Quaestio 77

Commentaria Cardinalis Caietani

In principio introductorio quaestionis septuagesimaeseptimae, ubi redditur pro causa quare de solis his duobus vitiis commutationum voluntariarum, hoc est de fraudulentia et usura, tractandum est, scilicet quia circa alias voluntarias commutationes non invenitur aliqua species peccati quae distinguatur a rapina vel furto, dubium occurrit, unde distinctionem habet specificam a furto fraudulentia in venditione et emptione. Et est ratio dubii, tum quia | huiusmodi acceptio aut fit sciente domino invito, aut non: si sciente, non est fraudulentia, sed rapina; si nesciente, est furtum, quod. est occulta. rei alienae acceptio. — "Tum quia sicut committitur fraus in emptione et venditione, ita in aliis commutationibus voluntariis: ut patet in conductione et locatione, et pignore; contingit enim locare equum vitiosum, et dare pignus falsum, etc. Non est ergo specifica. distinctio. plus in emptione et venditione quam in aliis, si in aliis, haec. distinguuntur a furto et rapina.

Ad hoc dicitur quod distinctio iniustitiae quae fit in emptionibus et venditionibus a rapina et furto ex multis manifesta est. Primo, ex hoc quod iniustitia huiusmodi communiter fit dolose, seu fraudulenter: unde et fraudulentia. nominatur, Quod non est de ratione furti aut rapinae. - Secundo, quod acceptio iniusta hic fit quodammodo invito, et quodammodo volente domino: in furto autem et rapina fit acceptio domino invito simpliciter. Quoniam in emptione et venditione iniusta utraque pars voluntarie dat alteri quod suum est, et sic est ibi aliquo modo: voluntarium: sed quia pars decepta non daret si sciret se deceptam, ideo est etiam ibi involuntarium. Furtum autem aut rapinam patiens non agit ad translationem rei suae a se, sed tantummodo patitur. - Tertio, quia huiusmodi iniustitia communiter se habet ad scientiam et ignorantiam patientis. Acceptio autem tam furtiva quam rapinae determinata est: quia rapina rem in manifesto, furtum in occulto. accipit.

Ad primam ergo obiectionem in oppositum dicitur quod acceptio in venditione iniusta sciente domino sed propter ignorantiam patiente, non est rapina, quia non est violentia ibi; nec furtum, quia fit sciente et volente quodammodo domino; sed est speciale vitium de quo nunc tractamus. Acceptio vero quae fit ignorante parte, non est furtum, sed. claudit in se fraudem participatam, et tendit non ad inferendam passionem simpliciter, ut furtiva, sed passionem quodammodo provenientem a patiente, ut praedictum ji Ad secundum dicitur quod appellatione furti et rapinae in proposito intelligi possunt omnia enumerata vitia: quia Auctor intendit quod per alias commutationes voluntarias non oportet de aliquo alio vitio tractare, sed sufficit tractare de enumeratis. Constat autem ex littera quod iam enumeraverat fraudulentiam et usuram. Unde sicut quia tractatum est de furto, non oportet per alias commutationes specialiter tractare de furto interveniente in illis, ut si quis furetur pignus aut depositum; ita quia tractandum est de fraudulentia in praecipua sua materia, scilicet emptione et venditione, non est opus tractare de illa interveniente in pignoribus aut depositis. Non intendit ergo Auctor quod in aliis commutationibus voluntariis fraudulentia sit furtum aut rapina, in emptionibus vero et venditionibus sit speciale vitium: sed quod per alias commutationes voluntarias non est tractandum de aliquo speciali vitio, quia in his duobus, scilicet fraudulentia et usura, adiunctis superius tractatis, scilicet furto etc., non restat aliqua vitii species tractanda in commutationibus voluntariis.

IN articulo primo quaestionis septuagesimaeseptimae dubium occurrit, an iustum pretium rei sit quantum communiter vendi solet absolute in tali loco, etc.; an quantum in tali modo vendendi invenitur, puta cum ultro offertur in subhastatione, vel per mediatores, etc. Et est finis dubii quia hinc pendet solutio multarum quaestionum. Ratio autem dubitandi est quia si iustum pretium. determinatur non attento modo vendendi, sequitur quod ementes res quae publico praecone subhastantur et minus quam absolute valeant venduntur, communiter iniuste emerent. Et consequenter quod rectores reipublicae causam darent iniquis emptionibus.

In oppositum autem est quia si iustum pretium determinetur attento modo vendendi, sequeretur quod licitum esset emere minus quam valeat res, ab his qui, necessitate indigentiae acti, ultro vendunt longe minus quam eadem res in eodem loco communiter vendatur. Quod videtur iniustum: quia non. omnino voluntaria est commutatio, sed semiviolenta; sicut quando quis proiicit merces in mare ne pereat.

II. Ad evidentiam huius difficultatis, tria videnda sunt: primo, in quo consistat difficultas; secundo, determinanda veritas; tertio, solvendae sunt ex veritate difficultates accidentes, Quoad primum, concurrunt in hoc casu tria: scilicet modus vendendi, scilicet quaerendo emptorem; causa vendendi, puta necessitas, vel aliquid aliud, etc.; et diminutio notabilis pretii respectu pretii communiter currentis, Verbi gratia, pannus iste a mercatoribus communiter venditur centum: ego, qui ultro offero et quaero emptorem, non invenio qui velit mihi dare plus quam octoginta; et sic, vendente me pro octoginta, longe minus quam communiter valet emitur. Ex quibus apparet unde difficultas consurgit.. Nam modus vendendi, scilicet ultro offerre et quaerere emptorem, manifeste in aestimatione hominum viliuicat rem venalem: ultroneae namque merces, ut in proverbio dicitur, vilescunt pro tertia parte. Et si pretia rerum determinanda sunt prout res aestimantur ab hominibus, consequens videtur quod modus iste vendendi rationabiliter minuat de pretio communiter invento. — Sed cum modus vendendi reducitur in causam vendendi, apparet oppositum. Quia communiter minus notabiliter vendentes ex necessitate, non voluntate hoc faciunt: ut patet et in his quae subhastantur; sunt enim bona pauperum debitorum, quae, ut satisfiat creditori in pecunia, venduntur plus danti illo modo vendendi; et totum. hoc damnum sustinet pauper quia non habet unde aliter solvat, saltem pro tunc. Patet etiam in his quae per mediatores venduntur ab illis qui emerunt ad tempus, non ut illa haberent, sed ut statim venderent, ut pecuniam haberent sibi necessariam, et hoc quia non inveniunt qui eis mutuet: tales enim quod hodie iusto pretio emunt mille, hodie dant ibidem pro octingentis vel minus, prout possunt. — Stat ergo difficultas in hoc: an modus vendendi, an causa vendendi, an utrumque, an neutrum, sit hac in re pensitandum. - Haec de primo.

III. Quoad secundum, scito quod in huiusmodi commutationibus, scilicet emptione et venditione, non est recurrendum ad ea quae sunt per accidens, puta donationem admixtam, dicendo quod venditor praesumitur donare, et huiusmodi. "Tum quia hoc non est verum: sicut nec in usura, etiam si sine necessitate aliqua quis accipiat mutuum sub usura, praesumitur donare. Tum quia iustum quaeritur, non donum, in emptionibus et venditionibus. Et hoc bene nota, ne fallaris dicendo: Jlle non est in necessitate; voluit vendere; nemo coegit. Potuit donare. Ergo donavit superfluum. Applica namque haec ad accipientem sine necessitate mutuum sub usura, ut dictum est, et perspicies erroneum esse discursum tuum, propter allatam causam, quia commutatio exercetur, non donum; iustitia, non liberalitas examinanda est.

Et ex hoc capite sequitur quod causa vendendi per accidens se habet ad iustum pretium, nisi redundet in quantitatem maiorem vel minorem valoris rei venalis. Quoniam iustum pretium determinandum est secundum aequalitatem rei ad rem, hoc est rei venalis ad rem quae datur pro ea, et e converso. Unde sive ex indigentia, sive ex abundantia, sive ex complacentia, sive ex despectu quis vendat, non augetur vel diminuitur pretium nisi redundet in quantitatem valoris rei vel simpliciter vel vendenti: simpliciter, cum | abundantia rei tanta est quod facit rem vilioris pretii; vendenti autem, cum incommoditas vel indigentia magnificat valorem rei vendenti, quod scilicet valet plus sibi, licet non simpliciter, ut in littera dicitur.

Et ex hoc sequitur quod si certa merces, puta una petia serici, valet apud mercatores communiter centum nunc Romae; et inveniantur duo privati viri quorum quilibet unam huiusmodi petiam habet, et uterque vult suam vendere, sed ex diversa causa, unus quia in necessitate constitutus nec potest aliter suis providere necessitatibus, alter, dives, quia non placet sibi tenere illam domi; et exponantur ambae venales, et ultro oblatae quaerant emptores, et non inveniant emptorem nisi pro septuaginta pro qualibet; et vendantur ambae tali pretio: — si sic, inquam, accidat, par ratio esset de iusto vel iniusto pretio utriusque; et si emere a divite tali pretio non est peccatum, nec emere ab indigente erit peccatum; et si emere ab indigente erit peccatum, emere etiam a divite erit peccatum. Et ratio est quia hic non est differentia in valore rei quae venditur, nec simpliciter nec huic (alioquin quaelibet res pauperis valeret plus quam similis res divitis: quod experientia quotidiana testatur falsum): sed est differentia in sola causa vendendi, ut patet.

IV. Ad hoc igitur deduci videtur omnis. quaestio, si modus ipse vendendi sit rationabilis causa notabilis diminutionis a communi pretio, ex quo non refert qua quis causa vendat. Sed revera modus vendendi licet forte sit cum-causa diminutionis huiusmodi, vera tamen causa est defectus emptorum. Si enim adessent emptores tanti, aut quasi tanti, emeretur ultranea merces. quanti retenta apud mercatores. Sed quoniam pro tunc quando iste vult vendere, desunt emptores, ideo minus venditur. Et rationabiliter: quia regulare est quod res, quanto plures habet emptores, tanto plus aestimatur et valet. Unde gemmae, quando non habent emptores, vilissime venduntur: et quando multi inveniuntur earum emptores, magni fiunt et pretio notabiliter excessivo venduntur. Et simile videmus in aliis rebus: quod quando in aliquo loco vel tempore non indigent aut non utuntur rebus aliquibus, aut nequeunt illas emere propter penuriam pecuniae, vilescunt res huiusmodi notabiliter. Quia igitur penuria emptorum nunc rationabilis causa est notabilis diminutionis pretii a pretio communi expectantium emptores, ideo iustum pretium censendum est id quod inveniri nunc potest, facta promulgatione rei venalis (ne occulta venditio sit causa penuriae emptorum), quamvis sit notabiliter minus quam. pretium quod communiter currit apud expectantes emptores.

Et licet hoc ex dicta ratione ostensiva clarum videatur, manifestatur tamen ex communiter accidentibus reputatis iustis. Videmus quod post bella et devastatas urbes, habentes domos nec potentes expectare emptores qui, compositis rebus et refecta urbe, erunt, vendunt pro mille domos valentes quatuor millia si casus hic non esset: et iustum pretium dicitur mille, quia hodie non invenit emptorem qui emat plus. Similiter a mercatoribus in fine nundinarum, quia nolunt expectare futuros emptores post nundinas, emuntur conductae merces multo vilius. quam illis diebus communiter valebant. Et, breviter, cessantibus fraudibus et coactione, si propter penuriam emptorum nunc tantum venditur quantum invenitur ab emptoribus nunc; et communiter scitur rem talem esse venalem nunc: iusto pretio venditur et emitur, quacumque ex causa quis vendat, quantumcumque expectantes crastinum. emptorem communiter longe plus vendant.

Et si obiiciatur quod paucitas emptorum oritur ex hoc quod homines aestimant huiusmodi emptionem esse iniustam: — respondetur primo, quod hoc non constat. Secundo, quod stultorum infinitus est numerus, et pauci sunt adeo timorati: unde non videtur causa ista probabilis. Tertio, quod apparet manifeste in subhastatione, etiam sine curiae auctoritate, non deesse emptores. - Videtur autem probabilis ratio defectus emptorum quia pauci sunt qui egeant tunc re illa, et habeant tunc paratam pecuniam ad emendum haec. - Et haec de secundo.

V. Quoad tertium, scito quod ex hac conclusione, scilicet: Justum pretium rei est illud quod nunc potest inveniri ab emptoribus, praesupposita communi notitia, et remota omni fraude et coactione, etc., solvuntur muitae quaestiones: scilicet de ementibus ab ultro offerentibus, sive subhastando, intercedente aut non intercedente curia; et de ementibus ab his qui recedere volunt nec amplius ibi expectare; vel ab his qui, necessitate ducti, expectare nequeunt emptores; et aliis huiusmodi, etc.

Apparet quoque ex hac eadem radice quod facientes monopolium ut pretium prout volunt imponant, iniustissimi sunt. Quoniam coguntur ex hoc homines plus solvere quam communiter venderetur si huiusmodi monopolium non esset: sicut coguntur solvere usuras egentes pecuniis et non invenientes mutuum sine usura. Unde tenentur ad leret si non esset huiusmodi monopolium. Tenentur autem restituere his a quibus extorserunt. Nec solum ipsi | tenentur restituere, sed domini concedentes hoc, et reliqui qui sunt causae huiusmodi iniustae acceptionis.

Ad rationem autem in oppositum, scilicet quia huiusmodi venditio ex indigentia non est voluntaria simpliciter, sed semiviolenta, sicut proiectio mercium in mare: respondetur quod licet huiusmodi venditio habeat aliquid admixtum. de involuntario quoad causam venditionis, est tamen simpliciter et absolute voluntaria. Regulare autem est quod: si iusto pretio res venditur, nihil nocet commutationi quod secundum causam involuntaria sit venditio: ut patet in eo qui, necessitate indigentiae ductus, vendit a proavis habitum agrum, iusto tamen pretio, et similibus. Unde si iustum est pretium, quod diximus, nihil obstat huiusmodi admixtio involuntarii, etc.

VI. In eodem articulo dubium occurrit, quia vendere aliquid, puta agrum vel domum, cum pacto de retrovendendo; et etiam cum pacto quod, interim quod retrovendatur, locetur ipsi eidem primo venditori; est licitum, ut - communis observantia testatur, si sint iusta pretia. Et tamen constat quod in hoc casu res venditur plus quam | valet. Quia si valet mille, venditur pro mille et pro obligatione ad retrovendendum: quam obligationem constat esse aestimabilem pecunia, non minus quam obligationem ad remutuandum, quam pecuniae aequivalere dicit Auctor inferius, in qu. seq., art. 2, ad 4. Est ergo licitum vendere rem plus quam valet.

Ad hoc dicitur quod in huiusmodi contractibus non venditur res plus quam valet, propter duo. Primo, quia communiter res quae sic venduntur valent plus non ab- solute, sed venditori: quia ideo vult illud pactum quia incommodum ex venditione incurrit. Respondet ergo obligatio ementis ad revendendum et locandum quantitati valoris rei respectu huius. Et sic, quia res valet mille et quanti est incommoditas mea, ideo emitur pro mille et obligatione ad vendendum et locandum.

Secundo quia, cum ex iure positivo sit rerum divisio et proprietas, consuetudo, quae iuris vim habet, efficit ut pro nihilo habeantur haec pacta in huiusmodi contractibus. Et hoc ad obviandum fraudibus usurarum. Si enim ager restitutionem totius summae excedentis pretium quod vavalens mille venderetur octingentis cum illis pactis in fraudem usurarum, mutuum magis quam venditio putaretur.

VII. In calce corporis eiusdem articuli nota illa verba: Ille qui ex re alterius accepta multum iuvatur, etc. Ex his namque apparet quod nummularii habentes in deposito aliorum pecunias, quibus utendo in exercitio suo licito multum iuvantur, quamvis non teneantur ex debito iustitiae, ex debito tamen honestatis gratiose donare debent aliquid dominis depositorum. Et si gratiose donant ex dicta causa, quia scilicet multum iuvantur ex vero deposito, ipsi laudabiliter operantur dando, et domini depositorum licite possunt recipere data. Attendat tamen utraque pars ne corrupta sit intentio, ut quasi ex debito iustitiae solvatur aut expectetur. Et si dominus depositi libentius tenet depositum suum apud hunc gratum quam apud non gratum, non propterea peccat. Et similiter si nummularius ideo supererogat ut gratus sit, et ex hoc ipso quod gratus est sperat quod dominus tenebit suum depositum apud ipsum gratum, non peccat. Et ratio est quia omnium ratio est gratia, non obligatio implicite vel explicite. Quod si non ex gratitudine, sed propter usum pecuniae datur quasi pretium, usura est.

In responsione ad primum, nota quod ex hoc m— iustum pretium habet latitudinem, et. distingui solet in pium, moderatum et rigorosum; solvuntur quaestiones multae ex vario pretio eiusdem rei in eodem loco et tempore, dum venditur ab uno decem, ab alio undecim, ab alio duodecim, et ab omnibus iuste. Et hinc fit ut unus emat decem, et statim vendat rem illam duodecim, absque laesione conscientiae. Hinc quoque fit ut vendat solventi nunc pro decem, qui soluturo ad annum non vult vendere nisi pro duodecim. Et sic de aliis similibus.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem quaestionis septuagesimaeiade. nota quod, licet Auctor, in responsione ad primum, non reputet impossibile fieri aurum verum per artem; quia tamen nunquam aut raro fit, sed saepissime accidit contrarium, quod scilicet ex vero auro faciunt fumum, dum multas expensas faciunt, quae in fumum resolvuntur; ideo huiusmodi ars aut. non humana, aut principum, post res consultas cum sapientibus, est. Habes autem in littera quod non sufficit alchimicum aurum vel argentum tale facere ut nummis, vasis et huiusmodi construendis sit habile: tum propter naturae impuritatem; tum propter operationes naturales; tum propter frequentiorem applicationem; tum propter diuturniorem permansionem. Iniustam ergo reddit venditionem talis speciei defectus, etc, Et si bene perspexeris has quatuor rationes, videbis eas habere locum in aliis quae per alchimiam fieri possunt, proportionaliter applicando: nisi forte tertia ratio loco in quibusdam careat, propterea quia res illa non nisi semel applicari potuisset ad operationem ex natura sua. Reliquae namque communes ad omnia huiusmodi rationes videntur, etc. Et ideo memento applicare eas ad occurrentia.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio eiusdem quaestionis, nota tria. Primum, in principio corporis articuli: scilicet generalem regulam unde aliquis tenetur dare auxilium vel consilium, etc., proximo: scilicet vel ex parte agentis, quia suae curae incumbit; vel ex parte patientis, quia est in necessitatis articulo, ita quod non possit ei per alium subveniri. In his enim duobus casibus tantum tenetur quis proximum adiuvare, ut in littera dicitur. Et ex his tu, applicando, casus occurrentes determina.:

Secundum, in calce eiusdem corporis: quod illud dictum, scilicet: Venditor potest suae indemnitati consulere reticendo occultum vitium, est intelligendum quando vitium occultum. nec damnum nec periculum proximo inferre potest; et non si in periculum aut damnum proximi esse potest. Et scito quod si res huiusmodi plus communiter aestimatur quia vitium est occultum; quamvis, quantum est ex parte venditoris, iustum servatum sit, servando quod in littera dicitur; cavendum tamen est ne, si emptor postmodum rem illam vendat nescius occulti defectus, plus vendat quam sit iustum pretium. Alioquin, vendendo rem occulte vitiosam, dat occasionem damni secundo emptori. Et propterea primus venditor, conscius occulti defectus, postquam vendidit, debet dicere, per se vel per alium, occultam defectum ei qui emit, qui est dominus rei: ut sic et seipsum servaverit indemnem, et proximo occasionem damnificandi alterum non dederit.

Tertium est in responsione ad quartum, quod regulariter consideratur in emptione et venditione pretium praesens, non futurum aut praeteritum. [n quibusdam tamen contractibus, quando scilicet erat res suas servaturus ut futuro tempore venderet, vel cum emit res futuro tempore assignandas, ratio pretii futuri habetur: ut patet Extra, de Usuris, cap. Naviganti, etc.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto eiusdem septuagesimaeseptimae quaeReiopis, nota tria. Primum, in corpore articuli: ut scilicet scias discernere inter affirmationem mali et negationem boni. Negotiatio namque propter lucrum est huius naturae, quod non affirmatur de ea malum, sed negatur bonum. Non enim est secundum se mala: quia si talis esset, nulla intentione posset esse licita. Neque etiam secundum se bona: quia non ordinatur ad finem necessarium aut honestum. Sed habet potius speciem mali, ut in responsione ad tertium dicitur. Et quia actio secundum se non mala nec bona moraliter potest ex adiuncto fine esse bona si finis est bonus, et mala si finis est malus; ideo negotiatio propter lucrum et iuste vituperatur tanquam habens speciem mali; et illicita est si ordinatur ad lucrum ut ultimum finem; et licita est si ordinatur ad sustentationem familiae vel reipublicae.

Secundum, in responsione ad primum: ne fallaris intelligens ex littera quod Auctor putet eum qui vendit rem non mutatam carius, constituere finem ultimum in lucro, ac per hoc peccare mortaliter. Non enim hoc dicit: sed, comparando vendentem rem mutatam carius vendenti carius rem non mutatam, in primo apparet quod praemium sui laboris in mutando intendit; in secundo autem nihil aliud apparet nisi lucrum, Haec sunt quoad apparentiam. Veruntamen, ut in littera subiungitur, quia etiam ipsum lucrum potest licite intendi si in alium finem ordinetur, ideo etiam vendendo rem non mutatam carius, potest lucrum intendere non ut ultimum finem.

Tertium est in responsione ad secundum: quod non putes Auctorem voluisse ibidem comprehendere omnes causas ob quas licet carius vendere quam emptum fuerit. Sufficit enim litterae quod tres causae assignatae ibidem sint verae, nec requiritur quod sint solae; cum hoc non dicatur in littera. Superius namque alia causa assignata est, scilicet latitudo pretii iusti. Et ratio expensarum in conducendo, conservando, etc., et operarum ipsius negotiatoris, habenda est: non enim gratis nostrae debent commoditati ministrare.