Quaestio 106

Commentaria Cardinalis Caietani

OMIssO primo articulo quaestionis centesimaesextae, in titulo secundi articuli, adverte quod non est quaestio de quocumque beneficio praestito innocenti et poenitenti, sed de ipso beneficio innocentiae et poenitentiae, quis eorum teneatur ad maiores gratias, innocens pro innocentia, an poenitens pro poenitentia.

In corpore articuli eiusdem, adverte quod donum innocentiae dicitur in littera donum maius secundum se quam poenitentiae ceteris paribus, in hoc sensu, quod si iustitia innocentis est, verbi gratia, ut quatuor, et iustitia poenitentis est etiam ut quatuor; et sola differentia inter istos est quia illa est iustitia innocens, ista poenitens: tunc recte fit comparatio inter innocentem et poenitentem ceteris paribus. Nam si iustitia innocens, seclusa ratione innocentiae, esset ut decem, et poenitens ut quatuor, aut e converso, puerilis esset comparatio. Cum ergo dicitur quod donum quod datur innocenti est absolute maius ceteris paribus, sensus est quod ipsa innocentia maius est bonum secundum se quam poenitentia: et quod donum | par maius est secundum se adiunctum innocentiae, quam | adiunctum poenitentiae.

II. In corpore eiusdem secundi articuli dubium occurrit primo, quia non videtur verum quod donum inno- centiae sit maius absolute. Tum quia innocentia negationem offensae importat. Negatio autem non auget bonitatem rei: licet quandoque sit illius conditio.

Tum quia, ut dicitur in I Ethic., albedo decem dierum non est perfectior albedine unius diei. Ac per hoc, innocentia, quae nihil aliud formaliter dicit quam continuitatem in non offendendo, non est maius bonum quam iustitia aequalis restituta.

III. Dubium occurrit secundo, quia non videtur verum quod datum poenitenti sit maius huic quam datum innocenti. Tum quia exemplum litterae non est simile. Quoniam comparat modicum et magnum datum pauperi et datum diviti, praesupposito quod iste sit pauper et ille dives. Praesens enim quaestio, licet praesupponat quod poenitens fuerit peccator, non tamen praesupponit quod alter sit innocens et aliquid magnum ei detur: sed de ipso dono quo constituitur innocens, quaerit. Et esset simile si diceretur quod maius est modicum quod datur pauperi quam ditare aliquem. Et tunc hoc negaretur: quia plus tenetur regi ditatus a rege a nativitate sua, quam alius pauperculus sublevatus a necessitatibus suis.

Tum quia in beneficiis supervenientibus meritis vel demeritis personarum, locum habet comparatio quid maius in se, vel huic. Sed in beneficiis constitutivis ipsarum personarum in bonitate, supposita aequalitate naturae, non habet locum huiusmodi distinctio: quia quantum. est donum in se, tantum est huic cui datur, quem constituit bonum. Ac per hoc, cum innocentia constituat innocentem, quantum donum est innocentia secundum se, tantum donum est huic qui est innocens. Et consequenter, quia maius donum est in se, ut in littera dicitur: ergo maius donum est etiam huic. Cuius oppositum in littera dicitur.

IV. Dubium fzertio occurrit, quia magnitudines duae doni quae in littera explicantur, scilicet secundum se: vel secundum proportionem. ad eum cui datur, sunt diversarum rationum: ac per hoc, iunctae simul non faciunt maius, sed multiplex; sicut longitudo et latitudo non faciunt maius, sed multiplex quantum. Et secundum hoc, donum poenitentis, habens duas magnitudines, unam quia est in se alicuius bonitatis, et in hac exceditur a dono innocentiae; et alteram ex proportione ad eum cui datur, quia datur inimico, qui deberet puniri, et in hac excellit innocentiam, quia innocentia hanc magnitudinem non habet (sicut superficies parvissima excedit lineam quantumcumque magnam, quia habet latitudinem, qua linea caret): — secundum hoc, inquam, non deberet concludi quod donum poenitentis est maius, sed. quod est pluribus modis bonum quam donum innocentiae. Et consequenter in processu litterae committitur sophisma figurae dictionis, mutando multa in maius.

V. Dubium quarto est quia, dato quod istae duae magnitudines iunctae simul faciant maius, non apparet, nec probatur, quod in proposito illa una magnitudo innocentiae excedatur ab utraque simul iuncta in dono poenitentiae. Non enim apparet ratio quare iustitia ut quatuor, verbi gratia, data utrique, scilicet innocenti et poenitenti, sit maius beneficium quia data demerenti quam quia data ad praeservandum ne demereatur: haec enim conditio videtur magis beneficum animum. concedentis ostendere. In cuius signum, dicimus quod maius beneficium concessum fuit Beatae Virgini si praeservata est a peccato originali, quam si mundata est ab illo. Oporteret namque in littera probari quod iste modus dandi, scilicet magis gratis, sit tantae excellentiae. quod excedat illam maiorem bonitatem quam habet innocentia in se. ^.

VI. Dubium quinto est, quia ex ratione litterae, videlicet, In his quae agenda sunt, pensandum est magis id quod est hic et nunc quam quod absolute convenit, non habetur intentum Auctoris: nec similitudo ex III .Ezhic. est ad propositum. Quoniam pensando innocentiam in rerum natura in hoc singulari, puta in Adam, positam; et in eodem iustitiam restitutam per poenitentiam, ceteris paribus: fit consideratio et iudicium utriusque hic et nunc, et respectu huius; et non fit de uno secundum se, et de altero consideratis omnibus circumstantiis actualiter concurrentibus, ut de voluntario et involuntario in III Ethic. fit, Est ergo vitium aequivocationis in littera de ly secundum se seu in se, ut capitur in proposito, et ut capitur in III Ezhic. Nam in III Ethic. capitur secundum se, hoc est, non consideratis circumstantiis actualiter tunc intervenientibus: hic vero capitur secundum se ut distinguitur contra secundum quid; nam quod non est maius nisi huic, non est maius nisi secundum quid.

VII. Dubium sexto principale est, quia falsa videtur conclusio huius articuli, videlicet: Poenitens tenetur ad maiores gratias quam innocens, ceteris paribus. Quoniam innocentia est melior, et magis dilecta a Deo: ut in Prima Parte, qu. xx, art. 4, ad 4, Auctor dixit. Ac per hoc, constituit hunc hominem meliorem et magis dilectum a Deo quam poenitens sit (alioquin effectus formalis separaretur a forma, si bonitas melior non constitueret meliorem habentem), et con$equenter magis ad gratiarum actiones obligatum: tanto namque magis quis gratias agere debet, quanto melior est factus a Deo. Et sic littera istius articuli concludens quod, omnibus consideratis, poenitens magis tenetur quam innocens, non permanet solida. Quoniam, omnibus consideratis, innocens actualiter est melior et magis dilectus a Deo, et supra poenitentem in universo lo- candus: ac per hoc, ad maiores gratias tenetur quam poenitens.

Et confirmatur. Quia Auctor in III Sent., dist. xxxi, art. 5, qu. 2, ad 3, dicit quod liberare inimicum, "quamvis sit maius respectu illius qui liberatur, non tamen est maius simpliciter". Cuius oppositum hic concluditur.

VIII Ad evidentiam horum, sciendum est quod innocentia et poenitentia se habent sicut sanitas non interrupta et sanitas reparata. Et. ceteris paribus sumptae, puta quod tanta sit sanitas reparata in isto quanta est sanitas in altero conservata, possunt dupliciter considerari: primo, ut sunt in genere bonorum; secundo, ut suntin genere donorum seu beneficiorum. Si primo modo sumantur, sic innocentia excellit: et importat dignitatem irrecuperabilem, sicut virginitas. Unde quantumcumque peccator resurgat per poenitentiam ad tantam vel maiorem caritatem, nunquam tamen resurget ad tantam dignitatem. Et propter istam dignitatem, innocentia constituit hunc hominem meliorem et magis dilectum. Deo.

Si autem considerentur secundo modo, sic dico duo, Primo, quod poenitentia simpliciter excellit: quia est maius donum quam innocentia. Secundo, quod innocentia est maius donum in se. Haec sic manifestantur.

Donum dupliciter, ut in littera distinguitur, dicitur magnum. Vel secundum quantitatem rei quae datur. Et sic innocentia est maius donum. Et propterea dictum est quod est maius donum in se. Nam, consideratis duabus bor titatibus, scilicet boni innocentiae et boni poenitentiae maior est quantitas innocentiae quam poenitentiae: sicut, comparatis virginitate et castitate viduali, maior invenitur virginitas. Propter quod in littera dicitur quod est maius donum et magis continuatum. — Vel secundum quantitatem proportionalem: referendo scilicet donum poenitentiae huic supposito male merito de Deo, et donum innocentiae illi alteri supposito non male merito. Et sic maius donum invenitur poenitentia quam innocentia: quia poenitentia est maius donum huic quam. sit donum innocentiae illi, ut in litterae exemplo manifestatur.

Et quoniam esse maius donum proportionaliter constituit maius donum simpliciter, sicut eleemosyna vel oblatio maior proportionaliter, ex Domini sententia, est maior simpliciter, ut patet de vetula, Luc. xxr, de qua dixit Dominus quod plus omnibus obtulit: ideo poenitentia dicitur simpliciter donum maius. Simile namque est in proposito; nisi quod ibi est sermo de quantitate proportionali respe-: ctu dantis, hic vero respectu recipientis. Sed hoc non variat veritatem intentam. Nam sicut in illis oblationibus, si comparemus duo minuta et argentum oblatum ab aliis secundum suas quantitates, sic constat quod alii plus dederunt quam vidua; sed si spectemus ad proportiones hinc et inde, videbis quod minutum fuit plus viduae quam argentum alteri; et quia vidua obtulit plus sibi quam q cumque alius sibi, iudicatur a Domino simpliciter q - plus omnibus obtulit: ita in proposito, ut iam dictum ny ad poenitentiam et innocentiam respiciamus quantae sint, maior invenitur innocentia; sed si spectemus ad proportiones horum donorum ad eos quibus dantur, sic, cum plus sit poenitentiae donum huic male merito de Deo quam innocentiae ili; ideo simpliciter concludendum est quod poenitentiae donum est maius, Et quia gratiarum actio directe respondet quantitati doni quatenus donum est, ideo concluditur quod, simpliciter loquendo, poenitens plus tenetur ad gratiarum actiones. Haec est intentio litterae: et ut singulis dubiis respondendo patebit, huc omnia tendunt.

IX. Ad primum ergo dubium dicitur quod innocentia non est negatio: sed dignitas est negationem interruptionis exigens. Et ideo bonitatem auget,

Ad obiectionem autem ex I Ethic., dicitur quod licet sanitas decem dierum non sit maior sanitas intensive, ut Aristoteles ibi intendit, est tamen maius bonum quam sanitas unius diei. Duratio namque et non-interruptio, licet. non augeant rationem specificam formae, cuius sunt extraneae conditiones, augent tamen rationem transcendentem sub qua comprehenduntur: duratio namque est quaedam bonitas, et quoddam donum, ac magnum beneficium. Et propterea augent rationem boni, et. doni, ac beneficii. Et ideo sanitas ut quatuor conservata, licet non sit maior sanitas. quam aequalis sanitas restaurata, est tamen maius donum, ex.hoc ipso quod est maior extensive extensione durationis. Et simile est de innocentia, quae continuationem sanitatis animae importat: quod videlicet est maius bonum simpliciter quam: poenitentia, et est maius donum in se quam poenitentia in se.

X. Ad .secundum vero dubium dicitur quod datum poenitenti esse maius huic quam datum innocenti, clare patet. Et ad primam obiectionem dicitur quod exemplum litterae currit: Nam sicut in exemplo sunt duo data, videlicet parvum et magnum, et duae personae quibus datur, videlicet pauper et dives: ita in proposito sunt duo data, videlicet poenitentia, quae est ut parvum quid, et innocentiae, quae est quid magnum, et praesupponuntur duae personae, videlicet male merita de Deo, quae est ut pauper, et non male merita, quae est ut dives. Datur namque innocentia simpliciter absolute praesuppositae, ordine naturae saltem, personae non male meritae, utpote quae nunquam offendisse supponitur, quae sola est susceptiva doni innocentiae totalis: - quod dico propter innocentiam secundum partem, scilicet a peccato actuali tantum: in quo sensu appellamus Innocentes parvulos occisos ab Herode in Christi nativitate.

Ad secundum vero obiectionem dicitur quod utrumque horum beneficiorum est superveniens, non meritis et demeritis, sed demeritis et non demeritis personarum. Et haec distinctio personarum secundum demeritum vel non- demeritum sufficit ad distinguendum in beneficiis magnitudinem in se vel huic. Et sic est in proposito, ut patet ex dictis. Unde falsum est quod quanto maius est in se quam aliud in se, tanto maius est huic quam aliud illi alteri.

XI. Ad teritum dubium dicitur quod aliud est esse magnitudines diversarum rationum, ut sunt linea et superficies: et aliud est magnitudines attendi secundum diversa, ut si magnitudo caloris attendatur secundum subiectum, vel secundum agens. Et in proposito duae magnitudines, scilicet rei in se et in comparatione ad alterum, non sunt diversarum rationum sic: sed attenduntur secundum diversa, scilicet secundum quantitatem suam, et secundum proportionem ad alterum. Et una istarum superveniens alteri facit maius vel minus. Ducatus enim aureus secundum se est quoddam bonum utile parvae quantitatis: releatus autemde paupero mendicum fit de parvo magnum, et forte maximum bonum utile illi: relatus autem ad regem, pro nihilo habetur. Nullus ergo est error si parvum in se donum magnum dicitur relatum ad male meritum de Deo. - Nec est verum quod donum innocentiae nullam habeat magnitudinem relatum ad eum cui datur: quoniam gratis datur huic: ac per hoc, habet duas magnitu-dines, alteram in se, secundum quam est tantae bonitatis: alteram in proportione ad eum cui datur, pro quanto gratis et non ex debito datur illi cui datur.

Nullum igitur sophisma in lttera committitur, nec mutatur maius in multa, aut e converso: sed quantum proportionatum sic uni comparatur quanto sic proportionato alteri in ratione doni, quod eorum maius.

XII. Ad quartum dubium dicitur quod falsa est imaginatio in argumento, dum quaerit quod magnitudo innocentiae absolute debeat excedi ab utraque simul iuncta magnitudine poenitentiae. Non versatur hoc in quaestione: ut patet in exemplo allato de oblatione viduae. Nam cum dicitur quod vidua plus obtuli quam alii, non comparamus utramque quantitatem oblationis viduae quantitati absolute pecuniae oblatae ab aliis, sed utramquae unius utrique alterius, ut una informatur altera; hoc est, quantitatem minuti ut substernitur relatoni ad viduam, quantitati aurei ut substat relationi ad divitem: ut patet ex verbis Domini, Luc XXI: reddit enim rationem quare vidua obtulit plus, quia obtulit sibi necessarium, alii autem minus, quia sibi superfluum obtulerunt; ubi apparet quod quantitas excessa est quantitas aurei non absolute sumpta, sed ut relata est relatione superflui ad dantem. Et sic in pro- posito: donum innocentiae non absolute, sed relatum ad eum cui datur, dicitur excedi a dono poenitentiae non absolute, sed relato ad cule meritum: de Deo, cui: datur. Et hoc est verum.:

Nec obstat exemplum: de praeservatione Beatae Virginis. Tum. quia persona illa. cui donum praeservationis; concessum secundum .aliquos fuit, erat obnoxia peccato ex vi carnis suae per propagationem immediate genitae. Et consequenter donum tale fuit etiam. redemptivum et liberativum personae: ac per hoc, ex conditione miserabili personae donum illud redditur maius quam in se sit. Non sic autem in innocentia accidit, ubi persona non supponitur obnoxia peccato, quamvis potens peccare. - Tum quia in casu illo diceretur quod Beata Virgo accepisset maius beneficium secundum quantitatem beneficii, sed non maius sibi. Ita quod, mundata a peccato, recepit maius sibi: praeservata autem, recepisset maius non sibi, sed absolute; et ideo fuisset melior, dignior et magis. decia a Deo.

XIII. Ad quintum dubium dicitur quod diui intervenit aequivocatio, sed eodem: modo sumitur hic secundum se, et sumitur in. Ill Ethic. Est enim sensus litterae quod dona innocentiae et poenitentiae comparantur duplidter. Uno modo, secundum se, hoc est nuda, secundum id tantum quod sunt. Et sic 'donum innocentiae invenitur niaius. Et quod convenit alicui hoc'modo, vocatur in IH Ethic. convenire: illi- absolute. -: Alio modo; prout actualiter in rerum natura exercentur, hoc-est ut sunt vestita. tali relatione seu proportione ad talem personam vel finem. Et sic donum poenitentiae invenitur maius. Quoniam sumendo ex una parte donum innocentiae vestitum proportione ad'eum cui datur, ex alia parte donum poenitentiae vestitum: proportione ad eum cui datur, invenitur quod donum poenitentiae est maius huic quam donum innocentiae illi: quia maius est male merito donum. caritatis ut quatuor quam non male merito idem donum cum dignitate innocentiae; quoniam ille est in contraria dispositione ad tale donum, iste non. Et quoniam hoc esse maius donum huic quam illud illi est esse maius. donum. consideratis donis prout sunt actualiter, in actu -exercito. vestita suis relationibus. ad singularia, ideo concluditur. donum poenitentiae esse maius simpliciter. loquendo. Et quia quod convenit alicui hoc modo distinguitur in III Ethic. contra id quod convenit ei absolute Mod RR" ideo: optimus est processus litterae. 21

XIV. Ad sextum dubium, quod est principale, dicitur quod verum est. quod innocens, ceteris paribus, est magis dilectus a Deo, et melior, et in superiori sede locandus, et habet maius bonum a Deo quam poenitens, et maius donum secundum se quam poenitens: sed quia habet / minus. donum sibi, ideo. minus tenetur ad gratiarum actiones quam poenitens. [ta quod penes aliud attenditur quantitas vinculi ad gratiarum actiones, et penes aliud quantitas bonitatis et dilectionis Dei in istis, scilicet. innocente et poenitente. Nam quantitas bonitatis et dilectionis Dei attenditur penes magnitudinem rei quam in se habet: ille enim est melior. qui maiorem habet bonitatem, et idem magis diligitur a. Deo. Sed quantitas. gratitudinis attenditur. penes magnitudinem. doni relati ad. eum .cui datur: ille enim tenetur esse plus gratus qui plus sibi recipit. Et quia magnitudo ista, in proportione consistens, crescit ex demerito personae cui datur; ideo non est mirandum si minus bonus magis tenetur ad gratiarum actiones. Cuius signum manifestum est quod quanto quis ad aequalem caritatem ex peiore statu resurgit, tanto maius donum recipit, et tanto magis. tenetur ad gratiarum actiones, et non tamen propterea est melior. -

Notanter autem dixi, in istis. Quia' simpliciter loquendo, quanto quis est melior, tanto magis tenetur ad gratiarum actiones Deo, a quo est omne bonum. Sed in istis, scilicet poenitente et innocente, invenitur aliter. per. accidens, seu ratione materiae: quia scilicet poenitentiae donum augetur ex demerito personae cui datur. Et propterea Auctor specialem quaestionem movit de gratitudine maiore inter istos. Et hinc patet quam bona fuerit distinctio praeposita de his quae dantur ut sunt in genere bonorum, vel ut sunt in genere donorum.:

Non ergo contradicunt sibi invicem dicta Auctoris. Sed alibi docuit innocentem simpliciter esse meliorem et magis dilectum quam poenitentem, ceteris paribus: hic vero docet poenitentem recipere maius donum simpliciter, et plus teneri ad gratiarum actiones Deo. Quae stare. simul patet. Et propterea nomine doni hic Auctorem usum fuisse perspice. Et vide quam doctior seipso Auctor fuerit hic quam in IV Sent., dist. xxu, qu. 1, art. 2, qu. 2, ubi adhuc non penetraverat poenitentiam esse simpliciter maius donum poenitenti quam innocentiam huic.

Cum his tamen intellige quod, proprie et exacte loquendo, innocens tenetur minus ad gratiarum actionem, sic tamen quod tenetur ad maiores gratias agendas; poenitens vero sic tenetur magis ad gratiarum actionem quod tamen non tenetur ad maiores gratias agendas: ut sic ex parte beneficiati modus vinculi respondeat modo dandi ex parte dantis; et quantitas gratiarum respondeat quantitati rei datae a donante. Patet namque in littera quod secundum haec duo magnificatur gratia donantis: et quod poenitenti magis gratis datur, innocenti vero maior gratia datur.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quinto eiusdem centesimaesextae quaestionis dubium occurrit, quia diversae virtutes oportet quod ha- | beant actus sub diversis formalibus rationibus. Ac per hoc, | male in littera. dicitur quod recompensatio beneficii secun- | dum eandem rationem, scilicet affectum dantis, spectat ad duas virtutes, scilicet gratiam et amicitiam honesti.

Ad hoc dicitur quod aliud est loqui de rationibus formalibus adaequatis ipsis virtutibus: et aliud de aliqua una particulari ratione contenta sub adaequata. Oportet nam- que omnem actum unius virtutis esse alterius rationis ab actu alterius, loquendo de ratione formali adaequata virtutis. Sed non oportet hoc, loquendo de aliqua ratione particulari: quoniam stat quod una particularis ratio contineatur materialiter sub formali ratione utriusque virtutis. Unde in proposito, quamvis gratia et amicitia conveniant in hac causa recompensandi beneficjum, videlicet in affectu dantis; sub diversa tamen ratione utraque hoc facit. Nam amicitia honesti hoc facit in ordine ad amicum simpliciter et absolute: gratia autem ad benefactorem ut sic. Amicitiae namque obiectum est ipse proximus absolute: gratiae autem non, sed beneficium, seu benefactor ut sic.

II. Nec te moveat quod Auctor amicitiam virtutem appellavit, loquens non de amicitia quae ponitur inferius pars iustitiae, vocata affabilitas, sed de amicitia honesti, de qua est dubium an sit virtus, ut patet VIII Ethic. Utitur enim Auctor in verbis positione dicente quod amicitia est virtus. Vel, quia amicitia saltem est cum virtute, idem protulit iudicium de virtute et de consequente ad virtutem. Amicitia namque est virtus, aut cum virtute: et propterea potest dici virtus concomitanter, quia virtutem consequitur.

Et nota demum ex littera practicam negotiatorum: quod, si grati esse debent, quantum lucri sibi accesserit ex beneficio amicitiae utilis, considerare debent. Quo fit ut qui ad quantitatem lucri respiciendo remunerant, supponant benefactorem utilitatis gratia beneficium praestitisse, absque pacto, etc. Nam si honesti gratia beneficium collatum supponerent, non metirentur proprium lucrum in recompensando beneficium, sed affectum benefactoris.

Et haec de tota hac quaestione, cum dictis in quaestione sequenti, dicta sufficiant.