Quaestio 83

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo primo quaestionis octogesimaetertiae, adverte diligenter quod licet orationis nomen plures significationes habeat, et aliter apud grammaticos, et aliter apud rhetores, aliter apud theologos sumatur, ut de se patet; non ideo Auctor etymologiam Cassiodori (quae etiam est Hieronymi) attulit ut significationem super etymologiam fundaret: sed ut ex illa occasionem. haberet ingressus ad distinctionem orationis speculativae et practicae, et ex earum officiis unam manifestam orationis significationem quae est ad propositum, scilicet pro petitione seu deprecatione, locaret in proprio subiecto, ac per hoc responderet quaesito. Habes igitur ex hoc loco quid nominis: quia significat petitionem. Habes et quodammodo quid rei: quia petitio est actus rationis practicae quo homo dispositive ordinat aliquid per alium agendum; per has enim particulas distinguitur ab actibus appetitus et rationis speculativae, et aliis actibus rationis practicae, ut facile est discurrere per eosdem. Memento tamen hic quod quia ratio practica ab appetitu movetur; et petitio in ratione practica se habet ut conclusio ultima, sicut imperium (propter quod, sicut oportet praeconsiliari et iudicare de praecipiendis et ultimo praecipere, ita oportet praeconsiliari et iudicare de petendis et tandem petere): ideo petitio est actus rationis ut subest voluntati, sicut imperium. Et propterea oratio attribuitur utrique, scilicet intellectui et voluntati: et voluntas in culpa est cum ab oratione debita deficit.

In eodem articulo est aliud singulariter notandum, scilicet quod oratio est in genere causae efficientis, dispositive tamen. Ex hoc namque habes quod cum Deum oramus pro re aliqua, non solum mentes nostras Deo offerimus ac appropinquamus eidem, sed etiam causas apponimus efficiendis petitis. Propter quod merito non orans ut debet privatur optatis, sicut negligens cultor privatur fructu horti, agri, etc.: ut infra patet in littera.

III. In responsione ad secundum eiusdem articuli, nota primo, quod hinc habes quod supra diximus in qu. rxxxr, art. 5, de religione secundum se, vel imperata ab alia virtute: et quod imperata a caritate ad Deum terminatur ut obiectum, non secundum se. Habes namque quod petere Deum sortitur oratio ex caritatis imperio. Et simile est in aliis.

Nota secundo, — oratio duplicem ex parte petentis unitatem requirit ad Deum. Alteram communem, et haec est unitas amicitiae, quam facit caritas: et propter hanc inferius ponetur inter conditiones orationis infallibilis amicitia caritatis. Alteram substantialem, quam facit ipsa oratio: et haec est unitas applicationis, qua mens seipsam et sua exhibet Deo in famulatu et cultu affectuum, precum, meditationum et exteriorum actionum. Per hanc enim unitatem indivisus est, secundum cultum et famulatum, a Deo, dum quis orat: sicut cum alicui servit, indivisus est secundum servitium ab illo.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo secundo multa essent dicenda, si materia haec integro repetenda esset. Sed quoniam in Primo Libro de praedestinatione et providentia satis dictum est, et inde haec pendent, transeundum est in hoc morali opere. Considera tamen, et attende, quanta agantur Christiani stultitia, qui in ceteris effectibus media natura aut arte speratis conantur ut mediae adhibeantur causae, alioquin censent vanam esse expectationem; in orationum autem fructibus procurandis somniant, tanquam orationes inter causas non sint, aut inter remotas valde sint. Quo fit ut, somniantes in causis, nil percipiamus in fructibus.

In responsione ad tertium eiusdem articuli, adverte quod Auctor, quia in corpore articuli reddiderat causam essen- tialem necessitatis orationis secundum ordinem divinae sapientiae et providentiae: ut scilicet, sicut disposuit multiplicare homines medio actu generationis, et triticum mediante semine ac cultura, et domos mediante artifice cum tot mediis, ita disposuit multorum salutem et multos effectus efficere mediante oratione reliquoque divino cultu: — haec est vera et essentialis ratio reddita in corpore articuli: quam quia reddiderat, nunc secundarias accessoriasque reddit ex parte nostri: in intellectu, ut cognoscamus ipsum esse Auctorem ad quem sit confugiendum; in voluntate, ut fiduciam habeamus recurrendi ad ipsum; in natura, ut magnificemur in hoc quod cum eo loquimur, conversamur, detimus, etc.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertio eiusdem quaestionis, adverte quod in oratione seu petitione considerari possunt tria: scilicet res petita, petitio et petens. Si consideremus rem petitam, sic oratione non damus Deo, sed ab ipso dari aliquid postulamus. — Si consideremus petitionem, sic orando offerimus Deo. Nam ipse actus petendi est actus subiectionis et professionis virtutis: qui enim petit ab aliquo, indiget illo, ac per hoc se subiicit illi petendo. In cuius signum, superbi potius volunt indigentiam tolerare quam humiliare se petendo aliquid ab aliqua persona. Rursus, qui petit profitetur petendo in illo a quo petit esse potentiam ad adiuvandum, esse misericordiam, vel iustitiam, vel providentiam, etc., unde speret exaudiri. Et propter hoc petitio seu oratio ponitur actus religionis, cuius est honorem Deo exhibere. Honoramus siquidem Deum petendo: et tanto magis quanto, vel ex modo petendi vel re petita, profitemur ipsum esse supra omnia, creatorem, provisorem, redemptorem, etc, Et hoc est quod Auctor intendit in corpore articuli. - Si autem consideremus petentem, sic, cum homo petat per mentem, quia petitio est actus mentis; et mens sit nobilissimum quod sit in homine: sic petendo subiicimus Deo nobilissimam partem nostri, dum utimur ea ad petendum a Deo, hoc est ad honorandum Deum, ut declaratum est. Et sic orando offerimus et sacrificamus mentem Deo: sicut genu flectendo genua offerimus et sacrificamus Deo ipsis ad Dei honorem utendo. Et hoc est quod Auctor intendit in littera in responsione ad tertium

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quarto dubium occurrit circa rationem in litles redditam quare solus Deus debet orari: quia, scilicet, omnes orationes nostrae ordinari debent ad gratiam et gloriam consequendam, quam solus Deus dat. Dupliciter | namque deficere videtur. Primo, in veritate assumpti. Quia multa licite potest homo desiderare et facere absque ordine ! ad consecutionem gloriae: ut patet de desideriis et operibus commoditatum corporalium, salutis patriae, honoris parentis, et huiusmodi, apud constitutos in mortali peccato et infideles, etc. Quidquid autem potest desiderari licite, potest quoque licite in oratione peti. — Secundo, in illatione. Quoniam, dato quod finis omnium orationum sit gloria a solo Deo donabilis, multa tamen quae sunt media ad talem finem effici possunt ab aliis a Deo: ut patet de instructione, custodia, et aliis huiusmodi.

Ad hoc dicitur quod ratio verum in primis assumit, per se loquendo de oratione fidelium. Ad cuius evidentiam, scito quod oratio tripliciter invenitur: scilicet ordinata, inordinata privative, et inordinata contrarie. Oratio ordinata est sola illa quae ordinatur ad supremum omnium appetibilium, quod beatitudo aeterna est. Et ratio est quia primum in unoquoque ordine est causa omnium quae sunt post: ac per hoc, supremum appetibilium est causa finalis omnium appetibilium; et propterea omnes petitiones debent ordinari ad talem finem. Et quia orationes fidelium a religione et fide procedunt ordinatae ad supremum supernaturalem finem quem respiciunt proportionabiliter; ideo verum est, per se-loquendo, quod omnes orationes fidelium ordinantur ad gloriam aeternam. Et de his loquitur littera. - Oratio vero inordinata privative est quae caret ordine ad finem ultimum caritatis: ut cum quis in peccato mortali orat pro sanitate corporis, nihil curans an expediat ad vitam aeternam an contrarietur eidem. Et huiusmodi orationum habitum intentum quandoque est maximum malum. Et sunt communes, secundum genus suum, fidelibus et infidelibus. Nec merentur orationes dici simpliciter: quia nec sunt simpliciter actus religionis, utpote ad ipsius ordinem non attingentes. - Oratio autem inordinata contrarie est petitio habens aliquid contrarium vitae aeternae: ut orare pro vindicta vel pro alio malo. Et haec non orationes, sed execrationes sunt, etc. - Littera autem de his quae per se sunt tantum loquitur.

Illatio quoque efficax comprobatur. Quoniam licet multa conducentia ad vitam aeternam possint absolute et secun- dum se effici a creaturis; ut tamen habent rationem mediorum ad vitam aeternam, a solo Deo, qui novit eorundem hanc orationem, sicut numerum electorum, fieri possunt. Si enim Pauli Apostoli angelus ab angelo Satanae eum custodisset, contra salutem Pauli operatus esset: et simile est de aliis. Intendit ergo Auctor quod quia solius Dei est dare gloriam aeternam et media, ut sic, ad gloriam; ideo oratio, quae ad gloriam ordinatur, soli Deo porrigenda est ut per ipsum implenda.

II. In responsione ad secundum in eodem articulo, adverte quod duo sunt modi quibus sancti in Verbo vident singularia. Alter, quo ipsa visio Verbi est realiter etiam visio singularium: et haec est coaeva sanctis a principio suae beatitudinis. Alter est quo ipsa visio Verbi est causaliter tantum visio singularium: et haec de novo advenit sanctis, iuxta divinae gratiae extensionem. Patet enim utrumque modum inveniri in sanctis: primum quidem, ex eo quod cognoscere quaedam singularia ad beatitudinem eorum spectat; secundum autem, ex eo quod revelationes eisdem fiunt de novo, etc.

Quo autem horum modo sancti videant orationes nostras, non facile dixerim. Ex hac tamen littera habetur quod maxime excellentiam eorum decet quod cognoscant petitiones ad eos factas, et consequenter primo modo videant in Verbo easdem: quoram beatitudo ipsa summa excellentia est, Et hoc videtur attestari Ecclesia in suo modo interpellandi sanctos, dum dicit: Sancte Petre, ora pro nobis. Nisi enim praesupponeret omnes sanctos, ex hoc quod Deo fruuntur, orationes nostras cognoscere, non omnes adiret ut orarent pro nobis: sed orandus prius esset Deus ut eis revelaret orationes nostras, et sic ipsi orarent pro nobis. Maior mihi videtur haec Ecclesiae auctoritas quam cuiusque doctoris. Propter quod sic esse credo. Cum quo tamen stat quod novis illuminationibus cognoscatur quid circa suos clientulos agendum, aut quid simpliciter orandum pro eis sit. [ta quod ipsas orationes vident ipsa Verbi visione: an autem hoc expediat quod petitur, aut quomodo implendum sit, et an Deo hoc placeat, et huiusmodi, secundo modo discunt. Et propterea Ecclesia Deum rogat ut faciat sanctos orare pro nobis, dicens: Tribue quaesumus, Domine, omnes sanctos tuos iugiter pro nobis orare. Nam videntes sancti orationes nostras, nesciunt si orandus est Deus simpliciter pro illa petitione, ut dictum est.

Commentaria Cardinalis Caietani

Omissis articulis quinto, sexto et septimo, in octavo eiusdem octogesimaetertiae quaestionis articulo. dubium occurrit, simpliciter et ad hominem, circa illa verba: vel si veniam peteret. Ad hominem quidem, quia superius in qu. xxv, art. 8 et 9, ubi de dilectione inimicorum tractatum est, solus necessitatis articulus exceptus est. Hic autem, ultra necessitatem, excipitur petitio veniae. Quomodo stant haec simul?

Simpliciter vero, quia regula generalis est quod praecepta affirmativa, licet obligent semper, non tamen obligant ad semper operandum, sed solo necessitatis tempore. Quomodo ergo nunc contra tempus necessitatis distinguitur tempus petitionis veniae?

Et augetur dubium. Quia non apparet ad quem actum dilectionis in speciali teneatur hic propter hoc quod inimicus petit ab eo veniam. Nam si ego diligo in communi inimicum, nec in speciali eum odio habeo; et cum petit veniam, ego non teneor illi remittere poenam quam de iure debet: ad quem novum actum obligor ex illius petitione? — Si dicatur, ut vulgo dicitur, quod debeo parcere quoad offensam: hoc nihil aliud est quam eum non habere odio, non velle ei malum; quod a principio habui. Modo autem quaerimus novum actum positivum ad quem teneatur tempore petitionis veniae. — Si dicatur quod tenetur ei loqui: mirum est quod melioris sit conditionis inimicus petens veniam quam is qui nunquam me offendit. [Isti enim petenti quodcumque a me non teneor respondere, extra articulum necessitatis: et illi tenebor? Minus consona haec rationi videntur.

II. Ad hoc dicitur quod cum communiter offensi homines malam habeant voluntatem contra inimicos suos, si huic praesumptioni communi adiungatur in speciali quod inimico petenti veniam non annuit, probabilis aut violenta opinio fit quod malam habet voluntatem contra inimicum: ac per hoc et petenti veniam datur occasio recidivae inimicitiae, ex quo locum veniae non invenit, et aliis scandalum. Unde ipsa petitio veniae tempus determinat quo caritas debet necessario exire in actum manifestationis cordis sui erga inimicum. Et sic tempus petitionis veniae est tempus necessitatis.

Sed ut concordes scripturas, distingue de necessitate, quae est multiplex: quaedam ex parte indigentiae personae, ut pascere fame morientem, et huiusmodi; quaedam ex parte occurrentium conditionum, ut corrigere fratrem habendo probabilem cognitionem quod inde liberabitur a peccato. Et licet omnes huiusmodi necessitates comprehendantur sub tempore necessitatis quando dicitur quod praecepta affirmativa non obligant nisi tempore necessitatis, una tamen quandoque distinguitur contra aliam alicubi. Et sic accidit in praesenti littera. Unde nulla est simpliciter controversia, ut ex nunc declaratis patet. Et similiter nulla est inter Doctoris dicta contrarietas. Quia hic necessitatem ex parte indigentiae personae' distinxit contra necessitatem ex parte conditionum occurrentium: superius autem sub articulo necessitatis omnem necessitatis modum comprehendit. Cuius signum est quod hoc in loco dicit hanc doctrinam esse eandem cum supradicta, dicens: uf supra habitum est in tractatu de caritate.

III. In responsione ad primum, habes latissimum campum interpretandi sacram Scripturam quoad imprecationes: et simul modos quibus appetitu recto aliorum mala nobis complacere possunt. Nam, dempta prima expositione, quae optativum pro enuntiativo interpretatur, fiat pro fiet, reliquae ad affectum consentientis malo proximi spectant, Secunda quidem mala pro correctione hominum, ac per hoc pro utilitate correctorum vel communi, vult. Tertia vero mala pro destructione regni peccati vult. Quarta autem mala pro iustitia divina vult. Et est sermo semper de malo poenae. Et est haec distinctio sumenda penes id quod directe respicitur a petente seu optante.

In responsione ad secundum eiusdem, scito, novitie, quod sanctos petere ratione vindictam est passiones suas, quae sunt ratio ultionis, patentes habere. Hoc enim modo sanguis Abel clamavit ratione: effusus enim patenter fraternus sanguis ratio erat ultionis.

In responsione ad tertium, intellige per unicam causam omnes alias licitas causas impugnandi inimicos: non enim solum ut convertantur a peccatis, sed propter alias causas est licitum, ut patet superius de bello. Et eadem est ratio de omnibus, ad hoc ut oratio et operatio non contrarientur, Veruntamen, licet oratio et operatio non debeant contrariari, potest tamen locum habere oratio ubi non potest locum habere operatio. Licet enim orando cuilibet propter commune bonum petere mortem haeresiarchae vel tyrannizantis: non tamen licet cuilibet occidere illum. Quidquid ergo licet alicui operari, licet illi orare: sed non est e contra.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo nono eiusdem quaestionis, adverte quod priTone tres petitiones Orationis Dominicae aliter possunt ordinari quoad. principale desideratum; ut omnes tres; d ctent principaliter ad amorem quo Deum in seipso diligimus; secundario autem ad amorem quo nos in Deo diligimus, In cuius signum, in singulis trium ponitur pro» nomen fuum: in reliquis quatuor pronomen nostri, Et sic rima petit elevationem stabilem divini Nominis cum ef. ectu; secunda, quod ipse regnet cum effectu, non diabolus, non caro, non mundus, non peccatum; tertia, quod sua impleatur voluntas eum effectu, Haec enim nunc non adsunt Deo nisi-secundum quid: propter tot peccata, et occultationem. adimpletionis eo modo quo implentur, Et hoc quod in singulis dictum est, cwm effectu, intelligitur per illum subiunctum modum, sicut in caelo, et in terra: quia singularum trium est modus, lta quod rectum no-« strum desiderium primo ad hoc tendit, hoc optat, hi petit, quasi. ipsius Dei bonum, ut ipse in suo Nomin sanctificetur, idest super omnia stabiliter elevetur, sicut caelo, ita et in terra; ut ipse regnet, non peccatum, sicut caelo, ita et in terra; ut ipsius voluntas, non aliena quaecumque, fiat, sicut in caelo, ita et in terra, In quibus tamen. eisdem petitionibus nostra bona spiritualia m secundario petimus, ut in littera exponitur. Ordinantur autem inter se hae tres sic: quia primo, Nomen; secundo, regnum; tertio, ad nutum executio desideratur.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo undecimo, praetermisso decimo, dubium occurrit, simpliciter et ad hominem, quo pacto Ieremias, qui tempore Machabaeorum non erat in patria sed in limbo Patrum, orabat pro Ierusalem: et quare, de oratione sanctorum in patria Auctor tractans miscuit orationes Patrum in limbo, nec definivit aliquid de eis, cum non sit eadem ratio de ipsis et beatis.

Ad haec dicitur quod si fundamentum ac radix unde sanctorum in patria oratio pro nobis prodit, consideretur diligenter, invenitur locum habere non solum in ipsis comprehensoribus, sed etiam in sanctis qui erant in limbo. Quoniam caritas eorundem, in statu superiori simpliciter, ponitur ratio orandi pro nobis. Propter hoc enim secundum excluduntur, in responsione ad tertium, existentes in purgatorio ab orando pro nobis: quia non sunt totaliter nobis superiores, sed ratione poenarum inferiores, et egentes nostris orationibus. Constat autem quod sancti olim in limbo Patrum erant in caritate confirmati et impeccabiles, et nulli propriae seu novae poenae subiecti: nam poena damni communis est eis et viatoribus; extra omnem autem sensus poenam erant. Eorum igitur erat orare pro nobis. — Sed advertenda est differentia inter eos, et sanctos in patria. Quia licet utrisque commune sit orare pro viatoribus, proprium tamen sanctorum in patria est videre orationes viatorum sibi directas. Unde Ieremias tunc orare dicitur: non orationes aut preces eorum audisse.

Miscuit ergo Auctor limbum Patrum cum. patria quoad orationes pro nobis, quia eadem est ratio: et argumentum a minori assumpsit. Nec oportuit aliter in speciali de eis determinare, ex quo allata in littera ratio in eis locum habet, et a purgatorio sunt divisi.

II. In responsione [ad secundum] eiusdem articuli, adverte quod sancti orantes nesciunt si impetrabunt, sed petunt aestimantes, ut in littera dicitur, id Deo placiturum: et de hoc orando consulunt divinam maiestatem. Per quod, diversi sancti absque discordia voluntatum contraria petunt, quasi contraria proponentes adunati ad Dei beneplacitum. Unde Dan. x dicitur quod princeps Persarum restitit mihi.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo duodecimo eiusdem quaestionis, nota diligenter, qui murmuras de officio ecclesiastico, tria: distinctionem Mani orationis, necessitatem, conditiones. Distinguitur siquidem oratio vocalis in communem, et propriam seu singularem.

Necessitas communis est quia in persona Ecclesiae offertur. Cum enim Ecclesia ex sensitivis creaturis constet, oportet sensibiles, ac per hoc vocales per suos ministros orationes offerre: alioquin nesciret offerri per ministros orationis cultum, ac munus quod Deo per illos offert; non novit enim Ecclesia nisi quae foris sunt. - Necessitas propria est excitanda propria devotio, ac conservanda.

Conditiones communis orationis sunt duae: quod scilicet sit vocalis; et quod sit alta. Prima est simpliciter necessaria, ut declaratum est: secunda est rationabilis, ut in littera dicitur. Propter quod, dicentes privatas missas ita submisse, de industria, ut intelligi ab auditoribus nequeant, a ratione devii videntur, et inexcusabiles: nisi forte per accidens coram aliis non celebrent; tunc enim sufficiens videtur si a servitore proximo audiri potest. Et hinc apparet qualiter utendum est vel cantu, vel voce sine nota, in communi oratione: scilicet iuxta devotionem communem; hoc tamen semper servato, quod quocumque modo dicatur, sic intelligibiliter dicatur ut percipi possit a se et aliis distincte sensus verborum, unde devotio excitari Ecclesiae possit. — Propriae autem orationis conditio est etiam ipsa ratio, scilicet propria devotio. Unde patet quod errant qui numerum tot vocalium orationum propriarum explendum quotidie praeponunt meditationibus et mentalibus orationibus. Relinquunt pamque finem propter ea quae sunt ad finem.

In responsione ad tertium, nota quam vitandae sunt singularitates motuum, etc., in orationibus.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertiodecimo eiusdem octogesimaetertiae quaestionis, circa tertium genus attentionis ad orationem, dubium multorum occurrit: si quis ex proposito in principio officii divini, ad quod tenetur, applicet se ad meditationem divinae bonitatis aut passionis Christi, ad hoc ut mentem firmam teneat cum Deo in hac continua meditatione, satisfaciat praecepto Ecclesiae?

Ad hoc dicitur quod certo certius constat quod intendens et studens ad hoc ut mens sua, tam in contemplatione quam in eius prole, hoc est affectione, circa Deum seu ea quae divinitatis sunt occupetur in toto officio, optime satisfacit: quoniam habet attentionem optimam, maxime necessariam, et communem, iuxta uniuscuiusque modulum.

Intendens autem et studens ut circa passionem" Christi meditatio sit et affectus excitetur in toto officio, satisfacit, sine dubio: quia in melius medium ad divinitatem ducens fertur quam si sensui verborum attenderet; nam passio Christi, ut in art. 3 qu. praeced. habitum est, optima est manuductio ad divinitatem, iuxta illud: ut dum » visibiliter Deum cognoscimus, per hunc in invisibilium - amorem rapiamur. Cum grano tamen salis haec intentio habenda est per totum: ut scilicet negligatur haec perseverantia si ascendere ad ea quae divinitatis sunt in progressu dabitur, quod debet esse principale intentum. Ita quod talis orantis mens debet ea quae sunt passionis Christi eligere ut media, non ut finem: ut scilicet per illa, si Deus dederit, ascendat ad ea quae divinitatis sunt.

Et ut satisfiat huiusmodi quaesitis, scito quod quaecumque attentionum in littera numeratarum eligatur, sine -prae- cisione tamen melioris (hoc est, quod illa eligatur ut me-. dium sibi accommodum perveniendi ad meliorem, prout Deus dignabitur misericorditer concedere), satisfit praecepto Ecclesiae. Verbi gratia, si quis putat suae parvitati accommodatius medium attendere ne erret, et in hac attentione vult persistere, intendat hoc ut medium: si forte misereatur sic Deus, et det meliorem attentionem sic disposito ad meliorem, quam potius vellet. Et simile est de aliis,

Verum circa attentionem ad rem petitam, cave ne perversus fiat affectus cum oculo tuo. Nam non licet petenti necessaria victui sic versari circa meditationem victus ut divina ad humana ordinari videantur, quasi oratio sit medium et victus finis, Reminisci siquidem oportet doctrinae superius habitae in hac eadem quaestione, art. 4, quod quoad rem petitam omnes nostrae orationes ordinari debent ad gratiam et gloriam consequendam. Et haec est res petita ad quam attendere Auctor tantum commendat in littera. Attendere enim ad gloriam aeternam, vel gloriam adoptionis filio in via, aut virtutes ut media ad aeternam patriam et Med menta civium caelestium ac inchoationes caelestis conversationis, et huiusmodi, inter optimas attentiones est. Et, breviter, omnis res petita aut finis ipse caelestis gloriae aut medium ad illam ut medii rationem habet, sive pro se sive pro alio, in attentionis optimo genere locata est in littera: et nulla res alia ut petita.

II. In responsione ad tertium, nota diligenter quod quia ex Proposito vagari in oratione peccatum est ex genere suo, ideo non solum in oratione necessaria ex praecepto, sed etiam in oratione spontanea tenetur orans attendere: ita quod licet non teneatur orare, tenetur tamen, si orat, at- tente, quantum est ex parte propositi, orare. Et ratio est similis in aliis actibus virtutum: quod scilicet homo, si exercet eos, tenetur eos exercere cum. debitis circumstantiis. Qui enim recipit hospitem, qui pro alio advocatus intercedit, et huiusmodi, tenetur haec facere cum debitis circumstantiis, si facit: et si non vult facere ut decet, non se exerceat in huiusmodi operationibus. - Per haec tamen non intelligas male agere eum qui sponte orat dum se vestit aut aliquo simili opere occupatur, quantum potest intendens orationi attendere. Tum quia alia est quaestio de evagatione ex proposito, et alia de opere cum quo stat attentio: huiusmodi enim opera non impedire orationis attentionem experientia testatur. Et in quibusdam religiosorum statutis scriptum est quod surgendo dicant officium Beatae Virginis. Beatus quoque Pater Dominicus medicinam contra phantasmata mala communem ac fructuosam dicebat orationem sollicitam statim cum quis surgit a somno.

Nota secundo, quod Auctor, Basilii Meictoritite utens, evagationem ex negligentia computat sub evagatione ex proposito: ita quod evagatio ex proposito distinguitur in evagationem directe ex industria, ut cum quis explicite vult non attendere; et evagationem ex negligentia, ut cum quis negligit attendere. Quia enim negligentia voluntaria est, ideo evagatio voluntaria reputatur et' est. Evagatio autem ex fragilitate excusatur: utpote non ex voluntate, sed impotentia procedens. Haec igitur evagatio sine peccato est. Prima autem semper cum peccato: mortali quidem, quando ex contemptu, vel quando ex industria in oratione quae est sub praecepto quis in notabili parte evagatur (perinde namque est ac si illam omitteret); veniali vero, quando orationem spontaneam absque proposito attendendi quis dicit, et quando ex negligentia in oratione de praecepto. quis non attendit, salvo proposito attendendi. In neutro enim casu contra virtutem, sed praeter eam agitur: nam orationem spontaneam sic male persolvere est sicut recipere hospitem et indecenter tractare; in oratione autem praecepta, ex quo semper salvatur propositum attentionis, essentialis bonitas moralis actus ex finis intentione salva est, et remissio voluntatis in culpa est accidentali.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulis tribus, scilicet quartodecimo, quintodecimo et sextodecimo; eiusdem quaestionis, dubium occurrit circa tertiam conditionem orationis, scilicet ly pie, quid importet. Et est ratio dubii quia in responsione ad secundum articuli quintidecimi Auctor dicit quod non pie petere est petere complementum peccati. Ex quo apparet quod pie petere coincidit cum secunda conditione, scilicet necessaria ad salutem petere: nam petendo necessaria ad salutem, pie petimus.

Et augetur dubium, quia in articulo sextodecimo Auctor, in corpore articuli, dicit quod in peccatorum oratione possunt inveniri omnes quatuor conditiones: et idem confirmat in responsione ad secundum ibidem. In Tertio vero Libro Contra Gent., cap. xcvi, Auctor vult amicitiam orantis cum Deo intervenire in oratione efficaci, quae sub pietatis nomine concludi videtur.

II. Ad hoc dicitur quod illa conditio pie in hoc distinguitur ab aliis conditionibus quod aliae personam pro qua, rem petitam et perseverantiam significant, ista intentionem referentem ad Deum importat: nam pietas officium ac cultum caelestis patriae Principi et Patri exhibet. Et propterea distinguitur quod potest dupliciter inveniri, scilicet formata et informis: ut in responsione ad secundum sextidecimi articuli apparet. Et hinc reddi potest ratio diversorum dictorum de hac conditione. Nam quia huiusmodi intentio ad Deum potest utroque modo inveniri, ideo et vere dicitur quod continet amicitiam ad Deum, verificatur enim hoc de intentione formata: et quod habet locum in peccatoribus, verificatur enim hoc de informi. Et quod excludit petere opus peccati, quia peccatum non est referibile in Deum: et quod non coincidit cum illa conditione, scilicet necessaria ad salutem, sed distinguitur ab ea, quia pie spectat ad intentionem respectu ultimi finis simpliciter, qui est Deus, necessaria vero ad salutem spectat ad rem petitam. Ac per hoc, illud spectat ad amorem amicitiae: hoc ad amorem concupiscentiae. Et uterque potest haberi informis et formatus. Potest enim peccator in aliquo opere diligere Deum propter ipsum Deum: ut frequenter contingit in actibus religionis; et observationibus praeceptorum multorum affirmativorum, ut est redditio votorum, honor parentum, redditio iusti; et negativorum, ut non occidere, non furari, non negare fidem, et huiusmodi.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo septimodecimo dubium occurrit circa illud, quod in consecratione maxime mens debet elevari in Deum. Quoniam i in consecratione tenetur sacerdos consecrans maxime ad exprimenda distincte verba consecrationis: ac per hoc, non potest maxime mens in Deum elevari. Quoniam quanto magis in Deum elevatur, tanto minus attendit ad inferiora, ut sunt verba et huiusmodi. - Ad hoc dicitur quod in consecratione Eucharistiae, de qua est sermo, in qua sacerdos Deum quodammodo ducit ad terras, ipsa elevatio maxima in Dei bonitatem, quae sic dignatur adesse nobis, ratio est attentionis ad verba in actu exercito, hoc est quod sacerdos distincte et reverenter dicat verba illa. Quod autem a scrupulosis fit, quia scilicet occupant suam mentem ad hoc ut velint esse intenti et attenti, evagatio est et non est attentio, sed habere potius attentionem pro obiecto. Elevatio igitur mentis in Deum in consecratione debet esse maxima non intensive et per abstractionem a sensibilibus, ut obiectio probat: sed debet esse maxima obiective, et quoad conatum (infra latitudinem tamen attentionis) ad dicenda verba ut decet.

II. In eodem articulo, in responsione ad tertium, adverte quod non solum ordinem simpliciter inter gratiarum actiones et postulationes assignat, quia scilicet prius est gratias agere de acceptis quibus praeventi sumus, quam petere futura; sed etiam ordinis in missa distincti a Glossa, recitati in corpore articuli, rationem reddit, ostendendo quomodo haec quatuor se habent respectu unius et eiusdem beneficii; et locando primo, rationem accedendi ad Deum; secundo, accessum; tertio, petitiones; et quarto, gratiarum actiones; ut Glossa fecit, primo obsecrationes, secundo orationes, tertio petitiones, quarto gratiarum actiones ponens.