni peccato, et est causa peccati. Etsi novitii non intelligunt differentiam. hanc, advertant quod, cum affectus odii sit velle malum, effectus eiusdem est quocumque actu ma- lum appetere, cogitare, facere: sicut affectus inobedientiae est contemnere praeceptum, effectus autem est quomodolibet non servare praeceptum, et sic de aliis.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo sexto dubium occurrit, quoniam contextus litterae dissonus videtur. Fundatur siquidem primo ortus odii super fuga tristitiae. Deinde infertur quod odium oritur ex praesentia tristitiae, quae est invidia: cum debuisset consequenter inferri quod ex fuga tristitiae nasceretur. Ad hoc dicitur quod contextus litterae formalis, subtilis ac optime consonus est. Cum enim peccatum odii, de quo est sermo, sit essentialiter actus refutans bonum quod vere est bonum; et bonum ut sic non sit refutabile: oportet ad hoc ut actus refutationis. respectu boni inveniatur, quod bonum induat rationem alicuius refutabilis, ut sic actus odii, tendens in illam rationem, penetret ad bonum vestitum illa ratione. Et quia odium tale, scilicet vere boni, est valde alienum a naturali; consequens est ut ratio qua fit refutabile sit de eorum ordine quae valde refutantur a natura, ut sic valde exosa vestis reddat exosum vestitum, quod nudum esset multum amabile. Talis autem ratio est ratio peior ratione contristantis; quam constat esse malam, quia contristans tristitiam ingerit,quam naturaliter multum fugimus. Obiectum igitur odii, scilicet vere bonum, ad hoc ut odii obiectum sit, rationem tristis induit prius, ut sic, deteriorando, induat rationem mali absolute, et sic magis refutabilis rationem habet. Quod autem bonum alterius induat rationem contristantis me, non habet inquantum est, bonum; sed habet inquantum est obiectum tristitiae. meae quae est invidia, Et sic odium ex parte obiecti directe oritur ex invidia.

Ambiguitas autem contextus ex mala applicatione litterae oritur. Nam odium potest considerari dupliciter. Primo, distinguendo ea quae in odio inveniuntur, et comparando ea ad invicem. Inveniuntur enim in peccato odii duo. Primo, terminatio ad bonum quod vere est bonum: et ex hoc habet rationem peccati et alieni a natura. Secundo, terminatio ad rationem qua illud bonum offertur ut malum (quoniam actus odii refutatio est, quae respectu mali ut sic est): et ex hoc habet rationem quasi excusabilis et eligibilis, utpote refutatio mali naturaliter fugibilis. Et comparando haec duo inter se, quia, ut dictum est, ratio tristis est causaliter illa ratio mali inducens odii obiectum, optime dicitur quod primum oritur ex secundo, quod refutatio boni oritur ex refutatione tristis, quod odium boni oritur ex fuga tristitiae. Si autem consideretur totum ipsum odii vitium, sic dicimus quod causatur ex electa tristitia praecedente, quae est invidia generans ipsi odio proprium obiectum: invidendo enim fit bonum alterius contristans nos, et ex hoc crescit in odiosum nobis. Unde contextus litterae consonus est, primo distinguens intrinseca odii et comparans inter se; secundo reddens radicem unde illa proveniunt, scilicet electam tristitiam boni.

II. Potest et brevius et subtilius dici quod fuga tristitiae in littera proposita non importat actum appetitus rationalis; sed naturalem abominationem appetitus naturalis respectu tristitiae, secundum quam etiam electa et praesens tristitia fugitur, utpote naturali appetitui contraria. Et quia naturalis huiusmodi fuga est causa dicti augmenti, scilicet quod triste crescat in malum absolute, quod significat odibile; et tanto citius et vehementius quanto saepius et intensius actualis tristitia repetitur: ideo Auctor primo fugam naturalem tristitiae ut causam posuit, et inde ad effectum processit quem ex illa causa praesens tristitia producit. Non ergo fugam tristitiae contra illius praesentiam distinxit: sed naturalem fugam simul stantem cum actuali praesentia tristitiae pro causa assignavit quare invidia ex parte obiecti parit odium. Et in littera declaratur, quia sicut delectans parit seipsum amabile ex naturali appetitu ad delectationem, ita contristans parit seipsum odibile ex naturali fuga tristitiae. Delectabile enim parit rationem boni absolute, et triste parit rationem mali absolute: ac per hoc, illud amabile, hoc odibile generat.

III. In eodem articulo adverte, ex II Physic., quod naturale non dicitur uno modo. Et propterea cum audis dilectionem boni alterius esse naturalem, intellige sane, hoc est, secundum naturam: sic enim omnes virtutes sunt naturales et omnia vitia contra naturam. Est tamen in his latitudo magna: et propterea aliquid magis et aliquid maxime dicitur secundum naturam et contra naturam.

IV. In eodem articulo sexto, in responsione ad ultimum, dubium occurrit, an peccatum odii sit unius tantum, aut plurium specierum. Et est ratio dubii tum quia dilectio caritatis, cui directe contrariatur odium, est unius tantum speciei: uni autem unum tantum est contrarium, ut patet X Metaphys. — 'Tum quia peccata non distinguuntur specie penes materialem, sed penes formalem diversitatem obiecti. Constat autem quod sicut omnia mala ut conveniunt in ratione vindictae spectant ad unum irae vitium; ita omnia mala ut conveniunt in ratione mali absolute spectant ad vitium odii. Et sic, licet mala materialiter diversificentur, ratio tamen formalis indivisa manet: ac per hoc, peccatum eiusdem est speciei. - Et confirmatur. Quia si peccatum odii et irae diversificatur secundum speciem ex diversitate malorum, sequitur quod eaedem erunt differentiae diversorum generum et non subalternatim | positorum: contra doctrinam Philosophi, in Antepraedicamentis.

Ex altera autem parte est quia appetens ex ira occidere hominem differt specie ab appetente ex ira rapere tantum bona, sicut homicida a raptore. Et eadem ratione, volens ex odio occisionem alicuius, et volens ex odio violenter auferri alicui bona, differt sicut homicidium a rapina. — Et confirmatur. Quia nisi sic esset, odium Dei et odium proximi essent eiusdem speciei: quod nefas est dicere.

V. Ad hoc dicitur quod odium cum dupliciter sumatur, pro passione concupiscibilis et pro vitio; et praesens dubium sit de vitio odii secundum morales species: manifeste patet quod odium Dei et proximi differunt specie secundum genericam differentiam peccati in Deum et in proximum. Sed de odio proximi, quo ipsi proximo malum volumus, difficultatem facit diversitas formalis malorum quae proximo ab odiente desiderantur: puta mors, paupertas, infamia, etc. Oportet namque trium horum unum fateri, scilicet: vel quod odiens desiderans tot diversa mala unius tantum speciei peccatum committat; - aut quod odium distinguatur specie secundum formalem diversitatem huiusmodi malorum; aut quod haec desideria sint quidem diversarum specierum, sed non odii, sed imperatarum ab odio; et tunc oportet illis assignare species suas.

Primum horum non potest sustineri. Quia cum velle et facere aliquid sint eiusdem speciei, sicut ex odio faciens rapinam vel homicidium peccat diversis speciebus, ita ex odio desiderans seu volens ista peccat secundum diversas species. - Et confirmatur hoc per simile, eadem ratione, in irae vitio. Constat enim ex ira vindictam homicidii vel rapinae tam velle quam facere in distincta specie mala incidere. Et similiter in vitio maledictionis: unde inferius in qu. xxvi, art. 4, ad 2, Auctor dicit: Si ille qui maledicit velit malum occisionis alterius, desiderio non differt ab homicida: differt tamen inquantum actus exterior aliquid adiicit voluntati.

Secundum autem repugnat doctrinae Auctoris superius in qu. xxxi, art. 4, ad 2, dum dicit quod omnia nocumenta inquantum considerantur secundum communem rationem mali, reducuntur ad odium: prout autem considerantur secundum aliquas speciales rationes mali, ad aliqua specialia vitia. Ex hoc enim patet quod odii in proximum species unitatem habet ex ipsa ratione mali, quia scilicet vult malum proximo: alia autem vitia specialia sunt quae volunt proximo malum tale ut sic, puta mortis, infamiae, rapinae et similium.

Tertium autem rationi consentaneum est: ut scilicet vitium odii imperet actibus interioris desiderii respectu talium malorum, sicut imperat quandoque actus exteriores respectu eorundem malorum. Ita quod sicut aliquis ex odio detrahit vel contumeliatur vel occidit vel rapit, vel aliquid huiusmodi facit; ita aliquis ex odio desiderat proximi infamiam vel dehonorationem vel mortem vel perditionem bonorum, etc. Et sicut odium cum opere unum constituit peccatum multarum deformitatum, ita et odium cum desiderio talis mali unum constituit plurium deformitatum peccatum. - Ut scias autem assignare unicuique desiderio suam speciem, non vageris per novas species vitiorum, sed memento illius regulae: Eiusdem virtutis vel vitii est velle aliquid et facere illud. Et ratio est quia actus exterior et interior respectu eiusdem obiecti non requirunt diversas virtutes aut.vitia. Et propterea ad illud vitium spectat velle mortem ad quod spectat facere mortem, quod constat esse homicidium; et similiter ad illud velle infamiam ad quod spectat facere eandem, quod constat esse detractionem; et sic de aliis. Et idem est iudicium de desideriis iratorum et maledicorum, - Et ex his patet responsio ad obiecta.

VI. Sed restat unum novitiorum dubium, quo pacto odium proximi est speciale vitium, si eius obiectum est ratio mali proximi, et nullum malum speciale: cum genus non sit praeter suas species; nec possit inveniri odium proximi separatum ab aliis vitiis, quia quicumque desiderat malum alicui desiderat ei aliquod malum.

Sed hoc facile solvitur discernendo inter actum animae et rationem obiectivam in communi. Quamvis namque reperiri non possit in rerum natura ratio generis praeter suas species, potest tamen inveniri in rerum natura actus animae terminatus ad rationem generis et non terminatus ad aliquam speciem: ut patet in intellectu cum intelligitur animal in communi. Et similiter est in voluntate, quae tendit in bonum vel malum intellectum: potest siquidem terminare actum suum ad rationem communem, non terminando eundem ad speciales. Et hoc modo voluntas vult malum alicui. - Nec est verum quod non possit separatum hoc vitium ab aliis inveniri. Cum enim quis proximo suo desiderat ut habeat malum, vel cum desiderat ut habeat omne malum, non descendendo ad tale vel tale, solo odii peccato inquinatur, ut patet ex supra allegatis. Constat autem haec posse accidere.

VII. In eodem articulo sexto, in responsione ad ultimum, Martinus occurrit contra illud: Ex invidia generatur odium formaliter secundum rationem obiecti, ex ira autem dispositive tantum. Non placet, inquit, mihi. Quia secundum ipsum, malum alterius absolute est obiectum odii. Sed invidus et iratus conveniunt in hoc quod uterque appetit malum alterius in ordine ad aliud: invidus quidem in ordine ad suam gloriam vel excellentiam, iratus autem in ordine ad vindictam. Non ergo inde oritur formaliter ex parte obiecti et hinc non: sed par est de utroque ratio.

Ad hoc dicitur quod inter iram et invidiam est manifesta differentia quoad duo in proposito. Primo, quod ira respicit malum non ut malum, sed ut iustum. Invidia autem: respicit bonum ut malum: et hinc fit quod ex obiecto formali affinis sit odio, quod est de bono ut malo. Unde est eadem ratio, ut patet. - Secundo, quod obiectum invidiae est contristans, eo quod ipsa est essentialiter tristitia: obiectum autem irati, quamvis supponat contristans, non tamen est contristans ut sic, cum ira non sit tristitia formaliter. Et hinc in littera ponitur odium oriri ex invidia, quia contristans, ut sic, parit odibile: sicut delectans, ut sic, parit amabile.

Ex ira igitur et invidia pro quanto sunt mali contracti, nascitur dispositive odium ex parte subiecti: quamvis magis ex invidia, propter propinquitatem rationum formalium obiecti; quia tam invidia quam odium est respectu mali formaliter. Sed ex invidia pro quanto est formaliter respectu contristantis, nascitur ex parte obiecti formaliter odium: quia contristans, ut sic, parit odibile.