Quaestio 76

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo primo quaestionis septuagesimaesextae, adverte quod, cum in titulo quaeritur, et postmodum determinatur quod ignorantia est causa peccati, non sumitur peccatum pro inordinatione, nec pro actu in genere naturae, sed formaliter pro ipso actu peccati. lam enim dictum est quod peccatum non est deordinatio, nec actus: sed actus contrarius virtuti, Nec est curae in proposito utrum illud peccatum cuius causa dicitur ignorantia, sit imputabile aut non incurrenti ipsum: sat enim est proposito quod peccatum ipsum ab ignorantia causetur, sive imputabiliter sive non imputabiliter; hoc enim ad sequentia spectat quaerere et decidere.

Ex hoc autem quod peccatum est actus et species po- sitiva, manifeste habes quare ignorantia ponitur causa per accidens eius: non ens enim non est per se causa entis. Et ponitur causa ut removens prohibens, seu remotio prohibentis: quia sicut gravi, inclinato ad motum deorsum, ablatio prohibentis columnae dat per accidens motum deorsum; ita voluntati inclinatae in actum peccati, sive imputabiliter sive non, negatio scientiae quae prohiberet talem actum si adesset, dare dicitur talem actum.

II. Secundus articulus in Secunda Secundae, ubi de negligentia tractabitur, clarus erit in speciali: quando scilicet est mortale vel veniale. Quando vero actualiter peccatur, cum de tempore affirmativi praecepti erit sermo, dicendum est.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN secundo articulo eiusdem septuagesimaesextae quaeLass dubium occurrit, quia Auctor videtur sibi contrarius, aut obscurus. Aut enim intendit quod ignorantia est peccatum secundum se, sicut alia peccata: aut intendit quod negligentia causans ignorantiam, sit peccatum. Si primum, ad quid in responsione ad tertium, et clarius in responsione ad quartum, resolvit se ad negligentiam, expresse dicendo: Non remanet negligentia, secundum quam ignorantia est peccatum? — Si secundum, extra propositum est: quia quaestio de negligentia inferius in Secunda Secundae tractanda est. Et non est formalis quaestio: quia effectus, seu materia peccati negligentiae quaereretur, dum ignorantia discutitur.

II. Ad hoc dicitur quod, quia omne secundum se vitium morale opponitur secundum se alicui virtuti morali; et ignorantia non opponitur alicui virtuti morali, sed scientiae: ideo ignorantia non est secundum se peccatum. Propter quod non tractatur de ea in Secunda Secundae, sed tractatur hic de ea, inter generales causas peccati. Et quia secundum se non est peccatum, oportet secundum illud esse peccatum, secundum quod ingreditur mali moralis ordinem. Quod ex eius opposito, scientia scilicet seu cognitione, patere potest. Constat autem quod cognitio materia est illius moralis virtutis quae vocatur studiositas; et contrariorum vitiorum secundum excessum et defectum, quorum primum vocatur curiositas, alterum vero innominatum videtur, et communi nomine vocatur negligentia. Ignorantia igitur, quae est omissio scientiae, ex parte vitii deficientis se tenet: ac per hoc, peccati rationem intantum habet, inquantum sub illa negligentia cadit. Et hoc intendit hic Auctor.

III. Nec propterea est quaestio ista non formalis, aut extra propositum: sed formalissima de ignorantia, si est peccatum; in proprio tractatu necessaria, ut causam peccati peccatum quoque esse agnoscatur, et non excusare sequentia. Sed quia non est secundum se peccatum, oportuit respondendo dicere secundum quid est peccatum. Et dictum est secundum negligentiam.

Et scito quod negligentia est nomen aequivocum, vel quasi aequivocum, ad peccatum oppositum prudentiae, et ad peccatum oppositum studiositati. Et illa est in intellectu, ista in voluntate. Illa defectum sollicitudinis praecipiendi in qualibet materia, ex remissa voluntate oppositi boni procedentem, significat: ista voluntatem intensam respectu commissionis contrariae, et remissam respectu omissionis studiositatis, sicut cetera vitia moralia defectiva. Unde ad istam spectat ignorantia affectata et ignorantia negligens, illa per commissionem, haec per omissionem; sicut ad pusillanimitatem spectat et affectata parvitas, et omissa magnitudo: eiusdem namque rationis est commissio contrarii, et omissio virtutis. Unde negligentia opposita sollicitudini est effectus negligentiae oppositae studiositati, pro quanto est voluntas remissa circa studiositatem. Et propter hanc propinquitatem, et communicationem in nominibus, non curavit Auctor discernere de qua negligentia loqueretur, veritatem praesertim semper salvam videns: quia una infert aliam, ut patet.

Commentaria Cardinalis Caietani;

IN articulo tertio dubium occurrit circa prima verba corLL. scilicet: Jgnorantia de se habet quod actum quem causat, faciat involuntarium. Primo, quia involuntarium est ens positivum, contrarium scilicet voluntario. Ignorantia autem est negatio. Nullum autem non ens de se habet quod faciat ens.

Secundo, quia si ignorantia causans actum per accidens, causat per se involuntarium illius actus; sequitur quod ignorantia semper excuset a toto suo per se effectu, scilicet involuntario, quamvis non excuset ab effectu per accidens. Et sic falsum esset, per se loquendo, quod ignorantia quandoque excusat a tanto, sed non a toto.

II. Ad hoc dicitur quod in ignorantia causante est considerare duo: materiam scilicet, et formam. Si enim consideretur ignorantia ut remotio prohibentis formaliter, ex hac parte habet quod sit causa per accidens, quia remotio prohibentis est causa per accidens; et effectus eius sit id quod prohibebatur, et consequenter oppositus effectui causato a prohibente. Remotio namque columnae sustinentis grave, ex hoc ipso quod est remotio prohibentis descensum gravis, habet et quod sit causa per accidens, et quod effectus eius sit descensus prohibitus contrarius quieti sursum, quam causabat columna. Si autem consideretur materialiter, idest secundum id quod est ipsa ignorantia quae denominatur causa per accidens, ex hac parte habet quod effectus eius sit contrarius scientiae: quoniam ex seipsa habet oppositionem ad scientiam. Effectus autem contrarius effectui scientiae in tali natura, scilicet voluntaria, est involuntarius: quia effectus proprius scientiae est voluntarius. Ignorantia igitur causans per accidens actum ut remotio prohibentis, de se, idest de sua propria ratione, sibi vindicat quod actus ille sit involuntarius. Et hoc intendit Auctor in littera. Hoc autem non est ignorantiam per se causare involuntarium: sed est ignorantiam determinare vel applicare ad materiam effectum per accidens. Cum enim commune sit omni remotioni prohibentis causare prohibitum contrarium invento, et hoc sit formale in causa removente prohibens; sicut ignorantia applicat ad talem materiam, scilicet ad seipsam, talem causae rationem; ita applicat ad talem materiam, scilicet involuntarium, talem effectus rationem. Continetur enim sub prohibito et contrario involuntarium ut materiale sub formali, sicut ignorantia sub removente prohibens. Unde ex hac parte ignorantia non nisi causa per accidens involuntarii est: sicut privatio prohibentis. descensum, si essent nomina imposita, per accidens causa esset motus contrarii motui sursum. - Cum his tamen stat quod si, gratia materiae, resolutio involuntarii in ignorantiam agenda est; invenietur quod ignorantia est per se causa involuntarii, sicut absentia nautae submersionis navis. Et propterea quidquid involuntarii ex ignorantia in nostris invenitur actibus, potest, ut sic, resolvi in ignorantiam ut per se causam. Propter quod Auctoris verba ignorantiam de se facere involuntarium sonantia, super hoc fundata credo principio.

III. Ad primam autem obiectionem in oppositum, patet responsio duplex. Prima, quod ignorantia, ut remotio prohibentis, est causa non per se, sed per accidens, involuntarii, - Secunda, quod ignorantia, ut absentia scientiae, est causa per se involuntarii; ut superius declaratum fuit ex V Metaphys.

Ad secundam dicitur, concedendo quod ignorantia semper excusat a toto involuntario ut sic. Et quando dicitur quod quandoque excusat a tanto, sed non a toto; intelligitur de ipso inquantum habet rationem voluntarii. Quod enim voluntarium fit ignoranter, minus culpabile est quam voluntarium malitiose: quantum enim habet de ratione involuntarii, tantum habet de ratione inculpabilis.

IV. In eodem tertio articulo dubium occurrit circa id quod dicitur de ignorantia concomitante, seu quae non est causa actus peccati. Videtur namque falsum quod non excuset a peccato: et eius ratio nihil valere, quia non causat involuntarium. Id enim quod tollit laudem vel vituperationem actus, excusat a peccato. Constat enim quod liberans patriam non sciens nec volens, quamvis vellet si sciret illum actum esse patriae liberativum, non laudatur nisi de facto materialiter. Et occidens inimicum latentem inter vepres, vacando venationi praemissa diligentissima inquisitione ne partibus illis homo sit, excusatur a peccato homicidii, quamvis si scivisset, occidisset. Ergo.

Contra rationem vero litterae est, quia ad excusandum a peccato sufficit tollere rationem voluntarii, ut in sequenti articulo et Auctor fatetur. Voluntarium autem tollitur non solum per involuntarium, sed per non-voluntarium: sicut album per nigrum tollitur et non-album. Ex hoc ergo quod non causat involuntarium, inferre non-excusationem a peccato, est sophisma Consequentis.

V. Ad hoc dicitur quod ignorantia concomitans habet duas conditiones. Prima est, quod facit nescientem non volentem, nec causantem voluntarie id ignoti. Secunda est, quod permittit actum qui fit, esse totaliter voluntarium. Et ex hac conditione sequitur quod quidquid imputaretur agenti sine illa ignorantia, imputatur agenti cum illa: ac per hoc, nec excuset nec accuset, Ex primà vero conditione habet quod non det seu apponat peccatum aut peccati circumstantiam ex ignoto. Et si hoc vocatur excusare, distingui potest, quod excusare a peccato contingit dupliciter: scilicet excusando a per se pertinentibus.ad actum; et hoc modo ignorantia non excusat, quia, ut dictum est, relinquit ipsum in esse simpliciter voluntario, et non facit ipsum involuntarium esse, ut in littera dicitur. Alio modo, excusando ab omnino per accidens concurrentibus: et ab his excusat, quia non meremur nec demeremur habitibus, sed actibus; et actus pensantur secundum per se pertinentia, et non secundum omnino per accidens, quae sub consilio non cadunt. Et quoniam omnis scientia et ars est de his quae sunt per se, ideo Auctor negavit ignorantiam talem excusare. Et ratio sua fuit optima, relata ad actum peccati, in ordine ad quem in hac quaestione tractat de ignorantia. Licet namque voluntarium tollatur per contradictorium et contrarium; quia tamen negatio contradictoria nihil ponit, et actus aliquid ponit; impossibile est quod voluntarium tollatur per actum, quin tollatur per involuntarium; sicut album per nullum positivum tollitur nisi per nigrum. Intendit ergo littera quod, quia ignorantia concomitans non causat involuntarium actum, ideo non excusat a per se spectantibus ad actum illum: quod est clarum. Cum quo tamen stat quod excuset ab omnino per accidens: quia nullus fit ex illa. ignorantia in eo actus volendi illa; ut patet in exemplo dato, et in eo qui proprio lecto vacans actui coniugali, alienam se supponentem cognoscit, sola ignorantia concomitante,

VI. In eodem tertio articulo, circa primum modum quo ignorantia non excusat totaliter a peccato, scilicet ex parte rei ignoratae, quae est ignorantia facti vel faciendi; dubium occurrit an excusetur taliter peccans totaliter ab illa mala circumstantia ignorata. Et est ratio dubii, quia talis dat operam rei illicitae, ex quo in scientia eius, ut in littera dicitur, remanet quod ille actus quem facit est malus. Verbi gratia, Iudas, cum cognóvit Thamar, quam nesciebat esse nurum suam, an sit totaliter ab incestus vitio excusatus, sciens actum illum 'esse fornicationem, sed ignorans incestum ?

VII. Ad hoc dicitur quod totaliter est excusatus ab incestu, licet non a fornicatione, quam voluntarie committebat. Pro regula namque generali habendum est quod ignorantia ex parte rei ignoratae tantum, idest non ex parte ignorantis, idest non culpabilis, excusat totaliter ab involuntario id quod est proprius effectus ignorantiae, sive det operam rei licitae sive illicitae. Non enim in hoc differunt dantes operam rei licitae sive illicitae; sed in voluntate licitae et illicitae rei cognitae. Unde quia conveniunt in causa involuntarii simpliciter, scilicet ignorantia inculpabili, oportet quod conveniant in effectu per se eius, scilicet in involuntario simpliciter. Unde Iacob cognoscens Liam prima nocte, etiam si causa delectationis vacasset actui coniugali, credito quod fuisset dare operam rei illicitae; nihil minus excusatus esset a fornicatione.

Iudas igitur non peccavit peccato incestus, sed fornicationis. Et si fuisset lata sententia contra incestum committentes, non incurrisset illam: quia excommunicatio praesupponit illam culpam. Secus autem forte esset de irregulari tate, si fuisset annexa: quia sequitur factum, et non requ culpam. - Et hoc ratione probatur. Quia peccatum adeo es voluntarium, secundum Augustinum, quod si voluntarium non est, peccatum non est. Quantum ergo actus ille peccati non totaliter excusatus, habet de voluntario, ac per hoc scito (quoniam voluntarium oportet esse cognitum), tantum habet de peccato: sed quantum ad hoc, non est proprius effectus ignorantiae, sed scientiae potius. Quantum vero habet de involuntario, tantum habet error non- peccati: hoc autem est quod proprie ex ignorantia fit. Nec oppositum intelligo in littera. Quoniam de toto actu di accipio, et non de illa conditione quae est effectus inculpabilis ignorantiae, cum dicitur quod ignorantia ex parte rei ignoratae non excusat totaliter a peccato; et quod percutiens hominem quem nescit esse patrem, non totaliter excusatur a peccato, quia adhuc remanet ei cognitio peccati, 3ag5

VIII. In eodem articulo dubium occurrit circa secun-. dum modum, scilicet ex parte ignorantiae eius quod tenetur scire. Quia insufficienter duo tantum modi numerantur: scilicet affectata ut liberius peccet, et per negligentiam. Paulus namque Apostolus de seipso dicit quod ignoranter peccavit, I ad. Tim. 1: et tamen neutro istorum modorum ignoravit, cum ipse dicat quod paternarum traditionum aemulator existens hoc fecerit, ad Gal. x.

IX. [Ad primum horum] dicitur quod omnis ignorantia non excusans a peccato, reducitur ad hos duos modos, scilicet directe vel indirecte, quorum Auctor meminit: sed non numerat omnes eorum speciales modos, sed duos extremos, ut ex iis medios percipiamus. Summum enim locum videtur obtinere sic studiose volita ut libere peccare liceat: infimum vero, quando aliquis occupatus in aliis, praecipue bonis, negligit scire, idest amittit sollicitudinem sciendi. Inter has autem mediat ignorantia Pauli, quae fuit directe volita, pro quanto noluit cognitionem fidei Christi. Ignorantia namque eius fuit ignorantia opposita cognitioni fidei Christi, quam voluntarie noluit, non ad libertatem i candi, sed ad obsequium Dei: arbitrabatur enim i am Deo facere, fidem talem suscipiendo. Unde ibidem "ipse dicit: Ignorans feci in incredulitate.

X. In eodem tertio articulo, in responsione ad secundum, dubium occurrit, quia Auctor in illa responsione destruere videtur doctrinam superius datam de specificatione peccatorum. Superius namque dictum est quod ratio voluntarii non sufficit ad speciem dandam, sed oportet esse intentum, Modo vero dicitur quod in ignorante quantum remanet de voluntario, tantum remanet de intentione peccati, et propterea non erit peccatum per accidens. Et quod loquatur Auctor directe ad propositum de specificationie, patet ex ipso argumento, cui per haec sola verba satisfieri vult.

XI. Ad hoc dicitur quod verba litterae possunt suscipi in duplici sensu. Primus est, quod quidquid est voluntarium, est obiectum intentionis. Et hic sensus est falsus: ut patet ex rationibus voluntarii et intentionis. Intentio namque est finis, voluntarium autem est effectus a voluntate: nofi oportet autem. quod quidquid est a voluntate, sit finis eius. Propter quod superius dictum est, et bene, quod non omne voluntarium specificat, etc. - Secundus est, quod quidquid est voluntarium, cadit sub aliqua intentione. Et hoc supponitur in littera, et constat esse verissimum: oportet namque omne a voluntate emanans, ad finem aliquem fieri; cum finis sit obiectum voluntatis.

Sed hoc non satisfacit litterae. Quia expresse dicitur quod quantum remanet de voluntario, tantum de intentione peccati, et ideo non est per accidens. Refert ergo littera ad idem, scilicet ad peccatum, voluntarium et intentum.

Ad hoc dicitur quod littera non dicit quantum et tantum: sed inquantum et intantum. Inter quae est tanta differentia, quod prima verba important primum sensum, secunda stant cum secundo. Quod autem referantur ad idem, scilicet peccatum, verissimum est: quia si in ignorante remanet voluntarium peccati, oportet voluntarie inesse conversionem ad aliquod dissonans legi aeternae; quod est habere intentionem peccati. Sed ex eo quod in tali materia, scilicet peccati, quod. sonat specificatum ab intento, sequitur, Si est voluntarium, est intentum, non sequitur simpliciter, A est voluntarium, ergo intentum. Sunt enim multa in uno et eodem peccato voluntaria mala, unum tamen intentum, unde est species: ut patet in procurando adulterii consensum. Est enim ibi in primis aversio a lege Dei et ratione, et suasio spiritualis mortis, et nocumenta poenarum inferni, et appetitus delectabilis alieni: et quamvis omnia sint voluntaria, ab ultimo tantum, quod est per se intentum, actus specificantur, ita quod reliqua sub hac intentione concluduntur.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto, in calce corporis articuli, dubium diffiLà occurrit de specie peccati quod fit ex ignorantia: an scilicet sit eiusdem speciei in qua esset si fieret scienter. Et ratio dubii, quia species peccati sumitur ex per se obiecto intento a peccante, ut in qu. rxxir superius patet. Sed ex ignorantia peccans non tendit per se in obiectum illius peccati, sed per accidens, ut in littera hac dicitur. Ergo peccans ex ignorantia non peccat illa specie peccati qua peccaret faciendo idem sciens.

In oppositum autem est quia nihil est in genere quod non est in aliqua eius specie: et propterea, si peccans ex ignorantia non incurrit peccatum illius speciei, erit aliquod peccatum in nulla specie; non est enim maior ratio de una quam de alia, in reliquis speciebus.

Praeterea, Paulus Apostolus, I ad Tim. 1, ex ignorantia peccavit. Et tamen fatetur se peccasse peccatis eiusdem speciei ac si scienter, dicens quod fui blasphemus et persecutor et contumeliosus: distinguendo namque peccata, in illis speciebus peccasse se insinuat.

II. Ad evidentiam huius dubii, sciendum est quod duplex est ignorantia voluntaria: una privans usum rationis, ut ebrietas et amentia, quando quis procuraret amentiam; altera privans sola scientia eius quod tenetur scire. Et haec est duplex: scilicet ignorantia iuris, sive universalis sive particularis, ut quando quis nescit hunc actum esse peccatum; et ignorantia facti, ut quando quis nescit, sua negligentia, hominem esse in loco quo proiicit sagittam. Peccata autem facta ex ignorantia iuris, sunt duplicia: quaedam secundum se mala, ut fornicatio, furtum et similia; quaedam solo iuris positivi statuto mala, ut ieiunare tali die, et similia.

Inchoando autem a peccatis. quae sunt securidum se mala, et fiunt ex ignorantia iuris, dicendum est quod sunt peccata eiusdem speciei cuius essent si fierent a sciente. Et ratio est quod sunt actus voluntarii in seipsis per se et directe, non solum materialiter, sed formaliter, secundum conversionem ad obiectum: quamvis secundum contrarietatem ad virtutem, indirecte et per accidens sint voluntarii. Gentiles namque nescientes simplicem fornicationem esse peccatum, voluntarie consentiebant in actum cognitionis mulieris non suae uxoris, unde sumitur fornicationis species: quamvis forte aliqui eorum, si scivissent esse peccatum, non fecissent; et sic non directe et per se, sed per accidens, in actum illum ex parte contrarietatis ad virtutem, consensissent. Et hoc modo Paulus consensit in mortem Stephani confitentis lesum Nazarenum, unde sumit peccatum speciem: quamvis non nisi per accidens consenserit in contrarietatem illi actui intrinsecam, quam si cognovisset adesse, non consensisset actui. Et simile est de aliis.

Nec Auctor est oppositus sibi ipsi: sed sunt verba sua formaliter intelligenda. Non enim dicit hic quod non potest dici quod voluntas peccantis ex ignorantia directe et per se feratur in speciem peccati, sed in peccatum. Peccatum enim formaliter, cum ex propria ratione exigat contrarietatem ad legem Dei, ut patet ex definitione Augustini, tunc tantum est directe et per se volitum, cum ipse actus contrarius est directe et per se volitus, ita quod non sit per se volitus actus qui est contrarius, sed actus contrarius. Constat autem quod inter fornicationem committentem ex ignorantia quod sit peccatum, et scienter, haec est differentia, quod sciens voluntarie fertur in actum contrarium directe et per se, scit enim actum illum esse contrarium virtuti, et consequenter legi, et vult illum: ignorans autem voluntarie directe et per se fertur in actum qui est contrarius, et per accidens in actum contrarium. Et propterea in littera dicitur quod per accidens fertur in peccatum. Cum hoc enim constat quod per se feratur in obiectum, unde peccatum sumit speciem, ut patet: species enim peccati non sumitur ex contrarietate, sed ex obiecto; sicut nec species albi sumitur ex contrarietate ad nigrum, sed ex oper s lucis in se.

III. Et cum haec legeris, adverte quod non loditut die aversione, quae sequitur peccati speciem, quoniam illa per accidens etiam scienter peccantibus est volita: sed contra-. rietate intrinseca ipsi peccato, qua est actus contrarius virtuti. Haec enim a scienter peccante est directe et per se volita: ab ignoranter autem errante, per accidens, tripliciter. Primo, ex parte actus: quia est volita ad volitionem actus. — Secundo, ex parte ignorantiae voluntariae: quia in ipsa. volita sunt voliti omnes eius effectus, quorum unus est incurrere in hoc contrarium. Sicut necessario voluntarie oculis velatus, vult in sua causa quidquid male inde sequi natum est: unde si impingat in laesivum aliquod, voluntarie impingit voluntate suae causae, scilicet velationis, vel: velati incessus. — Tertio, ex parte accidentalitatis in ipsa ignorantia. Et hoc quoad illos qui nesciunt se ignorare, qui, si scirent se ignorantes, darent operam ut scirent: in istis enim etiam ipsum ignorantiae peccatum est voluntarium per accidens, sicut accidit in Paulo Apostolo.

IV. De peccatis autem quae fiunt ex voluntaria ignorantia privante totaliter usum rationis, qualia sunt peccata. ebriorum et amentium voluntarie; littera in praecedenti articulo, in responsione ad ultimum, dicens quod ignorantia privans usum rationis totaliter excusat a toto, contrariari videtur sibi ipsi hic, ad secundum et quartum, dicenti peccatum ebrietatis minuere peccatum sequens (quod enim: diminuitur, non totaliter tollitur); et rursus ibidem dicenti duo peccata esse ebrietatem et homicidium sequens. Sunt ergo in propriis speciebus peccata sequentia: aut sunt peccata in nulla specie, quod est impossibile. Et tenet sequela: quia ex quo sunt distincta a specie suae causae, scilicet. ebrietatis, eo ipso quod sunt duo peccata, aut in propriis speciebus, aut in nulla erunt. - Contra hoc autem est quod actus isti non sunt voluntarii, et consequenter nec morales humani; quamvis sint hominis.

V. In hac ambiguitate cavendum est ab utroque extremo: ut nec dicamus huiusmodi sequentia peccata esse extra genus moris, ut quidam videntur dicere, considerantes istos actus in seipsis, et propterea dicentes quod huiusmodi ebrii excusantur a toto quoad culpam; nec fateamur praedicta esse secundum se peccata, ut ex hac littera forte acceptum est; sed dicamus esse circumstantias peccatorum, et pertinentes ad circumstantiam quíd, significantem effectum; et propterea observandas in istis regulas datas de eventibus et nocumentis peccatorum, superius in qu. xx, art. 5, et qu. rxxrm, art. 8. Et ratio est quia haec sunt voluntaria in suis tantum causis, Ex hoc namque quod sunt quodammodo voluntaria (esse enim voluntarium in causa, est esse aliquo modo voluntarium), sunt in genere humanorum et moralium, et non excusantium a tota culpa. Ex eo autem quod in solis causis, non sunt secundum se peccata; sed, a propriis speciebus distracta, circumstantiae sunt peccatorum quorum sunt effectus; et ad illorum peccatorum species spectant, in quibus sunt voluntaria et intenta.

Et ex hac parte sequitur ulterius quod primum peccatum, puta ebrietas, plus minuat de secundo, puta homicidio vel blasphemia Dei, quam sit gravitas primi. Si enim, verbi gratia, ebrietas in tota sua latitudine ad plus est gravitatis ut duo, et homicidium ut decem; ex hoc quod homicidium distrahitur a sua specie, consequenter distrahitur a sua gravitate; et quia reducitur ad speciem ebrietatis, reducetur quoque ad gravitatem eius, circumstantionate tamen. Et sic reducitur ad gravitatem non excedentem duo. Ac per hoc plus minuetur de propria gravitate homicidium ab ebrietate, quam sit gravitas ebrietatis: translatum enim de gradibus decem gravitatis ad gradus duos, longe plus diminutum est quam in duobus qui sunt gradus ebrietatis.

Attestatur autem dictis Augustinus, in libro XXII Contra Faustum, dicens quod Lot culpandus est non quantum ille incestus, sed quantum ebrietas meruit: quoniam incestus non nisi in causa, ebrietatis scilicet, culpabilis esse potuit. — Attestatur etiam Auctor dum, respondens argumento secundo, scilicet, Peccatum additum peccato facit maius, quia maius includit unitatem cum eo quo facit maius, dat duas responsiones. Prima est, quod haec propositio est universaliter falsa, quia non semper peccatum additur peccato in unitate, idest ita quod faciat unum cum eo: et dicit quod sufficit quod faciat plura peccata. Deinde, quia potuisset quis dicere quod illa propositio est vera in peccatis coeuntibus in unum, dat secundam responsionem, dicens quod nec sic est vera, quia contingit primum peccatum plus minuere de secundo, quam sit gravitas primi, ut declaratum est. Et inducit ad hoc quod inductum est de ebrietate et homicidio, ex hoc insinuans quod putat ambo in unum peccatum coire, et secundum esse circumstantiam, effectum scilicet, primi. — Consonatque hoc doctrinae superius habitae de specie peccatorum ex fine seu obiecto intento.

VI. Quae autem in oppositum videntur Auctoris verba, facile explanantur. Nam quod in praecedenti articulo dictum est, quod ignorantia tollens totaliter usum rationis excusat a toto, est verum per se loquendo: quoniam actus a tali facti, per se loquendo, non sunt humani. Sed per accidens contingit non excusari: cum enim ignorantiae tali coniungitur quod est voluntaria culpabiliter, tunc, ratione istius accidentis, non excusat a toto. Et hoc hic dicitur.

Quod etiam pluries dicatur ab Auctore in ebrio duo peccata inveniri, scilicet ebrietatem et peccatum sequens; intelligendum est secundum subiectam materiam, idest secundum se duo peccata: non quod in hoc retineant dualitatem, sed alterum transit in circumstantiam primi. Cogimur autem in hac materia his vocabulis uti, ut ostendamus quod quae secundum se sunt peccata, voluntarii rationem induunt etiam causata ab huiusmodi ignorantiae peccato; et comparatione utriusque peccati ad invicem, comparatio enim distinctionem extremorum exigit; loquentes ut multi, intelligentes ut sapientes.

VII. De peccatis vero quae fiunt ex culpabili propter negligentiam ignorantia facti, ut cum vacans venationi sagittat hominem loco cervi ex incircumspectione, an sint eiusdem speciei cuius essent facta a sciente: dicendum esset quod non, sed spectant ad species peccatorum directe volitorum, puta venationis periculosae, et similium actuum, a quibus illa peccata causantur. Et ratio est quia plus requiritur ad rationem speciei propriae, quam ratio voluntarii: oportet enim esse per se intentum id unde species peccati sumitur. Unde licet ista peccata sint voluntaria in suis causis, quia tamen non sunt voluntaria in seipsis, non sunt per se intenta: ac per hoc, non sunt secundum se peccata, nec ut actus eliciti nec-ut actus imperati, Sed sunt eventus, seu effectus peccatorum, non praevisi nec intenti, quamvis praevisibiles: ac per hoc circumstantiae aggravantes, non trahentes tamen in suas species, sed distractae in suarum causarum species. — Sumitur etiam ex littera huius articuli ratio ad idem ex parte ignorantiae, ex illis verbis: Cum enim aliquid esse peccatum ignoratur, non potest dici quod voluntas directe et per se feratur in peccatum, sed per accidens: et loquitur de ignorantia voluntaria indirecte et culpabiliter. Ex quibus habetur quod in id quod ignorantia huiusmodi velatur, non per se, sed per accidens voluntas fertur: par enim est ratio de peccato, et quocumque alio. Et sic, cum cointelligatur altera supradicta, scilicet quod ab intentis per accidens non specificantur actus morales; sequetur quod sagittatio illa temeraria non specificabitur ab homicidio subsecuto ex ignorantia illa; sed erit circumstantia quid, aggravans valde actum.

Ex his autem habes differentiam velaminis inter peccata primo discussa ex ignorantia iuris, et haec ex ignorantia facti. Quia in illis ignorantia non velat obiectum, sed contrarietatem ad legem seu virtutem: in istis ignorantia velat obiectum. Et ideo illa in eadem sunt specie, ista non, ut dictum est: quia ab obiecto per se intento species est.

Ex hoc tamen loco ne fallaris accipiens quod, quia hic venator non est reus homicidii, propterea non sit irregularis, et similia. Quoniam unaquaeque ars propriis vocabulis gaudet; et in iure, ubi talis vocatur homicida voluntarius, ita est vocandus. In philosophia autem morali, de speciebus peccatorum disserenti, sua quodque specie vocandum esset, si nomen habet.

VIII. De peccatis demum quae fiunt ex ignorantia iuris positivi, quae non secundum se sunt mala, sed solum quia prohibita, considerandum esset consequenter; addito, an ignorantia velet obiectum formale illius actus ut est in genere moris, an velet solam contrarietatem ad legem. Si enim sola contrarietas velatur, eiusdem sunt speciei a sciente et ignorante facta: si vero obiectum formale velatur, non sunt eiusdem speciei, ut patet ex antedictis. Ad hoc autem discernendum, effectum iuris positivi in actu et obiecto oportet videre. Si enim lex constituit rationem formalem obiecti, patet quod ignorantia velat obiectum: si autem constituit solam aversionem ab ipsa vel conversionem ad ipsam, patet quod ignorantia non velat obiectum, sed contrarietatem. Cum igitur quod lege ponitur, ut patet in V Ethic., sit id quod a principio nihil differt utrum sic vel aliter fiat, sed post legem differt sic vel aliter, bonitate et malitia morali; oportet quod ex vi legis huiusmodi collocetur in genere boni vel mali moralis. Et cum ista collocatio, ut dicitur inferius in tractatu de lege, fiat per modum determinationis formae communis ad specialem; consequens est ut lex non solum genus, sed speciem actibus huiusmodi praebeat moralem, non faciendo novam speciem virtutis aut vitii, sed applicando seu extendendo praeexistentes species virtutum et vitiorum ad huiusmodi actus. Verbi gratia, ius statuens quod cum lumine et stola, casula, etc., missa celebretur, applicat religionis speciem ad istos actus, et sacrilegii vitium ad oppositos. Et similiter statuens ieiunia, applicat temperantiae speciem ad unicam comestionem hora nonae absque carnibus, et intemperantiam ad eius oppositum. Et sic de aliis.

Ex hoc autem patet differentia inter peccata ex ignorantia iuris facta secundum se mala, et non secundum se mala, quoad velamen. Quia in secundum se malis, scitum est id unde species peccati sumitur, quia est obiectum secundum se dissonans rationi: velatum autem est ipsa dissonantia, ut patet ex dictis. In istis autem non secundum se malis, scitum nihil claudit unde species peccati, immo nec genus moris sumitur: ut patet in comedente bis in diebus ieiunii ex ignorantia iuris. Scitum enim ab hoc non est bina comestio carnium hodie: constat enim quod hoc totum nihil includit dissonans. Nisi quis dicat quod in ly hodie, quia significat tempus ieiunii, clauditur unde species intemperantiae sumitur. Sed licet revera sic sit, attamen hoc non clauditur sub scito, sed sub velato ex iuris ignorantia: et propterea relinquitur quod in scito nihil est unde species sumatur. Et si huic adiungas quod ex ignoto per negligentiam non sumitur species, quia, ut in littera dicitur, non potest dici quod voluntas in huiusmodi ignotum per se, sed per accidens feratur; sequitur quod huiusmodi peccata, quia obiectum formale velatur, non sunt eiusdem speciei facta ab ignorante ius, et a sciente.

IX. Sed tunc obstant duo. Primo, quia oportet à ssignare speciem vitii in qua huiusmodi peccatum est: nihil enim est in genere, quod non sit in aliqua eius specie. - Secundo, quia oportet salvare illam regulam: Circumstantia faciens actum de non malo malum, dat speciem. Cum enim non appareat aliqua vitii species in tali bina comestione et similibus, et sola circumstantia determinatae temperantiae a iure in unica comestione tali die, reddat hunc actum malum; consequens est ut ad ipsam intemperantiae speciem talis transgressio reducatur. Cuius oppositum ex praecedentibus sequebatur.

Unde dicendum est quod, licet actus isti ex ignorantia causati, non sint per se in talibus speciebus, propter rationes allatas; reductive tamen sunt in eisdem speciebus in quibus essent commissi a sciente. Et ratio est, quia velamen ignorantiae legis quam tenetur nunc, hic, iste scire, quia voluntarium est, impeditur a locando ignotum illud extra voluntarium et intentum; et voluntas veluti actus reducit actum ad naturam suae speciei, sicut etiam facit voluntarium velamen ignorantiae facti. Propter quod, sicut in credente occidere cervum et occidente hominem ex ignorantia culpabili, actus occisionis redit ad naturam suae speciei, et est homicidium; ita in comedente bis ex culpabili ignorantia legis in die ieiunii, actus comestionis redit ad naturam suae speciei, et est intemperantia. Intelligenda sunt ergo quae dicuntur de ignoto, quod scilicet non specificat, quoad reposita per se in specie: secus autem est de reductive ad speciem pertinentibus. Et sic omnia consonant.

Et habes ex hoc solutionem dubii relicti in qu. rxxur, art. 9; et resolutionem simpliciter duorum ultimo tractatorum nunc: quod scilicet facta peccata ex ignorantia facti culpabiliter, sive sint secundum se mala sive non, redeunt ad naturam suae speciei, quando culpa impedit velamen ignorantiae a locando actum extra intentum. Dico autem hoc, quia tam levis posset esse culpa negligentiae, ut non reduceret actum ad propriam speciem, saltem perfecte: ut patet in eo qui ex levissima culpa negligentiae in discernendo vina, ignoranter inebriatur; non enim redit tunc ebrietas in naturam suae speciei perfectae. — Et scito quod in hac difficultate multo tempore fui non resolutus, et ideo vage scripsi: sed nolui mutare iam scripta, propter exercitium.

X. In eodem quarto articulo, in responsione ad primum, nota quod haec responsio exponitur inferius in qu. rxxvir, art. 1, ad r, ubi distinguitur triplex ignorantia ex parte rei scitae, secundum triplicem scientiam. Prima est, qua scitur individuum actus esse malum: puta hanc acceptationem rei alienae esse malum. Secunda, qua scitur individuum actus, et temporis eius, scilicet hoc nunc esse malum. Tertia est, qua scitur individuum actus, temporis et executionis, scilicet hoc nunc non esse faciendum. - Ignorantia opposita primae scientiae, est causa peccati. Ignorantia secunda et tertia est ignorantia electionis, quam Auctor negat hic esse causam peccati: non quod putet eam non causare peccatum, ut alii tenent; sed quia negat eam. annumerari inter generales causas peccati, de quibus modo tractat. Quoniam peccata quae fiunt ex secunda et tertia ignorantia, non sunt peccata ex ignorantia, sed ex passione vel habitu, ut in illa quaestione declaratur.

XI. In eodem quarto articulo dubium pro: novitiis. occurrit de responsione ad secundum. Quia, stantibus etiam omnibus dictis, adhuc illa propositio, Peccatum additum peccato facit maius, videtur efficax argumentum sustinere in proposito. Quia cum ignorantia, seu ebrietas, fuerit peccatum, si sibi addatur sequens peccatum, quantumcumque minimum, faciet maius.

Ad hoc dicitur quod argumentum hoc concludit verum, sed in littera non affertur ad hoc. Non enim est quaestio an sequens peccatum diminuat peccatum ignorantiae: sed affertur ad argumentum quod ignorantia non diminuat sed augeat sequens peccatum; quoniam de hoc est quaestio praesentis articuli. Et in littera ad hoc respondetur optime quod ipsa ignorantia adiuncta sequenti peccato, non augeat illud, sed diminuat illud, et totum. compositum ex utroque, si componentia secundum se sumantur: quia plus adimit de gravitate illius, quam apponat de gravitate propria. Unde in littera non dicitur quod ambo simul non habent tantam gravitatem quantam quodcumque eorum seorsum habet: sed quantam unum eorum, scilicet sequens, secundum se gravius, ut dictum est, haberet.

XII. In eodem articulo quarto dubium est de quantitate diminutionis. An scilicet ignorantia secundum se peccatum veniale, excuset sequens peccatum ex ea a mortali: et similiter ignorantia mortalis levioris ordinis, excuset sequens a mortali gravioris ordinis. Vel, e contra, mortale peccatum sequens ex ignorantia veniali, faciat illam mortalem: et similiter mortale gravioris ordinis aggravet ignorantiam sadtalem, in graviorem ordinem trahendo.

Ad hoc dicitur quod haec quaestio ex dictis de speciebus peccatorum ex ignorantia, pendet. Quando namque ignorantia non aufert propriam et perfectam speciem deliberato peccato quod ex ea fit, non aufert consequenter id quod ex propria specie sibi vindicat, scilicet esse mortale et esse mortale gravioris ordinis. Propter quod in his quae sunt secundum se peccata mortalia, et deliberate fiunt in seipsis, quamvis ex ignorantia, mortalia sunt. Quando vero ignorantia distrahit sequens peccatum ad speciem alterius peccati, puta ebrietatis vel venationis non discretissimae; tunc, quia peccatum sequens non sortitur propriam speciem, quantumcumque secundum se esset mortale aut gravioris ordinis, non facit actum ex veniali mortalem, nec ex mortali levioris ordinis mortalem gravioris ordinis; quamvis aggravet ut circumstantia, Et ratio est quia circumstantia non habens propriam speciem, nunquam aggravat in infinitum, nunquam transfert in proprium ordinem, ut in qu. nxxxvur inferius patet. Unde si ebrietas in aliquo sit peccatum veniale, homicidium consequens non faciet peccatum mortale; et similiter si circumspecta aliqualiter venatio est peccatum veniale, homicidium sequens non faciet peccatum mortale; et si ebrietas vel venatio sunt peccata levioris ordinis quam homicidium, non trahentur in ordinem gravitatis homicidii, quamvis aggraventur ex tali effectu.